Түйелердің сапасын бағалау жүйесі

Түйелердің сыртқы тұрқын зерттей келе, олардың өнімділік және тұқымдық қасиеттеріне баға бергенде қазіргі кезге дейін субъективтік көзқарас ықпалының болатындығын айта кеткен жөн. Осы жағдайды болдырмай, ең әділ баға беру үшін бонитер — маман түйені жақсы білетін, сондай-ақ оның күтіп-бағу және азықтануы жағдайымен түбегейлі таныс және бағалау саласында бірталай тәжірибе жинақтауы қажет.
Сапа бағалаудың түрлері мынандай: көз мөлшерімен бағалау (жазбаша және ұпаймен баға беру); дене мүшелерін өлшеу; индексін анықтау; графикалық әдіс; суретке түсіру.
Көз мөлшерімен бағалау экстерьерге баға берудің негізгі түрі болып келеді. Тәжірибелі маман осы әдіспен малдың конституциялық ерекшеліктерін және оның денсаулығын тез арада анықтайды. Сонымен қатар малдың өнімділігі мен тұқымдық қасиеттері жөнінен де кажетті мағлұматтар табуға мүмкіндік алады.
Көз мөлшерімен бағалауды екі әдіспен жүргізеді: малды түбегейлі қарап, оның жетістіктері мен кемшіліктерін жазу; негізгі дене мүшелерін ұпай санымен бағалап, содан кейін оларды жинақтау арқылы малдың жалпы бағасын аныктау.
Бағалау жұмысы түйелердің асыл тұқымдық қасиетінің құндылығын анықтау және оны болашақ пайдалану мақсаты үшін жүргізіледі.
Түйе шаруашылықтарында мал сапасын бағалауды ұйымдастыру мен оны өткізу жауапкершілігі мал маманына жүктеледі. Осы жұмысқа мал дәрігерлері де катыстырылады. Малдың сапасын бағалау алдында төмендегідей даярлық жұмыстары жүргізілуі тиіс;
• малдың сапасын анықтау (бонитировка) мерзімі белгіленеді;
• мал аттары мен нөмірлері тексеріледі, 6-7 айлық боталарға ыстық, не болмаса суық әдіспен тұрақты нөмір салынады, ата-тегі туралы мәліметтері жазбалармен салыстырылады, анық көрінбейтін немесе жоғалған нөмірлері қалпына келтіріледі.
• 3-4 сауын айында 2 күн қатарынан жүргізілген бакылау сауынының негізінде інгендердің сүт өнімділігі есепке алынады;
• жүндестігі жөніндегі деректер нақтыланады;
• осы көрсетілген мәліметтер ашылған бағалау карточкаларына толтырылады, ал қалған деректер түйенің сапасын қыркүйек-қараша айларында анықтаған кезде толтырылады;
• әр топқа бөлінген түйелерді шоғырландыру үшін 3-4 секциядан тұратын қаша салынуы қажет. Ондағы станок саны шаруашылықтағы түйелер санына байланысты болады. 1-ші станокке 1-3 тонналық таразы қойылып, қалған станоктардың едендері қалың тақтайдан, не болмаса бетон төсеніштер төселуі қажет. Бұның бәрі түйе денесінің дұрыс өлшенуі үшін кажет;