Өсу және даму антропометриясы

Организмнің өсуі және дамуы туралы мәселе биологияның іргелі проблемасының бірі болып саналады. Өсу – организмнің анатомиялық және морфологиялық жағынан өзгеруі, яғни дененің ұзындығы мен салмағы. Өсу жас мөлшерінің және байланысты белгілердің, бала организмінің сан жағынан өзгеруіне байланысты сипатталады. Даму – тканьдердің, органдардың және бүкіл организмнің физиологиялық жағынан, яғни олардың белгілі бір уақыттың аралығында функциялық жағынан жетіле түсуін сипаттайтын сапалы өзгерістер.
Бала организмінің өсуі мен дамуы өзара байланысты келісімді әрі сан, әрі сапа өзгерістеріне ұшырайды. Кейде өсу және даму процестерінің кезеңдері күшейеді немесе бәсеңдейді. Организмнің өсу процесінің нәтижесінде жаңа сапалы ерекшеліктер байқалады. Мысалы, қимыл-қозғалыс әрекеттері күрделене түседі.
Қалыпты жағдайда өсу және даму процестері үздіксіз жүріп жатады, бірақ әр уақытта бір қалыпты бола бермейді. Ондай жағдай осы екі фазаның гетерехрондылығы деп аталады. Бұл жағдайдың мәнісі неде десек, ол сан жағынан пайда болған өзгерістер белгілі уақыттың аралығында кенет өзгеріп, организм жаңа сапалы өзгеріске ауысады. Сонда дененің бір бөлімінің мөлшеріне теңесетіні байқалады. Бұлшық еттердің күші мен қозғалу қарқыны, ақыл-ой әрекетіне сай келеді. Соның нәтижесінде өсу мен даму гармониялық немесе үйлесімді даму жағдайына жетеді.
Бала организмінің өсу және даму жағдайынағы гетерехрондылық пен гармониялық өзгерістер көптеген биологиялық және әлеуметтік факторлерге байланысты болады. Өсу мен дамудың биологиялық факторы организмнің өзінде болады да, айқын өзгерістер түрінде көрінеді, ал әлеуметтік фактор қоғам құрылысында, тұрмыс жағдайларында, білім және тәрбие беру жағдайында. Бұл факторлер өсу және даму процесінде сапа жағынан баға беру кезінде еске алынады.
Бала организмінің өсуі мен дамуының біркелкі болмауы тек дененің өсуіне әсер етіп қоймай, сонымен бірге психиканың дамуына да әсер етеді. Біркелкі жастағы балалардың өзінде психиканың даму дәрежесі әр түрлі болады. Ол тек жеке басындағы ой-өрістің дамуына байланысты болып қоймай, сонымен бірге баланың тәрбме жағдайына да тәуелді.
Дененің өсу қарқаны антрапометриялық әдіс арқылы анықталады. Антропометриялық әдіс арқылы анықтаудағы маңызды жағдай, ол пайдаланатын тәсілдердің және құрал-саймандардың біркелкі болуы. Барлық зерттеу жұмыстары ауасы таза, жылы және жарық бөлмеде, күн тәулігінің бірінші жартысында жүргізіледі. Антропометриялық өлшеу кезінде бала бойының ұзындығы, массасы, кеудесінің аумағы және басқа да көрсеткіштер еске алынады.

С. Жұмабаев «Жас ерекшелік физиологиясы мен мектеп гигиенасы» Алматы-1996 Республика баспа кабинеті