Н.А. Баскаков классификациясы. В.В. Радлов және түркология ғылымы

Кейінгі жылдарда түркі тілдерін сол тілдердің иесі болып табылатын халықтардың қалыптасу, даму тарихындағы кезеңдерге қарай, яғни халык тарихына байланысыра жіктеу бағыты байқала бастады. Жіктеудің осы принципін қолданған Н.А.Баскаков түркі тілдерін алдымен Батыс хун тілдері, Шығыс хун тілдері деп кесек екі топқа беледі де, батыс хун тілін ішінен бүлғар, оғыз, қыпшак, қарлүк деп 4 топқа бөледі. Бүлардың әрқайсысы өз ішінен әрі қарай қазіргі түркі тілдеріне белшектенеді.
Бүл жіктеуде қазақ тілі қыпшақ тілінен бөлінетін ноғай группасына жатады. Б.Серебренников жоғарыда аталған мақаласында Н.Баскаковтың классификациялау принципіне жан-жақты тоқталып, оны қатал да, біраз мәселеде әділ сынайды. Ол түркі тілдерін Н.Баскаков айтқандай сол тілдерде сөйлейтін халықтардың тарихымен тығыз байланысты жіктеу үшін 2 шарт керек дейді: біріншіден, тарихи документтерде, жазба ескерткіштерде аталатын түркі халықтары мен қазіргі түркі халықтары арасында тарихи абсолюттік жалғастылық, төркіндестік барлығы даусыз болсын; екіншіден, тайпалык - бірліктер тілдің қандай екендігі белгілі болсын. Бұларсыз дұрыс шешімге келу мүмкін емес, ал Н.Баскаков аталған екі түрлі алғы шарттың бір-біріне кесі.мді жауап бере алған жоқ.
2-ден, Н.Баскаков өзіне дейінгі зерттеушілер сан рет айтып айқындаған тілдік группаларды тек басқаша, жаңа атаумен ғана атаған. 3-ден, әр группаға жататын тілдік ерекшеліктер деп көрсететіндері де онша сезімді емес, көпшілігі әр түрлі группадағы тілдерде бірдей кездесетін ортақ түлғалар, оның үстіне бүдан басқа әр түрлі группада әр баска болып өзгеріп айтылу себептерін де ашпайды деп сынайды.
ХХ ғасырдың басында академик Штернберг «қазіргі заманның бас түркологі, түркі және Орта Азия халықтарының тілі туралы ғылымның Колумбы» деп бағалаған Василий Васильевич Радлов түркология ғылымының қалыптасуы мен дамуына үлкен үлес қосты. Түркі тектес халықтардың тілі мен фольклоры, тарихы мен этнографиясы жөнінде өлшеусіз мұра қалдырды.
Радлов Василий Васильевич (Фридрих Вильгелм) 1837 жылы 5 қаңтарда Берлинде полиция қызметкерінің отбасында дүниеге келіп, 1918 жылы 12 мамырда Петербургте қайтыс болған. 1854 жылы гимназияны бітіргеннен кейін Берлин университетінің философия факультетіне оқуға түседі. Университет қабырғасында оқып жүріп араб, парсы, түрік, татар, моңғол, маньчжур, қытай және т.б. тілдерді үйренеді. 1858 жылы жолдамаман Барнауылға жұмысқа келеді.

1 Қоңыратбаев Ә. Қазақ фольклорының тарихы. – Алматы, 1991. – 30 б.
2 Қайдар Ә., Оразов М. Түркітануға кіріспе. – Алматы, 2004. – 42 б.
3 Радлов В.В. Краткий отчет о поездке в Семиреченскую область летом 1869 г. // Известия РГО. Т.6. №3, с. 99.
4 Шешендік сөздер. – Алматы, 1967. – 7 б.