Клиникалық терминдердің латын тіліндегі дәріптелуі жайлы мәлімет

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

Өзіндік жұмыс

Тақырыбы: Клиникалық терминдердің латын тіліндегі дәріптелуі.

Орындаған: Таңат Н. Н

Топ: ВС-503

Тексерген: Билялов Е. Е

Семей 2015 жыл

Жоспары:

1 . Клиникалық терминдердің латын тілінде дәріптелуі

2 . Қорытынды

3. Пайдаланылған әдебиеттер

«Термин» -ол әлдеқашан жоғалып кеткен латын тілінде шек, шекара, жеткен жері, ең ақыры дегенді ғана білдіреді.

Клин Клиникалық терминология дегенiмiз - ауру ағзаларына қатысты барлық мәселелердi қамтитын бөлiм. Бұл бөлiмдi кейде "патология" деп атайды (грек pathos-ауру+lagos-iлiм) . Онда аурудың клиникасы оқытылады. Яғни аурудың белгiлерi, пайда болуы, физиологиялық қызметтерiнiң бұзылуы, ағзалар мен ұлпалардың құрылымының өзгеруi және емдеу тәсiлдерi қаралады. Клиникалық терминдердiң құрылымдық түрлерi әртүрлi.

Бүгінгі күні қазақша медициналық терминологияның дамуын екі кезеңге бөліп қарауға болады: алғашқы кезеңдегі мақсат медициналық терминдердің баламаларын іздестіріп, табу болса, қазіргі кезеңдегі мақсат әртүрлі қолданылып жүрген атауларды бірегейлеп, біріздендіру жұмысы.

Кеңес өкіметі саясатының нәтижесінде қазақ тілінің қолданылу аясының тарылғандығы соншалық, білім-ғылымның барлық салаларында, соның ішінде медицина саласында да қазақ тілінде білім беруді бастау үрдісі үлкен қиыншылықтарға кездескені белгілі.

Себебі, көптеген медициналық терминдердің қазақ тіліндегі баламалары белгісіз болды. Сондықтан қазақ тілі мемлекеттік мәртебе алған алғашқы жылдардағы негізгі мақсат - латын, грек, орыс тілдеріндегі медициналық терминдердің баламаларын тауып қолдану керек болды.

Алғашқы кездері қазақшасы жоқ сияқты болып көрінген көптеген терминдердің өз тіліміздегі баламаларының табылғанына қуандық (лучевая кость-кәрі жілік, череп-бассүйек, фасция-шандыр, подвздошная кишка-мықын ішек, орта-қолқа және т. б. ) .

Сол 1991 жылғы уақыттан бері, жыл сайын медицинаның барлық салаларында қазақ тілінде жарыққа шығып жатқан оқулықтар, сөздіктер, ғылыми еңбектер саны көбейе түсті, яғни медицина салаларының терминдерін іздестіру, зерттеу жұмыстары қарқынды жүргізілді. Осы уақытта көптеген анатомиялық және клиникалық терминдердің көптеген ұтымды баламалары қолданысқа енді.

Сонымен қатар, шығып жатқан еңбектердегі біраз терминдер әрқалай беріліп жүрді. Мысалы: тонкая кишка - аш ішек, жіңішке ішек, ащы ішек; желчный пузырь - өтқуық, өт қалта, өт қапшығы, өт қап, өтқабы және т. с. с.

Терминологияның белгілі бір даму кезеңінде терминдердің осылай әртүрлі қолданылуы әлемнің бұрыннан жоғары деңгейде дамыған тілдеріне де (ағылшын, неміс, орыс т. б. ) тән құбылыс екенін атап айтқымыз келеді. Терминология мәселелерімен арнайы айналыспаған мамандар мұны түсіне бермей, бір ғалымның ұсынған терминін екіншісі сынға алып жатады, бұл жағдайда бір-бірін қатаң сынға алмай, терминдер жайында ой алмасып, ортақ пікірге келуге жол ашу керек. Бұл жөнінде Ресей медициналық Ғылымдар Академиясының академигі В. В. Куприяновтың: «Орыстың анатомиялық терминологиясын құру, жасау өте қиын жұмыс екен. Оған 100 жылға созылған уақыт кеткеніне таңдануға болмайды» - деген пікірінің (1981 ж) біздерге де тікелей қатысы барын атап өткен жөн.

