Негізгі құралдардың есебімен аудиті
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Бөлім 1. Өндірісті басқаруды ұйымдастыру және субъектінің
Қызметін экономикалық талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1. Өндірісті басқарудың құрылымы және технологиялық процестердің
қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2. Кәсіпорынның қаржы . экономикалық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Қазақстан Республикасында қазіргі заманғы бухгалтерлік
есеп пен аудиттің даму концепциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2. Негізгі құралдардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.1.Негізгі құралдарды жалпы ұғымы, оларды топтастыру
және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.2 Негізгі құралдардың келіп түсуі мен есептен шығарылуы
және олардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2.3 Негізгі құралдардың амортизациясының және оларды жөндеудің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.4 Негізгі құралдарды жалдаудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2.5 Субьетінің негізгі құралдарды қайта бағалау және түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
2.6 Компьютерлендіру жағдайында негізгі құралдардың есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
3. Негізгі құралдардың аудиті және талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
3.1. Негізгі құралдардың тиімді пайдалануын талдау ... ... ... ... .45
3.2. Өнімді (жұмысты, қызметті), өндіру көлемін арттыру, қор
қайтарымы мен қор шығындылығының резервтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
Әдебиетттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Бөлім 1. Өндірісті басқаруды ұйымдастыру және субъектінің
Қызметін экономикалық талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1. Өндірісті басқарудың құрылымы және технологиялық процестердің
қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2. Кәсіпорынның қаржы . экономикалық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Қазақстан Республикасында қазіргі заманғы бухгалтерлік
есеп пен аудиттің даму концепциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2. Негізгі құралдардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.1.Негізгі құралдарды жалпы ұғымы, оларды топтастыру
және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.2 Негізгі құралдардың келіп түсуі мен есептен шығарылуы
және олардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2.3 Негізгі құралдардың амортизациясының және оларды жөндеудің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.4 Негізгі құралдарды жалдаудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2.5 Субьетінің негізгі құралдарды қайта бағалау және түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
2.6 Компьютерлендіру жағдайында негізгі құралдардың есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
3. Негізгі құралдардың аудиті және талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
3.1. Негізгі құралдардың тиімді пайдалануын талдау ... ... ... ... .45
3.2. Өнімді (жұмысты, қызметті), өндіру көлемін арттыру, қор
қайтарымы мен қор шығындылығының резервтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
Әдебиетттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Кіріспе.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру әдістемелік нарықтық қатынастырға сай жасалуы туындалып отыр. Нарықтық экономикаға дамыған сайын олармен бірге өндірістер, кәсіпорындар, компаниялар, банктермен шаруашылық серіктіктер бірге дамуда.
Қазіргі нарықтық экономикаға өту кезінде көптеген субъектілер жекешелендіріп негізгі құралдар Акционерлік қоғаммен және шаруашылыққа қарады.
Негізгі құралдар материалдық өндіріс салаларында, сонымен қатар өндірістік емес салаларда бір жылдан астам уақыт бойы қызмет ететін және де жұмыс істейтін материалдық - заттық құндылықтар. Оларға жататындар: ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар жабдықтар, көлік құралдарын, өндірістік және шаруашылық мүлкі, құрал - саймандар жатады. Шаруашылық қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдарды сатуға немесе ақшаға айналдыруға болмайды. Ақшалай бағаланбаған негізгі қорлар, негізгі құралдар деп аталады. Олар бухгалтерлік есепте осы бағамен көрінеді және субъект балансында көрініс табады.
Егерде осы негізгі қорлардың бағасы нарықтық экономикада сатып алу құнымен көрсетілсе, оладың бағалануы инфляция коэфиценттеріне байланысты болады.
Қазақстан Республикасында қазіргі жағдайда халықаралық тәжірбиедегі негізгі құралдардың есепке алынуының жетік әдістері енгізілуі қолға алынған. Соған сәйкес негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастыру үшін бухгалтерлік есептің № 6 «Негізгі құралдарды есепке алу» стандартына сәйкес жүргізіледі. Осы стандартта негізгі құралдардың амортизациялық тозу сомасын есептеу әдістері көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының "Луговой рельс дәнекерлеу кәсіпорны" филиалының негізгі құралдардың есебі мен талдауын ұйымдастыру.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі мәселерді қарастыру қажет:
־ өндірісті басқаруды ұйымдастыру, басқару құрылымын және кәсіпорынның негізгі қаржы - экономикалық кәсіпкерліктерін зерттеу;
־ негізгі құралдардың есебін жүргізуді қарастыру;
־ талдау жүргізу әдістемесінің мәнін және ролін анықтау.
Бұл жұмыста өндірістің меншікті негізгі құралдардың есебі сонымен бірге оның аудитін , оған қоса толығымен өндірістің талдауын жасалынған.
Қазіргі заман талабына сай негізгі құралдырадың есепке алуда компьютерлендіру жүйесі толығымен қарасытырлған.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру әдістемелік нарықтық қатынастырға сай жасалуы туындалып отыр. Нарықтық экономикаға дамыған сайын олармен бірге өндірістер, кәсіпорындар, компаниялар, банктермен шаруашылық серіктіктер бірге дамуда.
Қазіргі нарықтық экономикаға өту кезінде көптеген субъектілер жекешелендіріп негізгі құралдар Акционерлік қоғаммен және шаруашылыққа қарады.
Негізгі құралдар материалдық өндіріс салаларында, сонымен қатар өндірістік емес салаларда бір жылдан астам уақыт бойы қызмет ететін және де жұмыс істейтін материалдық - заттық құндылықтар. Оларға жататындар: ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар жабдықтар, көлік құралдарын, өндірістік және шаруашылық мүлкі, құрал - саймандар жатады. Шаруашылық қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдарды сатуға немесе ақшаға айналдыруға болмайды. Ақшалай бағаланбаған негізгі қорлар, негізгі құралдар деп аталады. Олар бухгалтерлік есепте осы бағамен көрінеді және субъект балансында көрініс табады.
Егерде осы негізгі қорлардың бағасы нарықтық экономикада сатып алу құнымен көрсетілсе, оладың бағалануы инфляция коэфиценттеріне байланысты болады.
Қазақстан Республикасында қазіргі жағдайда халықаралық тәжірбиедегі негізгі құралдардың есепке алынуының жетік әдістері енгізілуі қолға алынған. Соған сәйкес негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастыру үшін бухгалтерлік есептің № 6 «Негізгі құралдарды есепке алу» стандартына сәйкес жүргізіледі. Осы стандартта негізгі құралдардың амортизациялық тозу сомасын есептеу әдістері көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының "Луговой рельс дәнекерлеу кәсіпорны" филиалының негізгі құралдардың есебі мен талдауын ұйымдастыру.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі мәселерді қарастыру қажет:
־ өндірісті басқаруды ұйымдастыру, басқару құрылымын және кәсіпорынның негізгі қаржы - экономикалық кәсіпкерліктерін зерттеу;
־ негізгі құралдардың есебін жүргізуді қарастыру;
־ талдау жүргізу әдістемесінің мәнін және ролін анықтау.
Бұл жұмыста өндірістің меншікті негізгі құралдардың есебі сонымен бірге оның аудитін , оған қоса толығымен өндірістің талдауын жасалынған.
Қазіргі заман талабына сай негізгі құралдырадың есепке алуда компьютерлендіру жүйесі толығымен қарасытырлған.
Әдебиеттер.
1. «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности»: Закон РК от 26 декабря 1995 г., № 2732 с изменеиями и дополнениями.
2. Конституция РК. Алматы «Қазақстан» 1995 г.
3. Гражданский кодекс РК. Алматы. «Баспа» 1995 г.
4. Закон РК «об аудиторский деятельности № 304 - 1» «Экономика и предпринимательство» № 23. 1998г.
5. «Анализ хозяйственной деятельности в промышленности» под / ред. В.И. Стражева М; высшая школа 1998 г.
6. Антременко В.Г. Беллиндер М. В. «Финансовой анализ» М; Дис. 1997г.
7. «Бухгалтёрский анализ» Пер. с. англ. Киев; Торгово — издательская бюроВНУ, 1993г.
8. Бакаков М.И. Шеремет А.Д. Теория анализа хозяйственный деятельности. Учебник. М, Финансы и статистика, 1994г.
9. «Бухгалтерский учет» - учебник под / ред. А.Д. Лорикова - М; «Проспект» 1998 - 392 стр.
10. «Бухгалтерлік есептің стандартары және ұсыныстар» Алматы «Кәусар - бұлақ» 1999ж.
11. «Бухгалтерский учет» учяебное пособие: 2-6 изд: под/ ред Кандрапова Н.Н. «Инфра» 1998 - 240 стр.
12. Гнас В.Н коп М.В. «Управленческий учет международной опыте»: М: финасы и статистика - 1994 г.
13. Донцова Л. В., Никиворова Н.А. «Анализ бухгалтерской отчетности». М ; Дис, 1998г.
14. Дюсенбаев К.Ш. «Аудит и анализ финансовой отчетности» Учебник. Пособие К.Ш. Дюсенбаев. С.К. Егенбердиев З.К., Дюсенбаева А; қаржы — қаражат. 1998 — 502 стр.
15. В. Д. Чистов «Основы компьютерной бухгалтерии» М; 1998г.
16. Ержанов М.С. Ержанова Е.М. «Учетная политика на казахстанской предприятий» Алматы ; изд: Дом бика 1997 г.
17. Ермалова Л.Л. «Анализ финансовой - хозяиственной деятельности предприятия». М; БГЕУ, 1997г.
18. Кирьянова З.В. «Теория бухгалтеского учета» Учебник 2 изд, перераб. и доп - М: финансы и статистика. 1998 - 256 стр.
19. Родостовец В.К. «Бухгалтерскии учет на предприятия» общий курс - А; «Экономика» 1994 - 364 стр.
20. Сейдахметов О.Р. «Учет финансовой и управленческий» изд: Қаржы - қаражат.
21. Сущов А.Н, «Экономическое реформа и вопросы теорий бухгалтерского учета» М: Статистика - 1992 г.
22. Тасмағанбетов Т.А. «кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» оқу құралы - А; 1997 - 184 бет.
23. Тасмағанбетов Т.А. « Қаржы есебі» оқуқұралы-А; Дәуір. 1998-140 бет.
24. Чумакова Н.П. «Учет и анализ в промышленном производстве» США М; финансы - 1971 - 290 стр.
25. Эдвин Д., Долан. Хомин Д. Кэмпбелл. «деньги, банковское дело и денежная кредитная политика» Л; - 1996 г.
26. Нургалиева Р.Н. «Аралық қаржылық есебі», 1, 2 бөлім Карағанды - 2004
1. «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности»: Закон РК от 26 декабря 1995 г., № 2732 с изменеиями и дополнениями.
2. Конституция РК. Алматы «Қазақстан» 1995 г.
3. Гражданский кодекс РК. Алматы. «Баспа» 1995 г.
4. Закон РК «об аудиторский деятельности № 304 - 1» «Экономика и предпринимательство» № 23. 1998г.
5. «Анализ хозяйственной деятельности в промышленности» под / ред. В.И. Стражева М; высшая школа 1998 г.
6. Антременко В.Г. Беллиндер М. В. «Финансовой анализ» М; Дис. 1997г.
7. «Бухгалтёрский анализ» Пер. с. англ. Киев; Торгово — издательская бюроВНУ, 1993г.
8. Бакаков М.И. Шеремет А.Д. Теория анализа хозяйственный деятельности. Учебник. М, Финансы и статистика, 1994г.
9. «Бухгалтерский учет» - учебник под / ред. А.Д. Лорикова - М; «Проспект» 1998 - 392 стр.
10. «Бухгалтерлік есептің стандартары және ұсыныстар» Алматы «Кәусар - бұлақ» 1999ж.
11. «Бухгалтерский учет» учяебное пособие: 2-6 изд: под/ ред Кандрапова Н.Н. «Инфра» 1998 - 240 стр.
12. Гнас В.Н коп М.В. «Управленческий учет международной опыте»: М: финасы и статистика - 1994 г.
13. Донцова Л. В., Никиворова Н.А. «Анализ бухгалтерской отчетности». М ; Дис, 1998г.
14. Дюсенбаев К.Ш. «Аудит и анализ финансовой отчетности» Учебник. Пособие К.Ш. Дюсенбаев. С.К. Егенбердиев З.К., Дюсенбаева А; қаржы — қаражат. 1998 — 502 стр.
15. В. Д. Чистов «Основы компьютерной бухгалтерии» М; 1998г.
16. Ержанов М.С. Ержанова Е.М. «Учетная политика на казахстанской предприятий» Алматы ; изд: Дом бика 1997 г.
17. Ермалова Л.Л. «Анализ финансовой - хозяиственной деятельности предприятия». М; БГЕУ, 1997г.
18. Кирьянова З.В. «Теория бухгалтеского учета» Учебник 2 изд, перераб. и доп - М: финансы и статистика. 1998 - 256 стр.
19. Родостовец В.К. «Бухгалтерскии учет на предприятия» общий курс - А; «Экономика» 1994 - 364 стр.
20. Сейдахметов О.Р. «Учет финансовой и управленческий» изд: Қаржы - қаражат.
21. Сущов А.Н, «Экономическое реформа и вопросы теорий бухгалтерского учета» М: Статистика - 1992 г.
22. Тасмағанбетов Т.А. «кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» оқу құралы - А; 1997 - 184 бет.
23. Тасмағанбетов Т.А. « Қаржы есебі» оқуқұралы-А; Дәуір. 1998-140 бет.
24. Чумакова Н.П. «Учет и анализ в промышленном производстве» США М; финансы - 1971 - 290 стр.
25. Эдвин Д., Долан. Хомин Д. Кэмпбелл. «деньги, банковское дело и денежная кредитная политика» Л; - 1996 г.
26. Нургалиева Р.Н. «Аралық қаржылық есебі», 1, 2 бөлім Карағанды - 2004
Тақырыбы: Негізгі құралдардың есебімен аудиті
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Бөлім 1. Өндірісті басқаруды ұйымдастыру және субъектінің
Қызметін экономикалық
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1. Өндірісті басқарудың құрылымы және технологиялық процестердің
қысқаша
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...4
1.2. Кәсіпорынның қаржы - экономикалық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Қазақстан Республикасында қазіргі заманғы бухгалтерлік
есеп пен аудиттің даму
концепциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2. Негізгі құралдардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..24
2.1.Негізгі құралдарды жалпы ұғымы, оларды топтастыру
және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.2 Негізгі құралдардың келіп түсуі мен есептен шығарылуы
және олардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 26
2.3 Негізгі құралдардың амортизациясының және оларды жөндеудің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...33
2.4 Негізгі құралдарды жалдаудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...37
2.5 Субьетінің негізгі құралдарды қайта бағалау және
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2.6 Компьютерлендіру жағдайында негізгі құралдардың есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
3. Негізгі құралдардың аудиті және
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
3.1. Негізгі құралдардың тиімді пайдалануын талдау ... ... ... ... .45
3.2. Өнімді (жұмысты, қызметті), өндіру көлемін арттыру, қор
қайтарымы мен қор шығындылығының
резервтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
Әдебиетттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..54
Кіріспе.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
әдістемелік нарықтық қатынастырға сай жасалуы туындалып отыр. Нарықтық
экономикаға дамыған сайын олармен бірге өндірістер, кәсіпорындар,
компаниялар, банктермен шаруашылық серіктіктер бірге дамуда.
Қазіргі нарықтық экономикаға өту кезінде көптеген субъектілер
жекешелендіріп негізгі құралдар Акционерлік қоғаммен және шаруашылыққа
қарады.
