Заң психологиясы жайлы түсінік

Заң психологиясы — заң нормаларының жолын қабылдауға қатысушы адамдардың күйін, психикалық үрдістері мен құбылыстарды зерттейтін психология ғылымының бір саласы. Заң психологиясы құқыққа қатысты мәселелерді реттеу және оларды тәжірибе жүзінде қолданудың психологиялық мәселелерін зерттейді.
Бұл сала
• сот психологиясы,
• қылмыс психологиясы,
• еңбекпен түзету психологиясы (пенотенциарлы) деп аталатын тармақтардан тұрады.
Заң психологиясы — психологиялық ғылымның салыстымалы жас саласы болып табылады. Юриспруденцияның кейбір міндеттерін психология әдістерімен жүйелі шешу талпыныстары XVIII және XIX ғасырларда кездеседі. Бірақ, психологияның жеке саласы және практикалық қызмет саласы ретінде заң психологиясының құрылуы тек XX ғасырдың басында орын алды. Сол кезде психологияны меңгеруге, қылмыс және куәгерлердің түсініктерін тергеуге аса зор көңіл бөлінді. Ғалымдар адамның қылмыстық істерін түсіндіруге көмегін беретін қылмыстың әлеуметтік-психологиялық теориялары әзірленді. Германия, Франция, АҚШ, Ресейдегі көптеген психологтар сот психологиясының сұрақтарымен айналысты.
1925 жылы біздің елімізде әлемде бірінші рет Қылмыс пен қылмыскерді зерттеп білу жөнінде мемлекеттік институт ашылды. Бұл мәселенама бойынша Мәскеуде, Ленинградта, Саратовта, Киевте, Харьковте, Минскте, Бакуда (Васильев, 1997, 28 б.) арнайы кабинеттер ұйымдастырылды. А.В. Петровскийдің пікірінше (1967), "20-шы жылдары "сот психологиясы" – бұл қылмыстың психологиялық алғышарттарын, әртүрлі қылмыскерлер тобының тұрмысы мен психологиясын, куәгерлердің түсініктеме беру психологиясын және соттық-психологиялық сараптаманы, қамауға алынғандардың психологиясын (түрме психологиясын) үйрену пәніне ие болған, ғылымның беделді және ауқымды саласы болып табылады" (181 б.). Сараптамалық психологияның жетістіктері Ресей сот тәжірибесінде белсеңді пайдаланылды. Қылмыс процессінің куәгерлерінің түсініктемелерінің дұрыстығын бағалау әдістері әзірленді, қылмыскерлер мен куәгерлердің психологиялық диагностикасы жүзеге асырылды. Бірақ, практикалық психологияның деңгейі сол кезеңде әлі де заңды практиканың сұраныстарынан артта қалатын. Соттық-психологиялық сараптаманы жүзеге асыратын психолог түсініктердің дұрыстығын ашумен қатар, қылмыс жасаған тұлғаның кінәсін іс жүзінде анықтаған. Осындай психологиялық сараптаманың мүмкіндіктерін заңсыз асыра бағалау 1960-шы жылдарға дейін сақталып келген сараптық психологиялық зерттеулерге жағымсыз көзқарас тудырды (Васильев, 1997, 32б.).

1. Васильев В.Л. Заң психологиясы. СПб.: Питер Пресс, 1997.
2. Еникеев М.И. Жалпы және заң психологиясының негіздері. М., 1996.
3. Петровский А.В. Кеңестік психологияның тарихы. М.: Ағарту, 1967.
4. Чапек К. Әңгімелер. М., 1981.