Шәкәрім мұрасы туралы

1. Шәкәрім мұрасы туралы
2. Шәкәрім мұрасы Ә.Бөкейханов зерттеуінде.
3. ."Әдебиет танытқыш" . ұлттық әдебиет туралы ғылымның алғашқы қарлығашым
4. Шәкәрім шығармаларының текстологиясы

Жалпы әр қаламгердің өз қолтаңбасы, бүкіл шығармашылық табиғатына ортақ темірқазықтай нысана ойлары болуы заңды. Шәкәрімнің мұрасына тән ерекшеліктерді айтқан тұста, оның аудармашылық даралығын арнайы сөз еткен жөн сияқты. Себебі, Шәкәрім өзге әдебиеттің кез-келген шығармасын талғаусыз аударатын ақын емес.

Біріншіден, “Дубровский” романы мен “Боран” повесі қазақ ақынының жүрегіне етене жақын сезілген болу керек. Себебі, оларда баяндалатын оқиғалар да, солар арқылы берілетін идея да Шәкәрімнің өмірлік мұраттарымен үндес.

Екіншіден, орыс ақынының прозалық туындыларын Шәкәрім қазақ өлеңінің үлгісінде аударды. Мұның бірнеше себептері бар. Ең алды¬мен ескеретін жайт – прозаны өлеңмен аударуы, ең алдымен, Шәкәрімнің қара сөзге қабілетінің жетпегенінен емес. Оның көркем прозаға да қа¬ламы¬ның жүйрік болғаны мәлім.

Шәкәрім ақынның шығармалары мен есімі 1988 жылғы ресми ше¬шім қабылданғанға дейін көпшілікке беймәлім болып келді деуге келмейді. Ақынның өлеңдері мен мақалалары кезінде баспасөзде жариялан¬ды, 1911 жылы Орынборда “Түрік, қырғыз, қа¬зақ һәм хандар шежіресі”, 1912 жылы Семейде “Жолсыз жаза яки кез болған іс”, “Қазақ айнасы”, “Қалқаман-Мамыр” жинақтары, 1924 жылы “Дубровский әңгімесі”, 1935 жылы “Ләйлә-Мәжнүн” кітаптары жарық көрді. Ақын өлеңдері 1959 жылы “Қазақ әдебиеті” газетінде, 1978 жылы Ленинградта шыққан “Поэты Казахстана” жинағында басылды.
Ал Шәкәрімді зерттеу, оның жекелеген шығармалары туралы пікір айту кеше ғана басталған іс емес. Рас, соңғы жиырма жылдың көлемінде Шәкәрімнің мұрасы ғылыми тұрғы¬дан, монографиялық сипатта жан-жақты зерт¬теліп келеді. Дәл осы жылдары шәкәрімтану саласының іргесі бекіп, керегесі кеңи түсті десек болады. Бұл жылдары Шәкәрім шығарма-шы¬лығы мектептер мен жоғары оқу орын¬дарының оқу бағдарламаларына енді.
Ал шындыққа жүгінер болсақ, бұл бағыт¬тағы ал¬ғашқы қадамдар ақынның көзі тірісінде бас¬талған. Шәкәрім шығармашылығы жөнінде алғаш пікір білдірген Әлихан Бөкейханов бол¬ды. Ол ақынның “Қалқаман-Мамыр” поэмасы жөніндегі пікірін 1915 жылы “Қазақ” газетінде жариялады.

1. 1.Құрастырғандар: Ғ.Әнес., С.Смағұлова «Алаш. Алашорда» Энциклопедия.Алматы: «Арыс» баспасы, 2009ж.
2. Әлихан Бөкейхан «Таңдамалы» Алматы, 1995ж.
3. Сапарғали Ләмбекұлы «Арыстар».Астана: Елорда,2000 ж.
4. Шеген Ахметов «Қазақ балалар әдебиеті» «Мектеп» баспасы.
5. Бокейханов А. Шыгармалар. Сост. М.Койгельдиев. Алматы 1994ж.
6. Байтұрсынұлы А. (Қол қойған: Маса). Кітаптар жайынан // Айқап № 1, Б. 12–13, 1911; Оқыту жайынан // Қазақ № 29, 7 қыркүйек 1913.
7. А.Байтұрсынұлы еңбектерінің картотекасы. Қазақстан Республикасы ұлттық кітапханасының Сирек қор кітаптары.
8. Әуезов М. Ақаңның елу жылдық тойы // Ақжол, 4, ақпан 1923.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СРО

Тақырыбы: 1.Шәкәрім мұрасы Ә.Бөкейханов зерттеуінде.
2."Әдебиет танытқыш" - ұлттық әдебиет туралы ғылымның алғашқы қарлығашы.
3.Шәкәрім шығармаларының текстологиясы

Тексерген: Еспенбетов.А.С
Орындаған: Серик.А
Топ:КЯ-313

Семей
Жоспар

1. Шәкәрім мұрасы туралы
2. Шәкәрім мұрасы Ә.Бөкейханов зерттеуінде.
3. ."Әдебиет танытқыш" - ұлттық әдебиет туралы ғылымның алғашқы қарлығашым
4. Шәкәрім шығармаларының текстологиясы

Жалпы әр қаламгердің өз қолтаңбасы, бүкіл шығармашылық табиғатына ортақ темірқазықтай нысана ойлары болуы заңды. Шәкәрімнің мұрасына тән ерекшеліктерді айтқан тұста, оның аудармашылық даралығын арнайы сөз еткен жөн сияқты. Себебі, Шәкәрім өзге әдебиеттің кез-келген шығармасын талғаусыз аударатын ақын емес.

Біріншіден, "Дубровский" романы мен "Боран" повесі қазақ ақынының жүрегіне етене жақын сезілген болу керек. Себебі, оларда баяндалатын оқиғалар да, солар арқылы берілетін идея да Шәкәрімнің өмірлік мұраттарымен үндес.

Екіншіден, орыс ақынының прозалық туындыларын Шәкәрім қазақ өлеңінің үлгісінде аударды. Мұның бірнеше себептері бар. Ең алды - мен ескеретін жайт - прозаны өлеңмен аударуы, ең алдымен, Шәкәрімнің қара сөзге қабілетінің жетпегенінен емес. Оның көркем прозаға да қа - ламы - ның жүйрік болғаны мәлім.

Шәкәрім ақынның шығармалары мен есімі 1988 жылғы ресми ше - шім қабылданғанға дейін көпшілікке беймәлім болып келді деуге келмейді. Ақынның өлеңдері мен мақалалары кезінде баспасөзде жариялан - ды, 1911 жылы Орынборда "Түрік, қырғыз, қа - зақ һәм хандар шежіресі", 1912 жылы Семейде "Жолсыз жаза яки кез болған іс", "Қазақ айнасы", "Қалқаман-Мамыр" жинақтары, 1924 жылы "Дубровский әңгімесі", 1935 жылы "Ләйлә-Мәжнүн" кітаптары жарық көрді. Ақын өлеңдері 1959 жылы "Қазақ әдебиеті" газетінде, 1978 жылы Ленинградта шыққан "Поэты Казахстана" жинағында басылды.
Ал Шәкәрімді зерттеу, оның жекелеген шығармалары туралы пікір айту кеше ғана басталған іс емес. Рас, соңғы жиырма жылдың көлемінде Шәкәрімнің мұрасы ғылыми тұрғы - дан, монографиялық сипатта жан-жақты зерт - теліп келеді. Дәл осы жылдары шәкәрімтану саласының іргесі бекіп, керегесі кеңи түсті десек болады. Бұл жылдары Шәкәрім шығарма - шы - лығы мектептер мен жоғары оқу орын - дарының оқу бағдарламаларына енді.
Ал шындыққа жүгінер болсақ, бұл бағыт - тағы ал - ғашқы қадамдар ақынның көзі тірісінде бас - талған. Шәкәрім шығармашылығы жөнінде алғаш пікір білдірген Әлихан Бөкейханов бол - ды. Ол ақынның "Қалқаман-Мамыр" поэмасы жөніндегі пікірін 1915 жылы "Қазақ" газетінде жариялады.

Қазақ әдебиетінде шәкәрімтанудың негізін салып, ірге тасын қалаған алаш арыстары Ә. Бөкейханов, А.Байтұрсынов сияқты ойшыл қайраткерлері. Олар Шәкәрімнің Абайдан кейін қазақ поэзиясын жаңа сатыға көтеруші екендігін жан-жақты дәлелдеді. Ақынның поэзиясының ерекшеліктерін, дүниетанымының күрделілігін анықтады. Шәкәрім көтерген махаббат мәселесін оның дастандарының мысалында талдады. Мысалы, Әлихан Бөкейханов Шәкәрімнің адам, қоғам, Алла мәселелеріне ерекше назар аударғандығын сөзге тиек етед. Қазақ қоғамының салт-әлеуметтік мәселелеріне қатысты Шәкәрім пікірлерін қуаттайды. Ә. Бөкейханов "Түрік, қырғыз, қазақ hәм хандар шежіресіне", "Қалқаман-Мамыр" поэмаларына жазған рецензияларында Шәкәрімнің творчестволық лабараториясына жоғары баға береді. 2 Осы рецензияларды шәкәрімтанудың бастауы ретінде қарастыруға болады.

Әлихан Бөкейханов Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанын талдап, сын да жазған. Бұл дастан 1912 жылы жазылып, 1914 жылдан бастап "Қазақ" газетінде жарық көрді.

