Стиль және шығармашылық ерекшеліктері

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ РЕФЕРАТ Тақырыбы: Стиль және шығармашылық ерекшеліктері. Орындаған: Муканов М. Тобы: ПД-305 Қабылдаған: Секей Ж. С. Семей - 2015 ЖҰМЫСТЫҢ ЖОСПАРЫ: Кіріспе . . . І. Стиль . . . ІІ. Стильдің элементтері . . . Қорытынды . . . Қолданылған әдебиеттер тізімі . . .

Стиль - әдеби дамудың деңгейі мен бағыт-бағдарын тануда, көркем шығармашылықты бағалауда ерекше орны бар ұғым. Стиль термині әр түрлі ғылым саласында (әдебиеттану, өнер, тіл білімі, мәдениеттану, эстетика) қолданылады. Эстетикалық категория ретінде стиль, Ю. Боревтің пікірінше, «шығармашылық процестің, көркемдік ойлау процесінің, көркемдік қарым-қатынастың, туындының факторы» [1, 181-182] болып табылады. Көркем әдебиеттегі стиль туралы сөз қозғағанда, оның қаламгер қолтаңбасын дараландырып тұратын поэтикалық сипатына үңіле қарамас бұрын, ол туралы айтылып аксиомаға айналған пікір-тұжырымдарға назар аударғанда, Гегель еңбегін айналып өтуге болмайды. Өзінің әйгілі «Эстетикасында» Гегель мәнер, стиль, және даралық (манера, стиль, оригинальность) ұғымдарын бір-бірімен тығыз байланыста қарап, белгілі бір қорытындыға келеді. Сондай-ақ көркем туындыдағы стильдің көрінбеуін өзіндік бейнелеу тәсілін қолдануға қабілеттің жетпеуі, болмаса заңды талапқа бағынғаннан гөрі, өзінің қыңырлығына салынып, стильді нашар мәнермен алмастырғысы келетіндігінен болады деп түсіндіреді [2, 304] . Гегель мәнер, стиль, даралық, мәселелерін сөз еткенде, ойларын қорытындылай келіп, стильге ерекше мән береді.

Қазақ әдебиетінің дамуына, бүгінгі биік деңгейге жетуіне көп үлес қосқан аға буын өкілдердің тарихи еңбегі жоқ болып кетпейді. Олардың еңбегін, шеберлігін, өзіндік дара қолтаңбасын танып, бағалау бүгіннің еншісінде. Ұрпақ яки кейінгі буын өзіне қажеттісін екшеп алады, үлгі тұтады, алдыңғы буын дәстүрін жалғастыруға ұмтылады. Сондай өзіндік дәстүр қалыптастырған, тұлғасы биік, қалам қуаты қарымды суреткеріміздің бірі әрі бірегейі - Ғабит Мүсірепов еді. Жарты ғасырдан астам шығармашылық жолында әдебиеттің әр түрлі жанрында аса мәнді іс тындырған жазушының еңбектері, қағида-тұжырымдары әдебиет зерттеушілері мен сыншыларына таныс. Ғ. Мүсірепов қазақ әдеби тілінің дамытушысы және оның білгір сыншысы болғандығы дәлелдеуді қажет етпейтін ақиқат. Демек, қаламгердің өзге көп еңбектерін айтпағанда, оның тіл тазалығы, стиль мәселесі туралы мақалаларының өзі бір төбе. Стильдің анықтамасына келсек, бүгінгі күнге дейін айтылып келген көптеген тұжырымдарға назар аудару керек-ақ. Өйткені, поэзиядағы стиль мәселесін сөз еткенде, нені нысанаға алуымыз керек, поэзиялық туындыларды қай қырынан қарастырамыз дейтін сұрақ туындайтыны заңды. Мәселен, А. Григорян: «Стиль әдіске де, дүниетанымға да, суреткердің жеке басы мен жазу машығына да, өз дәуірі жөніндегі ұғымы мен өз творчествосының ұлттық сипатына да бірдей қатысты . . . Стиль - әлгі айтқан категорияларымыздың кемел тұтастығы» десе. Я. Эльсберг: «Стиль - көркем түр доминанты, оның ұйымдастырушылық ықпалы»деген тұжырым жасайды. Сондай-ақ, В. Ковалев: «Стиль - дегеніміз түр мен мазмұн», В. Днепров: «Стиль - көркем мазмұнның тұтастығын танытатын түрлік байланыс» деп біледі. Т. Томашевский: «Стиль - көркемдік әдістің көзге көрініп тұратын сыртқы қабығы», Р. Эльяшевич: «Стиль - мазмұнды түрге айналдыратын басты заңдылықтар» деген пікірлер білдіреді. Б. Храпченко болса «Стильді көркем бейнелер арқылы игерілген өмірлік шындықты жеткізудің амалы, оқушыны әсерлендіру мен иландырудың жолы деп түсінген жөн. Әдісті мазмұнмен теңестіруге болмайтыны сияқты көркем бейне арқылы игерілген өмірлік шындықты жеткізудің, идеялық, эмоциялықықпал етудің амалы ретінде қарастырылатын стильді де шығарманың түрімен шатастыруға болмайды» деген тұжырымға келеді. Г. Ф Гегель өзінің «Эстетикасында» стилъ мәселесіне арнайы тоқталып, оны суреткердің машығы, өзіндік даралығы сияқты ұғымдардың айналысында қарастырады. Гегельдің пікірінше, стильге көркем туындыдағы жазушы түйсініп сезінген, сол арқылы арқау еткен табиғаттағы бар құбылыстар енеді. Яғни, шығармашыл тұлғаның өмір шындығын қабылдап, қорытуы, оны көркемдік қиялы жемісімен туындыға айналдыруы. Стильге қатысты жоғарыда мысалға келтірілген пікір-тұжырымдардың әр қилы, алшақ жақтары болғанымен, бір-біріне сабақтас, үндес, бірін-бірі толықтырып жататын тұстары да көп.