Негізгі құралдар материалдық өндіріс салаларында, сонымен қатар
өндірістік емес салаларда бір жылдан астам уақыт бойы қызмет ететін және де
жұмыс істейтін материалдық - заттық құндылықтар. Оларға жататындар:
ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар жабдықтар, көлік құралдарын,
өндірістік және шаруашылық мүлкі, құрал - саймандар жатады. Шаруашылық
қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдарды сатуға немесе ақшаға
айналдыруға болмайды. Ақшалай бағаланбаған негізгі қорлар, негізгі құралдар
деп аталады. Олар бухгалтерлік есепте осы бағамен көрінеді және субъект
балансында көрініс табады.
Егерде осы негізгі қорлардың бағасы нарықтық экономикада сатып алу
құнымен көрсетілсе, оладың бағалануы инфляция коэфиценттеріне байланысты
болады.
Қазақстан Республикасында қазіргі жағдайда халықаралық тәжірбиедегі
негізгі құралдардың есепке алынуының жетік әдістері енгізілуі қолға
алынған. Соған сәйкес негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастыру үшін
бухгалтерлік есептің № 6 Негізгі құралдарды есепке алу стандартына сәйкес
жүргізіледі. Осы стандартта негізгі құралдардың амортизациялық тозу сомасын
есептеу әдістері көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы
акционерлік қоғамының "Луговой рельс дәнекерлеу кәсіпорны" филиалының
негізгі құралдардың есебі мен талдауын ұйымдастыру.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі мәселерді қарастыру қажет:
־ өндірісті басқаруды ұйымдастыру, басқару құрылымын және кәсіпорынның
негізгі қаржы - экономикалық кәсіпкерліктерін зерттеу;
־ негізгі құралдардың есебін жүргізуді қарастыру;
־ талдау жүргізу әдістемесінің мәнін және ролін анықтау.
Бұл жұмыста өндірістің меншікті негізгі құралдардың есебі сонымен бірге
оның аудитін , оған қоса толығымен өндірістің талдауын жасалынған.
Қазіргі заман талабына сай негізгі құралдырадың есепке алуда
компьютерлендіру жүйесі толығымен қарасытырлған.
1. "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының "Луговой
рельс дәнекерлеу кәсіпорны" филиалының экономикалық сипаттамасы
1.1 "Қазақстан темір жолы" акционерлік қоғамының
техника -экономикалық сипаттамасы
"Қазақстан темір жолы" үлттық компаниясы акционерлік қоғамының "Луговой
рельс дәнекерлеу кәсіпорны" филиалы " Қазақстан темір жолы" ұлттық
компаниясы акционерлік қоғамының Қоғам тұрған жерден тыс жерде орналасқан
оқшауланған құрылымдық бөлімшесі болып табылады.
Филиал Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылған және
қоғамның директорлар кеңесінің шешімі (2004 жылғы 18 мамырдағы №11 хаттама)
негізінде қайта тіркелуі тиіс.
Филиал өз қызметін Қазақстан Республикасының заңнамасына, Қоғамның
бүйрықтарына, өкімдеріне жэне өзге актілеріне, Қоғамның Жарғысына, сондай -
ақ Ережеге сәйкес жүзеге асырады.
Филиалдың орналасқан жері: 485541, Қазақстан Республикасы, Жамбыл
облысы, Рысқүлов ауданы, Луговая станция, Призаводская көшесі, 1.
Филиалдың жеке теңгірімі болады. Филиал өз қызметін ұйымдастыру және
жүргізу үшін заңнамада белгіленген тәртіппен банктерде ағымдық шоттарын
ашады.
Филиалдың өз атауы, тауарлық белгісі және Қоғамның атауы бар мөрі,
мөртаңбасы және бланклері болады.
Филиалдың қызмет мерзімі шектелмеген.
Қоғам қызметінің мәні:
– Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен бағдарлама бойынша
магистральдық темір жол желісінің қүрылысын, күтіп ұсталуын және
жаңғыртылуын жүзеге асыру;
– Тасымалдау процесін бақылау;
– Магистральдық темір жол желісіне қызмет көрсету;
– Теміржол көлігімен жүктердің, оның ішінде қауіпті жүктердің
тасымалдауын жүзеге асыру;
– Теміржолдың жылжымалы құрамын, оның ішінде қауіпті жүктерді
тасымалдау үшін қолданылатын арнайы контейнерлерді жөндеу;
– Жүк жіберушілердің, алушылардың тасымалдауға қажеттілігін
қанағаттандыру, тасымалданатын жүктердің сақталуын және олардың белгіленген
пунктеріне дер кезінде жеткізілуін қамтамасыз ету;
– Маркентингілік қызмет;
– Әртүрлі көлік түрлерін пайдалана отырып, тікелей және аралас
қатынастар жүйесін үйымдастыру;
– Қазақстан Республикасының тасымалдау элеуетін барынша толық
пайдалану жөніндегі шараларды жүзеге асыру;
– Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникациялар министрлігімен
келісу бойынша темір жолдың транзиттік- көліктік коридорларын қалыптастыру
жөніндегі шараларға қатысу;
– Сыртқы экономикалық қызмет және шетелдік үйымдармен экономикалық
ынтымақтастықты дамыту;
– Өнімдерді, қызметтерді экспорттау (импорттау);
– Ақпаратты қорғаудың техникалық қүралдарын, ақпаратты өңдеудің
қорғалған техникалық құралдарын әзірлеуді, ретке келтіруді, пайдалануды,
сақтауды, сервистік қызмет көрсету және жөндеуді қоса алғанда, Қазақстан
Республикасының мемлекеттік құпияларын техникалық қорғау жөніндегі қызмет;
– Қоғамның қызметі туралы материалдарды эзірлеу және қорыту,
Қоғамның жарнамалық қызметін жүзеге асыру үшін кітаптар, альбомдар,
журналдар, буклеттер, бейнефильмдер шығару;
– Ақпараттық қызмет көрсету;
– Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де
қызмет болып табылады;
Филиал ескірген жарамды рельстеді жөндеу мен пісірудың, жолдағы
рельстерді егеудің, бунақтағы рельстерді пісірудің жалғағыштары
дэнекерлеудің, сондай -ақ желімденген бүрандалы түйіспелердің, рельстік
жалғағыштардың және басқа да өнімдердің көлемін үлғайту мақсатында
қүрылған.
Филиал қызметінің мәні:
Жолдағы рельстерді егеу, айқастырмаларды және рельстердің ұш жағын
балқыту, жалғағыштарды дәнекерлеу, бунақтағы рельстерді пісіру бойынша
өндірістік жоспарларды орындау;
Ескірген жарамды рельстерді қайта қалпына келтіру жүмыстарын, сондай-ақ
рельстік жалғағыштарды желімденген бүрандалы түйіспелерді жолдық қүрал
саймандар мен керек жарақтарды дайындау;
Жолдың үстінгі қүрылысы материалдарын жөндеу үшін ережелер, нүхқаулар
жэне технологиялық процестер картасын әзірлеуге қатысу болып табылады;
Филиалды жалпы басқаруды Қоғам жүзеге асырады;
Филиалды басқару бойынша Қоғамның қызметтеріне:
Филиал туралы ережелерді бекіту, оған өзгертулер мен толықтырулар
енгізу;
Филиал қызметінің негізгі бағыттарын белгілеу, Филиалдың жоспарын және
олардың орындалғаны туралы есептерді бекіту;
Филиал директоры мен, оның орынбасарымен, Филиалдың бас инженерімен
және бас бухгалтерімен жеке еңбек шарттарын жасау, өзгерту және түзу;
Штатық кестені бекіту және Филиалдың қүрылымын белгілеу;
Тағайындалуы Қоғамның келісімі бойынша жүргізілетін Филиалдың
лауазымдар номенклатурасын бекіту;
Филиалдың өндірістік - қаржылық қызметінің жоспарларын бекіту;
Филиал қызметінің нәтижелері бойынша жылдың есептерді, аудитордың
есептері мен қорытындыларын бекіту, Филиалдың пайданы бөлу тәртібі мен
шығындарды өтеу тәртібін белгілеу;
Филиалдың материалдық қаражатарының көлемін, нысанын, сондай- ақ
оларды бөлудің тэртібін белгілеу;
Қазақстан Республикасының заңнамасы мен Қоғамның Жарғысында көзделген
өзге іс-әрекеттер жатады;
Филиалдың қызметін тікелей басқаруды директор жүзеге асырады;
Филиалдың директоры Филиалдың жүмысын үйымдастырады және Қоғам
берген сенімхат негізінде оны басқарады, Филиалға жүктелген міндеттерді
орындау орындаушылық жэне еңбек тәртібінің жағдайы және осы Ережемен
белгіленген қызмет түрлерін Филиалдың жүзеге асыруы үшін жауапты болады;
Филиалдың директоры:
Қоғам берген сенімхат бойынша Қоғам белгілеген өкілеттіктер
шегінде әрекет етеді;
Қоғам бекіткен жоспарларға сәйкес Филиалдың қызметіне басшылықты
жүзеге асырады;
Филиалға бекітіліп берілген қаражатқа өзіне берілген қүқықтар шегінде
иелік етеді;
Берілген өкілеттіктер шегінде Филиалдың барлық қызметкерлері үшін
орындалуы міндетті болып табылатын бұйрықтар мен өкімдер шығарады;
Банктерде Филиалдың ағымдық шоттарын ашады;
Лауазымдар номенклатурасына сәйкес Филиал қызметкерлерімен
еңбек шарттарын жасасады, өзгертеді, бұзады, Филиал қызметкерлерінің
лауазымдық нүсқаулық карточкаларын бекітеді, Қазақстан
Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес оларға көтермелеу шараларын және
жазаларды қолданады;
Филиал қызметкерлерінің қызметтік және коммерциялық құпияны қүрайтын
мәліметтерді жария етілуден қорғау жөніндегі іс - шараларды орындауын
қамтамасыз ету, құпиялық режимін сақтау;
Белгіленген тәртіппен өзге де қүқықтарға ие болуы мүмкін;
Тағайындалуы Қоғамның келісімі бойынша жүргізілетін Филиалдың
қызметкерлерімен өзге еңбек шартын бұзу туралы Филиалдың директорына
орындалуы міндетті болып табылатын нүсқаулар беруге Қоғамның қүқығы бар;
Филиалдың директорының орынбасары өз құзыреті шегінде, шығыс хат-
хабарларға қол қояды;
Филиалдың Мемлекеттік ұйымдармен және өзге де мекемелермен Филиалдың
қызмет мәселелері бойынша хат- хабар алмасуына тек жетекшілік ететін
құрылымдық бөлімшенің немесе Қоғам басшылығының келісімі арқылы рухсат
етіледі;
Филиалдың оған Қоғам берген қаражаттан, сондай- ақ Қоғамның жалпы
теңгеріміне кіретін ақшалай, материалдың құралдардан, шаруашылық қызметің
барысында сатып алынған құнды қағаздар мен материалдық емес активтерден
тұратын мүлікке ие болады;
Филиал теңгеріміне кіретін -мүлік Қоғамның меншігі болып табылады;
Филиал осы Ережеде белгіленген міндеттерді орындау үшін Қоғам белгілеп
берген шешім жэне шартпен қаржы - шаруашылық қызметті жүзеге асырады;
Филиалдың қаржы- шаруашылық қызметін тексеру Қоғамның оған
уәкілеттік берілген бөлімдері, қажет болған жағдайда Қоғам тағайындайтын
немесе тарататын аудиторлық қызметтер жүзеге асырады;
Филиалдың қаржы- шаруашылық қызметін бақылауды олармен жасалған шарттар
негізінде аудитор немесе аудиторлық ұйымдар жүзеге асыруы мүмкін;
Аудитор және аудиторлық ұйымдар өздеріне қажетті барлық материалдарды,
бухгалтерлік немесе өзге құжаттарды және жеке түсініктемелерді Филиал
қызметкерлерінен талап етуге құқылы;
Аудитор және аудиторлық ұйымдар өздері жүргізген тексерулердің
нәтижелерін Қоғамның Басқармасына және (талап етуі бойынша) Қоғамның
директорлар кеңесіне жібереді;
Филиалдың қызметі Қоғамның директорлар кеңесінің шешімі бойынша, сондай
- ақ Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген басқа жағдайларда
тоқтатылады.
Қаржылық қорытынды есептің негізгі элементі болып табылатын кәсіпорын
активтеріне сипаттама беру үшін сол активтердің соңғы жылдардағы нақты бары
және олардың қүрамы мен қүрылымындағы болған өзгерістер зерттеледі.
Баланс мэліметтері бойынша кәсіпорын активтерінің қүрамы мен
орналасуына талдау жасау үшін төмендегі талдамалық кесте жасалынды (1.1-
кесте).
Кестеде келтірілген мэліметтерден Қазақстан темір жолың акционерлік
қоғамының активтерінің нақты қүнын көрсететін баланс валютасының 2006
жылдың басындағы көрсеткішті сол жылдың аяғындағы көрсеткішпен
салыстырғанда 387711 мың теңгеге немесе 35 пайызға кемігенін көреміз.
Сонымен бірге кестенің мэліметтерінен үзақ мерзімді активтердің
үлесіне қарағанда жоғары. Егер есепті жылдың басында ұзақ мерзімді
активтердің үлесінен 20,6%-ға (60,3-39.7) артқан болған болса, жылдың
аяғында 74%-ды (87-13) құрады.
Есептегі жылы ұзақ мерзімдердің активтерінің құны 33795 мың теңгеге
немесе 5%-ға кеміген болса, ал ағымдағы активтердің құны да бірнеше есе
кеміген. Оның сомасы 353916 мың теңгеге немесе 21,4%-ға кеміген.
Кесте 1.1
Қазақстан темір жолы акционерлік қоғамының баланс активтерінің
есептегі жылғы құрамы мен орналасуы
2006 ж. басында2006 ж. Өзгеріс (+,-)
Көрсеткіштер аяғында
Сомасы, Үлесі,Сомасы, ҮлесіМың, тг %
мың тг % мың тг , %
Активтер құны, барлығы 1133392 100 745681 100 -387711 -35,0
Оның ішінде: Ұзақ мерзімді 682966 60,3 649171 87,0 -337,95 -5,0
активтер
А) Негізгі құралдар 682966 60,3 649171 87,0 -337,95 -5,0
Ағымдағы активтер 450426 39,7 96510 13,0 -353916 -21,4
Оның ішінде: 427247 37,7 96336 12,9 -330911 -22,5
Тауар-материалдық
Б) Ақша қаражаттары 6 - - - - -
В) Дебиторлық қарыздар 23173 2,0 174 0,1 -22999 -25,0
Кәсіпорнының өндірістік 1110213 98,0 745507 100,0-364706 -32,0
потенциалы
Активтердің мобильдік коэф.х 0,39 х 0,13 х х
(4 ж1 ж)
Мобильдік және имобильдік х - х - х х
Қорлар қатынасы коэфф. (4 х 0,66 х 0,15 х х
ж1 ж)
Негізгі құралдардың нақты х 0,60 х 0,87 х х
құнының коэфф. (3 ж1 ж)
Ағымдағы активтердің ішіндегі көрсеткіштерде ең үлкен үлес салмақты
тауарлы материялды босалқылар құрайды. Жыл басында олардың сомасы 427247
мың теңгені немесе 37,7 пайызға кеміп отыр, ауытқуы 33091І мың теңгеге
немесе 22,5 пайызға кемігендігін байқауға болады.
Ары қарай кәсіпорынның өндірістік потенциалын қарастыратын болсақ, бүл
көрсеткіште жоғарыда талдап кеткен үзақ мерзімді және ағымдағы ективтердің
кемуінің негізінде жылдың басында 1110213 мың теңгеге немесе 98 пайызға
кеміген, ал жыл соңында 745507 мың теңгеге немесе 100,0 пайызды құраған.
Жалпы кәсіпорын активтерінің құнының 32 пайызына ие.
