Шыртылдақ қоңыздар биология,зиянды фазасы,таралуы,есептеу әдістемесі

Шыртылдақ қоңыз (Elaterіdae) – қаттықанаттылардың бір тұқымдасы, көп қоректілер отряд тармағына жатады. Жер шарында кең тараған, 10 мыңдай түрі анықталған. Тұрқы 2-ден 50 мм-ге дейін, көбінесе 7 – 10 мм, аяқтары қысқа. Арқасымен құлаған қоңыз қысқа аяқтарын жерге тіреп аударыла алмайды. Сондықтан олар ерекше тәсілмен – иіле секіріп аударылады да, бұл кезде кеуде алды және орта кеуде өсінділері бір-біріне тию салдарынан шыртылдаған дыбыс шығарады (қоңыздың аты осыған байланысты қойылған). Олар 30 – 40 см биіктікке дейін көтеріліп, бірнеше рет секіре алады. Шыртылдақ қоңыздар өсімдіктердің, әдетте діңінің астында тіршілік етеді. Қорек талғамайды, негізінен өсімдіктермен азықтанады. Көпшілік түрі а. ш. және орман ш-ның зиянкестері; мыс., қара шыртылдақ қоңыз (Athous nіger) дене тұрқы 10 – 14 мм, жолақты шыртылдақ қоңыз (Agrіotes lіneatus) – тұрқы 7 – 11 мм. Шыртылдақ қоңыздардың дернәсілдері де ауыл шаруашылық өсімдіктеріне зиян келтіреді.Шыртылдақ қоңыздар (Еіаісгісіае) қатты қанаттылар (Соіеоріега) отрядының дербес бір тұқымдасы. Ұстау үшін, болмаса басқа бір жағдайда қозғаған кезде бүл қоңыз секіріп кетіп, арқа жағына қарай аунап түседі де «шырт» стксн дыбыс шығарады. Сондықтан да олар шыртылдақтар деп аталады. Қоңыздардың өздері зиян келтірмейді. Бірақ олардың топырақ қыртысының әр түрлі тереңдігінде тіршілік ететін «сымқүрты» деп аталатын личинкалары әр алуан өсімдіктермен қоректенетіндіктен ауыл шаруашылығы дақылдарының ең басты зиянкестерінің қатарына жатады.
Шыртылдақтар өте баяу дамиды. Бір үрпағының өсіп-өніп жетілуі үшін 3-5 жыл керек. Әсіресе личинкаларының дамуы үзаққа созылады. Олар әр түрлі жастағы личинка және ересек қоңыз фазаларында топырақ қыртысының әр түрлі тереңдігінде қыстайды. Аздаған түрлері, солардың ішінде қара шыртылдақ және дала шыртылдағы тек личинка фазасында қыстайды.
Қоңыздардың жер бетіне шығуы және өсіп-өніп көбеюі олардың қандай түрге жататындығына байланысты әр түрлі мерзімде өтеді. Ересек қоңыз фазасында қыстайтындары ерте көктемде шығады да, көп кешікпсй үрықтанып жұмыртқалауға кірісді. Жұмырткаларын топырақ кесектерінің астына және жердің жарықтарына салады. Қоңыздардың өсімталдығы қандай түрге жататындығына байланысты әр түрлі болады. Мысалы, жолақ шыртылдақтың үрғашысы 600 жүмыртқаға дейін салады.
Шыртылдақ қоңыздың личинкаларының, яғни сымқүрттардың дамуы 3-4 жылға созылады. Олар жер бетіне көтерілмей, ылғи топырақ арасында тіршілік етеді. Дамуы аяқталған личинкалар шілде — тамыз айларында қуыршақтанады. Екі-үш жетіден соң қуыршақ қоңызға айналады. Бірақ жас қоңыздар жер бетіне келесі жылы кектемде ғана шығады. Сымқүрттары тек дымқыл топырақта ғана тіршілік ете алады. Топырақтың үстіңгі қабаты қүрғаған кездс олар оның төменгі қабаттарына қарай тереңдей түседі.