Осы мақсатта республикалық педагогикалық ғылымдар академиясы басқармасының төрағасы, академик Асқарбек Қабыкенұлы Құсайыновтың басшылығымен, 1999-2000 жылдары ғылымның түрлі салалары бойынша, әрқайсысы 4000-5000-дей терминдерді қамтитын 31 томдық қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздіктер топтамасы жарық көрген еді. Бұл сөздіктер қазақ тіліндегі терминдерді бірегейлеу үрдісіне өз үлесін қосып, айтарлықтай еңбек атқарды. Әрине, осы сөздіктер шыққаннан кейінгі уақытта ғылым, техника, медицина, мәдениет және басқа өндірістік салалар даму үстінде болды, осыған сәйкес қазақ терминологиясының ауқымы кеңейіп, дами түсті, жаңа терминдер, сұрақтар пайда болды. Осығын байланысты 2012-2014 жылдар аралығында 31 томдық сөздіктер топтамасы мамандар тарапынан қайтадан талқыланып, өзгертіліп, толықтырылып, 30 том түрінде 2014 жылы баспадан шықты.

Осы сөздіктер топтамасының 14-ші томы медицина саласына арналды, бұл сөздіктің 2000 жылы жарық көрген бірінші басылымында 5000 терминдер қамтылса, соңғы басылымда 12000-нан аса терминдер қамтылды. Бұл сөздікті дайындауға медицина саласы бойынша терминология мәселесімен көп уақыттан бері айналысып жүрген белгілі ғалымдар мен мамандар қатысты. Солардың ішінде профессорлар: Ә. Н. Нұрмұхамбетов, Ж. Б. Ахметов, Д. К. Қияшев, А. Ж. Нұрмақов, доценттер: Л. Ә. Ысқақова, С. Б. Сламжанова және тіл мамандары: ф. ғ. к. А. Әмірбекова, Н. А. Төлеева, осы сөздікті дайындауға белсене атсалысты. Бұл жұмысты жүзеге асыру барысында медицина саласы бойынша жарық көрген терминологиялық сөздіктер, оқулықтар және ғылыми еңбектер кеңінен пайдаланылды. Авторлар ұжымы талас тудырып жүрген терминдерді талқылап көптеген атауларда бірегейледі. Ал бір шешімге келе алмаған кейбір терминдер басқа сала мамандарымен болатын ортақ талқылауға ұсынылып отырды.

Екінші басылымды дайындау барысының ерекшелігі, онда бес: медицина, биология, экология, химия, дене тәрбиесі және спорт салаларының мамандары, орыс және шет тілдік осы салаларға ортақ, бірақ қазақша әр түрлі айтылып жүрген 2114 терминдерді теріп алып, жан-жақты және терең талқылаудан өткізді, мысалы:

автовакцина - өздік екпе,

аденотом - безтілгі,

акклиматизация- жерсіну,

аккомодация - көзикем,

акромион - топшы,

аллотрансплантат - бөтен қондырым,

выживаемость - өмірше,

ванна -шомылғы,

визуальный -көзкөрім,

гербицид -арам шөп жойғы,

гистотоксический - тінуыттық,

головка - шоқпарбас,

околощитовидная железа - қалқансерікбез,

дерма - нақтері,

дерматоглифика - саусақбедер,

доля - үлес, зев - есін,

ингридиент - құрасын,

капельница - тамызғы,

конституция - денебітім,

миотом - бұлшықеттілгіш,

моча - несеп,

надколенник - тізетобық,

облучение - сәулесоққы,

органопластика - ағзажамау,

пульс -тамыр соғыс,

потенциал - қарым,

потенция - күш-қуат,

предплюсина - тілерсек,

респиратор - демперде,

сакрализация - сегізкөздену,

симптом - әйгіленіс.

Латынша - орысша - қазақша жалпы терминдер.

Бір кездегі еліміздегі ұлттық саясаттың саяз, қиын жылдарында алғашқы анатомия терминдерді қазақша-орысша-латынша сөздіктерді жарыққа шығарған (1963, 1966) қазақ халқының көрнекті азаматтары - Қарынбаев Сибағадолла Рысқалиұлы мен Сүбханбердин Сәлкен Хасенұлы еді. Олар өздерінің мемлекеттік деңгейде үлкен қызмет атқаруларына қарамастан (Қазақстанның денсаулық сақтау министрі, республикалық дәрі-дәрмек басқармасының төрағасы), "ұлтшыл" деген жала жабылудан қорықпай көмектесіп, кейіннен білім, ғылым салаларында және әкімшілік қызметтерінде жетіліп қалыптасуына әсерін тигізген.

