Көне заманғы егіншілік жүйесі

Кіріспе
1.1Егіншілік және егіншілік жүйесі дегеніміз не
Негізгі бөлім
2.1 Көне заманғы егіншілік жүйесінің пайда болуы мен дамуы
2.2 Көне заманғы Қазақ жеріндегі егіншілік жүйесі
2.3 Жалпы егіншілік жүйесінің түрлері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Егіншілік –ауыл шаруашылық дақылдарынан тұрақты, сапалы, мол өнім алу үшін жерді өңдеп баптау тәсілдерінің жүйесі. Ежелгі арийлердің (біздің заманымыздан бұрынғы 2 – 1 мыңжылдықтар), сақтардың (біздің заманымыздан бұрынғы 9 – 2 ғасырлар), үйсін, қаңлы мемлекеттері тұрғындарының, ғұндардың, түркілердің мал шаруашылығымен бірге өзен аңғарларында, тау бөктерлерінде суармалы егіншілік – диқаншылықпен де айналысқаны белгілі. 20 ғасырдың басында Қазақстандағы егіс көлемі күрт көбейіп, 4,1 миллион гектарға жетті. Егістіктің басым көпшілігі (96%) дәнді дақыл болатын. Машина-трактор стансалары құрылып, егістікті күтіп-баптау жұмыстарын барынша механикаландыруға мүмкіншілік туды. Егістіктің 96,5%-ы тұқым сепкішпен себіліп, 97%-ы комбайнмен жиналды.
Егіншілік жүйесі – жерді дұрыс пайдалануға, топырақ құнарлылығын қалпына келтіріп, одан әрі арттыруға, сақтауға, егілетін дақылдардан тұрақты мол өнім алуға бағытталған өзара байланысты агротехникалық мелиоративтік және ұйымдастырушылық шараларының жиынтығы. Егіншілік жүйесіне жер жағдайына, ауа райының ерекшеліктерін еске ала отырып, ауыспалы егіс жүйесін қолдану, дақылды жақсы жерге егу және сапалы тұқым себу, жерді органик., минералдық тыңайтқыштармен тыңайту, суғармалы жерге егілген дақылдарды дер кезінде қандыра суғару, қол еңбегін көп қажет ететін жұмыстарды механикаландыру, арамшөппен, өсімдік зиянкестерімен, ауруларымен күресу, т.б. жатады. Ғылым негізде дұрыс құрылған ауыспалы егіс жүйесі жердің құнарлылығын арттыра түседі, барлық дақылдардың өнімділігін көтеріп, оның сапасын жақсартумен қатар, ауыл шаруашылыгы машиналарын, техникалык, материалдық ресурстарды, қарқынды технологияны тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Дақылдардың құрамына, олардың үлес салмағына қарай ауыспалы егіс жүйесі әр түрлі аталады. Республиканың топырақ-климат жағдайына байланысты Қазақстанда аймақтық Егіншілік жүйесі енгізілуде. Белгілі бір аймақтың ерекшеліктеріне қарай осы жүйенің өзі топырақ қорғау жүйесі, суғармалы жүйе және тау жүйесі, т.б. болып бөлінеді.

1. Әуезов Ә.Ә, Атақұлов Т.А., Сүлейменова Н.Ш., Жаңабаев Қ.Ш. «Егіншілік», Алматы, 2005
2. Әуезов Ә.Ә., Сүлейменова Н.Ш., Уразымбетова Қ.Н. Егіншілік практикумы, Алматы, 2006
3. Иванников А.В., Мұқажанов К. Солтүстік Қазақстан егіншілігі. – Алматы, 2004
4. Киреев А.К., Сейтказинов Д.Т. Обработка почвы на богаре Казахстана. – Алматы, 2001

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

БӨЖ

Тақырыбы: Көне заманғы егіншілік жүйесі

Орындаған:Ағали Н
Тексерген:Сагандыков С.Н
Тобы:АГ-213

СЕМЕЙ 2015

Жоспар
Кіріспе
1.1 Егіншілік және егіншілік жүйесі дегеніміз не
Негізгі бөлім
2.1 Көне заманғы егіншілік жүйесінің пайда болуы мен дамуы
2.2 Көне заманғы Қазақ жеріндегі егіншілік жүйесі
2.3 Жалпы егіншілік жүйесінің түрлері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Көне заманғы егіншілік жүйесі
0.1 Егіншілік және егіншілік жүйесі дегеніміз не.
Егіншілік - ауыл шаруашылық дақылдарынан тұрақты, сапалы, мол өнім алу үшін жерді өңдеп баптау тәсілдерінің жүйесі. Ежелгі арийлердің (біздің заманымыздан бұрынғы 2 - 1 мыңжылдықтар), сақтардың (біздің заманымыздан бұрынғы 9 - 2 ғасырлар), үйсін, қаңлы мемлекеттері тұрғындарының, ғұндардың, түркілердің мал шаруашылығымен бірге өзен аңғарларында, тау бөктерлерінде суармалы егіншілік - диқаншылықпен де айналысқаны белгілі. 20 ғасырдың басында Қазақстандағы егіс көлемі күрт көбейіп, 4,1 миллион гектарға жетті. Егістіктің басым көпшілігі (96%) дәнді дақыл болатын. Машина-трактор стансалары құрылып, егістікті күтіп-баптау жұмыстарын барынша механикаландыруға мүмкіншілік туды. Егістіктің 96,5%-ы тұқым сепкішпен себіліп, 97%-ы комбайнмен жиналды.
Егіншілік жүйесі - жерді дұрыс пайдалануға, топырақ құнарлылығын қалпына келтіріп, одан әрі арттыруға, сақтауға, егілетін дақылдардан тұрақты мол өнім алуға бағытталған өзара байланысты агротехникалық мелиоративтік және ұйымдастырушылық шараларының жиынтығы. Егіншілік жүйесіне жер жағдайына, ауа райының ерекшеліктерін еске ала отырып, ауыспалы егіс жүйесін қолдану, дақылды жақсы жерге егу және сапалы тұқым себу, жерді органик., минералдық тыңайтқыштармен тыңайту, суғармалы жерге егілген дақылдарды дер кезінде қандыра суғару, қол еңбегін көп қажет ететін жұмыстарды механикаландыру, арамшөппен, өсімдік зиянкестерімен, ауруларымен күресу, т.б. жатады. Ғылым негізде дұрыс құрылған ауыспалы егіс жүйесі жердің құнарлылығын арттыра түседі, барлық дақылдардың өнімділігін көтеріп, оның сапасын жақсартумен қатар, ауыл шаруашылыгы машиналарын, техникалык, материалдық ресурстарды, қарқынды технологияны тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Дақылдардың құрамына, олардың үлес салмағына қарай ауыспалы егіс жүйесі әр түрлі аталады. Республиканың топырақ-климат жағдайына байланысты Қазақстанда аймақтық Егіншілік жүйесі енгізілуде. Белгілі бір аймақтың ерекшеліктеріне қарай осы жүйенің өзі топырақ қорғау жүйесі, суғармалы жүйе және тау жүйесі, т.б. болып бөлінеді. Топырақ қорғау жүйесі Қазақстанның солтүстік, батыс және орталық аудандарындағы егіс танаптарына енгізілген. Мұнда дәнді дақылдардан кейін пар жыртылады, оған көбіне жаздық дақылдар егіледі. Суғармалы жүйе республиканың оңт.-шығысындағы егіс танаптарына енгізілген. Мұнда арнайы ауыспалы егіс игерілген, көкөніс, бақша және мал азықтық дақылдар алмастырылып отырылады. Тау Егіншілік жүйесін Алматы облысының шаруашылықтары пайдаланады. Мұнда дәнді дақылдардан кейін пар жырту ауыспалы егістігі игерілген. Дәнді дақылдар мен мал азықтық дақылдар егіледі .
2.1 Көне заманғы егіншілік жүйесінің пайда болуы мен дамуы.
Егіншілік жүйесі дегеніміз ауылшаруашылығынын ғылыми тұрғыдан жүргізу деген сөз. Егіншілік жүйесі жайында түсінік агрономия ғылымы мен бірге пайда болды. Көне егіншілік жүйесінің маңызы жөнінде Ресейдің тұңғыш оқымысты-агрономы болып есептелетін А. Т. Болотов(1738-1833) өзінің Танаптарды бөлу жөнінде деген еңбегінде жазды. А. Т. Болотов бұл еңбегінде шаруашылық территориясын дұрыс ұйымдастыру, барлық дақылдарды ауыспалы егістерге себу керек екенін дәлелдеуге тырысты.
Егіншілік жүйесіне ғылыми тұрғыдан түсінік берген профессор А. В. Советов (1826-1901) болды. Біздің елімізде минералды тыңайтқыштардың аз өндірілетін еске ала отырып XX ғасырдың басқы кезінде. В. Р. Вильямс бұл егіншілік жүйесі азды-көпті өзгерілген түрде әлі күнге дейін көптеген аймақтарда қолданылып келеді.
Қазіргі кезде егіншілік жүйесі деп жерді тиімді пайдалануға, топырақ құнарлғын көтеріп, ауыл шаруашылық дақылдарынан жоғары және тұрақты өнім алу мақсатына бағытталған агротехникалық, иелиоративтіак, ұымдастыру жұмыстарының өзара байланысқан кешенді шараларын айтамыз.
Ғылым мен техника дамуына байланысты егін жүйесінің міндеттері күрделілене түседі. Қоғам дамыған сайын өндірістік қатынастар өзгереді, ғылым дамыған сайын топырақ құнарлылығын қалпына келтіру және арттыру әдістері өзгереді, егіс мөлшері, танап көлемі, себілетін дақылдар түрлері өзгереді, сонымен қатар жалпы егіншілік жұйесі де өзгереді.
Ғылым жетістіктеріне сүйене отырып құрылған егіншілік жүйесі барлық қажетті өнімді жеткілікті мөлшерде өсірумен қатар жыл сайын топырақ құнарлығының арта түсуін, алынатын өнімнің арзан болуын қамтамасыз етуі тиіс. Егіншіліктің ұсынылған жүйесі оның эканомикалық тиімділігі дәлелденгенде ғана шаруашылыққа енгізілді.Әр аймақтың табиғи-эканомикалық жағдайына қарап оған тиімді егіншілік жүйесі қолданылады. Жыртылатын жердің жартысынан астамы астық дақылдарды алып жатады. Топырақ құнарлығы тыңайтқыштар қолдану, көп жылдық бұршақ тұқымдас шөптер себу арқылы көтерілді Далалық аймақтарда жауын-шашын аз болғандықтан дәнді-парлы егіншілік жүйесі жиі кездеседі. Кей жағдайда далалық аймақта отамалы дақылдар да егіледі, бұл жағдайда егіншілік жүйесі дәнді-парлы-отамалы деп алып жатады. Далалық аймақта жердің көбісін дәнді-мақсаты дақылдар алып жатады. Топырақтың құнарлығы тыңайтқыштар қолдану, жерді дұрыстап өңдеу арқылы, пардың көмегімен көтеріледі Суармалы жерлерде дәнді және отамалы дақылдар енгізіледі. Аңыздық, аралық дақылдар егілгендіктен көп жағдайда дақылдар орналастырылған жер көлемі жыртылатын жер көлемінен асып кетеді. Суармалы жерде таза пар болмайды. Жердің құнарлығы оны өңдеу,тыңайтқыштарды қолдану, дақылдардың орнын ғылыми жүйемен аустыру арқылы жақсартылып отырады.
Батыс Сібірде, Қазақстанның солтүстігінде орналасқан құрғақ далалардағы милиондаған гектар тың жерлерді игергеннен кейін, 4-5 жыл өткен соң бұл байтақ аймақтарда жел эрозиясы басталады. Осы эрозияның кесірінен топырақ құнарлығы күрт төмендеп кететіні белгілі. Топырақты бұл аппатан сақтап қалу үшін егіншіліктің топырақ қорғау жүйесі қолданылады. Егіншілік жүйесін ғылыми негізде құру үшін төмендегідей бөлімдерден тұратын шаралар қолдану керек: шаруашылқ терреториясын дұрыс ұйымдастыру (қай жерге егін себу керек, қай жерде шабындық болады, танапты қорғайтын орман алқаптары қайда орналастырылады т.б.), егілетін дақылдардың көлемін дұрыс анықтау, шаруашылықтың мамандарландыруын ескере отырып ауыспалы егіс құру, жер өндеу жұмысые сәтті жоспарлау, ауспалы егістер бойынша тыңайтқыштарды қолдану жүйесін жасау, арам шөптермен, дақылдардын ауруларымен, зиянкестермен күресу жүйесін құру, тұқым ауыстыру жүйесін белгілеу, бұл жұмыстардың бәрін орындауға керекті машиналармен, құралдармен шаруашылықты толық қамтымасыз ету. Айтылған шаралар жүйесінің әрқайсысының маңызы аймақтың ауа-райына, топырағына байланысты өзгеріп отыруы мүмкін.
Сонымен көне заманнан бастау алған егіншілік жүйесі қазіргі кезге дейін қолданыста.Ол түрлі жағдайда дамып келе жатыр.Бір кезенде жақсы өнім алсақ,кейде өнім бермей көп шығын келген кездер де болады.
2.2 Көне заманғы Қазақ жеріндегі егіншілік жүйесі.
Тарихты қарастырар болсақ, мәдени өсімдіктерді өсіру тәжірибесіне негізделген егіншілік дәстүрі, көне заманнан бастап шаруашылық әрекеттер атаулының ішіндегі ең көрнектілерінің біріне айналды. Еуразия далалық кеңістігінің арилік аймағында алғашқы белгілері палеолит дәуірінде (Шарбақты, Тәңірқазған, Бөріқазған үңгірлері) белең алып, оның б.э.дейінгі 10-8 мың жыл бұрын жануарларды қолға үйретумен бір мезгілде пайда болып дамығандығы туралы тарихи үрдіс тарихнамада өзінің ұлттық шешімін біршама тапқан. Егіншілік мәдениеті көшпелі шаруашылық мәдени типінің ажырамас бөлігі ретінде дамып, белгілі бір этномәдени сипатқа ие болды. Сондықтан да егіншілік дәстүрі тиісінше зерттелмейінше көшпелі өмір салтының сыры белгісіз кейбір құпияларына тереңнен үнілу мүмкін емес. Осының бір айғағы - Қазақстан тұрғындарының егіншілік кәсіпшілігін ғасырлар бойы қалыптасқан тәжірбиесі, әлеуметтік дағдысы, дәстүрі мен мәдениеті. Бұл өңірде әлі де болса егіншілік дәстүрі байырғы өмір салтының барлық салаларымен тығыз байланысып жатқаны айқын аңғарылады.
Еуразия ауқымын мекендеген далалық өркениеттің құрамдас бөлігі болып табылатын Қазақ этносы мал шаруашылығымен қатар көне кезеңдерінен бастап егіншілік шаруашылықпен айналысқаны археологиялық, этнографиялық және тарихи деректерден мәлім. Бұл шаруашылық мал шаруашылығымен қатар жүрген. Егіншілердің құралдары тастан, мүйізден, сүйектен, қоладан жасалған. Бұл кәсіптің қандай дәрежеде дамығанын Шығыс, Оңтүстік, Орталық Қазақстандағы жүргізілген археологиялық қазбалардан табылған заттардан ашық көрінеді. Қола дәуіріндегі тайпалар бидай, тары және тағы басқа да дәнді дақылдарды өсірген. Сондай-ақ сол кездегі бабаларымыз аңшылық кәсібімен айналысқан және мыстан бұйымдар істеген. әсіресе, олар түсті металдар - қола, алтын тағы басқаларын кең көлемде шығарған. Кеңес дәуіріндегі ұйымдасқан көптеген археологиялық экспедицияларға шыққан ғалымдар Қазақстанның барлық өңірінен қола дәуірі мәдениетінің ескерткіштерін ашты. Бұдан білетініміз егіншілікпен қатар, алғашқы қолөнер кәсібі де болған. Бұл кезде тайпалар өздерінің баспаналарын сала білген. Қыштан күйдіріп құмыра, қыш қазан және тағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.