Акционерлік қоғамның активтерінің мобильділік коэффициенті оптимальды
деңгейі кем екендігі байқалады, өйткені ол жыл басында 0,39 пайызға тең
болса, ал жыл аяғында 0,13 пайыз құраған.Бүл коэффициенттің оптимальды
белгісі 0,5 көп болуы тиіс.
Келесі анықтаған коэффициентіміз мобильдік және имобильдік қорлардың
қатынасы. Бүл коэффициент жыл басында 0,66 үлесі құраса, ал жыл соңында
0,15 пайызды құраған. Жыл соңындағы деңгейі нормаға сай келмейді. Өйткені
оның нормасы да 0,5 -тен жоғары болуы қажет. Негізгі қорлардың нақты
құнының коэффициенті қойылған талаптар сай келгендігін анықтауға болады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жасаудың келесі кезеңінде
баланс активтерінің құралу көздеріне талдау жасалынады.
Мүнда кәсіпорынның мүлкі мнешікті капиталдың және міндеттемелердің
есебінен құралатындығын ескеру қажет. Меншікті капитал мен міндеттемелердің
ара қатынасы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының мәнін ашып көрсетеді.
Қаржылық қорытынды есеп активтері құралу төмендегі 1.2- кесте бойынша
жасалынады. Қазақстан темір жолы акционерлік қоғамы активтерінің құралу
көздерінің 2006 жылғы құрамы мен құрылымы кестенің мәліметтерінен кәсіпорын
мүлкінің құралу көздерінің есепті жылда 38771І мың теңге немесе 35,0
пайызға кемігенін көреміз. Бүл өсім негізінен сырттан алынған капиталдың
өсімімен қамтамасыз етіледі. Меншікті капиталдың шамасы есепті жылдың
басында -9711І мың теңгені немесе -8,5 пайызды қүраса, ал жыл аяғында
97386 мың теңгеге немесе 13,06 пайызға кеміді. Жылдың басындағы
көрсеткішпен салыстырғанда 275 мың теңгеге немесе 28,3 пайызға кеміген.
Меншікті капиталдың кәсіпорынның барлық капиталына қатынасы ретінде
анықталатын тәуелсіздік коэффициенті есепті жылдың ішінде 0,085-нен 0,130-
ке дейін төмендеген, яғни ол кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының
төмендегенін көрсетеді. Негізгі тәуелсіздік коэффициентінің дұрыс деңгейі
немесе нормасы (0,5-0,6) жоғары болуы керек.
1.2- Кесте
Қазақстан темір жолы акционерлік қоғамы активтерінің
құралу көздерінің 2006 жылғы құрамы мен құрылымы
Көрсеткіштер 2006 жылдың 2006 жылдың Жыл ішіндегі
басына аяғына өзгеру(+,-)
Сомасы
мың теңге
Сомасы, мың Сомасы, мың
теңге теңге
І.Негізгі қорлардың, қозғалысы - -
1. Жыл басында болғаны, мың теңге 1083640 1092946
2. Кіріс, мың теңге 400674 443775
З.Шығыс, мың теңге 400674 443775
4. Жыл аяғында болғаны, мың теңге 682966 649171
б.Жылдық өсім (4 қ : 2 қ),мың теңге 282292 205396
б.Өсім проценті ((5 қ : 1 қ)*100%) 26,0 18,8
7.Шығу коэффициенті ((3 қ: 1 қ)*100%) 36,9 40,6
8.Жаңару коэфф. ((2 қ :4қ)*100%) 58,6 68,4
П.Негізгі қор жағдайы - -
9.Жыл басындағы тозу құны, мың теңге 400674 443775
10.Жыл аяғындағы тозу құны, мың теңге 443775 473517
11. Жыл басындағы тозу коэффициенті ((9қ:36,9 40,6
1қ)*100%)
12.Жыл аяғындағы тозу коэффициенті 65,0 72,9
((10қ:4қ)*100%)
ІЗ.Жыл басындағы сақтану коэффиц. 63,1 59,4
(100 : 11 қ ), %
14.Жыл аяғындағы сақтану коэффиц. (10035 27,1
: 12 қ ), %
1.2 " Қазақстан темір жолы" үлттық компаниясы акционерлік
қоғамындағы бухгалтерлік есеп беруді үйымдастыру
¥жым жүмысты жақсы істеуі әрі қызметтерін әрі қарай дамыту үшін
белгілі бір кезеңдер арасында қызметіне талдау жүргізу керек. Сол талдаудың
нәтижесінен кәсіпорынның қаржылық жағдайын және нарықгық активтілік
жағдайын көруте болады. Талдауды кәсіпорынға жүргізгендіктен таддауда
қолданылатын белгілі бір бухгалтерлік есеп-қисаптар болады. Есеп-
қисаптардың негізгі формалары:
Форма 1. Бухгатерлік баланс
Форма 2. Кірістер мен шығыстарар туралы есеп беру
Форма 3 Қолма-қол ақша қозғалысы туралы есеп беру
Форма 4 Меншікті капитал қозғалысы туралы есеп беру
Түсіндірме хат
Осы формалардың ішіндегі ең негізгісі бухгалтерлік баланс болып
табылады. Кәсіпорын балансы арқылы біз кәсіпорынның қаржы түрақгылығын
бағалау, обьективті ғылыми негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік
әсіресе қаржылық шешімдер қабылдау үшін қажет. Тек терең және ұқыпты талдау
негізінде ғана оның қызметін обьективті бағалап, кәсіпорынның қаржылық
тұрақгылығын нығайту немесе жақсарту және оның іскерлік белсенділігін
арттыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау үшін, басшылыққа нақгы
ұсыныстар беруге болады.
Кәсіпорынның қаржылық қорытынды есеп беруінде мынандай ақпараттар
ашылып көрсетілуі керек:
-негізгі қүралдардың әр түрі бойынша олардың қозғалысы: енгізілуі,
шығып кетуі, бастапқы құнының өзгеруі, өзгеру себептері ескеріле отырып
есеп берілетін кезеңнің басындағы және аяғындағы бастапқы қүны;
-негізгі құралдардың әр түрі бойынша амортизация есептелген кезде:
амортизация есептеудің қолданылатын әдісі; амортизацияланатын негізгі құрал-
жабдықгардың есеп беру кезеңінің басындағы және аяғындағы бастапқы құны,
есеп беру кезеңінің басындағы және аяғындағы жинақгалған амортизация
сомасы;
-бағалау жүргізген кезде: негізгі құралдардың әр түрі бойынша есеп
беру кезеңінің басындағы және аяғындағы ағымды құны; қайта бағалау
жүргізудің негіздемесі мен мерзімділігі; қайта бағалау өткізілген күні;
қайта бағалау өткізу әдісі; сараптық бағаны кім бергені;
Қаржылық қорытынды есеп ақпараттарын пайдаланушылар үшін есеп беру
кезенінің соңында мынаңдай ақпараттар ашылып, көрсетілуі тиіс:
-уақытша пайдаланылмайтын негізгі құрал-жабдықгардың
бастапқы немесе ағымды құны;
-пайдаланудағы, амортизациясы толық есептелген негізгі құралдардың
бастапқы немесе ағымды құны;
-міндеттемелер бойынша кепіл ретінде аманатқа берілген негізгі
құралдарға қойылған шектеулер мен олардың нақгы бары;
-негізгі құралдарды сатып алу бойынша өтелмеген міндеттемелер негізгі
туралы;
-есеп беріліп отырған кезеңнің соңындағы аяқгалмаған құрылыстың құны;
-есеп берілетін кезеңнің соңында пайдаланудан алынған, бірақ сату
мақсатымен негізгі құраддар құрамында есепте түрған негізгі қүрал
жабдықгардың жекелеген түрлерінің құны;
-құралдарды қалпына келтіруте байланысты жүмсалған (жұмсалатын)
шығындардың есеп саясаты туралы және т. с. с.
Кәсіпорын қызметіне таддау жүргізу барысында қолданылатын ең негізгі
ақпарат көздері бухгалтерлік баланс болғандықган, "Қазақстан темір жолы"
үлттық компаниясы акционерлік қоғамының балансын алып отырмыз.
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарының қағидаларының негізінде
жасалған ҚР бухгалтерлік есеп стандарттары "Қазақстан темір жолы" ұлттық
компаниясы акционерлік қоғамындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды
реттеуші және негізгі нормативтік құжат болып табылады. Сонымен қатар
Типтік бухгалтерлік шоттар жоспарының негізінде және қызмет көлемінің
түріне байланысты "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы акционерлік
қоғамының жүмыс шоттар жоспары жасалған.
Барлық жүргізілетін шаруашылық операциялар салалық, типтік қүжаттар
арқылы есепке алынады. Сонымен қатар есеп-қисап жұмыстары белгіленген
бухгалтерлік регистрлер арқылы жүргізіледі.
Шаруашылық субъектісінің бухгалтерлік есеп саясаты толығымен
жасалмаған, соның нәтижесінде есепті ұйымдастыру қызметінде кейбір
олқылықтар кездеседі. Сондықтан біздің ойымызша ұжымның жақын арада
халықаралық бухгалтерлік есеп жэне қаржылық есеп беру стандартынан өту
мүмкіндігі төмен.
1.3 "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы қаржы - экономикалық қызметін
талдау
Экономикалық талдау кәсіпорын дәрежесін көп жақты күрделі, үлкен
көлемдегі ақпараттарды өңдеу болмайды және үлкен еңбек шығынының уақытын
талап етеді. Кез - келген кәсіпорынның негізгі мақсаты үлкен көлемдегі
пайданы аз шығын жұмсап алу болып табылады. Бұл үшін кәсіпорынның қызметін
сипаттайтын және талдау жолымен осы көрсеткіштердің ішкі және сыртқы
факторлар әсерін, экономикалық әдістердің сәйкестігін қолдану үшін негізгі
көрсеткіштерді білу қажет. Сол себептен қоғамдық ғылымдардың сараптау
процесінің объективті нәтижесі болып табылады. Дербес ғылымдарды талдауды
бөлу қажеттілігі пайда болады.
Сонымен экономикалық талдау — бұл бүкіл шаруашылық жұмыстарын
жақсатудағы резервтерді ашудың негізгі құралы. Өңдеу кезінде анықталған
ақпараттарды зерттеу және жіктеу және талдау, талданып отырған объектіні
жан-жақты және терең түсінуге мүмкіндік береді. [14.101 б]
Микроэкономикалық және макроэкономикалық талдауға бөлінеді. Күрделі
өндірістің шаруашылық қызметі зерттеудің негізінде кәсіпорынның және оның
бөлімшелерінің барлық жұмыстарын сипаттайтын техника —экономикалық
көрсеткіш арасында өзара байланыс кешені бар. Экономикалық ақпарат жүйесіне
базаланады. Талдаудың сапалы және сенімді болуы, есепті материалдардың
сапасына тәуелді болады. Сапалы көрсеткіштер өнеркәсіптің өндірісінің,
кәсіпорынның қызмет жағдайын және оның тиімділігін көрсететін негізгі
көрсеткіштер сипаттайды.
Нарықты қатынас жағдайында "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы -
ның шаруашылық қызметін басқару үшін, олардың жұмыстарын жоспарлау, есеп
және есеп қисаптарын ұйымдастыру, жұмыстарын ынталандыру немесе бағалауды
жүзеге асыратын экономикалық көрсеткіштер жүйесі қабылданады. Бұл жүйе
кәсіпорынның және сапалық жұмыс істейтіндігін сипаттайтын өзара байланысты
көрсеткіштердің жиынтығынан тұрады.
Экономикалық көрсеткіштер жүйесіне натуралды және ақшалай абсалютті
немесе салыстырмалы көрсеткіштер кіреді. Құрылу шарттарына байланысты
экономикалық көрсеткіштер жоспарлы және есепті кезеңге бөлінеді. Есепті
кезеңдегі көрсеткіштер белгілі кезеңдегі нақты жетістіктері қарастырылып
көрсетіледі. Негізгі экономикалық талдаудың мазмұны кәсіпорынның өндірістік
шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштері бойынша жоспардың немесе өсу
қорының орындалу сатысын теріс немесе оң факторларда анықтайды. [24.17 б]
Облжылукоммунқуат МКК - ның қаржы - экономикалык қызметін бағалау
және оларға талдау жүргізу кесте көрсетілген. Негізгі ақпарат көздері:
Бухгалтерлік баланс, үлгі №1 — ПФ Кәсіпорынның қаржы -шаруашылық
қызметінің есебі үлгі № 1 -Т Еңбек және оның төлемінің есебі болып
табылады.[6. 74б]
1.3- Кесте
"Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясының қаржы қызметін
талдау
№ Көрсеткіш Өлш. бірл.2006 ж 2007 ж Ауытқу
(+; -)
1 2 3 4 5 6
1 Көрсетілген қызмет мың тг 156708 187377 30669
көлемі
2 Қызметкерлердің адам 435 438 3
орташа төзімділік
саны.
3 Бір жұмысшының орташамың тг 360,248 427,801 67,553
жылдық өнімділігі
4 Материалдық шығындар мың т 130480 138735 8255
5 Негізгі құралдардың мың тг 222903 272704 49801
орташа жылдық құны
6 Материал тг 1,201 1,350 0,149
қайтарымдылығы
7 Қор қайтарымдылығы тг 0,70 0,69 0,01
Берілген кестенің мәліметтеріне талдау жүргізе отырып
Облжылукоммунқуат МКК - ның көрсетілген қызметінің көлемін 2004 ды өткен
жылмен салыстырғанда 30669 мың тг. [187377 - 156708]. Ал өнеркәсіптік
өндірістің персоналдардың орта тізім саны өткен жылмен салыстырғанда 3
адамға [438 -435] көбейген.
Енді жоғарыда кестенің мәліметтері бойынша факторлық 2003 жылғы
өткізілген өнімнің көлемінің әсерін талдаймыз.
1. Еңбек ресурстарының тиімділігін талдау үшін қызметкерлердің санының
және еңбек өнімділігінің өзгеруінің әсерін анықтаймыз:
а) Қызметкерлердің тізім сананың өзгеруінің әсерінен өнімнің көлемі
[3x360,2]= 1080,6 мың тг ұлғаяды.
б) Еңбек өнімділігінің өзгеруінің салдарынан 2958,2 мың теңгеге
[67,553x438] артық өндірілген.
2. негізгі құралдардың орташа жылдық құнының өзгеруінің және оны тиімді
пайдалануының әсерін анықтаймыз. [15.100 б]
а) Негізгі құралдардың орта жылдық құнының өзгеруінің әсерінен
өнімнің көлемі 35010,1 мың теңгеге [49601x0,703] артқан,
б) Ал қор қайтарымдылығының өзгеруінен - 3566,4 мың теңгеге
[-0,016x222903] кем өндірілген. Яғни кәсіпорын негізгі құралдарды
тиімді пайдаланбаған. Сондықтан кәсіпорынның негізгі құралдарын жаңарту
шараларын енгізіп, оның тиімділігін арттыру қажет.
3. Материал шығындарының өзгеруінің және материал қайтарымды–лығының
тиімді пайдалану әсерін анықтаймыз.
а) Материал шығындарының өзгеруінің әсерінен өніңмнің шығын
көлемі 9914,2 мың теңгеге [8255x1,201] өскен.
б) Ал материал қайтарымдылығының өзгеруінің әсерінен 19441,5 мың
теңгеге [0,143x130480] артығымен өскен.
4. Келесі қарастыратын көрсеткішіміз өнеркәсіптік өндірістің
персоналдардың еңбек ақы қоры, ол өткен жылмен салыстырғанда 8576,9 мың
теңгеге [43626,5-35049,6] артығымен жұмсалған. Осы көрсеткіштердің
ауытқуына әсер ететін екі факторды қарастырамыз.
а) Жұмысшылар санының 3 адамға көбею себебінен еңбек ақы қоры
105148,5 мың теңгеге [3x35049,6] артығымен жұмсалған.
б) Еңбек ақы қорының өзгеруінің әсерінен өнім көлемі 3730951,5 мың
теңгеге [8576,9x435] өскен.
