Нарықтық шаруашылықтың артықшылықтары және кемшіліктері жайлы мәлімет
1 Нарықтық экономика
2 Нарықтың маңызды элементтері
3 Нарықтық жүйенің артықшылығы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
2 Нарықтың маңызды элементтері
3 Нарықтық жүйенің артықшылығы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Нарықтық экономика – еркін кәсіпкерлік, өндіріс құрал-жабдығына меншік нысандарының көптігі, нарықтық баға белгілеу, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы шарттық қатынастар,мемлекеттің шаруашылық қызметке шектеулі түрде араласуы қағидаттарына негізделген экономика, яғни тауарлар мен қызметтерді өндіру, бөлу, оны бағдарламалау және реттеу саласы нарықта біріктірілетін экономика.
Рынокта бәсеке барысында сұраным мен ұсыным, баға құралады. Сұраным мен ұсынымның өзара әрекеті нарықтық экономиканың тиімділігін қамтамасыз ететін тетік болып табылады. Баға кәсіпорындар мен тұтынушыларға нарықта қалай әрекет ету керектігін – осы тауарды көп өндіру керек пе, жоқ па оның шығарылымын қысқарту немесе тоқтату керек пе, жоқ па дегенді хабарлайды. Бағаның құралу тетігімен қатар рыноктағы бәсекеге ерекше назар аударуға тура келеді, яғни бір-бірімен бәсекелесуші бірқатар фирмалар (кәсіпорындар) болса және олардың бірде-біреуі баға белгілеу үдерісін басқара алмаса – олар тұтынушылар алғысы келетін және төлей алатын тауарларды өндіруге мәжбүр болады. Алайда тауарлардың белгілі бір санаттары үшін баға тетігі жұмыс істемейді (мыс.қорғаныс) кейде тауар өндіруге жұмсалған барлық шығынды көрсетуге дәрменсіз болады, демек, баға мен шығын оның қоғамдық нәтижесін көрсетпейді. Нарықтың осы және басқа кемшіліктері нақты өмірде ұдайы кездесіп отырады, сондықтан “таза” нарықтық экономика, сұраным мен ұсынымның қандай үлгісінде құрылса да, болмайды. Нарық әрқашанда бірге әрекет етуші кәсіпорындар мен монополиялар, түрлі ұйымдар, саяси өкімет тарапынан араласу – реттеу арқылы толықтырылып, шектеліп отырады. Сонымен бірге нарықтық шаруашылық пен баға белгілеу тетіктерін толық алып тастап, оның орнына экономиканы толық басқару әкімш. және саяси шешімдермен шешілетін болса, онда “таза” жоспарлы экономика дейтін пайда болады.
Рынокта бәсеке барысында сұраным мен ұсыным, баға құралады. Сұраным мен ұсынымның өзара әрекеті нарықтық экономиканың тиімділігін қамтамасыз ететін тетік болып табылады. Баға кәсіпорындар мен тұтынушыларға нарықта қалай әрекет ету керектігін – осы тауарды көп өндіру керек пе, жоқ па оның шығарылымын қысқарту немесе тоқтату керек пе, жоқ па дегенді хабарлайды. Бағаның құралу тетігімен қатар рыноктағы бәсекеге ерекше назар аударуға тура келеді, яғни бір-бірімен бәсекелесуші бірқатар фирмалар (кәсіпорындар) болса және олардың бірде-біреуі баға белгілеу үдерісін басқара алмаса – олар тұтынушылар алғысы келетін және төлей алатын тауарларды өндіруге мәжбүр болады. Алайда тауарлардың белгілі бір санаттары үшін баға тетігі жұмыс істемейді (мыс.қорғаныс) кейде тауар өндіруге жұмсалған барлық шығынды көрсетуге дәрменсіз болады, демек, баға мен шығын оның қоғамдық нәтижесін көрсетпейді. Нарықтың осы және басқа кемшіліктері нақты өмірде ұдайы кездесіп отырады, сондықтан “таза” нарықтық экономика, сұраным мен ұсынымның қандай үлгісінде құрылса да, болмайды. Нарық әрқашанда бірге әрекет етуші кәсіпорындар мен монополиялар, түрлі ұйымдар, саяси өкімет тарапынан араласу – реттеу арқылы толықтырылып, шектеліп отырады. Сонымен бірге нарықтық шаруашылық пен баға белгілеу тетіктерін толық алып тастап, оның орнына экономиканы толық басқару әкімш. және саяси шешімдермен шешілетін болса, онда “таза” жоспарлы экономика дейтін пайда болады.
