Уланудың жағдайлары және себептері

1.Жасанды төзімділікке жалпы сипаттама
2.Жасанды төзімділіктің түрлері
3.Уланудың жағдайлары мен себептері
4.Қолданылған әдебиеттер

Жасанды төзімділік құбылысы негізіне түрдің жоғары төзімділік қабілеті бар генетикалық гетерогенді популяциясын жинау жатады. Мұндағы пестицид жинап алынатын фактор болып табылады. Мұндай жинаудың тиімді әсері бастапқы материалға (жәндіктерден, кенелерден және т.б.), өңдеу санына, пестицид дозасына және генетикалық гетерогендікке тәуелді болады. Неғұрлым зиянкес ағза мезгіліне көп ұрпақ берген сайын, неғұрлым гетерогендік жоғары және препарат дозасы төмен болған сайын, соғұрлым тезірек ерекше төзімділік пайда болады. Бірақ, зиянкестің жинап алынған нәсілі көп жағдайда өмір сүру жағдайына баяу бейімделген және химиялық өңдеуді тоқтатқаннан кейін, біраз уақыт өткен соң популяция бастапқы күйіне келеді. Бірақ сол препаратпен өңдеуді жаңартқанда төзімділік тез пайда болады. Жасанды төзімділік жекеше, топтық және айқас болуы мүмкін.
Жекеше төзімділік (тек бір пестицидке ғана) сирек кездеседі және улы затты бұзатын аз қамтылған ферменттердің белсенділіктерімен ескертіледі. Мысалы, жәндіктердің карбофосқа төзімділігі осы пестицидтің төзімді жәндіктердің ағзала-рында малатионоксидаза ферментімен тез бұзылатындығымен түсіндіріледі.
Топтық төзімділік - бұл осы топтың препаратын қолдан-ғаннан кейін пайда болатын, бір топқа жататын, құрылымы және әсер ету механизмі бойынша ұқсас, екі немесе бірнеше пестицидтерге тән төзімділік. Мысалы, жәндіктерді ГХЦГ препаратымен өңдегеннен кейін барлық хлорорганикалық инсектицидтерге төзімді зиянкестердің нәсілдері пайда болады. Жәндіктердің немесе кенелердің топтық тұрақтылықтары келесі себептермен шартталған:
-ағзаға уыттың баяуырақ енуі меноның тезірек шығарылуы. Тұрақты түрлер сезімталдарға қарағанда 2-3 есе көп у бөледі;
-ферменттердің жоғары активтілігі салдарынан уытты заттардың тез детоксикациялануы немесе ерекше энзимдердің пайда болуы.
Фосфорорганикалық қосылыстарға төзімді нәсіл жәндіктерінің алиэстераза мен фосфатазасының активтілігі сезімталдарға қарағанда жоғары. Нәтижесінде инсектицид тез бұзылады. Жәндіктердің кейбір түрлері инсектицидтерді бел-сенді ыдырататын ерекше ферменттер жиынтығына ие (карбо-фосқа төзімді - малотионоксидаза);
Жүйке жүйе қабықшаларының әртүрлі өткізгіштігі. Төзімді жәндіктердің ағзаларында инсектицид жүйке жүйесі жасушала-рына нашар енеді (полихлорциклодинедер үшін); Төзімді түрлер денесінде липидтердің көп мөлшерде болуы. Бұл липидтерді ерітетін уыттардың майлы қабатта айтарлықтай мөлшерде ұсталынып тұратындығына әкеледі және әсер ететін ауқымда шығарылады.

1. А.О.Сағитов, Г.Ж. Исенова, Г.О. Рвайдарова, Ө.С.Нұржанов, Т.Ж. Қалмақбаев «Өсімдікті химиялық қорғау».Алматы .2013ж.
2. Мельников Н.Н., Новожилов К.В., Белан С.Р., Пылова Т.Н. Химические средства защиты растений (справочник). Химия, 1985.
3. Мельников Н.Н. пестициды и окружающая среда.Агрохимия 1990ж