1.3 Қазақстан Республикасында қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп
аудиттің даму концепциясы
Шаруашылық қаржылары олардың қорлану көздерінің қалыптасу қозғалыс
күйін басқару және бақылау мақсатындағы баланстық әдіс арқылы шаруашылық
операцияларын жинақтап, зерттейтің ғылымды бухгалтерлік есеп деп айтамыз.
Қазақстан Республикасында, Қазақстан Республикасы Президентінің
Бухгалтерлік есеп туралы заң күші бар жарлығы қолданылды.
Осы жанрлықты іске асыру мақсатында 1996 жылы Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп жөніндегі ұлттық комиссиясы құрылды. Ұлттық комиссияның
алдына қойған мақсаты - бухгалтерлік есептің халық аралық стандарттары
негізінде бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беруді ұсыну стандарттарын
жасау болды. [12.100 б]
Бухгалтерлік есепке алу туралы Қазақстан Республикасы Президентінің
1995 жылғы 25 желтоқсандағы заң күші бар №2732 жарлығына сәйкес Қазақстан
Республикасында бухгалтерлік есепке алу және қаржы есептемесі жүйесін
реттеп, есеп жүргізудің негізгі қағидалары мен жалпы ережелері осы жарлық
Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есепке алу жүйесін анықтайды.
Есепке алудың негізгі принциптері болып табылатын заңды және жеке
тұлғалардың, сондай - ақ Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген
резидент еместердің фирмалары мен өкілдерінің құқықтары мен міндеттерін
белгілейді. Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін барлық
субъектілер бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп берудің банк
жүйесіндегі банк туралы заңдармен реттеледі. Бухгалтерлік есепті жүргізу:
- бухгалтерлік есепке алу туралы жарлық;
- бухгалтерлік есепке алудың стандарттары;
- оларға берілген әдістемелік ұсынбалар мен нұсқаулықтар;
- субъектінің есеп жүргізу саясаты;
Есеп жүргізу саясаты — бұл бухгалтерлік есепке алу және қаржы
есептемесін ашу үшін олардың қағидаттары мен негіздеріне сәйкес субъектінің
басшысы қабылдайтын әдістерінің жиынтығы.
Субъектінің есеп жүргізу саясаты Қазақстан Республикасында бухгалтерлік
есеп пен аудитті дамыту мен жетілдірудің 1998 - 2002 жылдарға араналған
мемлекеттік бағдарламасы Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылдың
28 қаңтарындағы №3838 жарлығы мен бекітілген. Бағдарламаның негізгі мақсаты
- түбегейлі экономикалық өзгерістер, халықаралық байланыстарды кеңейту және
Қазақстан Республикасының әлемдік қауымдастыққа кіруі талаптарына жауап
береді, субъектілерді пайдаланушыларға бағдарланған қажетті қаржылық
ақпаратпен қамтамасыз ететін жаңа бухгалтерлік есеп жүйесін әзірлеп
енгізуді, сондай - ақ бухгалтерлік есеп пен аудит саласында мамандардың
кәсіби біліктілігін арттыруда қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі
бухгалтерлік есеп пен аудит мынадай бағыттарда дамуы көрсетілген:
- кәсіпкерлік ісіндегі бухгалтерлік есеп;
- бюджет қаражыты есебінен қамтылған ұйымдардағы бухгалтерлік
есеп;
- коммерциялық емес ұйымдағы бухгалтерлік есеп;
- ішкі бақылау мен тәуелсіз аудит;
- бухгалтерлік есепті компьютерлендіру.(7.10б)
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің бухгалтерлік есепті енгізу,
қаржылық есепті дайындау ерекшеліктеі және қаржылық есеп беруді құру
субъектілерінің негіздерінде барлық шаруашылық субъектілеріне қолданылады.
Стандарт дегеніміз барлық шаруашылық субъектілер үшін орындаған
міндетті есептік жүйе денгейін нормативтік құқықтық құжаттармен реттеу.
Шоттардың бас жоспары — Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп
жөніндегі ұлттық комиссияның 1996 жылы 18 қарашадағы №6 қаулысымен
бекітілген. [11.407 б]
Шоттардың бас жоспары - бухгалтерлік есеп шоттарының ғылыми
негізделген, жүйеленген және шифрленген тізімі. Шоттардың бас жоспары
субъектілердің (банктер мен бюджеттік ұйымдардың басқа) бухгалтерлік
есебінің шоттарында шаруашылық операцияларды көрсету тәтібін анықтайтын
нормативтік құқықтық акт бола отырып, бухгалтерлік есепке шаруашылық
қызметтің фактілеріне тіркеу мен топтаудың схемасын білдіреді. Онда
бөлімдердің атаулары, бөлімшелер, синтетикалық шоттардың атаулары мен
кодтары келтірілген. Бұл шоттар тек қана Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есебінде қолданылады. Бас жоспар негізгі 10 — бөлімнен тұрады.
Бұл жоспар халықаралық стандартқа негізделіп жасалған. Бұл жоспардың
негізгі бөлімдерінің 1 — 8 бөлімдері қаржылық бухгалтерияға арналған, 9 —
бөлім басқару бухгалтериясына арналып жасалған. Ал 10- бөлім Баланстан тыс
шоттар болып табылады.
Есепшілердің назары өндіріс шығындарының есепке алуға өндірістің нақты
көлемін есептеуге, бағдарламаның орындалуын бағалауға және түрлі
бөлшектерді қызмет нәтижесіне аударылатын болды. Капиталдың шоғырлану
жағдайында ішкі және сыртқы бақталастық болуына инфлияция кезінде өндіріс
шығындарының көлемі өсуіне байланысты әр түрлі басқару талабына сәйкес
болмай қалды. Сондықтан тиімді жүргізу үшін бухгалтерлік есеп екі салаға
бөлінеді:
1) Қаржы есебі;
2) Басқару есебі.
Бұлардың әрқайсысында өзінің мақсатында есептері, функциялары бар. Бұл
бөлінуге себепші ретінде калькуляциялық есептің мәнін алдын ала құрастыру
болып табылады. [13.17 б]
Жалпы алғанда қаржы есебі жүйесінде сыртқы пайдаланушыларға мәлімет
дайындалады, яғни осы кәсіпорын құрамын кірмейтін тұлғалар үшін.
Ал басқару есебінің мақсаты осы есеп жүргізіп отырған кәсіпорын
құрамына кіретін тұлғаларды ақпаратпен қамтамасыз еткіштер жүйесін айтамыз.
Қаржылық есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржы шаруашылық
қызметін кешенді түрде сипаттайтын көрсеткіштер жүйесін айтамыз.
Қаржылық есептің мемлекеттік маңызы бар. Есеп берудің деректері бойынша
кәсіпорынның қызметін қорытындылайды. Ол талдау жасаудың, жоспарлаудың
ақпарат көзі болып табылады. Сонымен қатар қаржы жөнінде есеп беру
деректерін салықтардың және басқа да бюджеттік төлемдердің дер кезінде
төлеуіне бақылау жасау үшін пайдаланылады.
Қаржы жөнінде есеп беру Қазақстан Республикасы Президентінің №2732
заңдық күші баар Бухгалтерлік есеп туралы жарлығы негізінде бірнеше
арнайы формадан тұрады.
Атап айтқанда, олар:
1. Бухгалтерлік баланс;
2. Қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру;
3. Ақшалы қаржылардың қозғалысы туралы есеп беру.
Қаржылық есеп берудің сондай - ақ түсіндірме жазбамен, қосымша
кестелермен және бухгалтерлік есеп стандарттарының талаптарына сәйкес басқа
да материалдық деректер мен толықтырылуы мүмкін.
2003 жылдың 15 қаңтарында Аудиторлық қызмет туралы Қазақстан
Республикасының заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізіле отырып заң
қайта қабылданды. Бүгінгі күні 2003 жылында шыққан жаңа заңмен іс
жүргізіледі.
Аудит Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген талаптарға
сәйкес қаржылық есептіліктің дұрыс және объективті жасалғаны туралы
тәуелсіз пікір білдіру мақсатында заңды тұлғалардың қаржылық есептілігін
тексеру болып табылады. [12.111 б]
Аудиттің түрлері міндетті аудит және бастамалық аудит болып табылады.
Міндетті жыл сайынғы аудитке: банктер кредиттер серіктестіктер, банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар және бағалы
қағаздар нарығында қызмет істейтін ұйымдар, сақтандыру ұйымдары, жинақтаушы
зейнетақы қорлары, зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компаниялар,
инвестициялық қорлар, табиғи монополия субъектілері, шетел қатысатын
кәсіпорындар, ашық халықтық қоғамдар жатады.
Аудит жүргізу, сондай - ақ Қазақстан Республикасның заң актілерінде
көзделген өзге жағдайларды да міндетті болып табылады.
Бастамалық аудит аудиттелетін субъектің бастамасы бойынша аудиттелетін
субъектінің және аудитордың, аудиторлық ұйымның арасында аудит жүргізуге
жасалған шартта көзделген нақты міндеттер аудит мерзімі мен көлемі ескеріле
отыып жүргізіледі.
Аудиторлық ұйымның құрамындағы аудиторлардың саны көлемінде екі адамна
құрылуы тиіс.(8.12б)
Жүргізілген аудиттің нәтижелері бойынша аудиторлық есеп жасалады, ол
аудит стандартына сәйкес келуге тиіс. Аудиторлық есепте аудитор
лицензиясының нөмірі мен берілген күн көрсетіледі.
Әлеуметтік, саяси және экономикалық шарттардың әр түрлілігі бухгалтелік
есептегі айырмашылықтарды тудырады. Бухгалтерлік есептің даму
ерекшеліктеріне байланысты мынадай модельдерге бөлінеді: Британ —
Американдық модель; Континенталдық модель; Оңтүстік Амеикандық модель;
Интенационалдық модель; Исламдық модель.
Біздің елімізде 1996 жылдың қарашасында осы модельдердің Британ -
Американдық модельді қолдану қабылданды. Британ - Американдық модель
Ұлыбританияда, Голландияда және АҚШ — та негізін қалады. Бұл модельдің
басты мақсаты инвесторларға және кредиторларға ақпарттар дайындау. Басқаша
айтқанда қаржы есебінің ақпараты инвесторлар мен кредиторлар қажеттілігін
қамтамасыз ету болса басқару шешімін қабылдауда оның ең маңызды критериі
болып - ақпараттың сапалылығы табылады. Осы модельді қолданып отырған үш
мемлекетте де құнды қағаз нарығы өте жақсы дамыған. Бұл елдерде қосымша
қаржы көзі бар компаниялар саны өте көп. Сондықтан Қазақстан
Республикасында англо — американдық модель өз өрісін кеңейтуде.
Бухгалтерлік е.сеп стандарттары: есеп жүргізу саясатын қалыптастыру
бөлігінде - меншік нысандарына қарамастан субъектілерге қолданылады.
Есеп жүргізу саясатын ашып көрсету бөлігінде - өздерінің қаржы
есептемесін заңдарға, құрылтай құжаттаына сәйкес бомаса өз бастамашылығы
бойынша жариялайтын субъектілерге қолданылады. Стандарттың ішіндегі №7
стандартқа дейінгі, олар жөніндегі есептер ұлттық валютамен Қазақстан
теңгесімен бағаланады және жүргізіледі. Жылдық қаржылық есеп беру үшін
есепті кезең 1 қаңтардан бастап 31 желтоқсанға дейін күнтізбелік жыл болып
саналады. Жаңадан құрылған субъект үшін бірінші есепті жыл оның мемлекеттік
тіркеуден өткен сәтінен басталып сол жылдың 31 желтоқсаны мен аяқталады.
Есепті өткізу мерзімі болып 30 наурыз болып табылады.
Облжылукоммунқуат МКК — да есеп жүргізу саясатын кәсіпорынның басшысы
бекітеді. [16.107 б]
2. Шаруашылықта негізгі қүралдардың есебін ұйымдастыру
2.1. Негізгі қүралдардың жалпы сипаттамасы
Кез келген өндіріс өз қызметіне қүрал-жабдықгарын тартса ғана жүреді,
ал ол еңбек заттары (шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай
фабрикаттар) және еңбек құралдары (машина, станок) болып бөлінеді. Бүл
арада еңбек құралдарының құрамы сыртқы белгісімен емес, олардың өндіріс
процесінде аткаратын роліне қарап анықгалады. Мысалға, завод дайындаған бу
қазаны сол завод үшін дайын өнім болып табылады, ал орнатуға сатып алған
субъект үшін осы қазан еңбек құралы болып табылады. Осы қазаңды келешекте
сатуға алса, онда ол тауар болып табылады.
№16 халықаралық қаржылық-бухгалтерлік есеп стандартында негізгі
құралдар материалдық өндіріс саласыңда да, өндірістік емес (әлеуметтік)
салада да үзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) қызмет етеді.
Негізгі қүралдар дегеніміз үзақ уақыт бойы жүмыс істейтін материалдық-
заттық қүндылықгар болып табылады.
"Негізгі қүралдарға"-қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер мен
ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жабдықгар, өлшеуіш және
реттеуіш аспаптары мен қүралдары, вагондар, есептеуіш машиналар мен
техникалары және олардың программалық қүралдары, аспаптар, өндірістік және
шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер,
шаруашылықгың ішкі жолы, тағы да басқалары жатады.
Көлемінің үлкен-кішілігіне, бағасының азды көптілігіне (арзанды-
қымбаттылығына) қарамастан пайдалану мерзімі бір жылдан аспайтын өндіріс
құралдары негізгі құралдардың қатарына жатпайды. Сонымен қатар негізгі
құралдардың құрамына шаруашылық субъектісінің қоймаларындағы дайын бұйымдар
(тауарлар) болып саналатын жабдықгар мен машиналар, күрделі құрылыс
құрамында есептелетін монтаждауды (құрастыруды, орнатуды) қажет ететін
жабдықгар, жасалып (салынып) біткен, бірақ әлі пайдалануға берілмей тұрған
машиналар мен жабдықгар, сондай-ақ құрылыс монтаж жұмысының өзіндік құнының
құрамында қаралған қосымша шығындардың есебінен салынған, титулдық тізімге
кірмеген ғимараттар мен тетіктер, сонымен бірге жас малдар, яғни мал
төлдері де жатпайды.
Ақшалай бағаланған негізгі қорлар негізгі құралдар деп аталады. Ол
бухгалтерлік есепте осы бағамен көрінеді және субъект балансында көрініс
табады. Негізгі кұралдар үзақ уақыт бойы, көптеген өндіріс цикл барысында
пайдаланылады, олар бірте-бірте тозады және өзінің қасиеті мен түрін сақгай
отырып, өз құнын бірте-бірте жаңадан өндірілген өнімге аударады (мысалы,
станок немесе автомашина өндірісте бір жыл бойы пайдаланылады).
Негізгі құралдардың есебі 12-ші "Негізгі күралдар" бөлімшесінің
мынандай мүліктік активті шоттарында жүргізіледі:
121. шот-"Жер"
122. шот-"Ғимараттар мен қүрылыс жайлары"
123 шот-"Машиналар мен жабдықгар, ісүш беруші
қондырғылар"
124 шот-"Көлік құралдары"
125 шот-"Басқа да негізгі құралдар"
Сонымен бірге, 126-шы "Аяқгалмаған құрылыс" шотында аяқгалмаған
күрделі салымдар, көпжылдық өсімдіктерді өсіруге кеткен шығындар, өсіруге
арналған жас малдар мен семіртуде тұрған малдарға шыққан шығындар
есептеледі.
Субъектідегі негізгі құралдар есебі Бухгалтерлік есептің 6-шы "Негізгі
құралдар есебі" стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Бүл стандарт меншік,
шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығымен субъектіге қарайтын
негізгі құралдар есебінің әдістемесін айқывдайды.
Негізгі кұралдардың бухгалтерлік есебі: негізгі құралдардың келіп
түсуінің, кәсіпорын ішінде ауыстыруының және шығуының дүрыс күжаттық
рәсімделуін және бухгалтерлік есепте уақытылы көрсетілуін; олардың
материалдық жауапты адамдарға бекітілуін және сақгаулы мен ұтымды
пайдалануын бақылайды; негізгі құралдардың есептелген амортизациясы мен
тозу сомасының есепте дүрыс көрсетілуін, сондай-ақ есеп және калькуляция
объектілері бойынша амортизацмя шығындарының есебін; негізгі құраддардың
қор қайтарымын анықгауды, жаңа техниканың және оны қолданудың жаңа
әдістерінің тиімділігін; негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындардың
сенімді есебін; негізгі құралдарды түгелдеуді және қайта бағалауды
мезгілінде және толық өткізуді және олардың нәтижесін есепте көрсетуді;
негізгі құралдарды сату және олардың басқаша шығу нәтижелерін есепте нақгы
көрсетуді қамтамасыз етуге тиісті.
6-шы Негізгі қорлардың есебі стаңдартында атап көрсетілгендей,
негізгі құралдардың есебіндегі басты мәселе қабылдау сәтін, бастапқы құнын,
пайдалы қызмет ету мерзімін, амортизация есептеу тәртібін және олардың шығу
нәтижелерін анықгау болып табылады.
Инвентарлық объектілер негізігі құралдардың есеп бірлігі болып
табылады. Инвентарлық объект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі
құраддардың есебін дұрыс үйымдастырудың басты шарты оны жіктеу мен бағалау
болып табылады.
2.2 Негізгі құралдардың жіктелінуі және бағалануы
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар
өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.
Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын
объектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек
құралдарына (машина, кұрал-жабдық, құрал-саймандар, т. б.) әсер етуі жүзеге
асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материалдық жағдайын жасайды
(ғимараттар, құрал-жабдықгар, өткізгіш қондырғылар). Негізігі өңдірістік
қүралдардың пайдалануын сипаттайтын шолушы экономикалық көрсеткіш-қор
қайтарымы болып табылады, ол негізгі құралдардың бір өлшеміне шаққандағы
өндірілетін заттай немесе аісдіалай түріндегі өнімді көрсетеді.
Өндірістік емес негізгі құрал-жабдықгар-тұтынуға арналған құрал-
жабдықгар. Олар ркымның мәдени тұрмыстық (ғимараттар, тұрғын-үй,
коммуналдық шаруашылық, денсаулық сақгау мүлкі, т. б.) қажеттіліктерін ұзақ
мерзім бойы өтеуге арналған.
"Негізгі күралдарды" халық шаруашылығының салаларына қарай
топтастырған кезде олардың қатысуымен шығарылған өнімдердің,
болмаса орындалған жұмыстар мен қызметтердің шаруашылықгың қай түріне
жататындығы негізге асынады.
Егер шаруашылық субъектідегі негізгі құралдарың бәрі тек қана
субъектінің негізгі шаруашылығының түріне ғана қызмет істейтін (жасайтын)
болса, онда бүл субъектідегі неізгі құралдардың барлығы түгелімен сол
шаруашылық субъектінің атқаратын қызметі саласындағы топкд жатады.
Егер шаруашылық субъектінің балансында осы субъектінің негізгі
қызметінен басқа салаларында қызмет атқаратын өндірістері мен бөлімшелері
болса, онда осы бөлімшелер мен өндірістің атқаратын қызметтерінің сипатына
сәйкес келетін халық шаруашылық саласы қызметі түріндегі топқа жатады.
Шаруашылық субъектісінің балансындағы тұрғын үй шаруашылығының негізгі
құралдары халық шаруашылығының түрғын үй шаруашылығы және халықкд түрмыстық
қызмет көрсету саласына жатады.
Иелігінде болуына карай негізгі күралдар меншікті және жалға алынған
болып бөлінеді.
Меншікті дегеніміз-субъектіге тікелей және оның балансында көрініс
табатын негізгі қүралдар болып табылады. Белгіленген мерзімге шарт бойынша
басқа субъектіден алынған негізгі қүралдар, жалға алынған құралдар болып
саналады. Оларды жалға берушінің балансында есептейді, жалға алушы 001-ші
"Жалға алынған негізгі құралдар" баланстан тыс шотында есептейді. Жалға алу
мерзімі аяқгалған соң немесе ол аяқгалмай түрып, жалға алушы келісілген
бағамен сатып алуына болады. Оларды:
121 -ші "Жер"
122-ші "Ғимараттар мен күрылыс жайлары"
124-ші "Көлік қүралдары" 125-ші "Басқа да негізгі құралдар"
шоттарының тиісті аралық шоттарында есептейді.
Қазақстан Республикасының кедендік территориясына уақытша әкелінген
(әдетте ол 2 жылға дейін сақгалады) негізгі құралдар 122-125 шотының
"Уақытша әкелінген негізгі құралдар" деп аталатын 3-ші субшотында есепке
алынады.
Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүлктік емес
болып бөлінеді. Мүлікке заттай көрінісі бар, яғни санауға және өлшеуге
болатындар (үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықгар) жатады. Мүліктік
еместерге пайдаланылатын жер, орман алқабы, су ресурстары, күрделі қаржы
салымы, яғни заттық нысаны жоқ шығындар (жер учаскелерін, егістік үшін
пайдаланылатын жерді өндеу, жалға алынған негізгі құралдарға күрделі қаржы
жұмсау, т. б.) жатады.
Негізгі қүралдардың есебін дүрыс үйымдастырудың басты шарты оларды
бағалауда қабылданған бір түтас принципі болып табылады. Негізгі құраддарды
ақшаға шағып бағалау олардың көлемін, қүрылымын, тозуын қайта келтіруін
және өндіруін жоспарлауға мүмкіндік береді. Негізгі қүрал-жабдықгардың
бастапқы құны, ағымды, баланстық құны, сатып өткізу кұны, жойылу құны, тозу
және қалдық құны болады.
Бастапқы құн негізгі құралдарды сатып алуға, салуға және жасап
шығаруға кеткен нақгы шығындардан және сатып алу барысында төленген салық
сомаларынан, сондай-ақ пайдалануға беру, тағы сол сияқгы кез-келген негізгі
құралдарды жұмыс істеу жағдайына жеткізуге қатысты шығындардан тұрады.
Заттың құрмына қарай негізгі құалдар мүліктік және мүліктік емес болып
бөлінеді. Мүліктікке (заттай) көрінісі бар, яғни санауға және өлшеуге
болатындарды (үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар) жатады. Мүліктік
еместерге пайдаланылатын жер, орман алқабы, су ресурстары (ғимараттардан
басқа күрделі қаржы салымы, яғни заттық нысаны жоқ (жер учаскелерін,
егістік үшін падаланылатын жер өңдеу, жалға алынған негізгі құралдарға
күрделі қаржы жұмсау, т.б.) жатады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Бөлім 1. Өндірісті басқаруды ұйымдастыру және субъектінің
Қызметін экономикалық
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1. Өндірісті басқарудың құрылымы және технологиялық процестердің
қысқаша
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...4
1.2. Кәсіпорынның қаржы - экономикалық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Қазақстан Республикасында қазіргі заманғы бухгалтерлік
есеп пен аудиттің даму
концепциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2. Негізгі құралдардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..24
2.1.Негізгі құралдарды жалпы ұғымы, оларды топтастыру
және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.2 Негізгі құралдардың келіп түсуі мен есептен шығарылуы
және олардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 26
2.3 Негізгі құралдардың амортизациясының және оларды жөндеудің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...33
2.4 Негізгі құралдарды жалдаудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...37
2.5 Субьетінің негізгі құралдарды қайта бағалау және
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2.6 Компьютерлендіру жағдайында негізгі құралдардың есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
3. Негізгі құралдардың аудиті және
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
3.1. Негізгі құралдардың тиімді пайдалануын талдау ... ... ... ... .45
3.2. Өнімді (жұмысты, қызметті), өндіру көлемін арттыру, қор
қайтарымы мен қор шығындылығының
резервтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
Әдебиетттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..54
Кіріспе.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
әдістемелік нарықтық қатынастырға сай жасалуы туындалып отыр. Нарықтық
экономикаға дамыған сайын олармен бірге өндірістер, кәсіпорындар,
компаниялар, банктермен шаруашылық серіктіктер бірге дамуда.
Қазіргі нарықтық экономикаға өту кезінде көптеген субъектілер
жекешелендіріп негізгі құралдар Акционерлік қоғаммен және шаруашылыққа
қарады.
Негізгі құралдар материалдық өндіріс салаларында, сонымен қатар
өндірістік емес салаларда бір жылдан астам уақыт бойы қызмет ететін және де
жұмыс істейтін материалдық - заттық құндылықтар. Оларға жататындар:
ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар жабдықтар, көлік құралдарын,
өндірістік және шаруашылық мүлкі, құрал - саймандар жатады. Шаруашылық
қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдарды сатуға немесе ақшаға
айналдыруға болмайды. Ақшалай бағаланбаған негізгі қорлар, негізгі құралдар
деп аталады. Олар бухгалтерлік есепте осы бағамен көрінеді және субъект
балансында көрініс табады.
Егерде осы негізгі қорлардың бағасы нарықтық экономикада сатып алу
құнымен көрсетілсе, оладың бағалануы инфляция коэфиценттеріне байланысты
болады.
Қазақстан Республикасында қазіргі жағдайда халықаралық тәжірбиедегі
негізгі құралдардың есепке алынуының жетік әдістері енгізілуі қолға
алынған. Соған сәйкес негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастыру үшін
бухгалтерлік есептің № 6 Негізгі құралдарды есепке алу стандартына сәйкес
жүргізіледі. Осы стандартта негізгі құралдардың амортизациялық тозу сомасын
есептеу әдістері көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы
акционерлік қоғамының "Луговой рельс дәнекерлеу кәсіпорны" филиалының
негізгі құралдардың есебі мен талдауын ұйымдастыру.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі мәселерді қарастыру қажет:
־ өндірісті басқаруды ұйымдастыру, басқару құрылымын және кәсіпорынның
негізгі қаржы - экономикалық кәсіпкерліктерін зерттеу;
־ негізгі құралдардың есебін жүргізуді қарастыру;
־ талдау жүргізу әдістемесінің мәнін және ролін анықтау.
Бұл жұмыста өндірістің меншікті негізгі құралдардың есебі сонымен бірге
оның аудитін , оған қоса толығымен өндірістің талдауын жасалынған.
Қазіргі заман талабына сай негізгі құралдырадың есепке алуда
компьютерлендіру жүйесі толығымен қарасытырлған.
1. "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының "Луговой
рельс дәнекерлеу кәсіпорны" филиалының экономикалық сипаттамасы
1.1 "Қазақстан темір жолы" акционерлік қоғамының
техника -экономикалық сипаттамасы
"Қазақстан темір жолы" үлттық компаниясы акционерлік қоғамының "Луговой
рельс дәнекерлеу кәсіпорны" филиалы " Қазақстан темір жолы" ұлттық
компаниясы акционерлік қоғамының Қоғам тұрған жерден тыс жерде орналасқан
оқшауланған құрылымдық бөлімшесі болып табылады.
Филиал Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылған және
қоғамның директорлар кеңесінің шешімі (2004 жылғы 18 мамырдағы №11 хаттама)
негізінде қайта тіркелуі тиіс.
Филиал өз қызметін Қазақстан Республикасының заңнамасына, Қоғамның
бүйрықтарына, өкімдеріне жэне өзге актілеріне, Қоғамның Жарғысына, сондай -
ақ Ережеге сәйкес жүзеге асырады.
Филиалдың орналасқан жері: 485541, Қазақстан Республикасы, Жамбыл
облысы, Рысқүлов ауданы, Луговая станция, Призаводская көшесі, 1.
Филиалдың жеке теңгірімі болады. Филиал өз қызметін ұйымдастыру және
жүргізу үшін заңнамада белгіленген тәртіппен банктерде ағымдық шоттарын
ашады.
Филиалдың өз атауы, тауарлық белгісі және Қоғамның атауы бар мөрі,
мөртаңбасы және бланклері болады.
Филиалдың қызмет мерзімі шектелмеген.
Қоғам қызметінің мәні:
– Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен бағдарлама бойынша
магистральдық темір жол желісінің қүрылысын, күтіп ұсталуын және
жаңғыртылуын жүзеге асыру;
– Тасымалдау процесін бақылау;
– Магистральдық темір жол желісіне қызмет көрсету;
– Теміржол көлігімен жүктердің, оның ішінде қауіпті жүктердің
тасымалдауын жүзеге асыру;
– Теміржолдың жылжымалы құрамын, оның ішінде қауіпті жүктерді
тасымалдау үшін қолданылатын арнайы контейнерлерді жөндеу;
– Жүк жіберушілердің, алушылардың тасымалдауға қажеттілігін
қанағаттандыру, тасымалданатын жүктердің сақталуын және олардың белгіленген
пунктеріне дер кезінде жеткізілуін қамтамасыз ету;
– Маркентингілік қызмет;
– Әртүрлі көлік түрлерін пайдалана отырып, тікелей және аралас
қатынастар жүйесін үйымдастыру;
– Қазақстан Республикасының тасымалдау элеуетін барынша толық
пайдалану жөніндегі шараларды жүзеге асыру;
– Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникациялар министрлігімен
келісу бойынша темір жолдың транзиттік- көліктік коридорларын қалыптастыру
жөніндегі шараларға қатысу;
– Сыртқы экономикалық қызмет және шетелдік үйымдармен экономикалық
ынтымақтастықты дамыту;
– Өнімдерді, қызметтерді экспорттау (импорттау);
– Ақпаратты қорғаудың техникалық қүралдарын, ақпаратты өңдеудің
қорғалған техникалық құралдарын әзірлеуді, ретке келтіруді, пайдалануды,
сақтауды, сервистік қызмет көрсету және жөндеуді қоса алғанда, Қазақстан
Республикасының мемлекеттік құпияларын техникалық қорғау жөніндегі қызмет;
– Қоғамның қызметі туралы материалдарды эзірлеу және қорыту,
Қоғамның жарнамалық қызметін жүзеге асыру үшін кітаптар, альбомдар,
журналдар, буклеттер, бейнефильмдер шығару;
– Ақпараттық қызмет көрсету;
– Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де
қызмет болып табылады;
Филиал ескірген жарамды рельстеді жөндеу мен пісірудың, жолдағы
рельстерді егеудің, бунақтағы рельстерді пісірудің жалғағыштары
дэнекерлеудің, сондай -ақ желімденген бүрандалы түйіспелердің, рельстік
жалғағыштардың және басқа да өнімдердің көлемін үлғайту мақсатында
қүрылған.
Филиал қызметінің мәні:
Жолдағы рельстерді егеу, айқастырмаларды және рельстердің ұш жағын
балқыту, жалғағыштарды дәнекерлеу, бунақтағы рельстерді пісіру бойынша
өндірістік жоспарларды орындау;
Ескірген жарамды рельстерді қайта қалпына келтіру жүмыстарын, сондай-ақ
рельстік жалғағыштарды желімденген бүрандалы түйіспелерді жолдық қүрал
саймандар мен керек жарақтарды дайындау;
Жолдың үстінгі қүрылысы материалдарын жөндеу үшін ережелер, нүхқаулар
жэне технологиялық процестер картасын әзірлеуге қатысу болып табылады;
Филиалды жалпы басқаруды Қоғам жүзеге асырады;
Филиалды басқару бойынша Қоғамның қызметтеріне:
Филиал туралы ережелерді бекіту, оған өзгертулер мен толықтырулар
енгізу;
Филиал қызметінің негізгі бағыттарын белгілеу, Филиалдың жоспарын және
олардың орындалғаны туралы есептерді бекіту;
Филиал директоры мен, оның орынбасарымен, Филиалдың бас инженерімен
және бас бухгалтерімен жеке еңбек шарттарын жасау, өзгерту және түзу;
Штатық кестені бекіту және Филиалдың қүрылымын белгілеу;
Тағайындалуы Қоғамның келісімі бойынша жүргізілетін Филиалдың
лауазымдар номенклатурасын бекіту;
Филиалдың өндірістік - қаржылық қызметінің жоспарларын бекіту;
Филиал қызметінің нәтижелері бойынша жылдың есептерді, аудитордың
есептері мен қорытындыларын бекіту, Филиалдың пайданы бөлу тәртібі мен
шығындарды өтеу тәртібін белгілеу;
Филиалдың материалдық қаражатарының көлемін, нысанын, сондай- ақ
оларды бөлудің тэртібін белгілеу;
Қазақстан Республикасының заңнамасы мен Қоғамның Жарғысында көзделген
өзге іс-әрекеттер жатады;
Филиалдың қызметін тікелей басқаруды директор жүзеге асырады;
Филиалдың директоры Филиалдың жүмысын үйымдастырады және Қоғам
берген сенімхат негізінде оны басқарады, Филиалға жүктелген міндеттерді
орындау орындаушылық жэне еңбек тәртібінің жағдайы және осы Ережемен
белгіленген қызмет түрлерін Филиалдың жүзеге асыруы үшін жауапты болады;
Филиалдың директоры:
Қоғам берген сенімхат бойынша Қоғам белгілеген өкілеттіктер
шегінде әрекет етеді;
Қоғам бекіткен жоспарларға сәйкес Филиалдың қызметіне басшылықты
жүзеге асырады;
Филиалға бекітіліп берілген қаражатқа өзіне берілген қүқықтар шегінде
иелік етеді;
Берілген өкілеттіктер шегінде Филиалдың барлық қызметкерлері үшін
орындалуы міндетті болып табылатын бұйрықтар мен өкімдер шығарады;
Банктерде Филиалдың ағымдық шоттарын ашады;
Лауазымдар номенклатурасына сәйкес Филиал қызметкерлерімен
еңбек шарттарын жасасады, өзгертеді, бұзады, Филиал қызметкерлерінің
лауазымдық нүсқаулық карточкаларын бекітеді, Қазақстан
Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес оларға көтермелеу шараларын және
жазаларды қолданады;
Филиал қызметкерлерінің қызметтік және коммерциялық құпияны қүрайтын
мәліметтерді жария етілуден қорғау жөніндегі іс - шараларды орындауын
қамтамасыз ету, құпиялық режимін сақтау;
Белгіленген тәртіппен өзге де қүқықтарға ие болуы мүмкін;
Тағайындалуы Қоғамның келісімі бойынша жүргізілетін Филиалдың
қызметкерлерімен өзге еңбек шартын бұзу туралы Филиалдың директорына
орындалуы міндетті болып табылатын нүсқаулар беруге Қоғамның қүқығы бар;
Филиалдың директорының орынбасары өз құзыреті шегінде, шығыс хат-
хабарларға қол қояды;
Филиалдың Мемлекеттік ұйымдармен және өзге де мекемелермен Филиалдың
қызмет мәселелері бойынша хат- хабар алмасуына тек жетекшілік ететін
құрылымдық бөлімшенің немесе Қоғам басшылығының келісімі арқылы рухсат
етіледі;
Филиалдың оған Қоғам берген қаражаттан, сондай- ақ Қоғамның жалпы
теңгеріміне кіретін ақшалай, материалдың құралдардан, шаруашылық қызметің
барысында сатып алынған құнды қағаздар мен материалдық емес активтерден
тұратын мүлікке ие болады;
Филиал теңгеріміне кіретін -мүлік Қоғамның меншігі болып табылады;
Филиал осы Ережеде белгіленген міндеттерді орындау үшін Қоғам белгілеп
берген шешім жэне шартпен қаржы - шаруашылық қызметті жүзеге асырады;
Филиалдың қаржы- шаруашылық қызметін тексеру Қоғамның оған
уәкілеттік берілген бөлімдері, қажет болған жағдайда Қоғам тағайындайтын
немесе тарататын аудиторлық қызметтер жүзеге асырады;
Филиалдың қаржы- шаруашылық қызметін бақылауды олармен жасалған шарттар
негізінде аудитор немесе аудиторлық ұйымдар жүзеге асыруы мүмкін;
Аудитор және аудиторлық ұйымдар өздеріне қажетті барлық материалдарды,
бухгалтерлік немесе өзге құжаттарды және жеке түсініктемелерді Филиал
қызметкерлерінен талап етуге құқылы;
Аудитор және аудиторлық ұйымдар өздері жүргізген тексерулердің
нәтижелерін Қоғамның Басқармасына және (талап етуі бойынша) Қоғамның
директорлар кеңесіне жібереді;
Филиалдың қызметі Қоғамның директорлар кеңесінің шешімі бойынша, сондай
- ақ Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген басқа жағдайларда
тоқтатылады.
Қаржылық қорытынды есептің негізгі элементі болып табылатын кәсіпорын
активтеріне сипаттама беру үшін сол активтердің соңғы жылдардағы нақты бары
және олардың қүрамы мен қүрылымындағы болған өзгерістер зерттеледі.
Баланс мэліметтері бойынша кәсіпорын активтерінің қүрамы мен
орналасуына талдау жасау үшін төмендегі талдамалық кесте жасалынды (1.1-
кесте).
Кестеде келтірілген мэліметтерден Қазақстан темір жолың акционерлік
қоғамының активтерінің нақты қүнын көрсететін баланс валютасының 2006
жылдың басындағы көрсеткішті сол жылдың аяғындағы көрсеткішпен
салыстырғанда 387711 мың теңгеге немесе 35 пайызға кемігенін көреміз.
Сонымен бірге кестенің мэліметтерінен үзақ мерзімді активтердің
үлесіне қарағанда жоғары. Егер есепті жылдың басында ұзақ мерзімді
активтердің үлесінен 20,6%-ға (60,3-39.7) артқан болған болса, жылдың
аяғында 74%-ды (87-13) құрады.
Есептегі жылы ұзақ мерзімдердің активтерінің құны 33795 мың теңгеге
немесе 5%-ға кеміген болса, ал ағымдағы активтердің құны да бірнеше есе
кеміген. Оның сомасы 353916 мың теңгеге немесе 21,4%-ға кеміген.
Кесте 1.1
Қазақстан темір жолы акционерлік қоғамының баланс активтерінің
есептегі жылғы құрамы мен орналасуы
2006 ж. басында2006 ж. Өзгеріс (+,-)
Көрсеткіштер аяғында
Сомасы, Үлесі,Сомасы, ҮлесіМың, тг %
мың тг % мың тг , %
Активтер құны, барлығы 1133392 100 745681 100 -387711 -35,0
Оның ішінде: Ұзақ мерзімді 682966 60,3 649171 87,0 -337,95 -5,0
активтер
А) Негізгі құралдар 682966 60,3 649171 87,0 -337,95 -5,0
Ағымдағы активтер 450426 39,7 96510 13,0 -353916 -21,4
Оның ішінде: 427247 37,7 96336 12,9 -330911 -22,5
Тауар-материалдық
Б) Ақша қаражаттары 6 - - - - -
В) Дебиторлық қарыздар 23173 2,0 174 0,1 -22999 -25,0
Кәсіпорнының өндірістік 1110213 98,0 745507 100,0-364706 -32,0
потенциалы
Активтердің мобильдік коэф.х 0,39 х 0,13 х х
(4 ж1 ж)
Мобильдік және имобильдік х - х - х х
Қорлар қатынасы коэфф. (4 х 0,66 х 0,15 х х
ж1 ж)
Негізгі құралдардың нақты х 0,60 х 0,87 х х
құнының коэфф. (3 ж1 ж)
Ағымдағы активтердің ішіндегі көрсеткіштерде ең үлкен үлес салмақты
тауарлы материялды босалқылар құрайды. Жыл басында олардың сомасы 427247
мың теңгені немесе 37,7 пайызға кеміп отыр, ауытқуы 33091І мың теңгеге
немесе 22,5 пайызға кемігендігін байқауға болады.
Ары қарай кәсіпорынның өндірістік потенциалын қарастыратын болсақ, бүл
көрсеткіште жоғарыда талдап кеткен үзақ мерзімді және ағымдағы ективтердің
кемуінің негізінде жылдың басында 1110213 мың теңгеге немесе 98 пайызға
кеміген, ал жыл соңында 745507 мың теңгеге немесе 100,0 пайызды құраған.
Жалпы кәсіпорын активтерінің құнының 32 пайызына ие.
Акционерлік қоғамның активтерінің мобильділік коэффициенті оптимальды
деңгейі кем екендігі байқалады, өйткені ол жыл басында 0,39 пайызға тең
болса, ал жыл аяғында 0,13 пайыз құраған.Бүл коэффициенттің оптимальды
белгісі 0,5 көп болуы тиіс.
Келесі анықтаған коэффициентіміз мобильдік және имобильдік қорлардың
қатынасы. Бүл коэффициент жыл басында 0,66 үлесі құраса, ал жыл соңында
0,15 пайызды құраған. Жыл соңындағы деңгейі нормаға сай келмейді. Өйткені
оның нормасы да 0,5 -тен жоғары болуы қажет. Негізгі қорлардың нақты
құнының коэффициенті қойылған талаптар сай келгендігін анықтауға болады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жасаудың келесі кезеңінде
баланс активтерінің құралу көздеріне талдау жасалынады.
Мүнда кәсіпорынның мүлкі мнешікті капиталдың және міндеттемелердің
есебінен құралатындығын ескеру қажет. Меншікті капитал мен міндеттемелердің
ара қатынасы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының мәнін ашып көрсетеді.
Қаржылық қорытынды есеп активтері құралу төмендегі 1.2- кесте бойынша
жасалынады. Қазақстан темір жолы акционерлік қоғамы активтерінің құралу
көздерінің 2006 жылғы құрамы мен құрылымы кестенің мәліметтерінен кәсіпорын
мүлкінің құралу көздерінің есепті жылда 38771І мың теңге немесе 35,0
пайызға кемігенін көреміз. Бүл өсім негізінен сырттан алынған капиталдың
өсімімен қамтамасыз етіледі. Меншікті капиталдың шамасы есепті жылдың
басында -9711І мың теңгені немесе -8,5 пайызды қүраса, ал жыл аяғында
97386 мың теңгеге немесе 13,06 пайызға кеміді. Жылдың басындағы
көрсеткішпен салыстырғанда 275 мың теңгеге немесе 28,3 пайызға кеміген.
Меншікті капиталдың кәсіпорынның барлық капиталына қатынасы ретінде
анықталатын тәуелсіздік коэффициенті есепті жылдың ішінде 0,085-нен 0,130-
ке дейін төмендеген, яғни ол кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының
төмендегенін көрсетеді. Негізгі тәуелсіздік коэффициентінің дұрыс деңгейі
немесе нормасы (0,5-0,6) жоғары болуы керек.
1.2- Кесте
Қазақстан темір жолы акционерлік қоғамы активтерінің
құралу көздерінің 2006 жылғы құрамы мен құрылымы
Көрсеткіштер 2006 жылдың 2006 жылдың Жыл ішіндегі
басына аяғына өзгеру(+,-)
Сомасы
мың теңге
Сомасы, мың Сомасы, мың
теңге теңге
І.Негізгі қорлардың, қозғалысы - -
1. Жыл басында болғаны, мың теңге 1083640 1092946
2. Кіріс, мың теңге 400674 443775
З.Шығыс, мың теңге 400674 443775
4. Жыл аяғында болғаны, мың теңге 682966 649171
б.Жылдық өсім (4 қ : 2 қ),мың теңге 282292 205396
б.Өсім проценті ((5 қ : 1 қ)*100%) 26,0 18,8
7.Шығу коэффициенті ((3 қ: 1 қ)*100%) 36,9 40,6
8.Жаңару коэфф. ((2 қ :4қ)*100%) 58,6 68,4
П.Негізгі қор жағдайы - -
9.Жыл басындағы тозу құны, мың теңге 400674 443775
10.Жыл аяғындағы тозу құны, мың теңге 443775 473517
11. Жыл басындағы тозу коэффициенті ((9қ:36,9 40,6
1қ)*100%)
12.Жыл аяғындағы тозу коэффициенті 65,0 72,9
((10қ:4қ)*100%)
ІЗ.Жыл басындағы сақтану коэффиц. 63,1 59,4
(100 : 11 қ ), %
14.Жыл аяғындағы сақтану коэффиц. (10035 27,1
: 12 қ ), %
1.2 " Қазақстан темір жолы" үлттық компаниясы акционерлік
қоғамындағы бухгалтерлік есеп беруді үйымдастыру
¥жым жүмысты жақсы істеуі әрі қызметтерін әрі қарай дамыту үшін
белгілі бір кезеңдер арасында қызметіне талдау жүргізу керек. Сол талдаудың
нәтижесінен кәсіпорынның қаржылық жағдайын және нарықгық активтілік
жағдайын көруте болады. Талдауды кәсіпорынға жүргізгендіктен таддауда
қолданылатын белгілі бір бухгалтерлік есеп-қисаптар болады. Есеп-
қисаптардың негізгі формалары:
Форма 1. Бухгатерлік баланс
Форма 2. Кірістер мен шығыстарар туралы есеп беру
Форма 3 Қолма-қол ақша қозғалысы туралы есеп беру
Форма 4 Меншікті капитал қозғалысы туралы есеп беру
Түсіндірме хат
Осы формалардың ішіндегі ең негізгісі бухгалтерлік баланс болып
табылады. Кәсіпорын балансы арқылы біз кәсіпорынның қаржы түрақгылығын
бағалау, обьективті ғылыми негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік
әсіресе қаржылық шешімдер қабылдау үшін қажет. Тек терең және ұқыпты талдау
негізінде ғана оның қызметін обьективті бағалап, кәсіпорынның қаржылық
тұрақгылығын нығайту немесе жақсарту және оның іскерлік белсенділігін
арттыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау үшін, басшылыққа нақгы
ұсыныстар беруге болады.
Кәсіпорынның қаржылық қорытынды есеп беруінде мынандай ақпараттар
ашылып көрсетілуі керек:
-негізгі қүралдардың әр түрі бойынша олардың қозғалысы: енгізілуі,
шығып кетуі, бастапқы құнының өзгеруі, өзгеру себептері ескеріле отырып
есеп берілетін кезеңнің басындағы және аяғындағы бастапқы қүны;
-негізгі құралдардың әр түрі бойынша амортизация есептелген кезде:
амортизация есептеудің қолданылатын әдісі; амортизацияланатын негізгі құрал-
жабдықгардың есеп беру кезеңінің басындағы және аяғындағы бастапқы құны,
есеп беру кезеңінің басындағы және аяғындағы жинақгалған амортизация
сомасы;
-бағалау жүргізген кезде: негізгі құралдардың әр түрі бойынша есеп
беру кезеңінің басындағы және аяғындағы ағымды құны; қайта бағалау
жүргізудің негіздемесі мен мерзімділігі; қайта бағалау өткізілген күні;
қайта бағалау өткізу әдісі; сараптық бағаны кім бергені;
Қаржылық қорытынды есеп ақпараттарын пайдаланушылар үшін есеп беру
кезенінің соңында мынаңдай ақпараттар ашылып, көрсетілуі тиіс:
-уақытша пайдаланылмайтын негізгі құрал-жабдықгардың
бастапқы немесе ағымды құны;
-пайдаланудағы, амортизациясы толық есептелген негізгі құралдардың
бастапқы немесе ағымды құны;
-міндеттемелер бойынша кепіл ретінде аманатқа берілген негізгі
құралдарға қойылған шектеулер мен олардың нақгы бары;
-негізгі құралдарды сатып алу бойынша өтелмеген міндеттемелер негізгі
туралы;
-есеп беріліп отырған кезеңнің соңындағы аяқгалмаған құрылыстың құны;
-есеп берілетін кезеңнің соңында пайдаланудан алынған, бірақ сату
мақсатымен негізгі құраддар құрамында есепте түрған негізгі қүрал
жабдықгардың жекелеген түрлерінің құны;
-құралдарды қалпына келтіруте байланысты жүмсалған (жұмсалатын)
шығындардың есеп саясаты туралы және т. с. с.
Кәсіпорын қызметіне таддау жүргізу барысында қолданылатын ең негізгі
ақпарат көздері бухгалтерлік баланс болғандықган, "Қазақстан темір жолы"
үлттық компаниясы акционерлік қоғамының балансын алып отырмыз.
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарының қағидаларының негізінде
жасалған ҚР бухгалтерлік есеп стандарттары "Қазақстан темір жолы" ұлттық
компаниясы акционерлік қоғамындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды
реттеуші және негізгі нормативтік құжат болып табылады. Сонымен қатар
Типтік бухгалтерлік шоттар жоспарының негізінде және қызмет көлемінің
түріне байланысты "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы акционерлік
қоғамының жүмыс шоттар жоспары жасалған.
Барлық жүргізілетін шаруашылық операциялар салалық, типтік қүжаттар
арқылы есепке алынады. Сонымен қатар есеп-қисап жұмыстары белгіленген
бухгалтерлік регистрлер арқылы жүргізіледі.
Шаруашылық субъектісінің бухгалтерлік есеп саясаты толығымен
жасалмаған, соның нәтижесінде есепті ұйымдастыру қызметінде кейбір
олқылықтар кездеседі. Сондықтан біздің ойымызша ұжымның жақын арада
халықаралық бухгалтерлік есеп жэне қаржылық есеп беру стандартынан өту
мүмкіндігі төмен.
1.3 "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы қаржы - экономикалық қызметін
талдау
Экономикалық талдау кәсіпорын дәрежесін көп жақты күрделі, үлкен
көлемдегі ақпараттарды өңдеу болмайды және үлкен еңбек шығынының уақытын
талап етеді. Кез - келген кәсіпорынның негізгі мақсаты үлкен көлемдегі
пайданы аз шығын жұмсап алу болып табылады. Бұл үшін кәсіпорынның қызметін
сипаттайтын және талдау жолымен осы көрсеткіштердің ішкі және сыртқы
факторлар әсерін, экономикалық әдістердің сәйкестігін қолдану үшін негізгі
көрсеткіштерді білу қажет. Сол себептен қоғамдық ғылымдардың сараптау
процесінің объективті нәтижесі болып табылады. Дербес ғылымдарды талдауды
бөлу қажеттілігі пайда болады.
Сонымен экономикалық талдау — бұл бүкіл шаруашылық жұмыстарын
жақсатудағы резервтерді ашудың негізгі құралы. Өңдеу кезінде анықталған
ақпараттарды зерттеу және жіктеу және талдау, талданып отырған объектіні
жан-жақты және терең түсінуге мүмкіндік береді. [14.101 б]
Микроэкономикалық және макроэкономикалық талдауға бөлінеді. Күрделі
өндірістің шаруашылық қызметі зерттеудің негізінде кәсіпорынның және оның
бөлімшелерінің барлық жұмыстарын сипаттайтын техника —экономикалық
көрсеткіш арасында өзара байланыс кешені бар. Экономикалық ақпарат жүйесіне
базаланады. Талдаудың сапалы және сенімді болуы, есепті материалдардың
сапасына тәуелді болады. Сапалы көрсеткіштер өнеркәсіптің өндірісінің,
кәсіпорынның қызмет жағдайын және оның тиімділігін көрсететін негізгі
көрсеткіштер сипаттайды.
Нарықты қатынас жағдайында "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы -
ның шаруашылық қызметін басқару үшін, олардың жұмыстарын жоспарлау, есеп
және есеп қисаптарын ұйымдастыру, жұмыстарын ынталандыру немесе бағалауды
жүзеге асыратын экономикалық көрсеткіштер жүйесі қабылданады. Бұл жүйе
кәсіпорынның және сапалық жұмыс істейтіндігін сипаттайтын өзара байланысты
көрсеткіштердің жиынтығынан тұрады.
Экономикалық көрсеткіштер жүйесіне натуралды және ақшалай абсалютті
немесе салыстырмалы көрсеткіштер кіреді. Құрылу шарттарына байланысты
экономикалық көрсеткіштер жоспарлы және есепті кезеңге бөлінеді. Есепті
кезеңдегі көрсеткіштер белгілі кезеңдегі нақты жетістіктері қарастырылып
көрсетіледі. Негізгі экономикалық талдаудың мазмұны кәсіпорынның өндірістік
шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштері бойынша жоспардың немесе өсу
қорының орындалу сатысын теріс немесе оң факторларда анықтайды. [24.17 б]
Облжылукоммунқуат МКК - ның қаржы - экономикалык қызметін бағалау
және оларға талдау жүргізу кесте көрсетілген. Негізгі ақпарат көздері:
Бухгалтерлік баланс, үлгі №1 — ПФ Кәсіпорынның қаржы -шаруашылық
қызметінің есебі үлгі № 1 -Т Еңбек және оның төлемінің есебі болып
табылады.[6. 74б]
1.3- Кесте
"Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясының қаржы қызметін
талдау
№ Көрсеткіш Өлш. бірл.2006 ж 2007 ж Ауытқу
(+; -)
1 2 3 4 5 6
1 Көрсетілген қызмет мың тг 156708 187377 30669
көлемі
2 Қызметкерлердің адам 435 438 3
орташа төзімділік
саны.
3 Бір жұмысшының орташамың тг 360,248 427,801 67,553
жылдық өнімділігі
4 Материалдық шығындар мың т 130480 138735 8255
5 Негізгі құралдардың мың тг 222903 272704 49801
орташа жылдық құны
6 Материал тг 1,201 1,350 0,149
қайтарымдылығы
7 Қор қайтарымдылығы тг 0,70 0,69 0,01
Берілген кестенің мәліметтеріне талдау жүргізе отырып
Облжылукоммунқуат МКК - ның көрсетілген қызметінің көлемін 2004 ды өткен
жылмен салыстырғанда 30669 мың тг. [187377 - 156708]. Ал өнеркәсіптік
өндірістің персоналдардың орта тізім саны өткен жылмен салыстырғанда 3
адамға [438 -435] көбейген.
Енді жоғарыда кестенің мәліметтері бойынша факторлық 2003 жылғы
өткізілген өнімнің көлемінің әсерін талдаймыз.
1. Еңбек ресурстарының тиімділігін талдау үшін қызметкерлердің санының
және еңбек өнімділігінің өзгеруінің әсерін анықтаймыз:
а) Қызметкерлердің тізім сананың өзгеруінің әсерінен өнімнің көлемі
[3x360,2]= 1080,6 мың тг ұлғаяды.
б) Еңбек өнімділігінің өзгеруінің салдарынан 2958,2 мың теңгеге
[67,553x438] артық өндірілген.
2. негізгі құралдардың орташа жылдық құнының өзгеруінің және оны тиімді
пайдалануының әсерін анықтаймыз. [15.100 б]
а) Негізгі құралдардың орта жылдық құнының өзгеруінің әсерінен
өнімнің көлемі 35010,1 мың теңгеге [49601x0,703] артқан,
б) Ал қор қайтарымдылығының өзгеруінен - 3566,4 мың теңгеге
[-0,016x222903] кем өндірілген. Яғни кәсіпорын негізгі құралдарды
тиімді пайдаланбаған. Сондықтан кәсіпорынның негізгі құралдарын жаңарту
шараларын енгізіп, оның тиімділігін арттыру қажет.
3. Материал шығындарының өзгеруінің және материал қайтарымды–лығының
тиімді пайдалану әсерін анықтаймыз.
а) Материал шығындарының өзгеруінің әсерінен өніңмнің шығын
көлемі 9914,2 мың теңгеге [8255x1,201] өскен.
б) Ал материал қайтарымдылығының өзгеруінің әсерінен 19441,5 мың
теңгеге [0,143x130480] артығымен өскен.
4. Келесі қарастыратын көрсеткішіміз өнеркәсіптік өндірістің
персоналдардың еңбек ақы қоры, ол өткен жылмен салыстырғанда 8576,9 мың
теңгеге [43626,5-35049,6] артығымен жұмсалған. Осы көрсеткіштердің
ауытқуына әсер ететін екі факторды қарастырамыз.
а) Жұмысшылар санының 3 адамға көбею себебінен еңбек ақы қоры
105148,5 мың теңгеге [3x35049,6] артығымен жұмсалған.
б) Еңбек ақы қорының өзгеруінің әсерінен өнім көлемі 3730951,5 мың
теңгеге [8576,9x435] өскен.
1.3 Қазақстан Республикасында қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп
аудиттің даму концепциясы
Шаруашылық қаржылары олардың қорлану көздерінің қалыптасу қозғалыс
күйін басқару және бақылау мақсатындағы баланстық әдіс арқылы шаруашылық
операцияларын жинақтап, зерттейтің ғылымды бухгалтерлік есеп деп айтамыз.
Қазақстан Республикасында, Қазақстан Республикасы Президентінің
Бухгалтерлік есеп туралы заң күші бар жарлығы қолданылды.
Осы жанрлықты іске асыру мақсатында 1996 жылы Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп жөніндегі ұлттық комиссиясы құрылды. Ұлттық комиссияның
алдына қойған мақсаты - бухгалтерлік есептің халық аралық стандарттары
негізінде бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беруді ұсыну стандарттарын
жасау болды. [12.100 б]
Бухгалтерлік есепке алу туралы Қазақстан Республикасы Президентінің
1995 жылғы 25 желтоқсандағы заң күші бар №2732 жарлығына сәйкес Қазақстан
Республикасында бухгалтерлік есепке алу және қаржы есептемесі жүйесін
реттеп, есеп жүргізудің негізгі қағидалары мен жалпы ережелері осы жарлық
Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есепке алу жүйесін анықтайды.
Есепке алудың негізгі принциптері болып табылатын заңды және жеке
тұлғалардың, сондай - ақ Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген
резидент еместердің фирмалары мен өкілдерінің құқықтары мен міндеттерін
белгілейді. Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін барлық
субъектілер бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп берудің банк
жүйесіндегі банк туралы заңдармен реттеледі. Бухгалтерлік есепті жүргізу:
- бухгалтерлік есепке алу туралы жарлық;
- бухгалтерлік есепке алудың стандарттары;
- оларға берілген әдістемелік ұсынбалар мен нұсқаулықтар;
- субъектінің есеп жүргізу саясаты;
Есеп жүргізу саясаты — бұл бухгалтерлік есепке алу және қаржы
есептемесін ашу үшін олардың қағидаттары мен негіздеріне сәйкес субъектінің
басшысы қабылдайтын әдістерінің жиынтығы.
Субъектінің есеп жүргізу саясаты Қазақстан Республикасында бухгалтерлік
есеп пен аудитті дамыту мен жетілдірудің 1998 - 2002 жылдарға араналған
мемлекеттік бағдарламасы Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылдың
28 қаңтарындағы №3838 жарлығы мен бекітілген. Бағдарламаның негізгі мақсаты
- түбегейлі экономикалық өзгерістер, халықаралық байланыстарды кеңейту және
Қазақстан Республикасының әлемдік қауымдастыққа кіруі талаптарына жауап
береді, субъектілерді пайдаланушыларға бағдарланған қажетті қаржылық
ақпаратпен қамтамасыз ететін жаңа бухгалтерлік есеп жүйесін әзірлеп
енгізуді, сондай - ақ бухгалтерлік есеп пен аудит саласында мамандардың
кәсіби біліктілігін арттыруда қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі
бухгалтерлік есеп пен аудит мынадай бағыттарда дамуы көрсетілген:
- кәсіпкерлік ісіндегі бухгалтерлік есеп;
- бюджет қаражыты есебінен қамтылған ұйымдардағы бухгалтерлік
есеп;
- коммерциялық емес ұйымдағы бухгалтерлік есеп;
- ішкі бақылау мен тәуелсіз аудит;
- бухгалтерлік есепті компьютерлендіру.(7.10б)
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің бухгалтерлік есепті енгізу,
қаржылық есепті дайындау ерекшеліктеі және қаржылық есеп беруді құру
субъектілерінің негіздерінде барлық шаруашылық субъектілеріне қолданылады.
Стандарт дегеніміз барлық шаруашылық субъектілер үшін орындаған
міндетті есептік жүйе денгейін нормативтік құқықтық құжаттармен реттеу.
Шоттардың бас жоспары — Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп
жөніндегі ұлттық комиссияның 1996 жылы 18 қарашадағы №6 қаулысымен
бекітілген. [11.407 б]
Шоттардың бас жоспары - бухгалтерлік есеп шоттарының ғылыми
негізделген, жүйеленген және шифрленген тізімі. Шоттардың бас жоспары
субъектілердің (банктер мен бюджеттік ұйымдардың басқа) бухгалтерлік
есебінің шоттарында шаруашылық операцияларды көрсету тәтібін анықтайтын
нормативтік құқықтық акт бола отырып, бухгалтерлік есепке шаруашылық
қызметтің фактілеріне тіркеу мен топтаудың схемасын білдіреді. Онда
бөлімдердің атаулары, бөлімшелер, синтетикалық шоттардың атаулары мен
кодтары келтірілген. Бұл шоттар тек қана Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есебінде қолданылады. Бас жоспар негізгі 10 — бөлімнен тұрады.
Бұл жоспар халықаралық стандартқа негізделіп жасалған. Бұл жоспардың
негізгі бөлімдерінің 1 — 8 бөлімдері қаржылық бухгалтерияға арналған, 9 —
бөлім басқару бухгалтериясына арналып жасалған. Ал 10- бөлім Баланстан тыс
шоттар болып табылады.
Есепшілердің назары өндіріс шығындарының есепке алуға өндірістің нақты
көлемін есептеуге, бағдарламаның орындалуын бағалауға және түрлі
бөлшектерді қызмет нәтижесіне аударылатын болды. Капиталдың шоғырлану
жағдайында ішкі және сыртқы бақталастық болуына инфлияция кезінде өндіріс
шығындарының көлемі өсуіне байланысты әр түрлі басқару талабына сәйкес
болмай қалды. Сондықтан тиімді жүргізу үшін бухгалтерлік есеп екі салаға
бөлінеді:
1) Қаржы есебі;
2) Басқару есебі.
Бұлардың әрқайсысында өзінің мақсатында есептері, функциялары бар. Бұл
бөлінуге себепші ретінде калькуляциялық есептің мәнін алдын ала құрастыру
болып табылады. [13.17 б]
Жалпы алғанда қаржы есебі жүйесінде сыртқы пайдаланушыларға мәлімет
дайындалады, яғни осы кәсіпорын құрамын кірмейтін тұлғалар үшін.
Ал басқару есебінің мақсаты осы есеп жүргізіп отырған кәсіпорын
құрамына кіретін тұлғаларды ақпаратпен қамтамасыз еткіштер жүйесін айтамыз.
Қаржылық есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржы шаруашылық
қызметін кешенді түрде сипаттайтын көрсеткіштер жүйесін айтамыз.
Қаржылық есептің мемлекеттік маңызы бар. Есеп берудің деректері бойынша
кәсіпорынның қызметін қорытындылайды. Ол талдау жасаудың, жоспарлаудың
ақпарат көзі болып табылады. Сонымен қатар қаржы жөнінде есеп беру
деректерін салықтардың және басқа да бюджеттік төлемдердің дер кезінде
төлеуіне бақылау жасау үшін пайдаланылады.