1. Жолдасова Г.А. «Экономика негіздерінен сабақ беру әдістемесі» Астана 2003
2. Я.Ә.Әубакіров.Б.Б.Байжуманов «Экономикалық теория»
3. Аналитическая информация о состояниирынка ценных бумаг Республика Казахстан. Рынок ценныхбумаг Казахстана. 2006ж
4. Қазақстан Республикасының “Инвестиция туралы” заңы. 2003 жыл және 2005-2006 жылдардағы енгізілген өзгертулермен
2. Я.Ә.Әубакіров.Б.Б.Байжуманов «Экономикалық теория»
3. Аналитическая информация о состояниирынка ценных бумаг Республика Казахстан. Рынок ценныхбумаг Казахстана. 2006ж
4. Қазақстан Республикасының “Инвестиция туралы” заңы. 2003 жыл және 2005-2006 жылдардағы енгізілген өзгертулермен
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
СӨЖ
Тақырыбы:Нарықтық шаруашылықтың артықшылықтары және кемшіліктері
Орындаған:Есболова Жанар
Тобы:АГ-413
Тексерген:Қуантқан Б.Қ.
Семей 2015ж
Жоспары:
1 Нарықтық экономика
2 Нарықтың маңызды элементтері
3 Нарықтық жүйенің артықшылығы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Нарықтық экономика - еркін кәсіпкерлік, өндіріс құрал-жабдығына меншік нысандарының көптігі, нарықтық баға белгілеу, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы шарттық қатынастар,мемлекеттің шаруашылық қызметке шектеулі түрде араласуы қағидаттарына негізделген экономика, яғни тауарлар мен қызметтерді өндіру, бөлу, оны бағдарламалау және реттеу саласы нарықта біріктірілетін экономика.
Рынокта бәсеке барысында сұраным мен ұсыным, баға құралады. Сұраным мен ұсынымның өзара әрекеті нарықтық экономиканың тиімділігін қамтамасыз ететін тетік болып табылады. Баға кәсіпорындар мен тұтынушыларға нарықта қалай әрекет ету керектігін - осы тауарды көп өндіру керек пе, жоқ па оның шығарылымын қысқарту немесе тоқтату керек пе, жоқ па дегенді хабарлайды. Бағаның құралу тетігімен қатар рыноктағы бәсекеге ерекше назар аударуға тура келеді, яғни бір-бірімен бәсекелесуші бірқатар фирмалар (кәсіпорындар) болса және олардың бірде-біреуі баға белгілеу үдерісін басқара алмаса - олар тұтынушылар алғысы келетін және төлей алатын тауарларды өндіруге мәжбүр болады. Алайда тауарлардың белгілі бір санаттары үшін баға тетігі жұмыс істемейді (мыс.қорғаныс) кейде тауар өндіруге жұмсалған барлық шығынды көрсетуге дәрменсіз болады, демек, баға мен шығын оның қоғамдық нәтижесін көрсетпейді. Нарықтың осы және басқа кемшіліктері нақты өмірде ұдайы кездесіп отырады, сондықтан "таза" нарықтық экономика, сұраным мен ұсынымның қандай үлгісінде құрылса да, болмайды. Нарық әрқашанда бірге әрекет етуші кәсіпорындар мен монополиялар, түрлі ұйымдар, саяси өкімет тарапынан араласу - реттеу арқылы толықтырылып, шектеліп отырады. Сонымен бірге нарықтық шаруашылық пен баға белгілеу тетіктерін толық алып тастап, оның орнына экономиканы толық басқару әкімш. және саяси шешімдермен шешілетін болса, онда "таза" жоспарлы экономика дейтін пайда болады.
Нарықтың маңызды элементтері
Нарықтың маңызды элементтеріне нарықтық инфрақұрылым жатады. Нарық тауар биржаларының көтерме және бөлшек сауда құрылымдарының құрылып, қызмет етуін талап етеді.Нарық экономикасы әрекеттерінің механизмі үш басты принциптерге негізделеді:
* маржиналдық (шекті) талдауға;
* балама тандау шығындарына;
* экономикалық рационалдыққа.
Маржиналдық талдау принциптері негізінде нарық субъектілерінің іс-кимылы жүріп отырады. Олардың әрекеттеріне әсер ететін орташа емес шекті шамалар болады. Осының нәтижесінде нарықты тауарлармен толық қамту, нарықтық бағаның өзгеруі, нарық экономикасының бір жағдайдан басқашаға ауысуы бірте-бірте жүріп отырады. Жаңа шекті субъектінің пайда болуы нарық экономикасына, ондағы ұсыныс пен сұранысқа, мәнді әсер етпейді. Жетілген нарық жағдайында, яғни үлкен және үнемі болатын ұсыныс кезінде, шаруашылық жүргізушілер өте көп болғанда, олардың әрқайсының нарықтағы жеке үлес салмағы шексіз аз шамада болады. Маржиналдық бағыт нарықтық ортаның үзілмей қызмет етуін қамтиды деуге болады; сұраныс пен ұсыныстың күрт тербелуіне жол бермейді; тауар өндірушілер мен тұтынушылар тепе-тендік болмысын қамтамасыз етіп отырады.
Балама таңдау шығандарының припциптері. Балама таңдау шығындарына, тікелей шығындар жөне ресурстарды пайдаланудың, немесе, кәсіпкерлік әрекеттердің осыдан басқа, өзгеше әдістерінен бас тартудың салдарынан түспеген, табыстың және тікелей шығындардың жиынтығы жатады.Нарық экономикасының ерекшелігі мынада: барынша қолданылмаған мүмкіндіктердің варианттарының ішінен, ең ұнамсыз болса да, әйтеуір күмәнсіз табысқа жеткізетін варианты тандап алынады. Балама тандау шығындары принципі өндірушілерді, олардағы бар ресурстарды тиімді қолдануға ынталандырады.
Экономикалық,рационалдық принципі табыс пен шығындарды салыстырып отыруға негізделеді. Рационалдык тандау өзгеріп тұратын варианттардан жасалады. Осы варианттардың ішінен, мүмкін болатын пайда ең аз көлемде болса да, күмәнсіз табысты қамтамасыз ететін вариант алынады. Рационалдықтың критериі -- табыс төтенше құқықтың болуымен байланысты. Фирма неғұрлым өзінің пайдасын көбейтуді көздейді, ал тұтынушылар -- капиталды шектеп пайдалана отырып, барынша өздерінің қал-ахуалын жақсартуды көздейді.Нарық экономикасын осы аталған принциптер негізінде құру, тепе-тендік болмысына жетуді қамтамасыз етеді. Осы болмыс нарық механизмінің орталық проблемасы. Бұл жағдай екі қарама қарсы күштерді қолдануға негізделеді -- бір жақтан, сұраныс пен ұсынысты, екінші жақтан, нарықтағы бағаны.
Сирек кездесу нарық экономикасының өте маңызды шарты болып табылады. Сиректікдеген түсінік экономистер үшін өте маңызды методологиялық құрал,әсіресе тауардың пайдалылығын дәлелдеуде қолданылатын.Демек,шекті пайдалылық теориясында сиректік деген түсінік негізгі жөне ешқандай түсіндірме тілемейтін, физикалық ақиқат болып табылады. Сиректік мәселелерін зерттеу, белгілі бір тұрғыда кейбір игіліктердің тапшылығын дәлелдеуге мүмкіндік береді.
Классикалық мектептің өкілдД.Рикардо,А.Смит сиректік түсінігін құнмен байланыстырады. Олардын, айтуы бойынша сиректік еңбектің санымен қатар, тауардың құнын белгілейтін маңызды факторларға жатады. Осы замандағы нарықтық қатынастар теориясында сиректіктің түсінігі белгілі трансформацияға ұшырап отыр. Егер бұрын сиректікті табиғи және әлеуметтік факторлармен байланыстырған болса, қазір сиректік нарықтың қызмет ету мерзімімен байланыстырылып отыр.Сұранысы мол жаңа игілік бір мезетте және толығымен қажеттіліктерді қамтамасыз ете алмайды. Бүл үшін белгілі уақыт мерзімі қажет. Осыдан тұжырым: сиректігі мол болған сайын, осы игіліктің қажет санын өндіруге соншама мол уақыт керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нарықтық экономика үлгілері
Қазіргі уакытта Қазақстанда барша шаруашылық жүргізудің экономикалық жүйелік қызметтерінің нарықтық үлгісі жасалуда. Осы жағдайда нарық экономикасы жоғары дамыған елдер қолданып отырған үлгілердің ерекшелігін білу өте қажет. Алдымен назарымызды барлық нарықтық жүйелер жөне олардың даму бағыттары тәуелді болатын жағдайларға көңіл аударайық:
географиялық орналасу;
табиғи ресурстардың бар болуы;
тарихи даму жағдайлары;
халықтың дәстүрі, әдет-ғүрыпы;
өндіргіш күштердің даму дәрежесі;
қоғамның өлеуметтік бағытгалуы.
Шаруашылық жүргізудің нарықтық шарттарының әр елдердің өзіне тән ерекшеліктері болады. Сонымен қатар барлық нарықтық үлгілердің ортақ көрсеткіштері болады:
* меншіктің әр алуан формаларының болуы;
* тауарлар мен қызметтерге көбінесе еркін баға болуы;
* еркін бәсекенің дамыған жүйесі;
* кәсіпкерлік әрекеттердің кең тарауы;
* экономиканы мемлекеттік реттеудің белгілі жүйесі.
Қазіргі заманда қолданылатын нарықтық үлгілердің бірнешесін атап өтуге болады.
Нарықтық экономика жағдайындағы шаруашылық механизмді жетілдіру
Нарықтық экономика тауар-ақша қатынастарының ең жоғарғы даму сатысы ретінде. Нарықтың мәні, қызметтері. Нарықтың артықшылықтары және кемшіліктері. Нарықтық экономиканың ұстанымдары: маржиналдық талдау, баламалы таңдау шығындары, экономикалық ұтымдылық. Нарықтық механизм элементтері:сұраныс, ұсыныс, баға, бәсеке.
Нарықтың мәні және атқару механизмі
Нарықтық жүйе меншік үстемдігі, қоғамдық еңбек бөлінісі, ақша арқылы жүзеге асырылатын айырбас қатынасының кеңінен дамуымен сипатталады. Бұл жүйе аз шығын жұмсау арқылы жоғары нәтижеге жетуге негізделеді.
Нарықтық экономика- өндірушілер мен тұтынушылар нарық арқылы әрекет ететін шаруашылықты ұйымдастыру нысаны.
Нарық- бұл өндіріс, бөлу, айырбас және тұтыну аясында сату және сатып алу арқылы жүзеге асырылатын ұйымдық экономикалық қатынастар жүйесі.
Нарықтың мәні оның қызметтерінде толық көрінеді. Нарық өзара байланысты мынындай маңызды қызметтерді атқарады: реттеу, делдалдық, баға белгілеу, ақпараттық, ынталандырушылық қызметтері.
Нарық субьектілерінің өзара әрекеті және нарықтың құрылымы мен инфрақұрылымы.
Нарықтың сипаты оның субьектілері мен олардың іс әрекетін талдаумен байланысты.
Нарықтық субьектілері: үй шаруашылығы,фирма және мемлекет ретінде қарастырылады.
Нарықтық обьектілеріне:тауарлар мен қызмет көрсетулер, өндіріс факторлары, ақша, бағалы қағаздар және т.б. жатады.
Нарықтың күрделі экономикалық жүйе ретінде өзіндік құрылымы бар. Нарықтың құрылымы бұл нарықтың жекелеген элементтерінің ішкі құрылымы.Нарықтың құрылымы әр түрлі белгілері бойынша көптеген түрлерге бөлінеді. Қазіргі кезде нарық дамыған инфрақұрылымсыз, яғни қосалқы, көмекші салалар мен ұйымдарсыз орын алуы мүмкін емес.
Нарықтың инфрақұрылымы -бұл нарықтық қатынастардың қызмет етуін қамтамасыз ететін мекемелер,мемлекеттік және коммерциялық фирмалардың жиынтығы.
Нарықтық инфрақұрылымдардың төрт негізгі түрі бар: тауар нарығы, қаржы нарығы, еңбек нарығы және ақпараттық нарық.
Нарық механизмінің элементтері
Нарықтық экономиканың қызмет етуі, нарықтың белгілі элементтерінің болуын талап етеді. Олардың жиынтығы нарық жүйесін құрайды. Нарықтың негізгі элементтері өндіруші мен тұтынушы, сұраныс, ұсыныс, баға және бәсеке.
Бәсеке пайданың жоғары болуын және осының негізінде өндіріс масштабын кеңейтуді қамтамасыз етеді.Нарық субьектілерінің өзара әсері мен пропорцияларын реттеу механизмінің формасы болып табылады.
Нарықты жандандыратын бәсекеге үнемі бизнесмендердің келісімі арқылы олрдың экономикалық күштерінің шоғырлануы қауіп төндіреді. Нәтижесінде бәсекенің қарсыласы монополия пайда болады.
Нарықтық үстемдіктің түрлері:
- Монополия(monos біреу,poleo сатамын ) бір жеке адамның, топтың немесе мемлекеттің экономикалық әрекетке ерекше құқығы, яғни бір сатушының ерекше шаруашылық жағдайы. Монополияны ұйымдастырудың бірнеше түрі болады. Олар: картель,синдикат,трест,концерн және конгломет.
-Олигополия (oligos-аз, polio-сатамын)бір тауарды өндіру мен өткізу бірнеше ірі фирмалардың қолына жинақталу монополиясын айтамыз;
- Монопсония(monos-opsonia-өнім сатып алу)бір сатып алушының, өзінің қойған шартына сәйкес өнімнің бір түрінің барлығын сатып алуға мүмкіндігі бар , ерекше жағдайы;
- Олигопсония нарықтағы бірнеше сатып алушылардың үстемдігі.
Нарықтық қатынастың тұлғалары мен нысандары, нарықтық құрылым, нарықтық инфрақұрылым.
Нарықтық инфрақұрылым - нарықтағы тауарлармен мен қызметтердің еркін қозғалысын қамтамасыз ететін ұйымдар, мекемелер, институттар жүйесі. Нарықтың инфрақұрылымның негізі - жабдықтау, өткізу, брокерлік, делдалдық ұйымдар, коммерциялық фирмалар.Материалдық негізі - көлік жүйесі, ақпарат және байланыс жүйесі. Несиелік - есептеу негізі банктік және сақтандыру жүйесі, ірі және шағын несиелік жинақ мекемелері, коммерциялық банктер.
Жәрмеңкелер - белгілі бір орында ұйымдастырылған көпшілікке арналған рынок және ортағасырларда Еуропада пайда болды.
Аукцион - нарықта өнімдерді сатумен байланысты ұйымдастырылады. Алдын ала белгіленген орында тауарды жария түрде жоғары бағада сату басты мақсат болып табылады.
Мәжбүрлі аукцион - қарызды өтеу үшін сот органдары арқылы жүргізіледі.
Ерікті аукцион - тауар иелерінің бастамасымен ұйымдастырылады.
Биржа - сатушы мен сатып алушы қатынас жасау үшін арнайы ұйымдастырылған нарық. Оның түрлері:
Қор биржасы - бағалы қағаз нарығы, әсересе облигацияны белгіленген бағамен сату мен сатып алу шарттары жасалынатын нарық. Валюталық биржада валютаның бір партиялар саудасы жүргізіледі.
Еңбек биржасы - арнайы тауар ретінде жұмыс күшін сату және сатып алу процесін ұйымдастырумен маманданған қызметтері.
Тауар биржасы - материалдық, заттық объектілердің нарық. Түрлі тауарлардың ұсынылған биржалары әмбебап деп аталады.
Нарықтық бәсекенің әртүрлі сипатта болуы нарықтың құрылымына байланысты.
Ал нарық құрылымдарының бір-бірінен өзгешелігі өзіне тән белгілерімен анықталады.
Нарықтық құрылымдардың негізгі типтері:жетілген және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
СӨЖ
Тақырыбы:Нарықтық шаруашылықтың артықшылықтары және кемшіліктері
Орындаған:Есболова Жанар
Тобы:АГ-413
Тексерген:Қуантқан Б.Қ.
Семей 2015ж
Жоспары:
1 Нарықтық экономика
2 Нарықтың маңызды элементтері
3 Нарықтық жүйенің артықшылығы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Нарықтық экономика - еркін кәсіпкерлік, өндіріс құрал-жабдығына меншік нысандарының көптігі, нарықтық баға белгілеу, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы шарттық қатынастар,мемлекеттің шаруашылық қызметке шектеулі түрде араласуы қағидаттарына негізделген экономика, яғни тауарлар мен қызметтерді өндіру, бөлу, оны бағдарламалау және реттеу саласы нарықта біріктірілетін экономика.
Рынокта бәсеке барысында сұраным мен ұсыным, баға құралады. Сұраным мен ұсынымның өзара әрекеті нарықтық экономиканың тиімділігін қамтамасыз ететін тетік болып табылады. Баға кәсіпорындар мен тұтынушыларға нарықта қалай әрекет ету керектігін - осы тауарды көп өндіру керек пе, жоқ па оның шығарылымын қысқарту немесе тоқтату керек пе, жоқ па дегенді хабарлайды. Бағаның құралу тетігімен қатар рыноктағы бәсекеге ерекше назар аударуға тура келеді, яғни бір-бірімен бәсекелесуші бірқатар фирмалар (кәсіпорындар) болса және олардың бірде-біреуі баға белгілеу үдерісін басқара алмаса - олар тұтынушылар алғысы келетін және төлей алатын тауарларды өндіруге мәжбүр болады. Алайда тауарлардың белгілі бір санаттары үшін баға тетігі жұмыс істемейді (мыс.қорғаныс) кейде тауар өндіруге жұмсалған барлық шығынды көрсетуге дәрменсіз болады, демек, баға мен шығын оның қоғамдық нәтижесін көрсетпейді. Нарықтың осы және басқа кемшіліктері нақты өмірде ұдайы кездесіп отырады, сондықтан "таза" нарықтық экономика, сұраным мен ұсынымның қандай үлгісінде құрылса да, болмайды. Нарық әрқашанда бірге әрекет етуші кәсіпорындар мен монополиялар, түрлі ұйымдар, саяси өкімет тарапынан араласу - реттеу арқылы толықтырылып, шектеліп отырады. Сонымен бірге нарықтық шаруашылық пен баға белгілеу тетіктерін толық алып тастап, оның орнына экономиканы толық басқару әкімш. және саяси шешімдермен шешілетін болса, онда "таза" жоспарлы экономика дейтін пайда болады.
Нарықтың маңызды элементтері
Нарықтың маңызды элементтеріне нарықтық инфрақұрылым жатады. Нарық тауар биржаларының көтерме және бөлшек сауда құрылымдарының құрылып, қызмет етуін талап етеді.Нарық экономикасы әрекеттерінің механизмі үш басты принциптерге негізделеді:
* маржиналдық (шекті) талдауға;
* балама тандау шығындарына;
* экономикалық рационалдыққа.
Маржиналдық талдау принциптері негізінде нарық субъектілерінің іс-кимылы жүріп отырады. Олардың әрекеттеріне әсер ететін орташа емес шекті шамалар болады. Осының нәтижесінде нарықты тауарлармен толық қамту, нарықтық бағаның өзгеруі, нарық экономикасының бір жағдайдан басқашаға ауысуы бірте-бірте жүріп отырады. Жаңа шекті субъектінің пайда болуы нарық экономикасына, ондағы ұсыныс пен сұранысқа, мәнді әсер етпейді. Жетілген нарық жағдайында, яғни үлкен және үнемі болатын ұсыныс кезінде, шаруашылық жүргізушілер өте көп болғанда, олардың әрқайсының нарықтағы жеке үлес салмағы шексіз аз шамада болады. Маржиналдық бағыт нарықтық ортаның үзілмей қызмет етуін қамтиды деуге болады; сұраныс пен ұсыныстың күрт тербелуіне жол бермейді; тауар өндірушілер мен тұтынушылар тепе-тендік болмысын қамтамасыз етіп отырады.
Балама таңдау шығандарының припциптері. Балама таңдау шығындарына, тікелей шығындар жөне ресурстарды пайдаланудың, немесе, кәсіпкерлік әрекеттердің осыдан басқа, өзгеше әдістерінен бас тартудың салдарынан түспеген, табыстың және тікелей шығындардың жиынтығы жатады.Нарық экономикасының ерекшелігі мынада: барынша қолданылмаған мүмкіндіктердің варианттарының ішінен, ең ұнамсыз болса да, әйтеуір күмәнсіз табысқа жеткізетін варианты тандап алынады. Балама тандау шығындары принципі өндірушілерді, олардағы бар ресурстарды тиімді қолдануға ынталандырады.
Экономикалық,рационалдық принципі табыс пен шығындарды салыстырып отыруға негізделеді. Рационалдык тандау өзгеріп тұратын варианттардан жасалады. Осы варианттардың ішінен, мүмкін болатын пайда ең аз көлемде болса да, күмәнсіз табысты қамтамасыз ететін вариант алынады. Рационалдықтың критериі -- табыс төтенше құқықтың болуымен байланысты. Фирма неғұрлым өзінің пайдасын көбейтуді көздейді, ал тұтынушылар -- капиталды шектеп пайдалана отырып, барынша өздерінің қал-ахуалын жақсартуды көздейді.Нарық экономикасын осы аталған принциптер негізінде құру, тепе-тендік болмысына жетуді қамтамасыз етеді. Осы болмыс нарық механизмінің орталық проблемасы. Бұл жағдай екі қарама қарсы күштерді қолдануға негізделеді -- бір жақтан, сұраныс пен ұсынысты, екінші жақтан, нарықтағы бағаны.
Сирек кездесу нарық экономикасының өте маңызды шарты болып табылады. Сиректікдеген түсінік экономистер үшін өте маңызды методологиялық құрал,әсіресе тауардың пайдалылығын дәлелдеуде қолданылатын.Демек,шекті пайдалылық теориясында сиректік деген түсінік негізгі жөне ешқандай түсіндірме тілемейтін, физикалық ақиқат болып табылады. Сиректік мәселелерін зерттеу, белгілі бір тұрғыда кейбір игіліктердің тапшылығын дәлелдеуге мүмкіндік береді.
Классикалық мектептің өкілдД.Рикардо,А.Смит сиректік түсінігін құнмен байланыстырады. Олардын, айтуы бойынша сиректік еңбектің санымен қатар, тауардың құнын белгілейтін маңызды факторларға жатады. Осы замандағы нарықтық қатынастар теориясында сиректіктің түсінігі белгілі трансформацияға ұшырап отыр. Егер бұрын сиректікті табиғи және әлеуметтік факторлармен байланыстырған болса, қазір сиректік нарықтың қызмет ету мерзімімен байланыстырылып отыр.Сұранысы мол жаңа игілік бір мезетте және толығымен қажеттіліктерді қамтамасыз ете алмайды. Бүл үшін белгілі уақыт мерзімі қажет. Осыдан тұжырым: сиректігі мол болған сайын, осы игіліктің қажет санын өндіруге соншама мол уақыт керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нарықтық экономика үлгілері
Қазіргі уакытта Қазақстанда барша шаруашылық жүргізудің экономикалық жүйелік қызметтерінің нарықтық үлгісі жасалуда. Осы жағдайда нарық экономикасы жоғары дамыған елдер қолданып отырған үлгілердің ерекшелігін білу өте қажет. Алдымен назарымызды барлық нарықтық жүйелер жөне олардың даму бағыттары тәуелді болатын жағдайларға көңіл аударайық:
географиялық орналасу;
табиғи ресурстардың бар болуы;
тарихи даму жағдайлары;
халықтың дәстүрі, әдет-ғүрыпы;
өндіргіш күштердің даму дәрежесі;
қоғамның өлеуметтік бағытгалуы.
Шаруашылық жүргізудің нарықтық шарттарының әр елдердің өзіне тән ерекшеліктері болады. Сонымен қатар барлық нарықтық үлгілердің ортақ көрсеткіштері болады:
* меншіктің әр алуан формаларының болуы;
* тауарлар мен қызметтерге көбінесе еркін баға болуы;
* еркін бәсекенің дамыған жүйесі;
* кәсіпкерлік әрекеттердің кең тарауы;
* экономиканы мемлекеттік реттеудің белгілі жүйесі.
Қазіргі заманда қолданылатын нарықтық үлгілердің бірнешесін атап өтуге болады.
Нарықтық экономика жағдайындағы шаруашылық механизмді жетілдіру
Нарықтық экономика тауар-ақша қатынастарының ең жоғарғы даму сатысы ретінде. Нарықтың мәні, қызметтері. Нарықтың артықшылықтары және кемшіліктері. Нарықтық экономиканың ұстанымдары: маржиналдық талдау, баламалы таңдау шығындары, экономикалық ұтымдылық. Нарықтық механизм элементтері:сұраныс, ұсыныс, баға, бәсеке.
Нарықтың мәні және атқару механизмі
Нарықтық жүйе меншік үстемдігі, қоғамдық еңбек бөлінісі, ақша арқылы жүзеге асырылатын айырбас қатынасының кеңінен дамуымен сипатталады. Бұл жүйе аз шығын жұмсау арқылы жоғары нәтижеге жетуге негізделеді.
Нарықтық экономика- өндірушілер мен тұтынушылар нарық арқылы әрекет ететін шаруашылықты ұйымдастыру нысаны.
Нарық- бұл өндіріс, бөлу, айырбас және тұтыну аясында сату және сатып алу арқылы жүзеге асырылатын ұйымдық экономикалық қатынастар жүйесі.
Нарықтың мәні оның қызметтерінде толық көрінеді. Нарық өзара байланысты мынындай маңызды қызметтерді атқарады: реттеу, делдалдық, баға белгілеу, ақпараттық, ынталандырушылық қызметтері.
Нарық субьектілерінің өзара әрекеті және нарықтың құрылымы мен инфрақұрылымы.
Нарықтың сипаты оның субьектілері мен олардың іс әрекетін талдаумен байланысты.
Нарықтық субьектілері: үй шаруашылығы,фирма және мемлекет ретінде қарастырылады.
Нарықтық обьектілеріне:тауарлар мен қызмет көрсетулер, өндіріс факторлары, ақша, бағалы қағаздар және т.б. жатады.
Нарықтың күрделі экономикалық жүйе ретінде өзіндік құрылымы бар. Нарықтың құрылымы бұл нарықтың жекелеген элементтерінің ішкі құрылымы.Нарықтың құрылымы әр түрлі белгілері бойынша көптеген түрлерге бөлінеді. Қазіргі кезде нарық дамыған инфрақұрылымсыз, яғни қосалқы, көмекші салалар мен ұйымдарсыз орын алуы мүмкін емес.
Нарықтың инфрақұрылымы -бұл нарықтық қатынастардың қызмет етуін қамтамасыз ететін мекемелер,мемлекеттік және коммерциялық фирмалардың жиынтығы.
Нарықтық инфрақұрылымдардың төрт негізгі түрі бар: тауар нарығы, қаржы нарығы, еңбек нарығы және ақпараттық нарық.
Нарық механизмінің элементтері
Нарықтық экономиканың қызмет етуі, нарықтың белгілі элементтерінің болуын талап етеді. Олардың жиынтығы нарық жүйесін құрайды. Нарықтың негізгі элементтері өндіруші мен тұтынушы, сұраныс, ұсыныс, баға және бәсеке.
Бәсеке пайданың жоғары болуын және осының негізінде өндіріс масштабын кеңейтуді қамтамасыз етеді.Нарық субьектілерінің өзара әсері мен пропорцияларын реттеу механизмінің формасы болып табылады.
Нарықты жандандыратын бәсекеге үнемі бизнесмендердің келісімі арқылы олрдың экономикалық күштерінің шоғырлануы қауіп төндіреді. Нәтижесінде бәсекенің қарсыласы монополия пайда болады.
Нарықтық үстемдіктің түрлері:
- Монополия(monos біреу,poleo сатамын ) бір жеке адамның, топтың немесе мемлекеттің экономикалық әрекетке ерекше құқығы, яғни бір сатушының ерекше шаруашылық жағдайы. Монополияны ұйымдастырудың бірнеше түрі болады. Олар: картель,синдикат,трест,концерн және конгломет.
-Олигополия (oligos-аз, polio-сатамын)бір тауарды өндіру мен өткізу бірнеше ірі фирмалардың қолына жинақталу монополиясын айтамыз;
- Монопсония(monos-opsonia-өнім сатып алу)бір сатып алушының, өзінің қойған шартына сәйкес өнімнің бір түрінің барлығын сатып алуға мүмкіндігі бар , ерекше жағдайы;
- Олигопсония нарықтағы бірнеше сатып алушылардың үстемдігі.
Нарықтық қатынастың тұлғалары мен нысандары, нарықтық құрылым, нарықтық инфрақұрылым.
Нарықтық инфрақұрылым - нарықтағы тауарлармен мен қызметтердің еркін қозғалысын қамтамасыз ететін ұйымдар, мекемелер, институттар жүйесі. Нарықтың инфрақұрылымның негізі - жабдықтау, өткізу, брокерлік, делдалдық ұйымдар, коммерциялық фирмалар.Материалдық негізі - көлік жүйесі, ақпарат және байланыс жүйесі. Несиелік - есептеу негізі банктік және сақтандыру жүйесі, ірі және шағын несиелік жинақ мекемелері, коммерциялық банктер.
Жәрмеңкелер - белгілі бір орында ұйымдастырылған көпшілікке арналған рынок және ортағасырларда Еуропада пайда болды.
Аукцион - нарықта өнімдерді сатумен байланысты ұйымдастырылады. Алдын ала белгіленген орында тауарды жария түрде жоғары бағада сату басты мақсат болып табылады.
Мәжбүрлі аукцион - қарызды өтеу үшін сот органдары арқылы жүргізіледі.
Ерікті аукцион - тауар иелерінің бастамасымен ұйымдастырылады.
Биржа - сатушы мен сатып алушы қатынас жасау үшін арнайы ұйымдастырылған нарық. Оның түрлері:
Қор биржасы - бағалы қағаз нарығы, әсересе облигацияны белгіленген бағамен сату мен сатып алу шарттары жасалынатын нарық. Валюталық биржада валютаның бір партиялар саудасы жүргізіледі.
Еңбек биржасы - арнайы тауар ретінде жұмыс күшін сату және сатып алу процесін ұйымдастырумен маманданған қызметтері.
Тауар биржасы - материалдық, заттық объектілердің нарық. Түрлі тауарлардың ұсынылған биржалары әмбебап деп аталады.
Нарықтық бәсекенің әртүрлі сипатта болуы нарықтың құрылымына байланысты.
Ал нарық құрылымдарының бір-бірінен өзгешелігі өзіне тән белгілерімен анықталады.
Нарықтық құрылымдардың негізгі типтері:жетілген және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz