Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі күнкөріс минимумын, тұтыну себетін және ең төменгі еңбекақыны талдау

1. Қазақстандағы еңбек ақы мөлшері
2. Қазақстандағы ең төменгі тұтыным қоржыны мен күнкөріс минимумы
3. Шет елдегі еңбек ақыны ұйымдастыру жолдары

Елімізде еңбек ақы және оның төлену жүйелерін реттейтін негізгі механизм – “Қазақстан Республикасындағы Еңбек туралы” заңда толықтай келтіріліп құрылған. Еңбек ақыны саралау тетігінде тарифтік жүйе орта орын алады. Тарифтік жүйеге: бірінші разрядтың тариф мөлшерлемесі, бірыңғай тарифтік топ, тарифтік кәсіптік анықтамалар жатады. Еңбек ақыны тарифтік жүйемен қалыптастыруда негізгі бастапқы ережелер мыналар:
- тарифтік мөлшер мен айлық жалақы мемлекеттің төменгі еңбек ақы деңгейіне кепілдігі болып табылады;
- кәсіпорын иелері мөлшерлеменің, айлықтың және табыстың басқа да құрамдары өз еркімен тек аз мөлшерден төмен емес тағайындауларына болады.
Қазақстанда нақтылы еңбек ақының тұрақты төмендеуінен, еңбек ақы мен тұтынушы бюджетінің қатынасы нашарлауынан төменгі еңбек ақының жұмыс күшін толықтыру және әлеуметтік қорғау функциялары түгелдей жойылған. Бұл жағдай жұмыс күшінің арзандауына, жұмыскерді материалдық қорғауды төмендетіп жасырын жұмыс орындарының пайда болуын, кедейшілікті көбейтті. Төменгі еңбек ақы деңгейі Қазақстан Республикасының үкімет орындарының тұрақты бақылауында.
Ең төменгі еңбек ақы мөлшерін белгілеуде әртүрлі жағдайлар есепке алынады. Әсіресе, елдің экономикалық жағдайы басты назарға ұсталады. Басқа да дамыған елдерде де осы принцип қолданылады.
1996 жылға дейін ең төменгі еңбек ақы (ЕТЕА) мөлшері 300 теңгені ғана құраған. ЕТЕА термині отбасылық жәрдемақы, өтемақы, салықтар, алымдар, айыптар және басқа төлемдерді есептеу үшін қолданылады.
1996 жылдан бастап жаңа коэффициент – айлық есептік көрсеткіш (АЕК) белгілеуде қолданылады. Нақты ең төменгі жалақыға тарифтік ставканың бірінші разрядының біртұтас тарифтік торымен шек қойылмайды. Оның көлемі 1997жылы қаңтарынан – 2030 тг, ал есептік көрсеткіштің көлемі – 550 тг кварталдық өсуімен, 1998 жылы – 2360 тг және 630 тг сәйкесінше. ҚР “Республикалық бюджеті туралы” 2005 жылы шілде айынан ең төменгі жалақы деңгейі 9000 тг көлемінде белгіленеді, 20005 жылдың қаңтарынан зейнетақыға аудару, жеңілдіктер, айып санкциялары, салықтық төлемдердің айлық есептік көрсеткіші 971 тг көлемінде белгіленеді.
2006 жылы 1-ші қаңтарынан: ең төменгі жалақы көлемі – 9200 тг, зейнетақының базалық көлемі – 3000 тг, ал ең төменгі зейнетақы көлемі – 6700 тг, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес айып санкциялары, салықтар және басқа да төлемдер көлемі – 1030 тг, ал ең төменгі өмір сүру деңгейі – 7945 тг.

1. Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы ҚР-ның Заңы, Алматы; Юрист-2005ж.
2. Г.Ө. Жолдаспаева “Кәсіпорын экономикасы” оқу құралы, Алматы, 2002 жыл.
3. Қазақстан Республикасында жалақыны көтеру. Сатаев Т// Саясат 2006 жыл