Қаржы жөнінде есеп беру Қазақстан Республикасы Президентінің №2732
заңдық күші баар Бухгалтерлік есеп туралы жарлығы негізінде бірнеше
арнайы формадан тұрады.
Атап айтқанда, олар:
1. Бухгалтерлік баланс;
2. Қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру;
3. Ақшалы қаржылардың қозғалысы туралы есеп беру.
Қаржылық есеп берудің сондай - ақ түсіндірме жазбамен, қосымша
кестелермен және бухгалтерлік есеп стандарттарының талаптарына сәйкес басқа
да материалдық деректер мен толықтырылуы мүмкін.
2003 жылдың 15 қаңтарында Аудиторлық қызмет туралы Қазақстан
Республикасының заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізіле отырып заң
қайта қабылданды. Бүгінгі күні 2003 жылында шыққан жаңа заңмен іс
жүргізіледі.
Аудит Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген талаптарға
сәйкес қаржылық есептіліктің дұрыс және объективті жасалғаны туралы
тәуелсіз пікір білдіру мақсатында заңды тұлғалардың қаржылық есептілігін
тексеру болып табылады. [12.111 б]
Аудиттің түрлері міндетті аудит және бастамалық аудит болып табылады.
Міндетті жыл сайынғы аудитке: банктер кредиттер серіктестіктер, банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар және бағалы
қағаздар нарығында қызмет істейтін ұйымдар, сақтандыру ұйымдары, жинақтаушы
зейнетақы қорлары, зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компаниялар,
инвестициялық қорлар, табиғи монополия субъектілері, шетел қатысатын
кәсіпорындар, ашық халықтық қоғамдар жатады.
Аудит жүргізу, сондай - ақ Қазақстан Республикасның заң актілерінде
көзделген өзге жағдайларды да міндетті болып табылады.
Бастамалық аудит аудиттелетін субъектің бастамасы бойынша аудиттелетін
субъектінің және аудитордың, аудиторлық ұйымның арасында аудит жүргізуге
жасалған шартта көзделген нақты міндеттер аудит мерзімі мен көлемі ескеріле
отыып жүргізіледі.
Аудиторлық ұйымның құрамындағы аудиторлардың саны көлемінде екі адамна
құрылуы тиіс.(8.12б)
Жүргізілген аудиттің нәтижелері бойынша аудиторлық есеп жасалады, ол
аудит стандартына сәйкес келуге тиіс. Аудиторлық есепте аудитор
лицензиясының нөмірі мен берілген күн көрсетіледі.
Әлеуметтік, саяси және экономикалық шарттардың әр түрлілігі бухгалтелік
есептегі айырмашылықтарды тудырады. Бухгалтерлік есептің даму
ерекшеліктеріне байланысты мынадай модельдерге бөлінеді: Британ —
Американдық модель; Континенталдық модель; Оңтүстік Амеикандық модель;
Интенационалдық модель; Исламдық модель.
Біздің елімізде 1996 жылдың қарашасында осы модельдердің Британ -
Американдық модельді қолдану қабылданды. Британ - Американдық модель
Ұлыбританияда, Голландияда және АҚШ — та негізін қалады. Бұл модельдің
басты мақсаты инвесторларға және кредиторларға ақпарттар дайындау. Басқаша
айтқанда қаржы есебінің ақпараты инвесторлар мен кредиторлар қажеттілігін
қамтамасыз ету болса басқару шешімін қабылдауда оның ең маңызды критериі
болып - ақпараттың сапалылығы табылады. Осы модельді қолданып отырған үш
мемлекетте де құнды қағаз нарығы өте жақсы дамыған. Бұл елдерде қосымша
қаржы көзі бар компаниялар саны өте көп. Сондықтан Қазақстан
Республикасында англо — американдық модель өз өрісін кеңейтуде.
Бухгалтерлік е.сеп стандарттары: есеп жүргізу саясатын қалыптастыру
бөлігінде - меншік нысандарына қарамастан субъектілерге қолданылады.
Есеп жүргізу саясатын ашып көрсету бөлігінде - өздерінің қаржы
есептемесін заңдарға, құрылтай құжаттаына сәйкес бомаса өз бастамашылығы
бойынша жариялайтын субъектілерге қолданылады. Стандарттың ішіндегі №7
стандартқа дейінгі, олар жөніндегі есептер ұлттық валютамен Қазақстан
теңгесімен бағаланады және жүргізіледі. Жылдық қаржылық есеп беру үшін
есепті кезең 1 қаңтардан бастап 31 желтоқсанға дейін күнтізбелік жыл болып
саналады. Жаңадан құрылған субъект үшін бірінші есепті жыл оның мемлекеттік
тіркеуден өткен сәтінен басталып сол жылдың 31 желтоқсаны мен аяқталады.
Есепті өткізу мерзімі болып 30 наурыз болып табылады.
Облжылукоммунқуат МКК — да есеп жүргізу саясатын кәсіпорынның басшысы
бекітеді. [16.107 б]
2. Шаруашылықта негізгі қүралдардың есебін ұйымдастыру
2.1. Негізгі қүралдардың жалпы сипаттамасы
Кез келген өндіріс өз қызметіне қүрал-жабдықгарын тартса ғана жүреді,
ал ол еңбек заттары (шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай
фабрикаттар) және еңбек құралдары (машина, станок) болып бөлінеді. Бүл
арада еңбек құралдарының құрамы сыртқы белгісімен емес, олардың өндіріс
процесінде аткаратын роліне қарап анықгалады. Мысалға, завод дайындаған бу
қазаны сол завод үшін дайын өнім болып табылады, ал орнатуға сатып алған
субъект үшін осы қазан еңбек құралы болып табылады. Осы қазаңды келешекте
сатуға алса, онда ол тауар болып табылады.
№16 халықаралық қаржылық-бухгалтерлік есеп стандартында негізгі
құралдар материалдық өндіріс саласыңда да, өндірістік емес (әлеуметтік)
салада да үзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) қызмет етеді.
Негізгі қүралдар дегеніміз үзақ уақыт бойы жүмыс істейтін материалдық-
заттық қүндылықгар болып табылады.
"Негізгі қүралдарға"-қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер мен
ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жабдықгар, өлшеуіш және
реттеуіш аспаптары мен қүралдары, вагондар, есептеуіш машиналар мен
техникалары және олардың программалық қүралдары, аспаптар, өндірістік және
шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер,
шаруашылықгың ішкі жолы, тағы да басқалары жатады.
Көлемінің үлкен-кішілігіне, бағасының азды көптілігіне (арзанды-
қымбаттылығына) қарамастан пайдалану мерзімі бір жылдан аспайтын өндіріс
құралдары негізгі құралдардың қатарына жатпайды. Сонымен қатар негізгі
құралдардың құрамына шаруашылық субъектісінің қоймаларындағы дайын бұйымдар
(тауарлар) болып саналатын жабдықгар мен машиналар, күрделі құрылыс
құрамында есептелетін монтаждауды (құрастыруды, орнатуды) қажет ететін
жабдықгар, жасалып (салынып) біткен, бірақ әлі пайдалануға берілмей тұрған
машиналар мен жабдықгар, сондай-ақ құрылыс монтаж жұмысының өзіндік құнының
құрамында қаралған қосымша шығындардың есебінен салынған, титулдық тізімге
кірмеген ғимараттар мен тетіктер, сонымен бірге жас малдар, яғни мал
төлдері де жатпайды.
Ақшалай бағаланған негізгі қорлар негізгі құралдар деп аталады. Ол
бухгалтерлік есепте осы бағамен көрінеді және субъект балансында көрініс
табады. Негізгі кұралдар үзақ уақыт бойы, көптеген өндіріс цикл барысында
пайдаланылады, олар бірте-бірте тозады және өзінің қасиеті мен түрін сақгай
отырып, өз құнын бірте-бірте жаңадан өндірілген өнімге аударады (мысалы,
станок немесе автомашина өндірісте бір жыл бойы пайдаланылады).
Негізгі құралдардың есебі 12-ші "Негізгі күралдар" бөлімшесінің
мынандай мүліктік активті шоттарында жүргізіледі:
121. шот-"Жер"
122. шот-"Ғимараттар мен қүрылыс жайлары"
123 шот-"Машиналар мен жабдықгар, ісүш беруші
қондырғылар"
124 шот-"Көлік құралдары"
125 шот-"Басқа да негізгі құралдар"
Сонымен бірге, 126-шы "Аяқгалмаған құрылыс" шотында аяқгалмаған
күрделі салымдар, көпжылдық өсімдіктерді өсіруге кеткен шығындар, өсіруге
арналған жас малдар мен семіртуде тұрған малдарға шыққан шығындар
есептеледі.
Субъектідегі негізгі құралдар есебі Бухгалтерлік есептің 6-шы "Негізгі
құралдар есебі" стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Бүл стандарт меншік,
шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығымен субъектіге қарайтын
негізгі құралдар есебінің әдістемесін айқывдайды.
Негізгі кұралдардың бухгалтерлік есебі: негізгі құралдардың келіп
түсуінің, кәсіпорын ішінде ауыстыруының және шығуының дүрыс күжаттық
рәсімделуін және бухгалтерлік есепте уақытылы көрсетілуін; олардың
материалдық жауапты адамдарға бекітілуін және сақгаулы мен ұтымды
пайдалануын бақылайды; негізгі құралдардың есептелген амортизациясы мен
тозу сомасының есепте дүрыс көрсетілуін, сондай-ақ есеп және калькуляция
объектілері бойынша амортизацмя шығындарының есебін; негізгі құраддардың
қор қайтарымын анықгауды, жаңа техниканың және оны қолданудың жаңа
әдістерінің тиімділігін; негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындардың
сенімді есебін; негізгі құралдарды түгелдеуді және қайта бағалауды
мезгілінде және толық өткізуді және олардың нәтижесін есепте көрсетуді;
негізгі құралдарды сату және олардың басқаша шығу нәтижелерін есепте нақгы
көрсетуді қамтамасыз етуге тиісті.
6-шы Негізгі қорлардың есебі стаңдартында атап көрсетілгендей,
негізгі құралдардың есебіндегі басты мәселе қабылдау сәтін, бастапқы құнын,
пайдалы қызмет ету мерзімін, амортизация есептеу тәртібін және олардың шығу
нәтижелерін анықгау болып табылады.
Инвентарлық объектілер негізігі құралдардың есеп бірлігі болып
табылады. Инвентарлық объект күрделі әрі жай болып келеді. Негізгі
құраддардың есебін дұрыс үйымдастырудың басты шарты оны жіктеу мен бағалау
болып табылады.
2.2 Негізгі құралдардың жіктелінуі және бағалануы
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар
өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.
Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын
объектілер жатады, олардың көмегімен өнімді әзірлеген кезде еңбек
құралдарына (машина, кұрал-жабдық, құрал-саймандар, т. б.) әсер етуі жүзеге
асады немесе өндірісті жүргізу үшін қажет материалдық жағдайын жасайды
(ғимараттар, құрал-жабдықгар, өткізгіш қондырғылар). Негізігі өңдірістік
қүралдардың пайдалануын сипаттайтын шолушы экономикалық көрсеткіш-қор
қайтарымы болып табылады, ол негізгі құралдардың бір өлшеміне шаққандағы
өндірілетін заттай немесе аісдіалай түріндегі өнімді көрсетеді.
Өндірістік емес негізгі құрал-жабдықгар-тұтынуға арналған құрал-
жабдықгар. Олар ркымның мәдени тұрмыстық (ғимараттар, тұрғын-үй,
коммуналдық шаруашылық, денсаулық сақгау мүлкі, т. б.) қажеттіліктерін ұзақ
мерзім бойы өтеуге арналған.
"Негізгі күралдарды" халық шаруашылығының салаларына қарай
топтастырған кезде олардың қатысуымен шығарылған өнімдердің,
болмаса орындалған жұмыстар мен қызметтердің шаруашылықгың қай түріне
жататындығы негізге асынады.
Егер шаруашылық субъектідегі негізгі құралдарың бәрі тек қана
субъектінің негізгі шаруашылығының түріне ғана қызмет істейтін (жасайтын)
болса, онда бүл субъектідегі неізгі құралдардың барлығы түгелімен сол
шаруашылық субъектінің атқаратын қызметі саласындағы топкд жатады.
Егер шаруашылық субъектінің балансында осы субъектінің негізгі
қызметінен басқа салаларында қызмет атқаратын өндірістері мен бөлімшелері
болса, онда осы бөлімшелер мен өндірістің атқаратын қызметтерінің сипатына
сәйкес келетін халық шаруашылық саласы қызметі түріндегі топқа жатады.
Шаруашылық субъектісінің балансындағы тұрғын үй шаруашылығының негізгі
құралдары халық шаруашылығының түрғын үй шаруашылығы және халықкд түрмыстық
қызмет көрсету саласына жатады.
Иелігінде болуына карай негізгі күралдар меншікті және жалға алынған
болып бөлінеді.
Меншікті дегеніміз-субъектіге тікелей және оның балансында көрініс
табатын негізгі қүралдар болып табылады. Белгіленген мерзімге шарт бойынша
басқа субъектіден алынған негізгі қүралдар, жалға алынған құралдар болып
саналады. Оларды жалға берушінің балансында есептейді, жалға алушы 001-ші
"Жалға алынған негізгі құралдар" баланстан тыс шотында есептейді. Жалға алу
мерзімі аяқгалған соң немесе ол аяқгалмай түрып, жалға алушы келісілген
бағамен сатып алуына болады. Оларды:
121 -ші "Жер"
122-ші "Ғимараттар мен күрылыс жайлары"
124-ші "Көлік қүралдары" 125-ші "Басқа да негізгі құралдар"
шоттарының тиісті аралық шоттарында есептейді.
Қазақстан Республикасының кедендік территориясына уақытша әкелінген
(әдетте ол 2 жылға дейін сақгалады) негізгі құралдар 122-125 шотының
"Уақытша әкелінген негізгі құралдар" деп аталатын 3-ші субшотында есепке
алынады.
Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүлктік емес
болып бөлінеді. Мүлікке заттай көрінісі бар, яғни санауға және өлшеуге
болатындар (үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықгар) жатады. Мүліктік
еместерге пайдаланылатын жер, орман алқабы, су ресурстары, күрделі қаржы
салымы, яғни заттық нысаны жоқ шығындар (жер учаскелерін, егістік үшін
пайдаланылатын жерді өндеу, жалға алынған негізгі құралдарға күрделі қаржы
жұмсау, т. б.) жатады.
Негізгі қүралдардың есебін дүрыс үйымдастырудың басты шарты оларды
бағалауда қабылданған бір түтас принципі болып табылады. Негізгі құраддарды
ақшаға шағып бағалау олардың көлемін, қүрылымын, тозуын қайта келтіруін
және өндіруін жоспарлауға мүмкіндік береді. Негізгі қүрал-жабдықгардың
бастапқы құны, ағымды, баланстық құны, сатып өткізу кұны, жойылу құны, тозу
және қалдық құны болады.
Бастапқы құн негізгі құралдарды сатып алуға, салуға және жасап
шығаруға кеткен нақгы шығындардан және сатып алу барысында төленген салық
сомаларынан, сондай-ақ пайдалануға беру, тағы сол сияқгы кез-келген негізгі
құралдарды жұмыс істеу жағдайына жеткізуге қатысты шығындардан тұрады.
Заттың құрмына қарай негізгі құалдар мүліктік және мүліктік емес болып
бөлінеді. Мүліктікке (заттай) көрінісі бар, яғни санауға және өлшеуге
болатындарды (үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар) жатады. Мүліктік
еместерге пайдаланылатын жер, орман алқабы, су ресурстары (ғимараттардан
басқа күрделі қаржы салымы, яғни заттық нысаны жоқ (жер учаскелерін,
егістік үшін падаланылатын жер өңдеу, жалға алынған негізгі құралдарға
күрделі қаржы жұмсау, т.б.) жатады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz