Негізгі құралдарды жалдаудың есебі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
Бөлім 1. ӨНДІРІСТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ СУБЪЕКТІНІҢ ҚЫЗМЕТІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1. Өндірісті басқарудың құрылымы және технологиялық процестердің қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
1.2. Кәсіпорынның қаржы . экономикалық қызметін талдау ... ... ... . 30
Бөлім II. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБІ
2.1. Негізгі құралдарды жалпы ұғымы, оларды топтастыру және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 35
2.2. Негізгі құралдардың келіп түсуі мен есептен шығарылуы және олардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
2.3. Негізгі құралдардың амортизациясының және оларды жөндеудің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
2.4. Негізгі құралдарды жалдаудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
2.5. Субьетінің негізгі құралдарды қайта бағалау және түгендеу ... . 58
2.6. Компьютерлендіру жағдайында негізгі құралдардың есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Бөілім III. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АУДИТІ МЕН ТАЛДАУЫ
3.1. Негізгі құралдарды аудиті мен талдаудың міндеттері, негізгі бағыттары және оны ақпараттық қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... 62
3.2. Өнімді (жұмысты, қызметті), өндіру көлемін арттыру, қор қайтарымы мен қор шығындылығының резервтері ... ... ... ... ... 69
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 71
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
Бөлім 1. ӨНДІРІСТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ СУБЪЕКТІНІҢ ҚЫЗМЕТІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1. Өндірісті басқарудың құрылымы және технологиялық процестердің қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
1.2. Кәсіпорынның қаржы . экономикалық қызметін талдау ... ... ... . 30
Бөлім II. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБІ
2.1. Негізгі құралдарды жалпы ұғымы, оларды топтастыру және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 35
2.2. Негізгі құралдардың келіп түсуі мен есептен шығарылуы және олардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
2.3. Негізгі құралдардың амортизациясының және оларды жөндеудің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
2.4. Негізгі құралдарды жалдаудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
2.5. Субьетінің негізгі құралдарды қайта бағалау және түгендеу ... . 58
2.6. Компьютерлендіру жағдайында негізгі құралдардың есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Бөілім III. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АУДИТІ МЕН ТАЛДАУЫ
3.1. Негізгі құралдарды аудиті мен талдаудың міндеттері, негізгі бағыттары және оны ақпараттық қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... 62
3.2. Өнімді (жұмысты, қызметті), өндіру көлемін арттыру, қор қайтарымы мен қор шығындылығының резервтері ... ... ... ... ... 69
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 71
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру әдістемелік нарықтық қатынастырға сай жасалуы туындап отыр. Нарықтық экономикаға дамыған сайын олармен бірге өндірістер, кәсіпорындар, компаниялар, банктермен шаруашылық серіктіктер бірге дамуда.
Қазіргі нарықтық экономикаға өту кезінде көптеген субъектілер жекешелендіріп негізгі құралдар Акционерлік қоғаммен және шаруашылыққа қарады.
Негізгі құралдар материалдық өндіріс салаларында, сонымен қатар өндірістік емес салаларда бір жылдан астам уақыт бойы қызмет ететін және де жұмыс істейтін материалдық - заттық құндылықтар. Оларға жататындар: ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар жабдықтар, көлік құралдарын, өндірістік және шаруашылық мүлкі, құрал - саймандар жатады. Шаруашылық қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдарды сатуға немесе ақшаға айналдыруға болмайды. Ақшалай бағаланбаған негізгі қорлар, негізгі құралдар деп аталады. Олар бухгалтерлік есепте осы бағамен көрінеді және субъект балансында көрініс табады.
Егерде осы негізгі қорлардың бағасы нарықтық экономикада сатып алу құнымен көрсетілсе, оладың бағалануы инфляция коэфиценттеріне байланысты болады.
Қазақстан Республикасында қазіргі жағдайда халықаралық тәжірбиедегі негізгі құралдардың есепке алынуының жетік әдістері енгізілуі қолға алынған. Соған сәйкес негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастыру үшін бухгалтерлік есептің № 6 «негізгі құралдарды есепке алу» стандартына сәйкес жүргізіледі. Осы стандартта негізгі құралдардың амортизациялық тозу сомасын есептеу әдістері көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты «Контал» ЖШС - да негізгі құралдардың есебі мен талдауын ұйымдастыру.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі мәселерді қарастыру қажет:
־ өндірісті басқаруды ұйымдастыру, басқару құрылымын және кәсіпорынның негізгі қаржы - экономикалық кәсіпкерліктерін зерттеу;
־ негізгі құралдардың есебін жүргізуді қарастыру;
־ талдау жүргізу әдістемесінің мәнін және ролін анықтау.
Бұл жұмыста өндірістің меншікті негізгі құралдардың есебі сонымен бірге оның аудитін , оған қоса толығымен өндірістің талдауын жасалынған.
Қазіргі заман талабына сай меншікті негізгі құралдырадың есепке лауда компьютерлендіру жүйесі толығымен қарасытырлған.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру әдістемелік нарықтық қатынастырға сай жасалуы туындап отыр. Нарықтық экономикаға дамыған сайын олармен бірге өндірістер, кәсіпорындар, компаниялар, банктермен шаруашылық серіктіктер бірге дамуда.
Қазіргі нарықтық экономикаға өту кезінде көптеген субъектілер жекешелендіріп негізгі құралдар Акционерлік қоғаммен және шаруашылыққа қарады.
Негізгі құралдар материалдық өндіріс салаларында, сонымен қатар өндірістік емес салаларда бір жылдан астам уақыт бойы қызмет ететін және де жұмыс істейтін материалдық - заттық құндылықтар. Оларға жататындар: ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар жабдықтар, көлік құралдарын, өндірістік және шаруашылық мүлкі, құрал - саймандар жатады. Шаруашылық қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдарды сатуға немесе ақшаға айналдыруға болмайды. Ақшалай бағаланбаған негізгі қорлар, негізгі құралдар деп аталады. Олар бухгалтерлік есепте осы бағамен көрінеді және субъект балансында көрініс табады.
Егерде осы негізгі қорлардың бағасы нарықтық экономикада сатып алу құнымен көрсетілсе, оладың бағалануы инфляция коэфиценттеріне байланысты болады.
Қазақстан Республикасында қазіргі жағдайда халықаралық тәжірбиедегі негізгі құралдардың есепке алынуының жетік әдістері енгізілуі қолға алынған. Соған сәйкес негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастыру үшін бухгалтерлік есептің № 6 «негізгі құралдарды есепке алу» стандартына сәйкес жүргізіледі. Осы стандартта негізгі құралдардың амортизациялық тозу сомасын есептеу әдістері көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты «Контал» ЖШС - да негізгі құралдардың есебі мен талдауын ұйымдастыру.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі мәселерді қарастыру қажет:
־ өндірісті басқаруды ұйымдастыру, басқару құрылымын және кәсіпорынның негізгі қаржы - экономикалық кәсіпкерліктерін зерттеу;
־ негізгі құралдардың есебін жүргізуді қарастыру;
־ талдау жүргізу әдістемесінің мәнін және ролін анықтау.
Бұл жұмыста өндірістің меншікті негізгі құралдардың есебі сонымен бірге оның аудитін , оған қоса толығымен өндірістің талдауын жасалынған.
Қазіргі заман талабына сай меншікті негізгі құралдырадың есепке лауда компьютерлендіру жүйесі толығымен қарасытырлған.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕ
1. «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности»: Закон РК от 26 декабря 1995 г., № 2732 с изменеиями и дополнениями.
2. Конституция РК. Алматы «Қазақстан» 1995 г.
3. Гражданский кодекс РК. Алматы. «Баспа» 1995 г.
4. Закон РК «об аудиторский деятельности № 304 - 1» «Экономика и предпринимательство» № 23. 1998г.
5. «Анализ хозяйственной деятельности в промышленности» под / ред. В.И. Стражева М; высшая школа 1998 г.
6. Антременко В.Г. Беллиндер М. В. «Финансовой анализ» М; Дис. 1997г.
7. «Бухгалтёрский анализ» Пер. с. англ. Киев; Торгово — издательская бюроВНУ, 1993г.
8. Бакаков М.И. Шеремет А.Д. Теория анализа хозяйственный деятельности. Учебник. М, Финансы и статистика, 1994г.
9. «Бухгалтерский учет» - учебник под / ред. А.Д. Лорикова - М; «Проспект» 1998 - 392 стр.
10. «Бухгалтерлік есептің стандартары және ұсыныстар» Алматы «Кәусар - бұлақ» 1999ж.
11. «Бухгалтерский учет» учяебное пособие: 2-6 изд: под/ ред Кандрапова Н.Н. «Инфра» 1998 - 240 стр.
12. Гнас В.Н коп М.В. «Управленческий учет международной опыте»: М: финасы и статистика - 1994 г.
13. Донцова Л. В., Никиворова Н.А. «Анализ бухгалтерской отчетности». М ; Дис, 1998г.
14. Дюсенбаев К.Ш. «Аудит и анализ финансовой отчетности» Учебник. Пособие К.Ш. Дюсенбаев. С.К. Егенбердиев З.К., Дюсенбаева А; қаржы — қаражат. 1998 — 502 стр.
15. В. Д. Чистов «Основы компьютерной бухгалтерии» М; 1998г.
16. Ержанов М.С. Ержанова Е.М. «Учетная политика на казахстанской предприятий» Алматы ; изд: Дом бика 1997 г.
17. Ермалова Л.Л. «Анализ финансовой - хозяиственной деятельности предприятия». М; БГЕУ, 1997г.
18. Кирьянова З.В. «Теория бухгалтеского учета» Учебник 2 изд, перераб. и доп - М: финансы и статистика. 1998 - 256 стр.
19. Родостовец В.К. «Бухгалтерскии учет на предприятия» общий курс - А; «Экономика» 1994 - 364 стр.
20. Сейдахметов О.Р. «Учет финансовой и управленческий» изд: Қаржы - қаражат.
21. Сущов А.Н, «Экономическое реформа и вопросы теорий бухгалтерского учета» М: Статистика - 1992 г.
22. Тасмағанбетов Т.А. «кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» оқу құралы - А; 1997 - 184 бет.
23. Тасмағанбетов Т.А. « Қаржы есебі» оқуқұралы-А; Дәуір. 1998-140 бет.
24. Чумакова Н.П. «Учет и анализ в промышленном производстве» США М; финансы - 1971 - 290 стр.
25. Эдвин Д., Долан. Хомин Д. Кэмпбелл. «деньги, банковское дело и денежная кредитная политика» Л; - 1996 г.
26. Нургалиева Р.Н. «Аралық қаржылық есебі», 1, 2 бөлім Карағанды - 2004
1. «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности»: Закон РК от 26 декабря 1995 г., № 2732 с изменеиями и дополнениями.
2. Конституция РК. Алматы «Қазақстан» 1995 г.
3. Гражданский кодекс РК. Алматы. «Баспа» 1995 г.
4. Закон РК «об аудиторский деятельности № 304 - 1» «Экономика и предпринимательство» № 23. 1998г.
5. «Анализ хозяйственной деятельности в промышленности» под / ред. В.И. Стражева М; высшая школа 1998 г.
6. Антременко В.Г. Беллиндер М. В. «Финансовой анализ» М; Дис. 1997г.
7. «Бухгалтёрский анализ» Пер. с. англ. Киев; Торгово — издательская бюроВНУ, 1993г.
8. Бакаков М.И. Шеремет А.Д. Теория анализа хозяйственный деятельности. Учебник. М, Финансы и статистика, 1994г.
9. «Бухгалтерский учет» - учебник под / ред. А.Д. Лорикова - М; «Проспект» 1998 - 392 стр.
10. «Бухгалтерлік есептің стандартары және ұсыныстар» Алматы «Кәусар - бұлақ» 1999ж.
11. «Бухгалтерский учет» учяебное пособие: 2-6 изд: под/ ред Кандрапова Н.Н. «Инфра» 1998 - 240 стр.
12. Гнас В.Н коп М.В. «Управленческий учет международной опыте»: М: финасы и статистика - 1994 г.
13. Донцова Л. В., Никиворова Н.А. «Анализ бухгалтерской отчетности». М ; Дис, 1998г.
14. Дюсенбаев К.Ш. «Аудит и анализ финансовой отчетности» Учебник. Пособие К.Ш. Дюсенбаев. С.К. Егенбердиев З.К., Дюсенбаева А; қаржы — қаражат. 1998 — 502 стр.
15. В. Д. Чистов «Основы компьютерной бухгалтерии» М; 1998г.
16. Ержанов М.С. Ержанова Е.М. «Учетная политика на казахстанской предприятий» Алматы ; изд: Дом бика 1997 г.
17. Ермалова Л.Л. «Анализ финансовой - хозяиственной деятельности предприятия». М; БГЕУ, 1997г.
18. Кирьянова З.В. «Теория бухгалтеского учета» Учебник 2 изд, перераб. и доп - М: финансы и статистика. 1998 - 256 стр.
19. Родостовец В.К. «Бухгалтерскии учет на предприятия» общий курс - А; «Экономика» 1994 - 364 стр.
20. Сейдахметов О.Р. «Учет финансовой и управленческий» изд: Қаржы - қаражат.
21. Сущов А.Н, «Экономическое реформа и вопросы теорий бухгалтерского учета» М: Статистика - 1992 г.
22. Тасмағанбетов Т.А. «кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» оқу құралы - А; 1997 - 184 бет.
23. Тасмағанбетов Т.А. « Қаржы есебі» оқуқұралы-А; Дәуір. 1998-140 бет.
24. Чумакова Н.П. «Учет и анализ в промышленном производстве» США М; финансы - 1971 - 290 стр.
25. Эдвин Д., Долан. Хомин Д. Кэмпбелл. «деньги, банковское дело и денежная кредитная политика» Л; - 1996 г.
26. Нургалиева Р.Н. «Аралық қаржылық есебі», 1, 2 бөлім Карағанды - 2004
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..
Бөлім 1. ӨНДІРІСТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ СУБЪЕКТІНІҢ
ҚЫЗМЕТІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1. Өндірісті басқарудың құрылымы және технологиялық 7
процестердің қысқаша
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Кәсіпорынның қаржы - экономикалық қызметін 30
талдау ... ... ... .
Бөлім II. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБІ
2.1. Негізгі құралдарды жалпы ұғымы, оларды топтастыру және 35
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.2. Негізгі құралдардың келіп түсуі мен есептен шығарылуы және 39
олардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .
2.3. Негізгі құралдардың амортизациясының және оларды жөндеудің 48
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..
2.4. Негізгі құралдарды жалдаудың 54
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
2.5. Субьетінің негізгі құралдарды қайта бағалау және 58
түгендеу ... .
2.6. Компьютерлендіру жағдайында негізгі құралдардың есебін 59
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Бөілім III. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АУДИТІ МЕН ТАЛДАУЫ
3.1. Негізгі құралдарды аудиті мен талдаудың міндеттері, негізгі62
бағыттары және оны ақпараттық қамтамасыз
ету ... ... ... ... ... ...
3.2. Өнімді (жұмысты, қызметті), өндіру көлемін арттыру, қор 69
қайтарымы мен қор шығындылығының
резервтері ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 71
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 73
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
әдістемелік нарықтық қатынастырға сай жасалуы туындап отыр. Нарықтық
экономикаға дамыған сайын олармен бірге өндірістер, кәсіпорындар,
компаниялар, банктермен шаруашылық серіктіктер бірге дамуда.
Қазіргі нарықтық экономикаға өту кезінде көптеген субъектілер
жекешелендіріп негізгі құралдар Акционерлік қоғаммен және шаруашылыққа
қарады.
Негізгі құралдар материалдық өндіріс салаларында, сонымен қатар
өндірістік емес салаларда бір жылдан астам уақыт бойы қызмет ететін және де
жұмыс істейтін материалдық - заттық құндылықтар. Оларға жататындар:
ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар жабдықтар, көлік құралдарын,
өндірістік және шаруашылық мүлкі, құрал - саймандар жатады. Шаруашылық
қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдарды сатуға немесе ақшаға
айналдыруға болмайды. Ақшалай бағаланбаған негізгі қорлар, негізгі құралдар
деп аталады. Олар бухгалтерлік есепте осы бағамен көрінеді және субъект
балансында көрініс табады.
Егерде осы негізгі қорлардың бағасы нарықтық экономикада сатып алу
құнымен көрсетілсе, оладың бағалануы инфляция коэфиценттеріне байланысты
болады.
Қазақстан Республикасында қазіргі жағдайда халықаралық тәжірбиедегі
негізгі құралдардың есепке алынуының жетік әдістері енгізілуі қолға
алынған. Соған сәйкес негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастыру үшін
бухгалтерлік есептің № 6 негізгі құралдарды есепке алу стандартына сәйкес
жүргізіледі. Осы стандартта негізгі құралдардың амортизациялық тозу сомасын
есептеу әдістері көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Контал ЖШС - да негізгі құралдардың есебі
мен талдауын ұйымдастыру.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі мәселерді қарастыру қажет:
־ өндірісті басқаруды ұйымдастыру, басқару құрылымын және кәсіпорынның
негізгі қаржы - экономикалық кәсіпкерліктерін зерттеу;
־ негізгі құралдардың есебін жүргізуді қарастыру;
־ талдау жүргізу әдістемесінің мәнін және ролін анықтау.
Бұл жұмыста өндірістің меншікті негізгі құралдардың есебі сонымен бірге
оның аудитін , оған қоса толығымен өндірістің талдауын жасалынған.
Қазіргі заман талабына сай меншікті негізгі құралдырадың есепке лауда
компьютерлендіру жүйесі толығымен қарасытырлған.
І бөлім ӨНДІРІСТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ СУБЪЕКТІНІҢ ҚЫЗМЕТІН
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1 Өндірісті басқарудың құрылымы және технологиялық процестердің
қысқаша сипаттамасы
Завод 2002 ж. ашылған, 2003ж. 5 наурыз айынан жұмыс істейді. Завод
Контал ЖШС мақта өндірісімен айналысады. Сонымен қатар жеке шаруа
қожалықтарының өсірген өнімін қабылдап өңдейді.
Мақтадан шит, линт-улпа (улюк) мақта талшығын өндіріп шығарады. Шитті
Арай, Сана т.б. май шығаратын фирмаларға өткізеді. Линт-улпа бұл шет елдің
фирмаларына өткізіледі. Бұдан бинт т.б. заттар өндіріледі. Орналасқан жері
ОҚО, Мақтарал ауданы.
Серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап заңды тұлға
құқықтарын иеленеді.
Серіктестіктің мөрі, дербес балансы, банктерде шоттары, өз фирмалық
атауы жазылған банкілері болады.
Серкітестік өз қызметінің мақсатына жету үшін өз атынан мәмілелер
жасауға, мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды иеленуге, міндеттер
көтеріге, сотта талапкер және жауапкер болуға құқылы.
Серіктестік Қазақстан Республикасының аумағында және шетелде филиалдар
мен өкілдіктер құруға, басқа заңды тұлғалармен бірлестіктерге (одақтарға)
кіруге, сондай-ақ өзге де заңды тұлғалардың қатысушысы болуға құқылы.
Серкітестіктің өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлкімен
жауап береді. Мемлекет серіктестіктің борыштары бойынша жауап бермейді.
Серіктестік мемлекеттің борыштары бойынша жауап бермейді.
Серіктестіктің қатысушылары оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді
және серіктестіктің қызметіне байланысты шығындар бойынша енгізген салымдар
құнының шегінде тәуекелге барады.
Серіктестіктің қызметінің негізгі мақсаты: жарғысы бойынша қызметінен
таза табыс алу болады.
Серіктестік заң актілерімен және құрылтай құжаттарымен тыйым
салынбаған қызметінің кез келген қызмет түрін жүзеге асыра алады.
Серіктестіктің лицензияланатын қызмет саласындағы құқықтық қабілеті
тиісті лицензия алған сәттен бастап пайда болады және заң актілерімен
белгіленген тәртіпте оның алып қойылған, қолданылу мерзімі біткен немесе
жарамсыз деп танылған кезінен бастап тоқтатылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталы 53069787 теңгені құрап,
қатысушылардың салымдарын біріктіру жолымен құрылады, мемлекеттік тіркеу
мерзіміне толық құрылған.
Қатысушылардың жарғылық капиталдағы үлестері төмендегідей:
Серіктестіктің мүлкі оның қатысушыларының салымдары, серіктестік алған
табыстар, сондай-ақ заңдарда тыйым салынбаған басқа да көздер есебінен
құралады.
Серіктестіктің мүлкі оның балансында есептеледі.
Қатысушылардың шешімі бойынша серіктестіктің жарғылық капиталының
мөлшері өзгертілуі мүмкін.
Серіктестіктің жарғылық капиталын ұлғайтуға оны толық төлегеннен кейін
рұқсат етіледі.
Контал ЖШС-нің жабдықтаушылары бұл түрлі шаруа қожалықтары мен
жергілікті фермерлер. Олардың саны 500-ден астам. Қазіргі кезде келесідей
жабдықтаушылармен тапсырыс берушілермен жұмыс істейді:
1. Балт коттон гроуп
2. ВТК КАМАЗ
3. ООО Агролайн авто
4. ООО Атон импекс
5. ТОО Арай
6. ОАО КазАгроФинанс
7. ЧП Рустембеков
8. ТОО Конойл
ЖШС "Контал" мақта өңдеу зауытындағы негiзгi өндiрiс процессiн келесiдей
сызбамен көрсетуiмiзге болады.
Сызбы 1 Мақта талшығын өндiрудiң негiзгi өндiрiс процессi
Кәсіпорынның әрбір бухгалтері келесідегідей қызмет атқарады:
- материалдық бухгалтер негізгі құралдармен тауарлы - материалдық
құндылықтардың есебін жүргізеді. Материалдық бухгалтердің қызметіне
өндірістік шығындар есебі мен дайын өнімдер есебін жүргізу жатады;
- есеп айырысу бухгалтері жұмысшылар мен қызыметкерлердің ақысы бойынша
есеп айырысудың есебін, жинақтаушы зейнет ақы қорына аударымдар, әлеуметтік
салықтарды есептеу кәсіподақтық жарнамалар есебін жүргізеді;
- екінші есеп айырысу бухгалтері касса операцияларын қадағалау, есеп
айырысу шоттарына ақшалы қаржыларын апару және әкелу, есеп беруші тұлғалар
мен есеп айырысу операцияларын бақылау, дебиторлық және кредиторлық
қарыздардың есебін жүргізу жатады.
Кассир — бұл бухгалтердің көмекшісі ретінде жұмыс атқарады, яғни ол
жұмысшылар мен қызметкерлердің атқарған жұмыс үшін оларға еңбек ақысын
кассадан береді. Оны кассалық шығыс ордеріне тіркейді.
Контал ЖШС - ны мақта өндіруге шығарылған кәсіпорын, сондықтан
өндірістік есеп шоттарында мақта өндіруге кеткен шығындар жинақталады. Жылу
қуатының өндіруге кеткен шығындарына өндіріс процесінде пайдаланылған
табиғи қорлар құны кіреді. Табииғи қорларға шикізат, материалдар, отын,
энергия, негізігі құралдар, еңбек құралдары т.б. жатады.
Жоспарлау, есептеу, талдау кезінде шығындар пайда болу орындарында
топтастырылады. Негізгі өндіріс және қосалқы шаруашылықтар деп өнімнің
өзіндік құнына кіру тәсіліне байланысты шығындар тура және жанама болып
бөлінеді. Статьялар бойынша шығындары топтастыру кезінде, тура шығындар
элементтері келісімінде, ал жанама шығындар кешендік статьялар, ал жанама
шығындар статьялар түрінде құрылады. Материалдарға жұмсалатын шығындардан
қайтарылатын шығындар құны алынады.
Контал ЖШС - ның бухгалтериясында есептің құрылу негіздері міндетті
есеп беруді жасауды және кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің ай - сайынғы
нәтижесін дер кезінде шығаруды дұрыс жүргізу мақсаты мен бөлінеді.
Табельдермен екі бухгалтер айналысады: біріншісі еңбек ақыны есептейді, ал
екіншісі негізгі құралдардың қозғалысын және амортизациясын есептеу мен
айналысады.
Материалдық столда екі бухгалтер отырады — олардың бірі тауарлы
-материалдық құндылықтардың түсуін және жабдықтаушылар қызметін есепке
алса, екіншісі ішкі тауарлы - материалдық құндылықтардың ішкі қозғалысы мен
есептен шығарылуын есепке алады.
Кассир касса есебін жүргізеді, касса айналымдарын жауып, оны №1, №7
журнал — ордерлерде жүргізеді. Мақта пайдаланушылар мен есептеу бухгалтер
мен жіберілген мақтаны есептейді. Әрбір айдың 15 — ші санына табыс пен
пайда туралы тоқсанның аяғында әлеуметтік — сақтандыру қорлары бойынша есеп
берушілік жасалады. Осы мерзімге №2, 1, 11 журнал — ордерлер, бас кітап,
статистикалық және салықтық есеп берушіліктері жасалады және бас
бухгалтермен тексеріледі.
Қоғамның үздіксіз экономикалық дамуын қамтамасыз ету мақсатында ғылыми
техникалық прогресті жеделдету, соның ішінде негізінде өндірістің
тиімділігін арттыру халық шаруашылығының барлық саласында басқару прогресін
жетілдіре түсуді қажет етеді. Басқару өндірістің маңызды бөлігі болып
саналады, қоғамдық еңбек жүйесіндегі өзіндік ерекшелігі бар қызметтің бір
түрі. Өндірісті басқару процесі барысында ұжымды шешім қабылдау -
басқарудың аса маңызды элменттерінің бірі болып саналады.
Директор - өндірістік қорлардың сатылуына, материалдық және қаржылық
ресурстарға, жұмысшылар жағдайының жақсаруына және т.б. жауап береді.
Бас инженердің атқаратын қызметіне өндірістік экономика - бөлімінің,
өндірістік техника білімінің және бас механиктің жұмыстарын қадағалау
жатады.
Директордың орынбасарына кәсіпорынның есеп бөлімі, шаруашылық бөлімі
және басқа да бөлімдер жауапты болады.
Жөндеу жұмысы бойынша директордың орынбасары жөндеу цехтарының,
қабылдау бөлімінің және де басқа да цехтардың қызметінің үздіксіз болуына
жауап береді.
Кез келген өндіріс өз қызметіне құрал-жабдықтарын тартса ғана жүреді,
ал ол еңбек заттары (шикізат, материялдар, сатып алынған жартылай
фабрикаттар) және еңбек құралдары (машина, станок) болып бөлінеді. Бұл
арада еңбек құралдарының құрамы сыртқы белгісімен емес, олардың өндіріс
процесінде атқаратын роліне қарап анықталады.
Негізгі құралдар материялдық өндіріс саласында да, өндірістік емес
(әлеуметтік) салада да ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) қызмет етеді.
Осы негізгі құралдарға: жер; үйлер; ғимараттар; көп жылдық екпе
ағаштары; машиналар және құрал-жабдықтар (соның ішінде автоматты машиналар
және құрал-жабдық); машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары
және қондырғылар мен лобороториялық жабдықтар; есептеу техникасы; басқа
машиналар мен құрал-жабдық; көлік құралдары; құрал-сайман; өндірістік мүлік
және жабдықтар; шаруашылық мүлкі; жұмысшы және өнім беретін мал; көп жылдық
екпе ағаштар; жерді жақсартуға(ғимараттарсыз)шыққан күрделі шығын;басқа да
негізгі құралдар жатады.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №6 БЕС сәйкес ұйымдастырылды.
Осы стандарт негізгі құралдың есебін жүргізудің, субьектіге жататын меншік
құқығын, шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Инвентарлық обьектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады.
Инвентарлық обьект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі құралдың есебін
дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу болып табылады.
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар
өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.
Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын
обьектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек
құралдарына (машина, құрал-жабдық, құрал-саймандар т.б.) әсер ету жүзеге
асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материялдық жағыдайын
жасайды(ғимараттар, құрал-жабдықтар, өткізгіш қондырғылар).
Өндірістік емес негізгі құрал-жабдықтар – тұтыніға арналған құрал-
жабдықтар. Олар ұжымның мәдени тұрмыстық (Ғимараттар, тұрғын-үй
коммуналдықщаруашылық, денсайлық сақтау мүлкі, т.б.) қажеттіліктерін ұзақ
мерзім бойы өтеуге арналған.
Иелігіне қарай негізгі құралдар меншікті және жалға алынған болып
бөлінеді. Меншікті дегеніміз – субъектіге тиеселі және онң балансында
көрініс табатын негізгі құралдар. Белгіленген мерзімге шарт бойынша басқа
субъектіден алынған негізге құралдар, жалға алынған негізгі құралдар болып
саналады. Оларды жалға берушінің балансында есептейді. Жалға алу мерзімі
аяқталған соң немесе ол аяқталмай тұрып, жалға алушы 001-ші Жалға алынған
негізгі құралдар баланстан тыс шотында есептейді. Жалға алу мерзімі
аяқталған соң немесе ол аяқталмай тұрып, жалға алушы келісілген баға мен
сатып алуына болады. Оларды 121-ші Жер, 122 Үйлер мен ғимраттар, 123
Меншік және құрал жабдықтар, өткізгіш қондырғылар, 124-ші Көлік
құралдары, 125-ші Басқа да негізгі құралдар шоттарының тиісті аралық
шоттарында есептейді.
Пайдалану сипатына қарай жұмыс істеп тұрған, істемей тұрған
(тоқтатылып қойған) және қор ретінде тұрған болып бөлінеді. Қолданыстағы
жұмыс істеп тұрған негізгі құралдар, әрекет етіп тұрғандар болып
бөлінеді. Қолданыстағы жұмыс істеп тұрған негізгі құралдар, әрекет етіп
тұрғандар болып саналады. Жұмыс істемей тұрғандар – бұл жұмысы тоқтатылған
немесе басқа жағдайларға байланысты уақытша пайдаланбайтын негізгі құрал
жабдықтар. Қорда тұрғандар болып жұмыс істеп тұрған құрал-жабдықтаржы
жоспарлы түрде олардың запас бөлшектерін ауыстыру үшін тоқтатылған
объектілер есептеледі.
Заттың құрмына қарай негізгі құалдар мүліктік және мүліктік емес болып
бөлінеді. Мүліктікке (заттай) көрінісі бар, яғни санауға және өлшеуге
болатындарды (үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар) жатады. Мүліктік
еместерге пайдаланылатын жер, орман алқабы, су ресурстары (ғимараттардан
басқа күрделі қаржы салымы, яғни заттық нысаны жоқ (жер учаскелерін,
егістік үшін падаланылатын жер өңдеу, жалға алынған негізгі құралдарға
күрделі қаржы жұмсау, т.б.) жатады.
Келтірілген негізгі құралдардың әр қайсысының құрамына енетіндер:
Жер - субъект меншігіне сатып алған жердің көлемі мен құні. Жерге
меншік құқығы бар болса, онда олар құқық актісімен расталуы керек. Ондай
актісі берілген болса, онда ондай жер учаскелері мүліктік объектілер болып
саналады.
Үйлер – халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік – мәдени қызмет
көрсетуге жағдай жасауға және материалдық құндалақтарды сақтауға арналған
әлеуметті-құрылыс объектілері. Әр бір тұрған үй мүліктік объект болып
табылады.
Ғимараттар – еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір
қызметтерді орындау жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған
инженерлік – құрылыс объектілері (шахта ұңғысы, мұнай мұнарасы, бөгет,
көпір, автомобиль жолы). Барлық жағдайлары бар әр бір жеке ғимарат мүліктік
объект болып табылады.
Өткізгіш тетіктер – электр, жылу немесе механикалық энергияны өткізу
қондырғылары (электр өткізу желілері, трансмиссиялар, құбырлар). Электр
желілері бойынша, мысалы электр станциясы бөлу қондырғыларының желісі
немесе генератор клемаларынан бөлу қондырғыларына дейін, қабылдау
подстанцияларынан және потенциялдардан трансформатор жайына дейін мүліктік
объект болып табылады.
Машиналар мен жабдықтар – күш беретін машиналар және жабдықтар;
жұмысшы машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары және
қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; әр бір машина, егер ол басқа
мүліктік объектінің бөлшегі болмаса, оған кіретін бейімделген құралдарды,
соңғы тиісті заттарды, аспаптарды, оршауды, фундаментті қоса алғанда,
мүліктік объекті болып саналады. Негізгі құралдардың бұл тобы бес топтан
тұрады.;
Күш беретін машиналар мен жабдықтар- жылужәне электр энергиясын
өндіретін генератор –машиналары; түрлі энергияны механикалық энергияға ,
яғни қозғалыс энергиясына айналдыратын двигатель-машиналары.
Жұмыс машиналар мен жабдықтар - еңбек өнімдерін жасау процесінде
еңбек затына механикалық, жылу және химиялық әсер етуге арналған машиналар,
аппарттар және құрал-жабдық.
Өлшеу және реттеу приборлар , қондырғылар және лабороториялық
жабдықтар - өлшеуге, өндірістік процестерді ретеуге арналған аспаптар мен
қондырғылар, сондай-ақ лабороторияларда пайдаланатын приборлар мен
аппаратуралар.
Есептеу техникасы - процестердіжылдамдату және автаматтандыруға
арналған машиналар, қондырғылар, аспаптар.
Басқа да машиналар мен жабдықтар – машиналар, аспаптар және басқа
құрал жабдық .
Көлік құралдары – адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған қозғалыс
құралдары. әр бір объкт өзіне тиісті барлық бейімдегіш құралдары мен
заттарын қоса алғанда мүліктік обект болыптабылады.
Құрал сайман- қол еңбегінің механикаландырылған немесе
механикаландырылмаған құралдары немесе металдарды, ағашты және т.б. өңдеу
үшін машиналарға бекітілген заттар. Басқа мүліктік объектінің құрамына
кірмейтін заттар ғана мүліктік объект болып табылады.
Өндірістік мүлік және соған жататын заттар - өндірістік операцияларды
орындау немесе жеңілдету үшін қызмет ететін өндірістік заттар, еңбекті
қорғауға көмектесетін жабдықтар, сұйық, сусымалы және басқа материалды
сақтауға арналған сыйымды заттар.
Шаруашылық мүлік – кеңсе және шаруашылық мекемелерінің заттары.
Дербес мәні бар әр бір объект - мүліктік объект бола алады.
Жұмысқа пайдаланылатын және өнім беретін мал – ат, өгіз, түйе, және
басқа жұмысқа пайдаланылатын малдар.
Көп жылдық өсімдіктер – қолдан егілген, көп жылдық өсімдіктер.
Жерді жақсартуға байланысты күрделі шығындар (ғимаратсыз)-ауыл
шаруашылық мақсатта пайдалану үшін ауыл шаруашылығында пайдалану үшін жер
қыртысынжақсартудың шараларына жұмсалған мүліктік емес сипаттағы шығындар
(жер учаскілерін жоспарлау, жерді егін егу үшін өңдеу, егіс даласын
тастардан тазарту);
Басқа да негізгі құралдар- кітапхана қорлары, спорт мүлкі және басқа
да салымдар.
Негізгі құрал жабдықтардың бастапқы, ағымды, баланстық, сату, жою,
тозу және қалдық құндары болады.
Бастапқы (тарихи) құны – негізгі құралды сатып алуға немесе салуға
кеткен нақты өндіріс шығындарынан, соған қоса өтелмеген салық пен
алымдардан, сондай-ақ орнату, жеткізіп беру, монтаждау, пайдалануға қосу
шығындары, несие үшін пайыздар, және т.б. шығындарынан тұрады.
Ағымды құн – бұл негізгі құралдардың белгілі бір мерзімдегі нарықтық
бағасы бойынша бағаланған құны.
Баланстық құн – бұл бухгалтерлік есепте және қаржылық есеп беруде
көрсетілетін жинақталған тозу сомасын алып тастағандығы негізгі құралдардың
бастапқа немесе ағымдық құны.
Сату (өткізу) құны – бірін бірі жақсы білетін және мәмліге келуге
дайын тәуелсіз жақтардың (тараптардың) негізгі құралдарды өз ара
айырбастауына мүмкіндік беретін құн.
Жою құны - тиімді қызмет ету мерзімі біткен негізгі құралдарды жою
кезінде пайдалану мүмкіндігі бар бағасы бойынша бғаланған бөлшектердің,
металл сынықтарының және басқа да материалдық құндылықтардың құны.
Амортизацияланған құны – негізгі құралдардың бастапқы және болжамған
жою құндарының арасындағы айырмашылығы, ал ол жүйелі түрде амортизациялық
жолмен нормативтік қызметіне немесе барлық пайдалы кезеңіне субъектінің
шығысы ретінде таратылады.
1.2. Кәсіпорынның қаржы - экономикалық қызметін талдау.
Экономикалық талдау кәсіпорын дәрежесін көп жақты күрделі, үлкен
көлемдегі ақпараттарды өңдеу болмайды және үлкен еңбек шығынының уақытын
талап етеді. Кез - келген кәсіпорынның негізгі мақсаты үлкен көлемдегі
пайданы аз шығын жұмсап алу болып табылады. Бұл үшін кәсіпорынның қызметін
сипаттайтын және талдау жолымен осы көрсеткіштердің ішкі және сыртқы
факторлар әсерін, экономикалық әдістердің сәйкестігін қолдану үшін негізгі
көрсеткіштерді білу қажет. Сол себептен қоғамдық ғылымдардың сараптау
процесінің объективті нәтижесі болып табылады. Дербес ғылымдарды талдауды
бөлу қажеттілігі пайда болады.
Сонымен экономикалық талдау — бұл бүкіл шаруашылық жұмыстарын
жақсатудағы резервтерді ашудың негізгі құралы. Өңдеу кезінде анықталған
ақпараттарды зерттеу және жіктеу және талдау, талданып отырған объектіні
жан-жақты және терең түсінуге мүмкіндік береді.
Микроэкономикалық және макроэкономикалық талдауға бөлінеді. Күрделі
өндірістің шаруашылық қызметі зерттеудің негізінде кәсіпорынның және оның
бөлімшелерінің барлық жұмыстарын сипаттайтын техника —экономикалық
көрсеткіш арасында өзара байланыс кешені бар. Экономикалық ақпарат жүйесіне
базаланады. Талдаудың сапалы және сенімді болуы, есепті материалдардың
сапасына тәуелді болады. Сапалы көрсеткіштер өнеркәсіптің өндірісінің,
кәсіпорынның қызмет жағдайын және оның тиімділігін көрсететін негізгі
көрсеткіштер сипаттайды.
Нарықты қатынас жағдайында Контал ЖШС - ның шаруашылық қызметін
басқару үшін, олардың жұмыстарын жоспарлау, есеп және есеп қисаптарын
ұйымдастыру, жұмыстарын ынталандыру немесе бағалауды жүзеге асыратын
экономикалық көрсеткіштер жүйесі қабылданады. Бұл жүйе кәсіпорынның және
сапалық жұмыс істейтіндігін сипаттайтын өзара байланысты көрсеткіштердің
жиынтығынан тұрады.
Экономикалық көрсеткіштер жүйесіне натуралды және ақшалай абсалютті
немесе салыстырмалы көрсеткіштер кіреді. Құрылу шарттарына байланысты
экономикалық көрсеткіштер жоспарлы және есепті кезеңге бөлінеді. Есепті
кезеңдегі көрсеткіштер белгілі кезеңдегі нақты жетістіктері қарастырылып
көрсетіледі. Негізгі экономикалық талдаудың мазмұны кәсіпорынның өндірістік
шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштері бойынша жоспардың немесе өсу
қорының орындалу сатысын теріс немесе оң факторларда анықтайды.
Бірінші кестедегі берілген мәліметтерге қарай отырып Контал ЖШС — ның
басқару мамандығының негізгі көрсеткіштерінің бірі болып өткізілген
қызметтің көлемі (кіріс), яғни ол өткен жылмен салыстырғанда 30669 мың т,
көбейген. Өткізілген өнімнің көлеміне сатып алушылардың әсерінен болған.
Өткізілген өнімнің көлемі, кәсіпорынның қаржы жағдайына әсер етеді, айналым
қорларының жағдайына, қордың көлеміне және бюджет төлемінің жағдайына әсер
етеді. Ал кәсіпорынның өткізілген өнімінің өзіндік құны өткен жылмен
салыстырғанда 24861 тг. өсті. Бұның өсуі жалпы кірістің көлемінің сәл болса
да азаюына себепші болады, яғни ол 5808 мың тг. өсті. Бұның өсуі мен
кәсіпорынның кезең шығындарының өткен жылмен салыстырғанда 7781 мың тг.
көбейіп — кәсіпорынның таза пайдасы, яғни кіріс (зиян) барлығы - 31392 мың
тг, азайды. Бұның азаюы қазіргі кәсіпорынның шығында отырғанына себепші
болады. Сол үшін кәсіпорын өзінің кірістілік деңгейін арттыру үшін өзінің
көрсетілген қызметтің өзіндік құны мен кезең шығындарын азайтуы қажет.
Кесте 1 - 2004 — 2005 ж.ж. Контал ЖШС – нің қаржы қызметін талдау
№ Көрсеткіш Өлш. 2004 ж 2005 ж Ауытқу
бірл. (+; -)
1 Көрсетілген қызмет көлемі мың тг 156708 187377 30669
2 Қызметкерлердің орташа төзімділікадам 435 438 3
саны.
3 Бір жұмысшының орташа жылдық мың тг 360,248427,801 67,553
өнімділігі
4 Материалдық шығындар мың т 130480 138735 8255
5 Негізгі құралдардың орташа жылдықмың тг 222903 272704 49801
құны
6 Материал қайтарымдылығы тг 1,201 1,350 0,149
7 Қор қайтарымдылығы тг 0,70 0,69 0,01
Берілген кестенің мәліметтеріне талдау жүргізе отырып Контал ЖШС -
ның көрсетілген қызметінің көлемін 2004 ды өткен жылмен салыстырғанда 30669
мың тг. [187377 - 156708]. Ал өнеркәсіптік өндірістің персоналдардың орта
тізім саны өткен жылмен салыстырғанда 3 адамға [438 -435] көбейген.
Енді жоғарыда кестенің мәліметтері бойынша факторлық 2003 жылғы
өткізілген өнімнің көлемінің әсерін талдаймыз.
1. Еңбек ресурстарының тиімділігін талдау үшін қызметкерлердің санының
және еңбек өнімділігінің өзгеруінің әсерін анықтаймыз:
а) Қызметкерлердің тізім сананың өзгеруінің әсерінен өнімнің көлемі
[3x360,2]= 1080,6 мың тг ұлғаяды.
б) Еңбек өнімділігінің өзгеруінің салдарынан 2958,2 мың теңгеге
[67,553x438] артық өндірілген.
2. негізгі құралдардың орташа жылдық құнының өзгеруінің және оны тиімді
пайдалануының әсерін анықтаймыз.
а) Негізгі құралдардың орта жылдық құнының өзгеруінің әсерінен өнімнің
көлемі 35010,1 мың теңгеге [49601x0,703] артқан,
б) Ал қор қайтарымдылығының өзгеруінен - 3566,4 мың теңгеге
[-0,016x222903] кем өндірілген. Яғни кәсіпорын негізгі құралдарды тиімді
пайдаланбаған. Сондықтан кәсіпорынның негізгі құралдарын жаңарту шараларын
енгізіп, оның тиімділігін арттыру қажет.
3. Материал шығындарының өзгеруінің және материал қайтарымды–лығының
тиімді пайдалану әсерін анықтаймыз.
а) Материал шығындарының өзгеруінің әсерінен өніңмнің шығын көлемі
9914,2 мың теңгеге [8255x1,201] өскен.
б) Ал материал қайтарымдылығының өзгеруінің әсерінен 19441,5 мың
теңгеге [0,143x130480] артығымен өскен.
4. Келесі қарастыратын көрсеткішіміз өнеркәсіптік өндірістің
персоналдардың еңбек ақы қоры, ол өткен жылмен салыстырғанда 8576,9 мың
теңгеге [43626,5-35049,6] артығымен жұмсалған. Осы көрсеткіштердің
ауытқуына әсер ететін екі факторды қарастырамыз.
а) Жұмысшылар санының 3 адамға көбею себебінен еңбек ақы қоры 105148,5
мың теңгеге [3x35049,6] артығымен жұмсалған.
б) Еңбек ақы қорының өзгеруінің әсерінен өнім көлемі 3730951,5 мың
теңгеге [8576,9x435] өскен.
ІІ бөлім НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Негізгі құралдарды жалпы ұғымы, оларды топтастыру және бағалау.
Негізгі құралдар дегеніміз ұзақ уақыт жұмыс істейтін материалдық -
заттық құндылықтар. Негізгі құралдар ұзақ уақыт бойы, көптеген өндіріс
циклы барысында пайдаланылады. Пайдаланылады, олар бірте — бірте тозады
және өзінің қасиеті мен түрін сақтай отырып өз құнын бірте - бірте жаңадан
өндірілген өнім аударылады. Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебін дұрыс
ұйымдастыру үшін оларды жүйелеп түгендейді.
Пайдалану мақсатына қарай өндірістік және өндірістік емес болып 2 топқа
бөлінеді.
Өндірістік негізгі құралдар тікелей және жанама түрге өндіріс
процестеріне қатысады немесе өндірістік процестің қалыпты жағдайда өтуіне
мүмкіндіктерін жасайды. Мысалы: машиналар, жабдықтар, көлік құралдары,
ғимараттар, құрылыстар жатады.
Өндірістік емес негізгі құралдар шаруашылық мәдени тұрмыстық және
әлеуметтік қажеттілігін қанағаттандырады. Мысалы: тұрғын үйлер, денсаулық
сақтау мүлкі жатады.
Өндірістік емес негізгі құралдар шаруашылық мәдени тұрмыстық және
әлеуметтік қажеттілігін қанағаттандырады.
Иеленуге қарай негізгі құралдар меншікті және жалға алынған болып
бөлінеді. Меншікті дегеніміз - субъектіге тиесілі және оның балансында
көрініс табатын негізгі құралдар, ал жалға алынған құралдар - олар
белгіленген мерзімде шарт бойынша басқа субъектілерден алынған негізгі
құралдар.
Пайдалану сипатына қарай жұмыс істеп тұрған, істемей тұрған және қорда
тұрған деп бөлінеді. Жұмыс істеп тұрғанға пайдаланудағы құрал — жабдықтар
жатады. Жұмыс істемей тұрған бұл тоқтатылып қойылуына немесе басқа
жағдайларға байланысты уақытша пайдаланлмайтын негізгі құрал — жабдықтар.
Қорда сақтаулы негізгі құрал — жабдықтарға жұмыс істеп тұрғандары жоспарлы
түрде ауыстыру үшін құралған қордағы объектілер жатады.
Заттық құрылымына қарай мүліктік және мүліктік емес болып бөлінеді.
Мүлікке заттай көрінісі бар, санауға және өлшеуге болатындар жатады.
Мысалы: үйлер ғимараттар, машиналар жатады. Мүліктік емеске пайдаланылған
жерлер және басқа күрделі қаржы. Сонымен, яғни заттық нысаны жоқ қаражаттар
жатады. Мысалы: жер учаскелері, егістік үшін пайдаланылатын жерді өңдеу,
жалға алынған негізгі құралдарға күрделі қаржы жұмсау тағы басқалар жатады.
Пайдалану мақсатына және және атқарылған қызметіне қарай негізгі
құралдар мынадай түрлерге бөлінеді: жер, ғимараттар, өткізгіш тетіктер,
машиналар мен құрал — жабдық күш беретін машиналар және жабдықтар: өлшеу
және реттеу аспаптары, және қондырғылары мен лабораториялық жабдықтар және
басқа да негізгі қорлар. Сонымен қатар есептеу техникасы, көлік құралдары,
құрал - саймандары, өндірістік мүлкі жұмысшы, өнім беретін мол және көп
жылдық еккен ағаштары, жерді жақсартуға шыққан күрделі шығын және басқа да
негізгі құралдар.
Келтірілген негізгі құралдардың әрқайсысының құрамыына енетіндер: жер -
субъект меншік құқығымен сатыа алынған жердің көлемі мен құны кіреді.
Үйлер — халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік - мәдени қызмет
көрсетуге жағдай жасауға және материалдық құндылықтарды сақтауға арналған
сәулетқұрлыс объектілері.
Ғимараттар — еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір
қызметкерді орындау жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған
инженерлік — құрылыс объектілері.
Өткізгіш тетіктер — электр, жылу және механикалық энергияны өткізу
қондырғылары. Машиналар мен жабдықтар — күш беретін машиналар және
жабдықтар, өлшеу және реттеу аспаптары, қондырғылар, лабоаториялық
жабдықтар; есептеу техникасы; басқа да машиналар мен жабдықтар; негізгі
құралдардың бұл тобы бес топтан тұрады.
Күш беретін машиналар мен жабдықтар жылу мен электр энергиясын
өндіретін, генаратор машиналары т.б.
Жұмыс машиналары мен жабдықтар - еңбек өнімдерін жасау процесінде еңбек
затына механикалық, жылулық, химиялық әсер етуге арналған машиналар,
аппараттары жатады.
Өлшеу және реттеу приборлары, қондырғылар және лабораториялық жабдықтар
өлшеуге, өндірістік процестерді реттеуге арналған аспаптар мен қондырғылар.
Есептеу техникасы — процестерді жылдамдату және автоматтандыруға
арналған машиналар, қондырғылар, аспаптар:
- басқадай машиналар мен жабдықтар, аспаптар аппараттар және басқа
құрал - жабдықтар, мысалы: телефон станцияларының, радио
топтарының жабдығы, өрт сөндіргіш машиналар, жатады;
- көлік құралдары адамдар мен жуктерді тасымалдауға арналған
қозғалыс құралы. Мысалы: автокөлік, темір жол және су көлігінің
қозғалмалы құралы;
- құрал — сайман қол еңбегінің механикаландырылған немесе
механикаландырылмаған құралдары немес металдарды, ағашты және тағы
да басқаларды өңдеу үшін машиналарға бекітілген заттар.
Шаруашылық мүлік — кеңсе және шаруашылық мекемелерінің заттары. Мысалы:
орындықтар, шкафтар тағы басқалары. Жұмысқа пайдаланылатын және өнім
беретін мал - ат, өгіз, түйе, сиыр және басқа жұмысқа пайдаланылатын және
өнім беретін малдар мүліктік объект болып табылады. Көп жылыдық өсімдіктер
қолдан егілген жас мөлшеріне тәуелсіз көп жылдық өсімдіктер. Жас өсімдіктер
дамуы толысқан өсімдіктерден бөлек есепке алынады.
Жерді жақсартуға байланысты күрделі шығындар ауыл шаруашылық мақсатына
пайдалану бүшін жерді үстірт жақсартту шараларына жұмсалатын мүліктік емес
сипаттағы шығындар.
Басқадай негізгі құралдар — кітапхана құралдары, спорт мүлкі, жалға
алынған негізгі құралдарға жұмсалған күрделі салымдар.
Негізгі қүралдардың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оларды
бағалаудың қабылданған бір түтас принцип болып табылады. Негізгі құралдарды
ақшаға шағын бағалау болардың көлемін, құрылымын тозуын айқындап қайта
өңдейді, жоспарлауға мүмкіндік береді. Негізгі құрал — жабдықтардың
бастапқы құны, ағымды, баланстық құн, сатып өткізу құны жойылу құны, тозу
және қалдық құны болады.
Бастапқы немесе тарихи құн - негізгі құралдарды сатып алуға, сатуға
және жасап шығаруға кеткен нақты шығындардан және сатып алу барысында
төленген салық салаларынан сондай - ақ пайдалануға беру тағы сол сияқты
негізгі құралдарды жұмыс істеу жағдайына қарай жеткізуге қатысты
шығындардан тұрады.
Ағымды құн — бүл негізгі құралдардың белгілі бір мерзімдегі нарықтық
бағасы бойынша бағаланған құн.
Баланстық құн - бұл бухгалтерлік есепте және қаржылық есеп беруде
көрсетілген жинақталған тозу сомасын алып тастағандағы негізгі құралдардың
бастапқы немесе ағымды құны.
Сатылу немесе өткізу құны бір — бірін жақсы білетін мәмілеге келуге
дайын тәуелсіз шарттардың негізгі құралдарды өзара айырбасталуы мүмкіндік
беретін құны болып табылады.
Жабылу құны - тиімді қызмет ету мерзімі біткен негізгі құралдарды жою
кезінде пайда болатын қосалқы бөлшектердің болжамды құны.
Тозу құны - негізгі құралдардың бастапқы және жойылу құндарының
арасындағы айырмашылық былайша айтқанда негізгі құралардан амортизацяиялық
жолмен есептеліп өндіріске немесе айналымға жататын шығындар.
Негізгі құралдардың қалдық құны - бұл өндірілген өнімге, орындалған
жұмысқа және көрсетілген қызметіне әлі аударылмаған құн. Қалдық құнды
анықтау үшін бастапқы құннан негізгі құралдар объектісінің қолданыста болу
уақыты ұлғайған сайын мөлшері өсе түсетін есептелген тозу құнын алып
тастайды.
2.2 Негізгі құралдардың келіп түсуі мен есептен шығарылуы және олардың
есебі.
Субъектіні негізгі құралдар есебі бухгалтерлік 6 Негізгі құралдар
есебі стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Бұл стандарт меншік шаруашылық
жүргізу және жедел басқару құқығы мен субъектіге қарайтын негізгі құралдар
есебінің әдістемесін айқындайды.
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі: негізгі құралдардың келіп
түсуінің кәсіпорын ішіндегі ауыстыруының және шығуының дұрыс құжаттық
рәсімдерін және бухгалтерлік есептеу уақтылы көрсетілуін, олардың
материалдық жауапты адамдарға бекітілуін және сақталуы мен ұтымды
пайдалануын бақылайды. Негізгі құралдарың есептелген амортизациясы мен тозу
сомасынның есепте дұрыс көрсетілуін сондай —ақ есеп және калькуляциялық
шығындарының есебі; сонымен қатар негізгі құралдарды сату және олардың
басқаша шығу нәтижелерін есепте нақты көрсетілуі қамтамасыз етуге тиісті;
Контал ЖШС — да негізгі құралдарды есепке алу бойынша 12 Негізгі
құралдар бөлімшесінің шоттары қолданылады:
122 — үйлер мен ғимараттар;
123 — машина және құрал — жабдықтар, табыстау қондырғылары;
124 - көлік құралдары;
125 - басқалар;
126 — аяқталмаған құрылыс.
Бұл шотта үйлер мен ғимараттарды салу және күрделі құрылысқа
бағытталған есеп шығыстары бойынша шығындар саналады.
Негізгі құралдарды өндірістік ғимараттарды және тұрғын үйлерді;
құрылғыларды салу; машиналар мен жабдықтар көлік құралдарын сатып балу; өз
күші мен құрал - саймандар дайындау; объектілерді ұзақ мерзімге жалға алу;
жарғылық қорға қосқан үлес нәтижесінде келіп түседі. Негізгі құрал -
жабдықтардың түсуі мынадай құжаттар мен рәсімделеді.
Негізгі құрал - жабдықтарды қабылдау - тапсыру (орын ауыстыру) актісі
(үлгі № НҚ - 1) негізгі құралдар құрамына жеклеген объектілерді енгізу
үшін, қолданып жүрген заңдарға сәйкес олардың енгізілуі ерекше тәртіппен
рәсімделуге тиіс жағдайдан басқаларды, оларды пайдалануға беру ушін;
негізгі құрал — жабдықтардың бір цехтан (бөлімнен, учаскеден) екіншісіне
орын ауыстыруын рәсімдеу үшін, сондай — ақ басқа субъектіге топтастыру
кезінде негізгі құралдар құрамынан шығару үшін қолданылады;
Негізгі құралдар келіп түскен кезде 12 Негізгі құралдар бөлімшесі
шоттарының дебеті және төмендегі шоттардың кредиті бойынша шоттар
корреспонденциясы анықталады;
12 - ші бөлімнің тиісті шоттары — негізгі құралдардың кәсіпорын ішінде
цехтан цехқа және тағы сол сияқты орын ауыстыруы; толық төленіп ұзақ
мерзімге жалға берілген негізгі құралдардың қабылдануы; 126 - ақыға
салынған немесе сатып алынған негізгі құралдар кіріске алынған; жас төлдер
негізгі құрамына есепке алынғанда; негізгі құралдар есепке алынғанда;
негізгі құрал — жабдықтарға жататын уақытта салынған үйлер мен ғимараттар
пайдалануға берілгенде;
511 - құрылтайшылардың кәсіпорынның жарғылық капиталына негізгі құрал
түрінде қосқан үлесін кіріске алғанда;
641 — 643 еншілік, тәуелді және бірлесіп бақылаған кәсіпорындардан
негізгі құралдар алғанда;
727 — кәсіпорынға сый тараптылығынан негізгі құралдардың құнына тегін
алынған негізгі қүралдардың құнына мүліктік түгендеу кезінде анықталған
есепке кірмеген негізгі құрал - жабдықтардың құнына;
32 431 — 432, 441, 451, 453, 671, 687 — заңды және жеке тұлғалардан
ақысына сатып алынған негізгі құралдар кіріске алынғанда.(16.54б)
Негізгі құралдар өндірістік ғимараттарды және тұрғын үйлерді,
құрылғыларды салу, машиналар мен жабдықтарды, көлік құралдарын сатып алу,
өз күшімен құрал - саймандар дайындау, басқа тұлғалар мен субъектілерден
ақысыз тегін алынған негізгі құралдардың, кәсіпорынның жарғылық капиталына
құрылтайшылар қосқан үлес нәтижесінде, малдардың төлдерін негізгі табынға
ауыстыру, көп жылдық жас —өсімдерді негізгі құралдарға қосу нәтижесінде
келіп түседі. Негізгі құралдар келіп түскен кезде арнайы құжаттар есепке
алынғанда, негізгі құралдар сатып алынғанда, тегін түскенде, т.с.с.
жағдайларда негізгі құралдарды қабылдау топтастыру актісі (үлгі № НҚ - 1)
толтырылады. Негізгі құралдар тегін түскен жағдайда қабылдау коммисиясы
әрбір жекелеген 1 — данадан акті жасайды. Қабылдау комиссиясы субъект
жетекшісінің өкілімен тағайындалады. Олардың құрамына бас инженер, механик,
цех немесе бөлім бастықтары, бухгалтерияның қызметкерлері кіреді. әр жеке
объектіге акт жеке жасалынады. Егерде қабылданып отырған объектілер бір
типті болса, құндары бірдей болып бір типті болса, құндары бірдей болып
календарлық ай ішінде қабылданған болса, онда бірнеше объектісіне қабылдау
актісін жасауға беріледі. Бұл актілерге комиссия мүшелері қол қояды.
Бұл актілерге комиссия қол қойып техникалық құжаттарды тіркеп
бухгалтерияға өткізеді. Негізгі құралдар кәсіпорын ішінде орын ауыстыруы
мүмкін, мысалы, бір цехтан екінші цехқа беру. Ондай жағдайда актіні 2 -
дана етіп толтырады, бір данасы бухгалтерияға өткізеді. Ал екіншісі
тапсырушыға өткізіледі. Негізгі құралдарды басқа субъектіге сату кезінде
акт үш дана болып жарияланады. Әрбір объектіге мүліктік тізімде нөмір
белгіленеді. Ол нөмір № НҚ — 1 үлгідегі мүліктік тізімге енгізіледі.
Негізгі құралдардың аналитикалық есебі бухгалтерияда әр мүліктік объектіге
ашылған мүліктік корточкада жүргізіледі. Мүліктік корточка негізгі
құралдардың барлық түрлеріне арналған бір тұтас үлгісі негізінде (үлгі № НҚ
- 6) жүргізіледі.
Негізгі құралдарды пайдалану кезінде бірте - бірте тозып, ақырында
пайдалану қасиеттері түгелімен ерекше рухани тозуының нәтижесінде
экономикалық жағынан оларды әрі қарай пайдаланудың ешқандай мәні қашпайды.
Мұндай негізгі құралдар пайдаланудан шығарылады, яғни жойылады. Негізгі
құралдардың есептен шығарылуының басқада есептері болуы мүмкін. Мысалы,
артық негізгі құралдарды сату, басқа мекемеге пайдалануға беру, үлес
түрінде басқа шаруашылықтың жарғылық капиталына енгізу, түрлі апаттардың
нәтижесінде және т.б.
Негізгі құралдарды есептен шығару қалдық құны мен жүргізіледі.
Актілерде есептен шығарылған объектілердің сипаттамасын бере отырып,
баланстан шығарылу есептері негізгі бөліктердің, тетіктердің, тораптардың,
құрастырушы бөлшектердің техникалық хал - ахуалының сипаттамасын жазып,
оларды жөндеу мүмкін еместігін негіздейді.
Объектіні жою нәтижесінде анықтайды. Табиғи зіл - залалар, апаттар
салдарынан, сондай — ақ мерзімінен бұрын тозып не бөлшектеніп кеткен
объектілерді есептен шығарғанда себептерін көрсету мен қатар кінәлілерге
қолданылған шараларды, көрсететін құжаттары да болуы қажет.
Актілерді субъект басшысы бекітеді. Оларды бекіткеннен кейін ғана
объектіні бөлшектеуге болады. Жоюдың нәтижесінде алынған қосалқы бөлшектер
агрегаттар, металл сынықтары және басқада құндылықтардың бағасына қарай
арнайы шоттарға кіріс ретінде пайдалану немесе сату мүмкіндігі
қарастырылады.
Негізгі құрал - жабдықтарын есептен шығарудың қабылданған қабылданған
тәртібін бұзған жағдайда, сондай - ақ жою нәтижесінде алынған материалдық
құндылықтарға жауапсыздықпен қарау ( жойып немесе өртеп жіберу) анықталса
оған кінәлі лауазымды адамдар жауапқа тартылады.
Басы артық пайдаланылатын құрал - жабдықтарды, көлік құралдарын
приборларды, құрал — саймандарды, мүлікті жұмысқа пайдаланылатын және өнім
алатын малды басқа заңды немесе жеке тұлғаларға сатуға болады.
Кесте 3 - Контал ЖШС - ның негізгі құралдарының келіп түсуі мен есептен
шығарылуының есебі.
№ Мазмұны Сомасы Дт Кт
1 Металошифер дайындайтын станок 50000 123 671
жабдықтары сатып алынады.
2 Осы станок кәсіпорын ішінде орын 50 000 123- 123-
ауыстырды. 02 01
3 Автокөлік ГАЗ — 52 — 1 толық тозу 100099 133 124
құны мен есептен шығарылады.
4 Техникалық құбыр өткізгіштері іске 208200 201 123
жарамай бөлшектеніп қабылданады.
5 Қазандық ғимаратты бөлшектеніп 192000 208 122
материал ретінде қоймаға қабылданады.
Негізгі құралдардың келіп түсуі мынадай құжаттармен рәсімделеді. Негізгі
құралдарды қабылдау тапсыру (орнын ауыстыру) актысы негізгі құралдар
құрамына жекелеген объектілерді енгізу үшін; қолданылып жүрген заңға сәйкес
олардың енгізілуі ерекше тәртіппен рәсімделуге тиіс жағдайлардан басқасы,
оларды пайдалануға берілуіне рәсімдеу үшін, негізгі құрал жабдықтардың
бір цехтан екіншісіне орын ауыстыруын рәсімдеу үшін, негізгі құралдарды
қоймадан пайдалануға берілуін рәсімдеу үшін, сондай –ақ басқа да
субъектілерге берілген кезінде олардың негізгі құралдардың құрамынан
шығару үшін қолданылады.
Негізгі құралдарды қабылдауды рәсімдеу кезінде субъект жетекшісінің
өкімімен тағайындалған қабылдау комиссиясы әр бір жекелеген объектіге бір
данадан акт жасайды. Негізгі құралдардың бірнеше объектісін қабылдау
тапсыру актісін жасауға тек шаруашылық мүлкінің, құрал сайманның ,
жабдықтардың және т.б. объектілердің есебін жүргізген кезде, егер бұл
объектілер бір типті болса ғана жол беріледі. Рәсімделгеннен кейін осы
объектіге қатысты техникалық құжаттама қоса тіркеліп акт бухгалтерияға
беріледі, бас бухгалтер қол қойып, субъект жетекшісі немесе соған өкілетті
адамдар бекітеді.
Алыс-беріс актісінде, міндетті реквизиттермен қоса, комиссия қызмет
ету мерзімін және болжамдық жою құнын көрсетеді. Қызмет ету мерзімін
шаруашылық жүргізуші субъект дербес анықтай алады, яғни ол негізгі
құралдың техникалық жағдайын, нормасынан және басқа да көрсеткіштерінен
шығады. Ал болжамдық жою құны негізінен шаруашылық жүргізуші субъекті
дербес анықтай алады, яғни ол негізгі құралдың техникалық жағдайынан,
нормасынан және басқа дакөрсеткіштерінен шығады.
Негізгі құралдар кәсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын рәсімдеу үшін
актіні екі дана етіп тапсырушы цех қызметкері толтырады. Алушының және
тапсырушының қолдары қойылған бірінші данасы бухгалтерияға тапсырылады, ал
екінші тапсырушы цехта қалады.
Негізгі құралдарды ақысыз беру (сыйлау) кезінде акт екі дана етіп
толытырлады.
Неігізгі құралдарды басқа субъектіге сату кезінде актінің үш данасы
жазылады: алғашқы екеуі өткізуші субъектіде қалады, үшінші дана негізгі
құралдарды қабылдаушы адамға беріледі. Негізгі құралдардың алыс беріс
актісі толтырылады.
Негізгі құралдарды бірдей өндірістік немесе шаруашылық жұмыстарға
арналған, тхникалық сипаттамасы және құны бірдей шаруашылық жұмыстарға
арналған, техникалық сипаттамасы және құны бірдей шаруашылық мүліктің бір
типті заттарымен, құрал сайманнан тұрса, олар бухгалтерияда бір мүліктік
карточкада жүргізіледі.
Кесте 4 –
№ Шаруашылық операцияларының Сома, Шоттар корреспонденциясы
мазмұны теңге
Дт Кт
1 Негізгі құралдырды кәсіпорынның200000 121-125 121-125
өз ішінде орнын ауыстыру
2 Негізгі құралдар басқа заңды
немесе жеке тұлғалардан
алынады:
келісім шарттық құнына 150000 122-125 671
ҚҚС сомасына
24000 331 671
3 Құрылтайшылардың кәсіпорынның
жарғылық капиталына салған
салымдарына салған негізгі
құралдары кіріске алынады.
600000 121-125 511
4 Негізгі құралдар серіктестік,
тәуелді және бірлесіп
бақыланатын кәсіпорындардан
алынады:
баланстық құнына 250000 122-125 641-643
ҚҚС сомасына 40000 331 641-643
Беруші жақтың есептеу сомасына
100000 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..
Бөлім 1. ӨНДІРІСТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ СУБЪЕКТІНІҢ
ҚЫЗМЕТІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1. Өндірісті басқарудың құрылымы және технологиялық 7
процестердің қысқаша
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Кәсіпорынның қаржы - экономикалық қызметін 30
талдау ... ... ... .
Бөлім II. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБІ
2.1. Негізгі құралдарды жалпы ұғымы, оларды топтастыру және 35
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.2. Негізгі құралдардың келіп түсуі мен есептен шығарылуы және 39
олардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .
2.3. Негізгі құралдардың амортизациясының және оларды жөндеудің 48
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..
2.4. Негізгі құралдарды жалдаудың 54
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
2.5. Субьетінің негізгі құралдарды қайта бағалау және 58
түгендеу ... .
2.6. Компьютерлендіру жағдайында негізгі құралдардың есебін 59
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Бөілім III. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АУДИТІ МЕН ТАЛДАУЫ
3.1. Негізгі құралдарды аудиті мен талдаудың міндеттері, негізгі62
бағыттары және оны ақпараттық қамтамасыз
ету ... ... ... ... ... ...
3.2. Өнімді (жұмысты, қызметті), өндіру көлемін арттыру, қор 69
қайтарымы мен қор шығындылығының
резервтері ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 71
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 73
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
әдістемелік нарықтық қатынастырға сай жасалуы туындап отыр. Нарықтық
экономикаға дамыған сайын олармен бірге өндірістер, кәсіпорындар,
компаниялар, банктермен шаруашылық серіктіктер бірге дамуда.
Қазіргі нарықтық экономикаға өту кезінде көптеген субъектілер
жекешелендіріп негізгі құралдар Акционерлік қоғаммен және шаруашылыққа
қарады.
Негізгі құралдар материалдық өндіріс салаларында, сонымен қатар
өндірістік емес салаларда бір жылдан астам уақыт бойы қызмет ететін және де
жұмыс істейтін материалдық - заттық құндылықтар. Оларға жататындар:
ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар жабдықтар, көлік құралдарын,
өндірістік және шаруашылық мүлкі, құрал - саймандар жатады. Шаруашылық
қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдарды сатуға немесе ақшаға
айналдыруға болмайды. Ақшалай бағаланбаған негізгі қорлар, негізгі құралдар
деп аталады. Олар бухгалтерлік есепте осы бағамен көрінеді және субъект
балансында көрініс табады.
Егерде осы негізгі қорлардың бағасы нарықтық экономикада сатып алу
құнымен көрсетілсе, оладың бағалануы инфляция коэфиценттеріне байланысты
болады.
Қазақстан Республикасында қазіргі жағдайда халықаралық тәжірбиедегі
негізгі құралдардың есепке алынуының жетік әдістері енгізілуі қолға
алынған. Соған сәйкес негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастыру үшін
бухгалтерлік есептің № 6 негізгі құралдарды есепке алу стандартына сәйкес
жүргізіледі. Осы стандартта негізгі құралдардың амортизациялық тозу сомасын
есептеу әдістері көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Контал ЖШС - да негізгі құралдардың есебі
мен талдауын ұйымдастыру.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі мәселерді қарастыру қажет:
־ өндірісті басқаруды ұйымдастыру, басқару құрылымын және кәсіпорынның
негізгі қаржы - экономикалық кәсіпкерліктерін зерттеу;
־ негізгі құралдардың есебін жүргізуді қарастыру;
־ талдау жүргізу әдістемесінің мәнін және ролін анықтау.
Бұл жұмыста өндірістің меншікті негізгі құралдардың есебі сонымен бірге
оның аудитін , оған қоса толығымен өндірістің талдауын жасалынған.
Қазіргі заман талабына сай меншікті негізгі құралдырадың есепке лауда
компьютерлендіру жүйесі толығымен қарасытырлған.
І бөлім ӨНДІРІСТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ СУБЪЕКТІНІҢ ҚЫЗМЕТІН
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1 Өндірісті басқарудың құрылымы және технологиялық процестердің
қысқаша сипаттамасы
Завод 2002 ж. ашылған, 2003ж. 5 наурыз айынан жұмыс істейді. Завод
Контал ЖШС мақта өндірісімен айналысады. Сонымен қатар жеке шаруа
қожалықтарының өсірген өнімін қабылдап өңдейді.
Мақтадан шит, линт-улпа (улюк) мақта талшығын өндіріп шығарады. Шитті
Арай, Сана т.б. май шығаратын фирмаларға өткізеді. Линт-улпа бұл шет елдің
фирмаларына өткізіледі. Бұдан бинт т.б. заттар өндіріледі. Орналасқан жері
ОҚО, Мақтарал ауданы.
Серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап заңды тұлға
құқықтарын иеленеді.
Серіктестіктің мөрі, дербес балансы, банктерде шоттары, өз фирмалық
атауы жазылған банкілері болады.
Серкітестік өз қызметінің мақсатына жету үшін өз атынан мәмілелер
жасауға, мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды иеленуге, міндеттер
көтеріге, сотта талапкер және жауапкер болуға құқылы.
Серіктестік Қазақстан Республикасының аумағында және шетелде филиалдар
мен өкілдіктер құруға, басқа заңды тұлғалармен бірлестіктерге (одақтарға)
кіруге, сондай-ақ өзге де заңды тұлғалардың қатысушысы болуға құқылы.
Серкітестіктің өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлкімен
жауап береді. Мемлекет серіктестіктің борыштары бойынша жауап бермейді.
Серіктестік мемлекеттің борыштары бойынша жауап бермейді.
Серіктестіктің қатысушылары оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді
және серіктестіктің қызметіне байланысты шығындар бойынша енгізген салымдар
құнының шегінде тәуекелге барады.
Серіктестіктің қызметінің негізгі мақсаты: жарғысы бойынша қызметінен
таза табыс алу болады.
Серіктестік заң актілерімен және құрылтай құжаттарымен тыйым
салынбаған қызметінің кез келген қызмет түрін жүзеге асыра алады.
Серіктестіктің лицензияланатын қызмет саласындағы құқықтық қабілеті
тиісті лицензия алған сәттен бастап пайда болады және заң актілерімен
белгіленген тәртіпте оның алып қойылған, қолданылу мерзімі біткен немесе
жарамсыз деп танылған кезінен бастап тоқтатылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталы 53069787 теңгені құрап,
қатысушылардың салымдарын біріктіру жолымен құрылады, мемлекеттік тіркеу
мерзіміне толық құрылған.
Қатысушылардың жарғылық капиталдағы үлестері төмендегідей:
Серіктестіктің мүлкі оның қатысушыларының салымдары, серіктестік алған
табыстар, сондай-ақ заңдарда тыйым салынбаған басқа да көздер есебінен
құралады.
Серіктестіктің мүлкі оның балансында есептеледі.
Қатысушылардың шешімі бойынша серіктестіктің жарғылық капиталының
мөлшері өзгертілуі мүмкін.
Серіктестіктің жарғылық капиталын ұлғайтуға оны толық төлегеннен кейін
рұқсат етіледі.
Контал ЖШС-нің жабдықтаушылары бұл түрлі шаруа қожалықтары мен
жергілікті фермерлер. Олардың саны 500-ден астам. Қазіргі кезде келесідей
жабдықтаушылармен тапсырыс берушілермен жұмыс істейді:
1. Балт коттон гроуп
2. ВТК КАМАЗ
3. ООО Агролайн авто
4. ООО Атон импекс
5. ТОО Арай
6. ОАО КазАгроФинанс
7. ЧП Рустембеков
8. ТОО Конойл
ЖШС "Контал" мақта өңдеу зауытындағы негiзгi өндiрiс процессiн келесiдей
сызбамен көрсетуiмiзге болады.
Сызбы 1 Мақта талшығын өндiрудiң негiзгi өндiрiс процессi
Кәсіпорынның әрбір бухгалтері келесідегідей қызмет атқарады:
- материалдық бухгалтер негізгі құралдармен тауарлы - материалдық
құндылықтардың есебін жүргізеді. Материалдық бухгалтердің қызметіне
өндірістік шығындар есебі мен дайын өнімдер есебін жүргізу жатады;
- есеп айырысу бухгалтері жұмысшылар мен қызыметкерлердің ақысы бойынша
есеп айырысудың есебін, жинақтаушы зейнет ақы қорына аударымдар, әлеуметтік
салықтарды есептеу кәсіподақтық жарнамалар есебін жүргізеді;
- екінші есеп айырысу бухгалтері касса операцияларын қадағалау, есеп
айырысу шоттарына ақшалы қаржыларын апару және әкелу, есеп беруші тұлғалар
мен есеп айырысу операцияларын бақылау, дебиторлық және кредиторлық
қарыздардың есебін жүргізу жатады.
Кассир — бұл бухгалтердің көмекшісі ретінде жұмыс атқарады, яғни ол
жұмысшылар мен қызметкерлердің атқарған жұмыс үшін оларға еңбек ақысын
кассадан береді. Оны кассалық шығыс ордеріне тіркейді.
Контал ЖШС - ны мақта өндіруге шығарылған кәсіпорын, сондықтан
өндірістік есеп шоттарында мақта өндіруге кеткен шығындар жинақталады. Жылу
қуатының өндіруге кеткен шығындарына өндіріс процесінде пайдаланылған
табиғи қорлар құны кіреді. Табииғи қорларға шикізат, материалдар, отын,
энергия, негізігі құралдар, еңбек құралдары т.б. жатады.
Жоспарлау, есептеу, талдау кезінде шығындар пайда болу орындарында
топтастырылады. Негізгі өндіріс және қосалқы шаруашылықтар деп өнімнің
өзіндік құнына кіру тәсіліне байланысты шығындар тура және жанама болып
бөлінеді. Статьялар бойынша шығындары топтастыру кезінде, тура шығындар
элементтері келісімінде, ал жанама шығындар кешендік статьялар, ал жанама
шығындар статьялар түрінде құрылады. Материалдарға жұмсалатын шығындардан
қайтарылатын шығындар құны алынады.
Контал ЖШС - ның бухгалтериясында есептің құрылу негіздері міндетті
есеп беруді жасауды және кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің ай - сайынғы
нәтижесін дер кезінде шығаруды дұрыс жүргізу мақсаты мен бөлінеді.
Табельдермен екі бухгалтер айналысады: біріншісі еңбек ақыны есептейді, ал
екіншісі негізгі құралдардың қозғалысын және амортизациясын есептеу мен
айналысады.
Материалдық столда екі бухгалтер отырады — олардың бірі тауарлы
-материалдық құндылықтардың түсуін және жабдықтаушылар қызметін есепке
алса, екіншісі ішкі тауарлы - материалдық құндылықтардың ішкі қозғалысы мен
есептен шығарылуын есепке алады.
Кассир касса есебін жүргізеді, касса айналымдарын жауып, оны №1, №7
журнал — ордерлерде жүргізеді. Мақта пайдаланушылар мен есептеу бухгалтер
мен жіберілген мақтаны есептейді. Әрбір айдың 15 — ші санына табыс пен
пайда туралы тоқсанның аяғында әлеуметтік — сақтандыру қорлары бойынша есеп
берушілік жасалады. Осы мерзімге №2, 1, 11 журнал — ордерлер, бас кітап,
статистикалық және салықтық есеп берушіліктері жасалады және бас
бухгалтермен тексеріледі.
Қоғамның үздіксіз экономикалық дамуын қамтамасыз ету мақсатында ғылыми
техникалық прогресті жеделдету, соның ішінде негізінде өндірістің
тиімділігін арттыру халық шаруашылығының барлық саласында басқару прогресін
жетілдіре түсуді қажет етеді. Басқару өндірістің маңызды бөлігі болып
саналады, қоғамдық еңбек жүйесіндегі өзіндік ерекшелігі бар қызметтің бір
түрі. Өндірісті басқару процесі барысында ұжымды шешім қабылдау -
басқарудың аса маңызды элменттерінің бірі болып саналады.
Директор - өндірістік қорлардың сатылуына, материалдық және қаржылық
ресурстарға, жұмысшылар жағдайының жақсаруына және т.б. жауап береді.
Бас инженердің атқаратын қызметіне өндірістік экономика - бөлімінің,
өндірістік техника білімінің және бас механиктің жұмыстарын қадағалау
жатады.
Директордың орынбасарына кәсіпорынның есеп бөлімі, шаруашылық бөлімі
және басқа да бөлімдер жауапты болады.
Жөндеу жұмысы бойынша директордың орынбасары жөндеу цехтарының,
қабылдау бөлімінің және де басқа да цехтардың қызметінің үздіксіз болуына
жауап береді.
Кез келген өндіріс өз қызметіне құрал-жабдықтарын тартса ғана жүреді,
ал ол еңбек заттары (шикізат, материялдар, сатып алынған жартылай
фабрикаттар) және еңбек құралдары (машина, станок) болып бөлінеді. Бұл
арада еңбек құралдарының құрамы сыртқы белгісімен емес, олардың өндіріс
процесінде атқаратын роліне қарап анықталады.
Негізгі құралдар материялдық өндіріс саласында да, өндірістік емес
(әлеуметтік) салада да ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) қызмет етеді.
Осы негізгі құралдарға: жер; үйлер; ғимараттар; көп жылдық екпе
ағаштары; машиналар және құрал-жабдықтар (соның ішінде автоматты машиналар
және құрал-жабдық); машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары
және қондырғылар мен лобороториялық жабдықтар; есептеу техникасы; басқа
машиналар мен құрал-жабдық; көлік құралдары; құрал-сайман; өндірістік мүлік
және жабдықтар; шаруашылық мүлкі; жұмысшы және өнім беретін мал; көп жылдық
екпе ағаштар; жерді жақсартуға(ғимараттарсыз)шыққан күрделі шығын;басқа да
негізгі құралдар жатады.
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №6 БЕС сәйкес ұйымдастырылды.
Осы стандарт негізгі құралдың есебін жүргізудің, субьектіге жататын меншік
құқығын, шаруашылық пен оперативтік басқару жүйесін анықтайды.
Инвентарлық обьектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады.
Инвентарлық обьект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі құралдың есебін
дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оны жіктеу болып табылады.
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар
өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.
Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын
обьектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек
құралдарына (машина, құрал-жабдық, құрал-саймандар т.б.) әсер ету жүзеге
асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материялдық жағыдайын
жасайды(ғимараттар, құрал-жабдықтар, өткізгіш қондырғылар).
Өндірістік емес негізгі құрал-жабдықтар – тұтыніға арналған құрал-
жабдықтар. Олар ұжымның мәдени тұрмыстық (Ғимараттар, тұрғын-үй
коммуналдықщаруашылық, денсайлық сақтау мүлкі, т.б.) қажеттіліктерін ұзақ
мерзім бойы өтеуге арналған.
Иелігіне қарай негізгі құралдар меншікті және жалға алынған болып
бөлінеді. Меншікті дегеніміз – субъектіге тиеселі және онң балансында
көрініс табатын негізгі құралдар. Белгіленген мерзімге шарт бойынша басқа
субъектіден алынған негізге құралдар, жалға алынған негізгі құралдар болып
саналады. Оларды жалға берушінің балансында есептейді. Жалға алу мерзімі
аяқталған соң немесе ол аяқталмай тұрып, жалға алушы 001-ші Жалға алынған
негізгі құралдар баланстан тыс шотында есептейді. Жалға алу мерзімі
аяқталған соң немесе ол аяқталмай тұрып, жалға алушы келісілген баға мен
сатып алуына болады. Оларды 121-ші Жер, 122 Үйлер мен ғимраттар, 123
Меншік және құрал жабдықтар, өткізгіш қондырғылар, 124-ші Көлік
құралдары, 125-ші Басқа да негізгі құралдар шоттарының тиісті аралық
шоттарында есептейді.
Пайдалану сипатына қарай жұмыс істеп тұрған, істемей тұрған
(тоқтатылып қойған) және қор ретінде тұрған болып бөлінеді. Қолданыстағы
жұмыс істеп тұрған негізгі құралдар, әрекет етіп тұрғандар болып
бөлінеді. Қолданыстағы жұмыс істеп тұрған негізгі құралдар, әрекет етіп
тұрғандар болып саналады. Жұмыс істемей тұрғандар – бұл жұмысы тоқтатылған
немесе басқа жағдайларға байланысты уақытша пайдаланбайтын негізгі құрал
жабдықтар. Қорда тұрғандар болып жұмыс істеп тұрған құрал-жабдықтаржы
жоспарлы түрде олардың запас бөлшектерін ауыстыру үшін тоқтатылған
объектілер есептеледі.
Заттың құрмына қарай негізгі құалдар мүліктік және мүліктік емес болып
бөлінеді. Мүліктікке (заттай) көрінісі бар, яғни санауға және өлшеуге
болатындарды (үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар) жатады. Мүліктік
еместерге пайдаланылатын жер, орман алқабы, су ресурстары (ғимараттардан
басқа күрделі қаржы салымы, яғни заттық нысаны жоқ (жер учаскелерін,
егістік үшін падаланылатын жер өңдеу, жалға алынған негізгі құралдарға
күрделі қаржы жұмсау, т.б.) жатады.
Келтірілген негізгі құралдардың әр қайсысының құрамына енетіндер:
Жер - субъект меншігіне сатып алған жердің көлемі мен құні. Жерге
меншік құқығы бар болса, онда олар құқық актісімен расталуы керек. Ондай
актісі берілген болса, онда ондай жер учаскелері мүліктік объектілер болып
саналады.
Үйлер – халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік – мәдени қызмет
көрсетуге жағдай жасауға және материалдық құндалақтарды сақтауға арналған
әлеуметті-құрылыс объектілері. Әр бір тұрған үй мүліктік объект болып
табылады.
Ғимараттар – еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір
қызметтерді орындау жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған
инженерлік – құрылыс объектілері (шахта ұңғысы, мұнай мұнарасы, бөгет,
көпір, автомобиль жолы). Барлық жағдайлары бар әр бір жеке ғимарат мүліктік
объект болып табылады.
Өткізгіш тетіктер – электр, жылу немесе механикалық энергияны өткізу
қондырғылары (электр өткізу желілері, трансмиссиялар, құбырлар). Электр
желілері бойынша, мысалы электр станциясы бөлу қондырғыларының желісі
немесе генератор клемаларынан бөлу қондырғыларына дейін, қабылдау
подстанцияларынан және потенциялдардан трансформатор жайына дейін мүліктік
объект болып табылады.
Машиналар мен жабдықтар – күш беретін машиналар және жабдықтар;
жұмысшы машиналар және жабдықтар; өлшеу және реттеу аспаптары және
қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар; әр бір машина, егер ол басқа
мүліктік объектінің бөлшегі болмаса, оған кіретін бейімделген құралдарды,
соңғы тиісті заттарды, аспаптарды, оршауды, фундаментті қоса алғанда,
мүліктік объекті болып саналады. Негізгі құралдардың бұл тобы бес топтан
тұрады.;
Күш беретін машиналар мен жабдықтар- жылужәне электр энергиясын
өндіретін генератор –машиналары; түрлі энергияны механикалық энергияға ,
яғни қозғалыс энергиясына айналдыратын двигатель-машиналары.
Жұмыс машиналар мен жабдықтар - еңбек өнімдерін жасау процесінде
еңбек затына механикалық, жылу және химиялық әсер етуге арналған машиналар,
аппарттар және құрал-жабдық.
Өлшеу және реттеу приборлар , қондырғылар және лабороториялық
жабдықтар - өлшеуге, өндірістік процестерді ретеуге арналған аспаптар мен
қондырғылар, сондай-ақ лабороторияларда пайдаланатын приборлар мен
аппаратуралар.
Есептеу техникасы - процестердіжылдамдату және автаматтандыруға
арналған машиналар, қондырғылар, аспаптар.
Басқа да машиналар мен жабдықтар – машиналар, аспаптар және басқа
құрал жабдық .
Көлік құралдары – адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған қозғалыс
құралдары. әр бір объкт өзіне тиісті барлық бейімдегіш құралдары мен
заттарын қоса алғанда мүліктік обект болыптабылады.
Құрал сайман- қол еңбегінің механикаландырылған немесе
механикаландырылмаған құралдары немесе металдарды, ағашты және т.б. өңдеу
үшін машиналарға бекітілген заттар. Басқа мүліктік объектінің құрамына
кірмейтін заттар ғана мүліктік объект болып табылады.
Өндірістік мүлік және соған жататын заттар - өндірістік операцияларды
орындау немесе жеңілдету үшін қызмет ететін өндірістік заттар, еңбекті
қорғауға көмектесетін жабдықтар, сұйық, сусымалы және басқа материалды
сақтауға арналған сыйымды заттар.
Шаруашылық мүлік – кеңсе және шаруашылық мекемелерінің заттары.
Дербес мәні бар әр бір объект - мүліктік объект бола алады.
Жұмысқа пайдаланылатын және өнім беретін мал – ат, өгіз, түйе, және
басқа жұмысқа пайдаланылатын малдар.
Көп жылдық өсімдіктер – қолдан егілген, көп жылдық өсімдіктер.
Жерді жақсартуға байланысты күрделі шығындар (ғимаратсыз)-ауыл
шаруашылық мақсатта пайдалану үшін ауыл шаруашылығында пайдалану үшін жер
қыртысынжақсартудың шараларына жұмсалған мүліктік емес сипаттағы шығындар
(жер учаскілерін жоспарлау, жерді егін егу үшін өңдеу, егіс даласын
тастардан тазарту);
Басқа да негізгі құралдар- кітапхана қорлары, спорт мүлкі және басқа
да салымдар.
Негізгі құрал жабдықтардың бастапқы, ағымды, баланстық, сату, жою,
тозу және қалдық құндары болады.
Бастапқы (тарихи) құны – негізгі құралды сатып алуға немесе салуға
кеткен нақты өндіріс шығындарынан, соған қоса өтелмеген салық пен
алымдардан, сондай-ақ орнату, жеткізіп беру, монтаждау, пайдалануға қосу
шығындары, несие үшін пайыздар, және т.б. шығындарынан тұрады.
Ағымды құн – бұл негізгі құралдардың белгілі бір мерзімдегі нарықтық
бағасы бойынша бағаланған құны.
Баланстық құн – бұл бухгалтерлік есепте және қаржылық есеп беруде
көрсетілетін жинақталған тозу сомасын алып тастағандығы негізгі құралдардың
бастапқа немесе ағымдық құны.
Сату (өткізу) құны – бірін бірі жақсы білетін және мәмліге келуге
дайын тәуелсіз жақтардың (тараптардың) негізгі құралдарды өз ара
айырбастауына мүмкіндік беретін құн.
Жою құны - тиімді қызмет ету мерзімі біткен негізгі құралдарды жою
кезінде пайдалану мүмкіндігі бар бағасы бойынша бғаланған бөлшектердің,
металл сынықтарының және басқа да материалдық құндылықтардың құны.
Амортизацияланған құны – негізгі құралдардың бастапқы және болжамған
жою құндарының арасындағы айырмашылығы, ал ол жүйелі түрде амортизациялық
жолмен нормативтік қызметіне немесе барлық пайдалы кезеңіне субъектінің
шығысы ретінде таратылады.
1.2. Кәсіпорынның қаржы - экономикалық қызметін талдау.
Экономикалық талдау кәсіпорын дәрежесін көп жақты күрделі, үлкен
көлемдегі ақпараттарды өңдеу болмайды және үлкен еңбек шығынының уақытын
талап етеді. Кез - келген кәсіпорынның негізгі мақсаты үлкен көлемдегі
пайданы аз шығын жұмсап алу болып табылады. Бұл үшін кәсіпорынның қызметін
сипаттайтын және талдау жолымен осы көрсеткіштердің ішкі және сыртқы
факторлар әсерін, экономикалық әдістердің сәйкестігін қолдану үшін негізгі
көрсеткіштерді білу қажет. Сол себептен қоғамдық ғылымдардың сараптау
процесінің объективті нәтижесі болып табылады. Дербес ғылымдарды талдауды
бөлу қажеттілігі пайда болады.
Сонымен экономикалық талдау — бұл бүкіл шаруашылық жұмыстарын
жақсатудағы резервтерді ашудың негізгі құралы. Өңдеу кезінде анықталған
ақпараттарды зерттеу және жіктеу және талдау, талданып отырған объектіні
жан-жақты және терең түсінуге мүмкіндік береді.
Микроэкономикалық және макроэкономикалық талдауға бөлінеді. Күрделі
өндірістің шаруашылық қызметі зерттеудің негізінде кәсіпорынның және оның
бөлімшелерінің барлық жұмыстарын сипаттайтын техника —экономикалық
көрсеткіш арасында өзара байланыс кешені бар. Экономикалық ақпарат жүйесіне
базаланады. Талдаудың сапалы және сенімді болуы, есепті материалдардың
сапасына тәуелді болады. Сапалы көрсеткіштер өнеркәсіптің өндірісінің,
кәсіпорынның қызмет жағдайын және оның тиімділігін көрсететін негізгі
көрсеткіштер сипаттайды.
Нарықты қатынас жағдайында Контал ЖШС - ның шаруашылық қызметін
басқару үшін, олардың жұмыстарын жоспарлау, есеп және есеп қисаптарын
ұйымдастыру, жұмыстарын ынталандыру немесе бағалауды жүзеге асыратын
экономикалық көрсеткіштер жүйесі қабылданады. Бұл жүйе кәсіпорынның және
сапалық жұмыс істейтіндігін сипаттайтын өзара байланысты көрсеткіштердің
жиынтығынан тұрады.
Экономикалық көрсеткіштер жүйесіне натуралды және ақшалай абсалютті
немесе салыстырмалы көрсеткіштер кіреді. Құрылу шарттарына байланысты
экономикалық көрсеткіштер жоспарлы және есепті кезеңге бөлінеді. Есепті
кезеңдегі көрсеткіштер белгілі кезеңдегі нақты жетістіктері қарастырылып
көрсетіледі. Негізгі экономикалық талдаудың мазмұны кәсіпорынның өндірістік
шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштері бойынша жоспардың немесе өсу
қорының орындалу сатысын теріс немесе оң факторларда анықтайды.
Бірінші кестедегі берілген мәліметтерге қарай отырып Контал ЖШС — ның
басқару мамандығының негізгі көрсеткіштерінің бірі болып өткізілген
қызметтің көлемі (кіріс), яғни ол өткен жылмен салыстырғанда 30669 мың т,
көбейген. Өткізілген өнімнің көлеміне сатып алушылардың әсерінен болған.
Өткізілген өнімнің көлемі, кәсіпорынның қаржы жағдайына әсер етеді, айналым
қорларының жағдайына, қордың көлеміне және бюджет төлемінің жағдайына әсер
етеді. Ал кәсіпорынның өткізілген өнімінің өзіндік құны өткен жылмен
салыстырғанда 24861 тг. өсті. Бұның өсуі жалпы кірістің көлемінің сәл болса
да азаюына себепші болады, яғни ол 5808 мың тг. өсті. Бұның өсуі мен
кәсіпорынның кезең шығындарының өткен жылмен салыстырғанда 7781 мың тг.
көбейіп — кәсіпорынның таза пайдасы, яғни кіріс (зиян) барлығы - 31392 мың
тг, азайды. Бұның азаюы қазіргі кәсіпорынның шығында отырғанына себепші
болады. Сол үшін кәсіпорын өзінің кірістілік деңгейін арттыру үшін өзінің
көрсетілген қызметтің өзіндік құны мен кезең шығындарын азайтуы қажет.
Кесте 1 - 2004 — 2005 ж.ж. Контал ЖШС – нің қаржы қызметін талдау
№ Көрсеткіш Өлш. 2004 ж 2005 ж Ауытқу
бірл. (+; -)
1 Көрсетілген қызмет көлемі мың тг 156708 187377 30669
2 Қызметкерлердің орташа төзімділікадам 435 438 3
саны.
3 Бір жұмысшының орташа жылдық мың тг 360,248427,801 67,553
өнімділігі
4 Материалдық шығындар мың т 130480 138735 8255
5 Негізгі құралдардың орташа жылдықмың тг 222903 272704 49801
құны
6 Материал қайтарымдылығы тг 1,201 1,350 0,149
7 Қор қайтарымдылығы тг 0,70 0,69 0,01
Берілген кестенің мәліметтеріне талдау жүргізе отырып Контал ЖШС -
ның көрсетілген қызметінің көлемін 2004 ды өткен жылмен салыстырғанда 30669
мың тг. [187377 - 156708]. Ал өнеркәсіптік өндірістің персоналдардың орта
тізім саны өткен жылмен салыстырғанда 3 адамға [438 -435] көбейген.
Енді жоғарыда кестенің мәліметтері бойынша факторлық 2003 жылғы
өткізілген өнімнің көлемінің әсерін талдаймыз.
1. Еңбек ресурстарының тиімділігін талдау үшін қызметкерлердің санының
және еңбек өнімділігінің өзгеруінің әсерін анықтаймыз:
а) Қызметкерлердің тізім сананың өзгеруінің әсерінен өнімнің көлемі
[3x360,2]= 1080,6 мың тг ұлғаяды.
б) Еңбек өнімділігінің өзгеруінің салдарынан 2958,2 мың теңгеге
[67,553x438] артық өндірілген.
2. негізгі құралдардың орташа жылдық құнының өзгеруінің және оны тиімді
пайдалануының әсерін анықтаймыз.
а) Негізгі құралдардың орта жылдық құнының өзгеруінің әсерінен өнімнің
көлемі 35010,1 мың теңгеге [49601x0,703] артқан,
б) Ал қор қайтарымдылығының өзгеруінен - 3566,4 мың теңгеге
[-0,016x222903] кем өндірілген. Яғни кәсіпорын негізгі құралдарды тиімді
пайдаланбаған. Сондықтан кәсіпорынның негізгі құралдарын жаңарту шараларын
енгізіп, оның тиімділігін арттыру қажет.
3. Материал шығындарының өзгеруінің және материал қайтарымды–лығының
тиімді пайдалану әсерін анықтаймыз.
а) Материал шығындарының өзгеруінің әсерінен өніңмнің шығын көлемі
9914,2 мың теңгеге [8255x1,201] өскен.
б) Ал материал қайтарымдылығының өзгеруінің әсерінен 19441,5 мың
теңгеге [0,143x130480] артығымен өскен.
4. Келесі қарастыратын көрсеткішіміз өнеркәсіптік өндірістің
персоналдардың еңбек ақы қоры, ол өткен жылмен салыстырғанда 8576,9 мың
теңгеге [43626,5-35049,6] артығымен жұмсалған. Осы көрсеткіштердің
ауытқуына әсер ететін екі факторды қарастырамыз.
а) Жұмысшылар санының 3 адамға көбею себебінен еңбек ақы қоры 105148,5
мың теңгеге [3x35049,6] артығымен жұмсалған.
б) Еңбек ақы қорының өзгеруінің әсерінен өнім көлемі 3730951,5 мың
теңгеге [8576,9x435] өскен.
ІІ бөлім НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Негізгі құралдарды жалпы ұғымы, оларды топтастыру және бағалау.
Негізгі құралдар дегеніміз ұзақ уақыт жұмыс істейтін материалдық -
заттық құндылықтар. Негізгі құралдар ұзақ уақыт бойы, көптеген өндіріс
циклы барысында пайдаланылады. Пайдаланылады, олар бірте — бірте тозады
және өзінің қасиеті мен түрін сақтай отырып өз құнын бірте - бірте жаңадан
өндірілген өнім аударылады. Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебін дұрыс
ұйымдастыру үшін оларды жүйелеп түгендейді.
Пайдалану мақсатына қарай өндірістік және өндірістік емес болып 2 топқа
бөлінеді.
Өндірістік негізгі құралдар тікелей және жанама түрге өндіріс
процестеріне қатысады немесе өндірістік процестің қалыпты жағдайда өтуіне
мүмкіндіктерін жасайды. Мысалы: машиналар, жабдықтар, көлік құралдары,
ғимараттар, құрылыстар жатады.
Өндірістік емес негізгі құралдар шаруашылық мәдени тұрмыстық және
әлеуметтік қажеттілігін қанағаттандырады. Мысалы: тұрғын үйлер, денсаулық
сақтау мүлкі жатады.
Өндірістік емес негізгі құралдар шаруашылық мәдени тұрмыстық және
әлеуметтік қажеттілігін қанағаттандырады.
Иеленуге қарай негізгі құралдар меншікті және жалға алынған болып
бөлінеді. Меншікті дегеніміз - субъектіге тиесілі және оның балансында
көрініс табатын негізгі құралдар, ал жалға алынған құралдар - олар
белгіленген мерзімде шарт бойынша басқа субъектілерден алынған негізгі
құралдар.
Пайдалану сипатына қарай жұмыс істеп тұрған, істемей тұрған және қорда
тұрған деп бөлінеді. Жұмыс істеп тұрғанға пайдаланудағы құрал — жабдықтар
жатады. Жұмыс істемей тұрған бұл тоқтатылып қойылуына немесе басқа
жағдайларға байланысты уақытша пайдаланлмайтын негізгі құрал — жабдықтар.
Қорда сақтаулы негізгі құрал — жабдықтарға жұмыс істеп тұрғандары жоспарлы
түрде ауыстыру үшін құралған қордағы объектілер жатады.
Заттық құрылымына қарай мүліктік және мүліктік емес болып бөлінеді.
Мүлікке заттай көрінісі бар, санауға және өлшеуге болатындар жатады.
Мысалы: үйлер ғимараттар, машиналар жатады. Мүліктік емеске пайдаланылған
жерлер және басқа күрделі қаржы. Сонымен, яғни заттық нысаны жоқ қаражаттар
жатады. Мысалы: жер учаскелері, егістік үшін пайдаланылатын жерді өңдеу,
жалға алынған негізгі құралдарға күрделі қаржы жұмсау тағы басқалар жатады.
Пайдалану мақсатына және және атқарылған қызметіне қарай негізгі
құралдар мынадай түрлерге бөлінеді: жер, ғимараттар, өткізгіш тетіктер,
машиналар мен құрал — жабдық күш беретін машиналар және жабдықтар: өлшеу
және реттеу аспаптары, және қондырғылары мен лабораториялық жабдықтар және
басқа да негізгі қорлар. Сонымен қатар есептеу техникасы, көлік құралдары,
құрал - саймандары, өндірістік мүлкі жұмысшы, өнім беретін мол және көп
жылдық еккен ағаштары, жерді жақсартуға шыққан күрделі шығын және басқа да
негізгі құралдар.
Келтірілген негізгі құралдардың әрқайсысының құрамыына енетіндер: жер -
субъект меншік құқығымен сатыа алынған жердің көлемі мен құны кіреді.
Үйлер — халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік - мәдени қызмет
көрсетуге жағдай жасауға және материалдық құндылықтарды сақтауға арналған
сәулетқұрлыс объектілері.
Ғимараттар — еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір
қызметкерді орындау жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған
инженерлік — құрылыс объектілері.
Өткізгіш тетіктер — электр, жылу және механикалық энергияны өткізу
қондырғылары. Машиналар мен жабдықтар — күш беретін машиналар және
жабдықтар, өлшеу және реттеу аспаптары, қондырғылар, лабоаториялық
жабдықтар; есептеу техникасы; басқа да машиналар мен жабдықтар; негізгі
құралдардың бұл тобы бес топтан тұрады.
Күш беретін машиналар мен жабдықтар жылу мен электр энергиясын
өндіретін, генаратор машиналары т.б.
Жұмыс машиналары мен жабдықтар - еңбек өнімдерін жасау процесінде еңбек
затына механикалық, жылулық, химиялық әсер етуге арналған машиналар,
аппараттары жатады.
Өлшеу және реттеу приборлары, қондырғылар және лабораториялық жабдықтар
өлшеуге, өндірістік процестерді реттеуге арналған аспаптар мен қондырғылар.
Есептеу техникасы — процестерді жылдамдату және автоматтандыруға
арналған машиналар, қондырғылар, аспаптар:
- басқадай машиналар мен жабдықтар, аспаптар аппараттар және басқа
құрал - жабдықтар, мысалы: телефон станцияларының, радио
топтарының жабдығы, өрт сөндіргіш машиналар, жатады;
- көлік құралдары адамдар мен жуктерді тасымалдауға арналған
қозғалыс құралы. Мысалы: автокөлік, темір жол және су көлігінің
қозғалмалы құралы;
- құрал — сайман қол еңбегінің механикаландырылған немесе
механикаландырылмаған құралдары немес металдарды, ағашты және тағы
да басқаларды өңдеу үшін машиналарға бекітілген заттар.
Шаруашылық мүлік — кеңсе және шаруашылық мекемелерінің заттары. Мысалы:
орындықтар, шкафтар тағы басқалары. Жұмысқа пайдаланылатын және өнім
беретін мал - ат, өгіз, түйе, сиыр және басқа жұмысқа пайдаланылатын және
өнім беретін малдар мүліктік объект болып табылады. Көп жылыдық өсімдіктер
қолдан егілген жас мөлшеріне тәуелсіз көп жылдық өсімдіктер. Жас өсімдіктер
дамуы толысқан өсімдіктерден бөлек есепке алынады.
Жерді жақсартуға байланысты күрделі шығындар ауыл шаруашылық мақсатына
пайдалану бүшін жерді үстірт жақсартту шараларына жұмсалатын мүліктік емес
сипаттағы шығындар.
Басқадай негізгі құралдар — кітапхана құралдары, спорт мүлкі, жалға
алынған негізгі құралдарға жұмсалған күрделі салымдар.
Негізгі қүралдардың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оларды
бағалаудың қабылданған бір түтас принцип болып табылады. Негізгі құралдарды
ақшаға шағын бағалау болардың көлемін, құрылымын тозуын айқындап қайта
өңдейді, жоспарлауға мүмкіндік береді. Негізгі құрал — жабдықтардың
бастапқы құны, ағымды, баланстық құн, сатып өткізу құны жойылу құны, тозу
және қалдық құны болады.
Бастапқы немесе тарихи құн - негізгі құралдарды сатып алуға, сатуға
және жасап шығаруға кеткен нақты шығындардан және сатып алу барысында
төленген салық салаларынан сондай - ақ пайдалануға беру тағы сол сияқты
негізгі құралдарды жұмыс істеу жағдайына қарай жеткізуге қатысты
шығындардан тұрады.
Ағымды құн — бүл негізгі құралдардың белгілі бір мерзімдегі нарықтық
бағасы бойынша бағаланған құн.
Баланстық құн - бұл бухгалтерлік есепте және қаржылық есеп беруде
көрсетілген жинақталған тозу сомасын алып тастағандағы негізгі құралдардың
бастапқы немесе ағымды құны.
Сатылу немесе өткізу құны бір — бірін жақсы білетін мәмілеге келуге
дайын тәуелсіз шарттардың негізгі құралдарды өзара айырбасталуы мүмкіндік
беретін құны болып табылады.
Жабылу құны - тиімді қызмет ету мерзімі біткен негізгі құралдарды жою
кезінде пайда болатын қосалқы бөлшектердің болжамды құны.
Тозу құны - негізгі құралдардың бастапқы және жойылу құндарының
арасындағы айырмашылық былайша айтқанда негізгі құралардан амортизацяиялық
жолмен есептеліп өндіріске немесе айналымға жататын шығындар.
Негізгі құралдардың қалдық құны - бұл өндірілген өнімге, орындалған
жұмысқа және көрсетілген қызметіне әлі аударылмаған құн. Қалдық құнды
анықтау үшін бастапқы құннан негізгі құралдар объектісінің қолданыста болу
уақыты ұлғайған сайын мөлшері өсе түсетін есептелген тозу құнын алып
тастайды.
2.2 Негізгі құралдардың келіп түсуі мен есептен шығарылуы және олардың
есебі.
Субъектіні негізгі құралдар есебі бухгалтерлік 6 Негізгі құралдар
есебі стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Бұл стандарт меншік шаруашылық
жүргізу және жедел басқару құқығы мен субъектіге қарайтын негізгі құралдар
есебінің әдістемесін айқындайды.
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі: негізгі құралдардың келіп
түсуінің кәсіпорын ішіндегі ауыстыруының және шығуының дұрыс құжаттық
рәсімдерін және бухгалтерлік есептеу уақтылы көрсетілуін, олардың
материалдық жауапты адамдарға бекітілуін және сақталуы мен ұтымды
пайдалануын бақылайды. Негізгі құралдарың есептелген амортизациясы мен тозу
сомасынның есепте дұрыс көрсетілуін сондай —ақ есеп және калькуляциялық
шығындарының есебі; сонымен қатар негізгі құралдарды сату және олардың
басқаша шығу нәтижелерін есепте нақты көрсетілуі қамтамасыз етуге тиісті;
Контал ЖШС — да негізгі құралдарды есепке алу бойынша 12 Негізгі
құралдар бөлімшесінің шоттары қолданылады:
122 — үйлер мен ғимараттар;
123 — машина және құрал — жабдықтар, табыстау қондырғылары;
124 - көлік құралдары;
125 - басқалар;
126 — аяқталмаған құрылыс.
Бұл шотта үйлер мен ғимараттарды салу және күрделі құрылысқа
бағытталған есеп шығыстары бойынша шығындар саналады.
Негізгі құралдарды өндірістік ғимараттарды және тұрғын үйлерді;
құрылғыларды салу; машиналар мен жабдықтар көлік құралдарын сатып балу; өз
күші мен құрал - саймандар дайындау; объектілерді ұзақ мерзімге жалға алу;
жарғылық қорға қосқан үлес нәтижесінде келіп түседі. Негізгі құрал -
жабдықтардың түсуі мынадай құжаттар мен рәсімделеді.
Негізгі құрал - жабдықтарды қабылдау - тапсыру (орын ауыстыру) актісі
(үлгі № НҚ - 1) негізгі құралдар құрамына жеклеген объектілерді енгізу
үшін, қолданып жүрген заңдарға сәйкес олардың енгізілуі ерекше тәртіппен
рәсімделуге тиіс жағдайдан басқаларды, оларды пайдалануға беру ушін;
негізгі құрал — жабдықтардың бір цехтан (бөлімнен, учаскеден) екіншісіне
орын ауыстыруын рәсімдеу үшін, сондай — ақ басқа субъектіге топтастыру
кезінде негізгі құралдар құрамынан шығару үшін қолданылады;
Негізгі құралдар келіп түскен кезде 12 Негізгі құралдар бөлімшесі
шоттарының дебеті және төмендегі шоттардың кредиті бойынша шоттар
корреспонденциясы анықталады;
12 - ші бөлімнің тиісті шоттары — негізгі құралдардың кәсіпорын ішінде
цехтан цехқа және тағы сол сияқты орын ауыстыруы; толық төленіп ұзақ
мерзімге жалға берілген негізгі құралдардың қабылдануы; 126 - ақыға
салынған немесе сатып алынған негізгі құралдар кіріске алынған; жас төлдер
негізгі құрамына есепке алынғанда; негізгі құралдар есепке алынғанда;
негізгі құрал — жабдықтарға жататын уақытта салынған үйлер мен ғимараттар
пайдалануға берілгенде;
511 - құрылтайшылардың кәсіпорынның жарғылық капиталына негізгі құрал
түрінде қосқан үлесін кіріске алғанда;
641 — 643 еншілік, тәуелді және бірлесіп бақылаған кәсіпорындардан
негізгі құралдар алғанда;
727 — кәсіпорынға сый тараптылығынан негізгі құралдардың құнына тегін
алынған негізгі қүралдардың құнына мүліктік түгендеу кезінде анықталған
есепке кірмеген негізгі құрал - жабдықтардың құнына;
32 431 — 432, 441, 451, 453, 671, 687 — заңды және жеке тұлғалардан
ақысына сатып алынған негізгі құралдар кіріске алынғанда.(16.54б)
Негізгі құралдар өндірістік ғимараттарды және тұрғын үйлерді,
құрылғыларды салу, машиналар мен жабдықтарды, көлік құралдарын сатып алу,
өз күшімен құрал - саймандар дайындау, басқа тұлғалар мен субъектілерден
ақысыз тегін алынған негізгі құралдардың, кәсіпорынның жарғылық капиталына
құрылтайшылар қосқан үлес нәтижесінде, малдардың төлдерін негізгі табынға
ауыстыру, көп жылдық жас —өсімдерді негізгі құралдарға қосу нәтижесінде
келіп түседі. Негізгі құралдар келіп түскен кезде арнайы құжаттар есепке
алынғанда, негізгі құралдар сатып алынғанда, тегін түскенде, т.с.с.
жағдайларда негізгі құралдарды қабылдау топтастыру актісі (үлгі № НҚ - 1)
толтырылады. Негізгі құралдар тегін түскен жағдайда қабылдау коммисиясы
әрбір жекелеген 1 — данадан акті жасайды. Қабылдау комиссиясы субъект
жетекшісінің өкілімен тағайындалады. Олардың құрамына бас инженер, механик,
цех немесе бөлім бастықтары, бухгалтерияның қызметкерлері кіреді. әр жеке
объектіге акт жеке жасалынады. Егерде қабылданып отырған объектілер бір
типті болса, құндары бірдей болып бір типті болса, құндары бірдей болып
календарлық ай ішінде қабылданған болса, онда бірнеше объектісіне қабылдау
актісін жасауға беріледі. Бұл актілерге комиссия мүшелері қол қояды.
Бұл актілерге комиссия қол қойып техникалық құжаттарды тіркеп
бухгалтерияға өткізеді. Негізгі құралдар кәсіпорын ішінде орын ауыстыруы
мүмкін, мысалы, бір цехтан екінші цехқа беру. Ондай жағдайда актіні 2 -
дана етіп толтырады, бір данасы бухгалтерияға өткізеді. Ал екіншісі
тапсырушыға өткізіледі. Негізгі құралдарды басқа субъектіге сату кезінде
акт үш дана болып жарияланады. Әрбір объектіге мүліктік тізімде нөмір
белгіленеді. Ол нөмір № НҚ — 1 үлгідегі мүліктік тізімге енгізіледі.
Негізгі құралдардың аналитикалық есебі бухгалтерияда әр мүліктік объектіге
ашылған мүліктік корточкада жүргізіледі. Мүліктік корточка негізгі
құралдардың барлық түрлеріне арналған бір тұтас үлгісі негізінде (үлгі № НҚ
- 6) жүргізіледі.
Негізгі құралдарды пайдалану кезінде бірте - бірте тозып, ақырында
пайдалану қасиеттері түгелімен ерекше рухани тозуының нәтижесінде
экономикалық жағынан оларды әрі қарай пайдаланудың ешқандай мәні қашпайды.
Мұндай негізгі құралдар пайдаланудан шығарылады, яғни жойылады. Негізгі
құралдардың есептен шығарылуының басқада есептері болуы мүмкін. Мысалы,
артық негізгі құралдарды сату, басқа мекемеге пайдалануға беру, үлес
түрінде басқа шаруашылықтың жарғылық капиталына енгізу, түрлі апаттардың
нәтижесінде және т.б.
Негізгі құралдарды есептен шығару қалдық құны мен жүргізіледі.
Актілерде есептен шығарылған объектілердің сипаттамасын бере отырып,
баланстан шығарылу есептері негізгі бөліктердің, тетіктердің, тораптардың,
құрастырушы бөлшектердің техникалық хал - ахуалының сипаттамасын жазып,
оларды жөндеу мүмкін еместігін негіздейді.
Объектіні жою нәтижесінде анықтайды. Табиғи зіл - залалар, апаттар
салдарынан, сондай — ақ мерзімінен бұрын тозып не бөлшектеніп кеткен
объектілерді есептен шығарғанда себептерін көрсету мен қатар кінәлілерге
қолданылған шараларды, көрсететін құжаттары да болуы қажет.
Актілерді субъект басшысы бекітеді. Оларды бекіткеннен кейін ғана
объектіні бөлшектеуге болады. Жоюдың нәтижесінде алынған қосалқы бөлшектер
агрегаттар, металл сынықтары және басқада құндылықтардың бағасына қарай
арнайы шоттарға кіріс ретінде пайдалану немесе сату мүмкіндігі
қарастырылады.
Негізгі құрал - жабдықтарын есептен шығарудың қабылданған қабылданған
тәртібін бұзған жағдайда, сондай - ақ жою нәтижесінде алынған материалдық
құндылықтарға жауапсыздықпен қарау ( жойып немесе өртеп жіберу) анықталса
оған кінәлі лауазымды адамдар жауапқа тартылады.
Басы артық пайдаланылатын құрал - жабдықтарды, көлік құралдарын
приборларды, құрал — саймандарды, мүлікті жұмысқа пайдаланылатын және өнім
алатын малды басқа заңды немесе жеке тұлғаларға сатуға болады.
Кесте 3 - Контал ЖШС - ның негізгі құралдарының келіп түсуі мен есептен
шығарылуының есебі.
№ Мазмұны Сомасы Дт Кт
1 Металошифер дайындайтын станок 50000 123 671
жабдықтары сатып алынады.
2 Осы станок кәсіпорын ішінде орын 50 000 123- 123-
ауыстырды. 02 01
3 Автокөлік ГАЗ — 52 — 1 толық тозу 100099 133 124
құны мен есептен шығарылады.
4 Техникалық құбыр өткізгіштері іске 208200 201 123
жарамай бөлшектеніп қабылданады.
5 Қазандық ғимаратты бөлшектеніп 192000 208 122
материал ретінде қоймаға қабылданады.
Негізгі құралдардың келіп түсуі мынадай құжаттармен рәсімделеді. Негізгі
құралдарды қабылдау тапсыру (орнын ауыстыру) актысы негізгі құралдар
құрамына жекелеген объектілерді енгізу үшін; қолданылып жүрген заңға сәйкес
олардың енгізілуі ерекше тәртіппен рәсімделуге тиіс жағдайлардан басқасы,
оларды пайдалануға берілуіне рәсімдеу үшін, негізгі құрал жабдықтардың
бір цехтан екіншісіне орын ауыстыруын рәсімдеу үшін, негізгі құралдарды
қоймадан пайдалануға берілуін рәсімдеу үшін, сондай –ақ басқа да
субъектілерге берілген кезінде олардың негізгі құралдардың құрамынан
шығару үшін қолданылады.
Негізгі құралдарды қабылдауды рәсімдеу кезінде субъект жетекшісінің
өкімімен тағайындалған қабылдау комиссиясы әр бір жекелеген объектіге бір
данадан акт жасайды. Негізгі құралдардың бірнеше объектісін қабылдау
тапсыру актісін жасауға тек шаруашылық мүлкінің, құрал сайманның ,
жабдықтардың және т.б. объектілердің есебін жүргізген кезде, егер бұл
объектілер бір типті болса ғана жол беріледі. Рәсімделгеннен кейін осы
объектіге қатысты техникалық құжаттама қоса тіркеліп акт бухгалтерияға
беріледі, бас бухгалтер қол қойып, субъект жетекшісі немесе соған өкілетті
адамдар бекітеді.
Алыс-беріс актісінде, міндетті реквизиттермен қоса, комиссия қызмет
ету мерзімін және болжамдық жою құнын көрсетеді. Қызмет ету мерзімін
шаруашылық жүргізуші субъект дербес анықтай алады, яғни ол негізгі
құралдың техникалық жағдайын, нормасынан және басқа да көрсеткіштерінен
шығады. Ал болжамдық жою құны негізінен шаруашылық жүргізуші субъекті
дербес анықтай алады, яғни ол негізгі құралдың техникалық жағдайынан,
нормасынан және басқа дакөрсеткіштерінен шығады.
Негізгі құралдар кәсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын рәсімдеу үшін
актіні екі дана етіп тапсырушы цех қызметкері толтырады. Алушының және
тапсырушының қолдары қойылған бірінші данасы бухгалтерияға тапсырылады, ал
екінші тапсырушы цехта қалады.
Негізгі құралдарды ақысыз беру (сыйлау) кезінде акт екі дана етіп
толытырлады.
Неігізгі құралдарды басқа субъектіге сату кезінде актінің үш данасы
жазылады: алғашқы екеуі өткізуші субъектіде қалады, үшінші дана негізгі
құралдарды қабылдаушы адамға беріледі. Негізгі құралдардың алыс беріс
актісі толтырылады.
Негізгі құралдарды бірдей өндірістік немесе шаруашылық жұмыстарға
арналған, тхникалық сипаттамасы және құны бірдей шаруашылық жұмыстарға
арналған, техникалық сипаттамасы және құны бірдей шаруашылық мүліктің бір
типті заттарымен, құрал сайманнан тұрса, олар бухгалтерияда бір мүліктік
карточкада жүргізіледі.
Кесте 4 –
№ Шаруашылық операцияларының Сома, Шоттар корреспонденциясы
мазмұны теңге
Дт Кт
1 Негізгі құралдырды кәсіпорынның200000 121-125 121-125
өз ішінде орнын ауыстыру
2 Негізгі құралдар басқа заңды
немесе жеке тұлғалардан
алынады:
келісім шарттық құнына 150000 122-125 671
ҚҚС сомасына
24000 331 671
3 Құрылтайшылардың кәсіпорынның
жарғылық капиталына салған
салымдарына салған негізгі
құралдары кіріске алынады.
600000 121-125 511
4 Негізгі құралдар серіктестік,
тәуелді және бірлесіп
бақыланатын кәсіпорындардан
алынады:
баланстық құнына 250000 122-125 641-643
ҚҚС сомасына 40000 331 641-643
Беруші жақтың есептеу сомасына
100000 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz