Адамның тұлғасын зерттеулердің жаңа бағыттары

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемелекеттік университеті

СӨЖ

Тақырыбы: Адамның тұлғасын зерттеулердің жаңа бағыттары

Тексерген :Бураханова А. Т

Орындаған :Қаймақова С. М

Семей 2015

Болашақтағы персонологтардың назарын қандай қиындықтар мен мәселелер аударуы мүмкін?Біздің ойымызша бес проблемды саладағы зерттеулер басым болады. Егер біз адам жайлы түсінігімізді байытқымыз келсе сала күрделі шығармашылық пен сынды талап етеді.

1. Таным процестерінің зерттелуі және олардың психологиялық қызмет етудің басқа қырларымен өзара байланысы.

Фрейдадамның барлық мінез-құлқын инстинктивті қажеттіліктер, балалық шақтағы күйзелістермен, санасыз мотивация сияқты терминдермен түсіндіруге болатынын айтқан. Адлер, Юнг, Хорин, Эриксон, Фромм, Олпорт, Кеттел, Айзенк және Маслоу интрапсихикалық процестердің маңызын мойындағанымен олардың ешқайсысы адамдар қоршаған ортадан алынған ақпаратты өздеріне қарай бейімдеп сіңіреді, оны есте сақтап, қолдану үшін қалайша қайта жаңғыртатыны жайлы негізгі мәселені тікелей қарастырмаған.

Джордж Келли қазіргі заманғы персонологиядағы танымдық бағыты қалыптастыруда шешуші рөл атқарды. Ал адамның танымдық іс-әрекетін баса көрсететін тұлға бағыттары, клиникалық психологияда маңызды ықпалы болғандықтан «танымдық терапия»танымалдылығы бойынша бірінші орын иеленетіні таңғаларлық жағдай емес. Қазіргі заманғы персонологтардың назарында адамдардың әлеуметтік ақпаратты және сол процестердің адам психикасының басқа қырлары мен өзара қатыныастарын өңдейтін әртүрлі әдістері болуы тиіс. Схема тұжырымдамасы тұлғаны зерттеушілердің ерекше қызығушылығын тудырып отыр. Схема, бұл-жеке обьект, тұжырымдамалар немесе оқиғалардың бірізділігі жайлы білімдердің ұйымдасқан құрылымы. Сонымен бірге, когнитивті психологтар әрбір адамның әлемді түсінуі үшін схемалардың күрделі де үлкен жиынтығын қолданатынын көрсетті. Мен-схемалары бұрынғы тәжірибеден алыгған өзіндік «Мен»туралы мәліметтердің өңделуін бақылып, ұйымдастыратын жалпыланған құрылымдар болып табылады. Мен-схемасы «Менді»анықтайтын қасиеттерден тұрады. Бұл мәселен, біздің есіміміз, дене бітімдеріміз, өзімізге маңызды адамдармен қарым-қатынастарымыз сияқты ерекше мәнді қырларымыз, тұлғалық саналы бітістер, түрткілер, құндылықтар мен мақсаттар сияқты біз жайлы маңызды мәліметтерді қамтиды.

Соңғы он жылдық персонологиядағы танымдық тұрғыға деген қызығушылықтың артуы мен ерекшеленеді. Зерттеушілер тарапынан танымдық әсердің мүмкін екенгдігін талдамаған адамның мінез-құлқыныңешбір саласы қалмады.

2. Жағдайлық факторлар мен тұлғалық айнымалылардың өзара әрекеттестігін зерттеу және олардың мінез-құлықтағы ықтималды үлесі.

Персонологтардың көпшілігі мінез-құлықты әрқилы түсіндіріп суреттесе де, олар ішкі нышандардың адамның мінез-құлқына жауапты екенін және оны бара-бара түсіндіре алатынын болжайды. Басқаша айтқанда, тұлға психологиясының басты тезисі-сыртқы мінез -құлықтың көрінуі, соның негізінде жатқан уақыт пен жағдайға қатысты салыстырмалы түрде тұрақты себепші факторлардың әрекетін бейнелеуінде. Фрейдтің адамға бағдарланған психодинамикалық теориясы-осы көзқарастың жүзеге асқанының жақсы мысалы бола алады. Бір-біріне ұқсамайтын персонологтар Юнг, Хорни, Келли, Роджерс мінез-құлықтың қалыптасуы мен модификациялануында жағдайға сай әсердің қосалқы рөлді иеленетіні жайлы тұрғыда мәмлеге келеді. Эриксонның теориясы да өзінділік пен ортаның өзара байланысын қарастырады, алайда ол адамның ішкі жан дүниесіне баса назар аударады. Скинердің ұстанымы инвайрогментализмнің жоғары дәрежесін көрсетеді. Дегенмен қоршаған ортаның адамдарға қалай әсер ететіні персонологтарды қызықтыра бастағаны анық.

Адамды зерттеуге қабілетті кез келгентұрғы бір мезгілде ситуациядан тыс жүрсе де олардың ықпалын ескеруі қажет. Басқаша айтқұанда, мінез-құлық адамдағы өзгерістермен, жағдаймен және олардың бір-біріне тигізетін өзара әрекеттестігінен пайда болған қызметінің туындысы деген тезис тұлға психологиясында одан ары танымал болуда. Әдетте, интерекционистік деп сипатталатын тұрғы Бандураның өзара детерминизм жайлы тұжырымдамасында айқын көрінеді. Бандураның интеракционизм жайлы идеясына сәйкепс, адам ситуацияжәне мінез-құлық себептер мен салдарлардың өзара байланысқан және динамикаслық жүйесіне енеді.

Интеракционизм тұрғысында тұлға-әрбір индивидтің өз өмірінің ситуацияларына бейімділігін сипаттайтын мінез-құлықтың ерекше түрлеріне жататын болжалды конструкт ретінде түсіндіріледі. Адам мен оның ортасының бір-біріне ылғи да тұрақты түрде қалай әсер ететінін түсіндіретін динамикалық тұрғы да, мінез-құлықтың күрделілігін түсіндіреді.

Интеракционизмнің көптеген түрлері бар. Дегенмен, зерттеушілердің көпшілігі тұлғаның интерекциялы үлгісінің адамның мінез-құлқын бара-бара түсіндірудің тиімді жүйесін ұсынатынына келісе бастады. Негізінен, бұл тұрғы күрделі мінез-құлықтың қандай дәрежеде ситуациялық айнымалылар мен нышандарға тәуелді интеракциялармен реттелетінін анықтауда қолданылады.

Интеракционистік бағыт адамның жалпы экологиялық жағдайын барынша тепе-тең ситпаттайтын теориялық конструктілердің дамуына ықпал етуі керек. Мәселен, »рөлдік нышандар», »интерперсоналды реактивті жүйелер», »ситуациялық типті тұлғалар «сияқты терминдер персонологтардың сөз қорына ене бастады. Сонымен біреге, біз болашақта адам мен қоршаған ортаны қарастыратын бағыттардың өзарак шешім арқылы үйлесімдікке келетініне сенеміз.

3. Тұлғаның нейрофизиологиялық, биохимиялық және генетикалық негіздерін зерттеу.

Ғылымның қазіргі дамуы биология ғасыры ретінде және мінез-құлықтық генетиканың, биохимия мен нейрофизиологияның жетістіктері психологиялық зерттеудің әдістері мен теориялық конструктілерінің маңызды, әрі шешуші өзгерністеріне әсер еткен кезеңі ретінде белгіленуі мүмкін. Дегенмен, Кеттел, Айзенк, Маслоу және Роджерстен өзге(кітапта есімдері аталған осы бесеуі ғана мінез-құлықтың биологиялық негізін мойындаған) персонологтар дәстүрлі түрде, тек сөз жүзінде ғана адам мінез-құлқының нейрофизиологиялық, биохимялық және генетикалық компоненттерін зерттеуді мойындайды. Бүгінгі заманда персонологтардың басым көпшілігі даралық айырмашылықтардың биологиялық процестердежәне генетикалық бейімділікте тамырланатынын мойындайтыны қуантады. Мінез-құлықтың биологиялық негіздері жайлы біліміміздіңкөбеюі және психикалық процестердің күрделі зерттеу жобалары мен үйлесе дамуы, тұлғаны биология және генетика терминдерінде түсінуге қарсылықты жоятын сияқты. Жаңа ғана аталған бетбұрыстарға сәйкес, біз генетикалық факторлардың даралық айырмашылықтардың қомақты бөлігін түсіндіруге қабілетті деп болжауға міндеттейтін мәліметтерді көптеп алып жатырмыз. Соңғы кезде, тұлға ерекшеліктерінің тұқым қуалайтынын зерттеуге арналған еңбектердің саны көбеюде. Бұл зерттеулердің көбі тұлға ерекшеліктерінің (сезімталдық, ашықтық, белсенділік және албырттық) тұқым қуалайтынын дәлелдейді. Сонымен қатар, әлеуметтік мінез-құлықтың биологиялық негіздерін қарастыратын жаңа теорияны жасау талпыныстары сезіледі.

Психолог Роберт Хоганның әлеуметтік-аналитикалық теориясы назар саларлықтай мысал болып табылады. Ол әлеуметтік биологияны, психоаналитикалық теорияны және символды интерекционизмді біріктіре отырып, адам эволюциясының таңғаларлық екі ерекшелігі бар деп тұжырымдайды. Біріншісі-адамдар әрқашан әлеуметтік топтарда өмір сүрген. Екіншісі-бұл топтар әрқашан иеархиялық тұрғыда ұйымдасқан. Сонымен қатар, Хоганның ойынша адамдар, генетикалықжағынан, бірлесіп өмір сүріп, бірге иеархиялық құрылымды қалыптастыруға және сақтауға бейімделген. Хоганның әлеуметтік-аналитикалық теориясы-биологиямен бірлескен тұлға психологиясында жасалынған шығармашылық жетістіктердің бірі ғана.

Болашақтағы персонолог -зерттеушілер тұлғаның көптеген көріністерінің биологиялық және генетикалық факторлармен байланысты екенін болжайтын мәліметтерді жоққа шығара қоймас. Біз тұлғаның ерекшеліктерін жүйке жүйесінің қызметімен байланыстыруға тырысатын зерттеулердің(электрофизиологиялық және басқа да әдістемелер қолданылуы мүмкін) осы саладағы жетістіктерге жетуге себепші болатынын айтамыз. Негізінен, биохимиялық және нейрофизиологиялық процестерді психологиялық қызметпен(таным, эмоция, сезім) байланыстыратын зерттеулерге жете назар аударылуы тиіс. Сонымен қатар, зерттеушілер биологиялық механизмдердің адамның дамуындағы, мінез-құлқы мен тәжірибесіндегі маңызды сатылы түрде түсіндірулері тиіс.

Сонымен, тұлғаны зерттеудегі жетістік екі бағытта жүзеге асырылады:1) мінез-құлықтың биохимиялық және генетикалық негіздерін эмпирикалық зерттеу; 2) индивидтің биологиялық мұрасын және оның әдетте тұлғамен(мысалы, агрессия, құштарлық, альтруизм, темперамент және ми қабілеттері) байланыстырылатын мінез-құлқының әртүрлі формаларына қалай ықпал ететінін едәуір тепе-тең түсіндіретін тұжырымды схемалардың дамуы.

Әрине, осы бағыттағы қайсыбір жетістік Айзенктің жеке- дара сипаттамаларды мидың қызметімен немесе айрықша құрылымдары мен байланыстыру әрекеттерінің нәтижесінде жүзеге асты. Оның тұлғаның биологиялық негіздерін түсіндіруі, адамның мінез-құлқындағы биохимия мен генетиканың рөлін түсінудегі тағы бір қадамды көрсетеді.

4. Тұлғаның орта және ересек жаста дамуының зерттелуі.

Шамамен біздің өміріміздің (1\4) есюге, төрттен үші(3\4) қартаюға жұмсалады. Сондықтан, персонологтардың балалық шақ пен жастық шаққа көп көңіл бөлетіні қызық. Бала мен жасөспірімніңмдамуын зерттеудегі осы екпіннің негізінде оны түсіндіретін де екі тұрғы бар:

1. Есейген адамдардың мінез-құлқы балалық шағында қалыптасады;

2. Ата-ананың бала өмірінің ерте кезеңдеріндегі қарым-қатынастары тұлға қалыптасуының негізгі факторы болып табылады. Осы тұрғының екеуінде де фрейдтік психосексуалды теорияның әсері көрінеді. Персонологияның ересектер өмірінің негізі балалық шақта қаланып, ата-ана мен бала қарым-қатынасына негізделетіні баса айтылатын басқа да бағыттары бар. Адлер, Хорни, Фромм, және Роджерс -барлығы осы көзқарасты құптайды. Балалар мен жасөспірімдердің қолайлы сыналушылар екені белгілі, ересектерге қарағанда балалармен жұмыс жасаған жеңіл, мысалы, 45 жастағы бизнесмендерді сынақтан өткізгеннен көрі колледждің 1-курс студенттерін жинап, тест алған әлдеқайда жеңілдеу. Эриксон тұлғаның дамуында көптеген кедергілердің кездесетітін бізге мойындатты. Оның адам өмірінің барлық кезеңдеріне тән психологиялық әлеуметтік дағдарыстар жайлы тұжырымдамасы психологтардың жеке дара өсу мен ересек өмірдегі өзгерістерге қатысты қалыптасқан ойларын қайта қарауға итермелейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.