Қазақ әдебиеттанушылары мен әдебиет сыншылары да стильге қатысты ойларын ғылыми еңбектерінде, мақалаларында білдіріп отырды. Тіл шеберлігі мен дарынсыздық, талап пен жауапсыздық, өтірік пен шындық көркем әдебиеттің негізгі мәнін анықтайтын мәселелер екендігін баса көрсеткен жазушы «Ауыздан шыққанның бәрі ақын сөзі емес. Ойың адал болғанмен, орындауың олақ болса, ұнатпадың деп өкпелей алмайсың. Ақын сөзі өзекті өртеп, жүректі тербетіп шығады. Ақыл мен ой, жүрек пен жан тұтас толғанып үн қосқанда ғана шығады. Тақырып идеядан туады. Тақырыбың жаңа болғанмен идеяң ескі болса, шығармаң да ескі. Тақырыбы ескі болғанмен, идеясы жаңа болса, ол шығарма да жаңа. Ауыр күнә -тақырып ескілігінде емес, идея ескілігінде. Ескі тақырыппен ескі идеяны айтқаннан, жаңа тақырыппен ескі идеяны айтқанның күнәсі ауыр. Тілек жаңа тақырыппен жаңа идеяны жақсы суреттей алуда», - деп тұжырым жасайды [8. 185] . Бұл келтірілген үзіндіден Ғ. Мүсіреповтің көркем әдебиеттің сапасы мен деңгейі жайлы өзіндік түсінігі мен ұстанымын көреміз. Жазушы «Стиль дегеніміз - мынау» деп, дайын анықтама ұсынбайды. Оның стильге қатысты ойлары поэзиялық, прозалық және драмалық туындыларды талдаған енбектерінің мазмұнынан көрініп отырады. Кез келген стильде өзіндік бір бейне беретін, тек сол стильге ғана . Сәйкесінше, әдеби стильдің көркемдік ерекшелігін танытатын элементтер мыналар: нақтылай көрсету, автордың эмоция мен сезімді оқырманға бере білуі, эпитеттер, метафоралар, салыстырулар, аллегориялар, өзге де стильдердің элементтерін қамту, инверсия жасау. Аталған элементтердің барлығы дерлік бір әдеби шығармада қамтылмауы мүмкін және ол міндетті емес те. Себебі ешбір шығарма осындай ауқымды әдеби білімге негізделіп жазыла қоймайды. Дегенмен белгілі бір элементтерінің қолданылуы заңды. Онсыз шығарманың әдеби стильге жататынын анықтауға келмейтіні рас. Әрине, аталған әдеби көркемдеулерді қарапайым оқушы өз шығармасында қолдана алмауы мүмкін. Ол да білімгердің өзіндік әдеби біліктілігіне байланысты болады. Дегенмен, метафора немесе аллегория секілді күрделі көркемдеу тәсілдерін қолдану орнына әдеби көркемдікті білдіретін сөздер мен сөз тіркестерін қолдану да әдеби стильдің қолданылуын көрсете алады. Себебі әркімнің де айшықтау немесе ажарлау әдістерін қолдануға шамасы келмесі анық. Оқушылардың әдеби стильді қолдануы алдымен сюжетке көркемдік беруден басталады. Сосын біршама күрделілеу сипатта бейнелеулерді қолдануына да болады. Бастысы әдеби стильді қолдануы кезінде басқа стильге тым ауытқып кетпегені жөн. Себебі негізгі шығарманың сәресі көркемдік сипатта болғандықтан, ол осы орайдан өзгермей соңына дейін жазылғаны жөн. Әдеби стильдің ерекшелігі де осы болып табылады.

Жазушының стилі - көркем шығарма жазу үстінде қалыптасатын әр жазушының өзіндік мәнері, сөз қолдану тәсілдері. Жа-зушыньщ стиль ерекшелігі, оның өзінін, өмір тануына, шырарма-сының идеялық мазңұнына сай жалпы халықтық тіл қазынасын меңгеріп, оны қалай қолданғандығынан байқалады. Ал жазушы-лардың тілдік қүралды қолдану тәсілдері біркелкі. болмайды, Өмірдегі адамдар каншалықты көп болып, олардың түрлері бір-біріне ұксас келмейтіні тәрізді жазушылардың да жазу мәнерінде, стилінде ұқсастық бола бермейді. Әр ақын-жазушылардың өзіндік ерекшелігі болады. Ақын-жазушылардың өзіндік стиль ерекшелік-тері, жазу мәнері жалпы халықтық тілдің негізінде қалыптасып жетіледі. Жазушының стильдік ерекшелігі - жалпы халықтық тілдің жалғасы ретінде дамитын әдеби тілдің маңызды бөлшегі. Жазушының тілі, өзіндік (индивидуальды) стилі - ол сол дәуірдегі көркем әдебиетке тән тілдік тәсілдерді өзінің эстетикалық талғамына сай өзінше пайдаланып дамыту жүйесі. Сондықтан әдеби тілдің даму жолдарын, қалыптасу процесін жете түсіну үшін жеке жазушылардың шығармасының тілін зерттеп, олардың сөздерді сұрыптап қолдану тәсілдерін, жалпы халықтық тілдік құралды қалай мен, -гергендігін және әдеби тіл үлгісін байытып тыңнан қосқан жаңа сөз үлгісін айқындап, жан-жақты талдау жасап көрсетудің көркем сөз стилистикасында мәні зор. Көркем шығарма тілінін, осы уақытқа дейін қалай зерттеліп келгені туралы академик В. В. Виноградовтың “О языке художе-ственной литературы” деген кітабынан толық мағлұмат алуымызға болады. Автор бұл еңбегінде совет дәуіріндегі көркем шығарма тілінің зерттелуіне арналған ғылыми еңбектер мен мақалаларға талдау жасап, ондағы жетістік пен кемшіліктерді көрсетіп, көркем шығарма тілінің зерттелуі жайында құнды пікірлер айтқан. Академик В. В. Виноградовтың аталған еңбегінің құндылығы - жазу-шының өзіндік стилі орыс әдебиетінін, даму заңдылықтарымен байланысты қаралуында. Бұл тәсіл - жазушының тіл ерекшелігін зерттеушілердің бұдан былайғы жерде айрықша көңіл бөлетін мәселесі. Қазіргі стилистикаға байланысты жазылып жүрген зерттеу ең-бектері мен мақалаларда, көбінесе оның зерттеу -объектісіне, шы-ғарманың тілін зерттеу тәсіліне баса көңіл бөлініп жүр. Бұлар көркем сөз стилистикасы саласындағы бүгінгі таңдағы маңызды мәселе екені даусыз. Бірақ көркем сөз стилистикасының басы ашылмаған басқа да мәселелері аз емес. Көркем шығарма тілін зерттеуде кездесетін бір қиындық - оның проза, драма, поэзия сияқты жанрларды қамтып, көп жанрлы болып келуінде. Әр түрлі жанрлардың әрқайсысынын, өзіне тән тіл ерекшеліктерін зерттеу әдістері жөнінде белгілі бір нүсқау беру қиын. Шығарманың жанрлық ерекшелігіне қарай, тіл өзгешелігі болатындығы әдебиет теориясыньщ оқулықтарында және кейбір лингвистикалық еңбектерде тиіп-қашты айтылады. Ал арнайы жа-зылған еңбек әзір жоқтың қасы. Тіліміздегі басқа стильдерге қарағанда, көркем сөз стилінің аясы кең. Мұнда барлық стильдердің элементтері кездеседі. Тілдік тәсілдер көркемдік мақсатта жұмсалады. Образды сөздер жиі қолданылады. Әр жазушының өзінің талғамына қарай тіл ерекше-лігі, қолдану тәсілі болады. Ол ерекшеліктердің бәрі бір-бірімен арақатынас. та болып, көркем әдебиет стилінің басқа стильдерінде қайталанбайтын, айрықша жүйесін жасайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.