Тамақтану гигиенасы. балалардаың тамақтану рационын құру. қазақ халқының ұлттық тағамдары және пайдасы

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СРО №3

Тақырыбы: Тамақтану гигиенасы. Балалардаың тамақтану рационын құру. Қазақ халқының ұлттық тағамдары және пайдасы.

Орындаған: Омарова А. Х.

Топ: П-409

Тексерген: Кунанбаева Н. С.

Семей 2015

Жоспар:

Кіріспе.
Ұтымдытамақтанудын негізгі терминдері.
Ұтымды тамақтануды ұйымдастыруына қойылатын гигиеналық талаптар.
Тамақтану тәртібі ұтымды тамақтанудын құрамдылық бөлігі ретінде.
Қорытынды.

Тамақтану әр тірі организмнің негізгі өмірлік қажеттілігінің бірі болып табылады. Тамақ арқылы адам қоршаған ортамен тікелей байланысқа түседі. Көптеген ішкі орта факторларының ішінде тамақтану маңызды болып табылады, ол организмге тұрақты және ерекше әсер етеді. Тамақ ішкі орта факторларының басқаларына қарағанда өте күрделі кешен. Тамақпен организмге адамның денесін құрайтын барлық заттар түседі (оттегі, адамға тынысалу арқылы) . Тамақ және де тірі организмнің энергия көзі ретінде маңызды роль атқарады. Сондықтан организімнің сыртқы ортамен зат алмасуы, әсіресе тамақтану, адам организімінің негізгі процестерінің бірі болып табылады.

Ішкі және сыртқы зат алмасу тепе-теңдігін ұстап тұруда маңызды болатын тамақтану екендігі бізге белгілі. Сондықтан тамақтанумен байланысты және денсаулықтың санитарлық көрсеткіштерімен тығыз қатынаста: туу, физикалық даму, еңбекке қабілеттілік, сырқаттанушылық, өлім, өмір ұзақтығы. Көрсеткіштер бойынша, дұрыс тамақтанған тұрғындарда туу көрсеткіші жоғары деңгейде.

Тұрғындардың денсаулығының санитарлық көрсеткіштерінің ішінде физикалық даму көрсеткіштері тамақтануға өте сезімтал. Әсіресе бала контингенттерінде физикалық даму көрсеткіштерінің тамақтанумен байланыстылығы айқын көрінеді: салмақ, бойы, кеуде клетка аумағы. Толық тамақтанған балалар жақсы өседі, салмақ қосады және дұрыс дамиды, ал тамақатну жетіспеген жағдайда балалардың физикалық дамуы өз жасынан қалып жүреді (мысалы, көптеген елдерде бірінші және екінші дүние жүзілік соғысы кезінде жеткіліксіз тамақтану нәтижесінде балалардың физикалық даму көрсеткіші төмендеген) . Балалардың жеткіліксіз тамақтануы тек физикалық дамуға ғана емес және психикалық дамуынада әсерін тигізеді (ерте жаста сөйлеу қабілетінің кешігуі, ал ересек балаларда орталық жүйке жүиесінің тежелуі) .

Тамақтану ересек адамның ой және физикалық еңбек қабілеттілігіне үлкен әсерін тигізеді. Тамақтану бұзылған жағдайда еңбек қабілеттілігі төмендейді, тез шаршайды, әлсіздік, есінің төмендеуі және еңбекке қызығушылығы болмайды.

Тұрғындардың өмір ұзақтығы, сырқаттанушылық және өлім көрсеткіштер деңгейі тамақтану жағдайына тәуелді. Көбіне тамақтану жетіспеушілігі сырқаттанушылыққа, өлімге және туберкулезден кейіінгі летальдікке әкеледі (бірінші және екінші дүние жүзілік соғыстан тұрғындардың өлім көрсеткіштері көп есе жоғарлаған: Югославияда - 250%, Францияда - 200% ж. т. б. ) . Дұрыс тамақтанбаған жағдайда пневмония, невриттер, кейбір жұқпалы аурулар ағымы ауыр өтеді.

Жоғарыда айтылған мәліметтер бойынша ұтымды тамақтану көптеген адам организмінің денсаулық көрсеткіштеріне әсер етеді: бойы, дамуы, денсаулық және еңбекке қабілеттілігіне. Тамақ рационы дұрыс құрылған жағдайда адам организмі мүшелер мен жүйелерінің қызметі қалыпты жүруіне қажетті тағамдық заттарды алады. Бұл организмнің сыртқы ортамен байланысын жақсартады.

Тұрғындардың дұрыс тамақтануы мен сапалы тамақтық азық-түліктермен қамтамасыз етілуі тағам өндірістерінің сипатына байланысты, бұл тамақтану проблемасының әлеуметтік жағынан.

Бірақ тағамдардың молдығынан айтылған проблема аса маңызды емес. Жиі тамақтану сирек ұтымды болады. Бұл үшін тек құндылығы жоғары, мөлшері көп тамақтар керек емес, және бұған қоса білім, ғылыми негіздер керек (тағам гигиенасының дәрігерлері, мамандар, осы салада қызмет ететіндер) . Дұрыс тамақтанудың ғылыми және тәжірибелік мәліметтерін тұрғындар арасында тарату керек.

Ұтымды тамақтану және де басқа тәжірибелік мағлұматтар тамақтанудың физиологиялық нормасының негізін құрау үшін қажет.

Тамақтанудың физиологиялық нормалары дегеніміз - организмнің энергия шығынын толық жабатын, қажетті тағамдық заттармен қамтамасыз ететін ғылыми негізделген нормалар. Тамақтанудың физиологиялық нормалары тұрғындардың белгілі бір топтарында негізгі тағамдық заттардың және энергия қажеттіліктерін қамтамасыз етіп отыратын орташа белгіленген шама болып табылады. Тамақтанудың физиологиялық нормалары тұрғындар мен медициналық қызметкерлерге нақты тамақтануды бағалаудың критерилері есебінде, ұтымды тамақтану сұрақтары ретінде және де тағам өндірістері мен ауыл шаруашылығының дамуын жоспарлау үшін маңызды ғылыми алғы шарттар ретінде қажет.

1991 жылы СССР денсаулық сақтау Министрлігімен бекітілген «Тамақтық заттар мен энергияның физиологиялық қажеттілігінің ұсынылған өлшемдері».

Тамақтану нормаларының мөлшерлік (энергиялық) және сапалық жақтарын ажыратады. Тамақтану нормаларының мөлшерлік жағы дегеніміз - килокалориямен берілген адамға тәуліктік қажетті тамақ мөлшері, немесе тәуліктік тамақ калоражы. Сапалық жағынан тағамдық заттардың сапасы (тамақтық құндылығы) мен мөлшері және олардың тәуліктік рациондағы сәйкестілігі айтылады.

Балансты тамақтану дегеніміз - организмде максимальді пайдалы биологиялық қозғалыстарды тудыратын биологиялық белсенді заттармен және оптимальді тамақтық сәйкестілікпен қамтамасыздандырылған тамақтану. Баланстанған тамақтануда негізгі және биологиялық белсенді заттардың оптимальді мөлшерлік қарым-қатынасы қарастырылады: белоктардың, майлардың, көмірсулардың, минералды заттардың және витаминдердің. Осымен қатар организмде синтезделетін немесе синтезделмейтін, ауыстырылмайтын эссенйиальді заттарға (8-10 ауыстырылмайтын аминқышқылдары, 3-5 полиқанықпаған май қышқылдары, барлық витаминдер, көптеген минералдық элементтер), және кейбір жоғары биологиялық белсенді табиғи физиологиялық кешендер - фосфатидтер, липопротеидтер, белокты-лецитиналы кешендер және адамның тамағында болатын көптеген басқа да қосылыстарға аса көңіл аудару керек. Сондықтан қазіргі уақытта биологиялық белсенді және тағамдық заттарды баланстау маңызды, яғни тамақтануды баланстаудың ерекшелігі қазіргі жағдайда тағамдық заттардың қажетті нормаларын емес олардың құндылығымен қарым-қатынасын анықтау. Балансты тамақтану формуласын анықтаудың бұл жолы организмге сәйкес қажетті тағамдық заттардың балансын қамтамасыз етіп, биологиялық жағынан тағамдық рационды толықтырып отырады.

Сонымен, балансты тамақтанудың маңызды принципі адамның жасына, жынысына, еңбек қозғалысының сипаты мен жалпы тіршілік тәсіліне байланысты дұрыс және негізгі заттар мен биологиялық белсенді заттардың негізделген сәйкестілігін анықтау болып табылады. Тұрғындардың әр түрлі жастар және маман топтарының арасында тамақтанудың баланстау принциптерін енгізу тамақтану туралы қазіргі ғылыми негізгі тапсырмалар болып табылады.

Ұтымды тамақтануды түсіну үшін тамақтың өзінің, тамақтану тәртібінің және тамақ қабылдау жағдайының сұрақтарын анық білу керек. Бұл сұрақтарға жауап берместен бұрын мына ұғымдарға тоқтала кетейік: «тағамдық рацион», «тамақ», «тамақтық азық-түліктер», «тағамдық заттар».

Тамақтану рационы дегеніміз (күндік немесе тәуліктік) - бір күн ішіндегі тамақтануға қолданылған тағамдар құрамы мен жалпы мөлшері.

Тамақ арнайы жеуге сәйкес үлгімен дайындалған тамақтық азық-түліктердің күрделі қоспасы.

Тамақтық азық-түліктер дегеніміз - бұл тағамдық заттардың аса немесе жай күрделі табиғи (сирек жасанды) үйлесімі.

Тағамдық заттар дегеніміз - тамақтық азық-түліктер құрамына кіретін әр түрлі органикалық және неорганикалық қосылыстар.

Ұтымды тамақтану тамақтың өзінің, тамақтану тәртібі және тамақ қабылдау жағдайының талаптарынсыз ұйымдастырылмауы керек.

Тамақтық рационының негізгі гигиеналық талаптары:

Сәйкес мөлшерлік құрам. Тамақтық рацион құндылығы организмнің энергия шығынын жауып тұруы керек (энергиялық адекваттық) .
Сапалы (химиялық) құрам. Тамақ құрамында барлық қоректік заттар болуы керек: белоктар, майлар, көмірсулар, витаминдер, минералды тұздар, қажетті мөлшерде су (организмнің қалыпты тіршілігі үшін) .
Жақсы сіңімді және пісіруге ыңғайлы. Тамақтың сіңімділігі мен ыңғайлы пісірілуі құрамына, дайындау сапасына және асқазан-ішек трактісіне байланысты. Тамақ асқорыту мүшелерінің функциясының мүмкіндігіне сәйкес келуі керек (тамақтық талшықтар) .
Тамақтың жоғары органолептикалық қасиеттері. Тамақтың органолептикалық қасиеттері (сыртқы түрі, түсі, консистенциясы, иісі, дәмі ж. т. б. ) тәбетке әсер етеді. Бұл талаптарды ескерген жағдайда кулинарлық дайындалатын бұйымдар дәмді және ұтымды болады. Тамақ сонымен қатар сыртқы түрімен, иісімен, дәмімен және басқа да қасиеттерімен тұтынушыны қанағаттандыруы қажет.
Жеткілікті әр түрлі тамақтар. Тамақтардың әртүрлілігі дайындау процестерінде әр түрлі кулинарлық әдістерді қолданып максимальді тамақтардың ассортиментін жоғарлату.
Тамақтың қанығу сезімін тудыру қабілеті. Қанығу сезімін тудыру үшін тамақтарды дайындаған кезде кулинарлық өңдеу тәсілдерін қолдану және олардың асқазан-ішек жолдарына кері әсерінің болмауы керек.
Тамақ санитарлық-эпидемиологиялық жағынан мінсіз және зиянды заттар (патогенді микробтар, токсиндер, саңырауқұлақтардың улы түрлері, гельминттердің личинкалары, органикалық және неорганикалық улы заттар, механикалық қоспалар) болмауы керек.

Ұтымды тамақтануды ұйымдастыруда тамақтану тәртібіне, тамақ қабылдау жағдайына көңіл аудару қажет (столдың сервировкасы, әдеппен күту, елеңдететін факторлардың болмауы) . Бұлардың барлығы тамақтану кезінде жақсы тәбетті және тамақтың жақсы сіңімділігін қамтамасыз етеді.

Сонымен, жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, ұтымды тамақтанудың негізгі принциптерін құрастыруға болады:

Тәуліктік рацион құндылығы мен тәуліктік энергия шығынының сәйкес келуі, яғни тамақтанудың энергиялық адекваттығы.
Тамақтанудың мөлшерлік және сапалық құрамдарының қатынастарының дұрыстығы.
Тамақтануда мамандық, климато-географиялық, ұлттық және де басқа ерекшеліктерді есепке алу.
Тамақтану тәртібін және тамақ қабылдау жағдайын сақтау.

Демек, ұтымды тамақтануды ұйымдастыру маңызды гигиеналық шаралардың орындалуын талап етеді.

Айтылғандай, тамақтың сіңімділігіне әсіресе тамақтану тәртібіне және тамақ ішкен кезде қоршаған орта жағдайы әсер етеді.

Тамақтану тәртібі дегеніміз - тамақ қабылдаудың белгілі бір тәртібі: уақыты, тамақ қабылдау жиілігі, интервал ұзақтығы, тамақтанудың кезектілігі, күні бойғы тамақ қабылдау, рационның бөлінуі (құндылығы, сапалық құрамы, салмағы және көлемі), тамақ ішкен кезде адамның өзін-өзі ұстауы.

Алдыменен, тамақты белгіленген уақытта қабылдау керек. Осы ережені сақтағанда тамақ қабылдау уақыты тітіркендіргіш ретінде адам тамақты көрмей және қабылдамай тамақ қабылдау мен қорытуы үшін организмнің белгілі бір секреторлық қызметі шартты рефлекс тудырады. Бұл жағдайда қабылданған тамақ тәбетті жоғарлататын, тамақтың қорытылуы мен сіңімділігін қамтамасыз ететін жеткілікті сөлі бар асқазанға түседі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.