Ж. Б Ахметов Республикалық терминология комитетінің мүшесі ретінде медициналық сөздіктер жазуға үзбей атсалысып келеді. КазҰМУ- тінде дайындалған «Орысша- қазақша медициналық сөздіктің»(Алматы, 1999, 242 бет), «Орысша-қазақша, қазақша-орысша медициналық сөдіктің» (Алматы, 2003, 352 бет), «Ағылшынша-қазақша медициналық сөздіктің» (Алматы, 2003, 600 бет), белді бір авторы.

Медицина ғылымының негізгі бір саласы - адам анатомиясы -медицинаның іргесін қалайтыны белгілі. Болашақ дәрігеpлердің адам денесінің құрылымы туралы білім алуы «медицина әліппесін» анатомиялық терминдерді игеруден басталады. Жоғарғы оқу орындарына түскен студенттерге ең алғашқы күндерден бастап-ақ анатомиялық латын терминологиясының сөздігі қажет болады. Г. Себепов (Известия ФАН, 1944) түйе шаруашылығына байланысты қазақ тіліндегі 112 терминді есепке алғанда, оның 40-ы тек қана түйе және оның төлдері атауларына арналғанын айтады.

С. Толыбеков "Қазақтың көшпелі қоғамы" (1971) атты кітабында жылқы малының 38-ден астам түрлерін атап көрсетеді. Терминдердің байлығын академик В. В. Радлов қазақтардың өмір сүру салт-тұрмысымен байланыстырады. Алайда нерв, қан тамыр - лары жүйелері мен сезім мүшелері құрылымдарына қатысты кейбір баламаларда орыс анатомиялық терминологиясын құру кезінде қолданғанындай, терминдерді латыншадан транскрипциялауды және транслитерациялауды пайдаланған. Мәселен: орыс анатомиялық термині «Гипофиз» (латынша hypophysis) - қазақ терминологиясы бойынша - гипофиз; және т. б.

Біз жамбас астауы қуысындағы вегетативті нерв жүйесін (симпатикалық, парасимпатикалық бөлім өрімдерін) арнаулы мақсатпен тексергенде(А. Рақышев, кандидаттық диссертация, Қарағанды, 1960), ондағы атау-терминдердің әртүрлі аталып бір жүйеге келмегендігін көрсеткен едік. Мәселен, латын тіліндегі "п. epigens:п. pelvicis. n. splanchnicus saralis "деген терминдер бір ғана мәні бар нерв талшықтарын әр түрлі атайды. Біз ең алғаш оларды "n. n. splanchnici pelvini" деп атауды ұсынған еді. Бұл ұсыныс тек 1980 жылы ғана іске асты. Тіл дамытудағы мүмкін жолдарының бірі осы тәсілдер" - деп жазды.

Ал В. Даль өзінің атақты сөздігін «Тірі ұлы орыс тілінің түсіндірме сөздігі» деп кездейсоқ атамағанын ескертеді де: "Тіл әрқашан да дами береді, ол шындығында да тірі" - деп есептейді. Орыс анатомиялық номенклатурасында латын терминдерінің орысша баламалары бола тұра, латыңданған түрін жиі беру кездеседі: Diafragma - грудобрюшная переграда - диафрагма;

Тгасһеа - дыха-тельное горло - кеңірдек. Осыған сәйкес қазақ терминдері келеді, мысалы: Арonevrosis - жалпақ сіңір,

апоневроз. Diafragma - көкет, диафрагма.

Голландиялық хирург және анатом Г. Бидлооның 1685 жылы латын тілінде шыққан «Адам денесінің анатомиясы» атты кітабын белгісіз бір оқымысты орыс тіліне аударған. Бұл еңбекті «Белгісіз ғылыми ерлік» деген мақалада Н. А. Оборин мен А. Н. Оборин, орыс анатомиялық терминологиясы - ның негізін салды деп атап көрсетті. Көптеген авторлар, әсіресе клиницистер орынсыз, жүйесіз жаңа сөздер жасауға жол берді. Сондықтан, КСРО Денсаулық сақтау министрлігінің медициналық Ғылыми Кеңесі 31/1, 1959 жылғы қаулысында Р. Ы. А. терминдеріне сәйкес тек орыс анатомиялық номенклатурасы қолданылсын деп тапты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.