Дағдарыстық күйлер мен посттравмалық бұзылыстар

1. Кіріспе.
2. Психологиялық дағдарыстық күйлер.
3. Жарақаттан кейінгі стресстік бұзылыстар (Посттравмалық бұзылыстар): клиника, ағымы.
4. Пайдаланған әдебиеттер.

Дүниежүзілік ғылыми-әдістемелік өзіне-өзі қол жұмсау ғылым орталығын негізін салушыларының бірі, профессор А.Г.Амбрумова: «Өзін-өзі өлтіру – заманауи қоғам жағдайында тұлғаның әлеуметтік-психологиялық тұрғыдан бейімделе алмаудың нәтижесі. Психологиялық дағдарыстартық күйлер сырластық, отбасылық, жеке, әлеуметтік және шығармашылық даулар нәтижесінде пайда болады» деп тұжырымдаған.

Педагогикалық сөздікте Г.М.Коджаспирова және А.Ю.Коджаспиров, «өзіне-өзі қол жұмсау» түсінігіне келесідей анықтама берген: Өзіне-өзі қол жұмсау (ағыл.suicide – өзін-өзі өлтіру) – адаммен қатты жанкүйзелісі жағдайында немесе психологиялық аурудың әсерінен жүзеге асатын өзін-өзі өлтіру актісі. Психологиялық сөздікте «өзіне-өзі қол жұмсау» түсінігі: өзін-өзі өлтіру мақсатындағы өзіне-өзі қол жұмсау (латынша Sui- өзін, caedere – өлтіру) мінез-құлқын білдіреді. Көп жағдайларда ол агреция формасында жүзеге асады – өзіндік Менге қарсы. Бұл бірінші кезекте, психикалық ауруы бар адамдарға тән, шектелген ауытқулары бар және психологиялық тұрғыдағы сау адамдарда сирек кездесетін құбылыс. Көбінесе өзіне-өзі қол жұмсау алдында күйзелістік қалып күй тән, сонымен қатар өзіне-өзі қол жұмсауға әдетте нақты стрестік жағдай итермелейді.
А.В. Петровский және М.Г.Ярошевскийдің қысқаша психологиялық сөздігінде «өзіне-өзі қол жұмсау адаммен қатты жанкүйзелісі жағдайында немесе психологиялық аурудың әсерінен жүзеге асатын өзін-өзі өлтіру актісі қатты жарақаттаушы жағдайлар әсерінен: өмір жоғарғы құндылық ретінде өз мәнін жоғалтқанда, саналы түрде өмірден кету.
Философиялық, экономикалық сөздік, заң сөздігі: «өзіне-өзі қол жұмсау (лат. Suicide) – өзін-өзі өлтіру, қасақана өмірден айыру. Өз еңбектерінде «өзіне-өзі қол жұмсау» сөзін ең алғашқы болып пайдаланған дәрігер және философ Томас Браун «Religio medici» («Дәрігер діні») (1642 ж.). Ол бұл сөзді латын сөзі sui (өзін) және caedere (өлтіру) сөздерінен құрады. Ғалыммен ұсынылған жаңа термин өзін-өзі өлтірумен бір адамның басқа адаммен өлтірілуінің арасындағы айырмашылықты айқын көрсетті. Әлеуметтану көзқарасы бойынша «өзіне-өзі қол жұмсау» түсінігіне және оның құрылымдық жіктеліміне нақты анықтаманы әлеуметтік мәселелерді алғашқы болып зерттегендердің бірі Э.Дюркгейммен берілді, өзін-өзі өлтіруді ол жәбірленушінің өзі жасаған оңтайлы немесе теріс әрекетінің нәтижесінде болған әр бір өлім жағдайы, егер жәбірленуші күтілетін нәтиже туралы білген жағдайда деп түсіндірді. Өз уақытысында З.Фрейд «өлім түйсігі» деген ұғымды енгізді – басқаша ол адам өзіне-өзі жасайтын әрекеттерді түсіндіре алмады. Өзін-өзі жоюға ұмтылу, бәлкім, адамда табиғаттан бейімделген – егер, айналадағы барлық тірі жандар тіршілік үшін күрессе басқа адами индивидтер, керісінше, өздерінің өмірін құртуға көп күш жұмсайды, ал кей жағдайларда өмірмен қоштасуға барады. Шын мәнінде адам – қорқынышты жаратылыс: тек қана адам ғана өзін-өзі жоюға бара алады, тек адамға ғана өлімге деген құпия құштарлық бар – басқа ешқандай тіршілік иелеріне мұндай қасиет дарымаған.Суицидология маманы американдық Эдвин Шнейдманның тұжырымы бойынша «өзін-өзі өлтіру», ең біріншеден, адам жанында болып жатқан драмма болып табылады». Өзінің зерттеулерінде психологиялық аутопсияның әдісінің көмегімен Шнейдман өзін-өзі өлтіру психологиялық қажеттіліктерінің қанағаттанбағанынан (Г.Мюррей бойынша) туындайтын қатты жан азабының аутоагрессиясы деген қорытындыға келді.

1. Э. Кречмер. Медицинская психология. Санкт – Петербург. Союз, 2008.
2. Разалия Ілешова. Медициналық психология. Алматы: «Санат», 2009.
3. Карвасарский Б.Д. Медицинская психология. М: Медицина, 2007.