Ә.Бөкейханов Қалқаман-Мамыр жанрын тарихи хроника деп анықтайды. Қалымгер пікірінше, оқиға өмірден алынған ел аузында жүріп, Шәкерімнің жырына арқау болған. Енедш, шарт- шығармада Қалқман-Мамыр заманындағы қазақ жұртының салты, қазақ мінезі, қазақтың іс қылығы көрінуі керек.
Әлихан көп бергеннен көп сұралады дей отырып аталған мәселе бойнша Шәкерімнің жақыннан қайырып ойдағыдай толымды қылып жазбағанын жанашырлықпен сынайды. Қаламгер Шәкерім жырының маңызын көкейкестілігін жоққа шығармайды бірақ, жалпы әдебиеттің келешек өрісі мен өрісі үшін елеулі ескертпелер жасайды. Бірінші ескертпе шығарма оқиға болып жатқан дәуірдің тынысын көрестуі керек. Кейіпкерлер сол жақтың ұғым, түсінігімен сөйлеуі қажет. Екінші, ескертпе шығармадағы оқиғалар дамуы ситуация бейнелер сипаты өмірге жақын болуы шарт. Әлиханмен сырлас, алашымен мұңдас Шәкерім қаржы әдебиеттегі көкейкісті мәселелерді қамтыған аталған мақалаға түсіністікпен қарады.

Бірден айту керек, Әдебиет танытқыш -- Ахмет Байтұрсыновтың эстетикалық-философиялық танымын, әдебиетшілік көзқарасын, сыншылық келбетін толық танытатын жүйелі зерттеу, қазақ филологиясының орны ерекше зор, айтылған ойларының тереңдігі мен дәлдігі арқасында болашақта да қызмет ететін, ешқашан маңызын жоймайтын қымбат, асыл еңбек.

Оның Әдебиет танытқыш атты еңбегі-ұлттық әдебиеттанудың әлемдік ғылымдағы зерттеулерге-деңгейлес, әдеби ұғым түсініктердің тұңғыш рет ұлттық ұғымға лайықталған, арнайы пән сөздері жарияланған ғылыми зерттеу екенін айтады. Академик З.Қабдолов 1988-ші жылы ғалым есімі, ақталғаннан кейін, А.Байтұрсынұлының әдеби мұрасы хақында Әдебиет танытқыш -- тұңғыш қазақы трактат, әдебиет теориясының басы екенін, кітаптың қадірі мен қасиеті, тарихи мәні мен маңызы кешегі кеңес кезінде бұрмаланғанымен, әлем ғалымдары арасын-да ғылыми тұрғыдан мойындалған ғылыми зерттеу еңбек екендігін ашып жазды, бүгінгі таныммен талдап таратты .Академик Р.Нұрғали Күлтегін баспасынан жарық көрген өзінің Қазақ әдебиетінің алтын ғасыры атты зерттеу-еңбегінде Әдебиет танытқыштың қазір Алматыда сақталған кітаптарының соңғы беттері жыртылғандықтан, еңбектің тексті түгел берілмей отыр.
Зейін салған кісі, аңғарса керек, А.Байтұрсынов былай дейді: ұстасу шығармалар қайраткердің түріне қарай үшке бөлінеді: 1) әлектеніс; 2) азаптаныс; 3)әуреленіс. Осылардың біріншісі -- әлектеніс пен үшіншісі әуреленіс тал-данады, ал екіншісі -- азаптаныс жоқ. Сондықтан сақталған кітап бойынша болашақта Әдебиет танытқыштың" толық текстін табу міндеті тұр, тағы бір мәселе әр түрлі жанрлық формаларды талдап болғаннан кейін А.Байтұрсынов әр жерде бұларды нұсқалықтың пәленше нөмірлерінен қара деп ескертеді. Ендеше „Әдебиет танытқыш" оқулық, оның хрестоматиясы -- нұсқалығы да болған ғой. Ғасыр саңлағы: Ахмет Байтұрсынұлының шығармашылық ғұмырбаяны Қысқасы, Ахмет Байтұрсыновтың ұлы еңбегі „Әдебиет танытқыш" төңірегінде әлі-де көп зерттеулер жүргізу керек деген толғақты ойын әдебиеттанушы ғалымдарға арнайды
Шындығында, қазақ әдебиеттану ғылымына негіз болған бұл зерттеу еңбектің келешекте арнайы кешенді түрде зерттейтін өзекті тақырып. Еңбектегі әдеби терминдер бұл күні әдбен халықаралық терминдерге бой алдырған әдебиеттану ғылымының сөздік қорын қазақыландыруға септігі тиер еді. Академик Р.Нұрғалиұлы: „Әдебиет танытқыш" әдебиеттанудың әлемдік терминологиялық стандарт-деңгейіне көтеріліп, шет сөзді араластырмай,қонымды, ықшамды, бір-бірімен сабақтас, ұйқас, ұялас ұғымдардың тұтас ұлттық қазақы жүйесін жасап берді.

Әдебиет танытқыш туралы, ондағы атаулар мен терминдердің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.