Минералды заттар. тағам өнімдерінің гигиенасы

Жоспар
Кіріспе

• Тағам гигиенасы
• Минералды заттар
• Тағамдағы микроэлементтер
• Қорытынды

Адам организмі көптеген тағамдық заттарды қажет етеді. Атап айтатын болсақ, витамин, нәруыз, көмірсу, май, минералды заттар.
Тағам гигиенасы – адам организміне тағамдық рационның әсерін, адам организмінің тағамдық заттардың мөлшеріне деген сұранысын, алиментарлы аурулардың профилактикасын оқытатын гигиена бөлімі.
Тамақ өнімдерінің желінетін бөлігінің 0,7-1,5% минералды заттар үлесіне тиеді. Ас тұзы салынатын (көбіне 1,5 -3%) өнімдер, әрине, бұларға қосылмайды.
Минералды заттардың ақуыздар, майлар мен көмірсулар сияқты энергиялық құндылығы болмайды. Алайда адам оларсыз өмір сүре алмайды.
Минералды заттар адамның тіршілік ету үрдістерінде пластикалық қызмет атқарады, іс жүзінде адамның кез келген тініндегі зат алмасуға қатысады, бірақ олардың фосфор мен кальций сияқты элементтері басым болатын сүйек тінінің құрылымында атқаратын ролі ерекше зор. Минералды заттар ағзаның су-тұз, қышқыл-сілті алмасуы секілді аса маңызды алмасу үрдістеріне қатысады. Белгілі бір минералды заттар қатыспайынша ағзадав көптеген ферменттік үрдістердің болуы мүмкін емес. Минералды заттар әдетте екі топқа бөлінеді: тамақта біршама көп мөлшерде болатын макроэлементтер (Са, Р, Мg, К, Сl, S) және аз мөлшерде болатын микроэлементтер (Fe, Zn, Cu, I, F және басқалары).
Кальцийсүйектің құрамына кіреді. Ұлпа мембраналарының функциялық жағдайларын реттеу кальцийдің қатысуынсыз өтпейді. Ол қанды ұйытуға, бұлшық еттерді жиыруға, жүйкені тітіркендіріп қоздыруға қатысады, бірқатар гармондардың әрекеті де кальциймен тығыз байланысты. Ұлпа ішінде кальций алмасуы бұзылса, онда жүректің бұлшық еті де нашарлайды.
Дендері сау ересек адамдарға тәулігіне 800 миллиграм кальций қажет. Екіқабат әйелдер мен бала емізіп жүрген аналарға кальций бұдан да көп мөлшерде (100-1200мг) керек. Кальций жетіспеуден адамның сүйегі жұқарып, жұмсарады, қанның ұйығыштығы төмендейді, адамның жүйкесі қозғыш, ашуланшақ болып кетеді. Кальций нанда, жармаларда, көкөністерде, жемістерде, балықта, етте болады, бірақ жеткіліксіз, аз мөлшерде ( аталған азық-түліктің 100 грамында 10-15 мг) ғана болады.
Кальций сүт пен сүт өнімдерінде мол. Мысалы, әрбір 100 г. тағамда: сырда-800-1000 мг., сүзбеде 150-175 мг., сүтте-120-130 мг. кальций болады.
Адам ағзасына қажет кальциймен туыстас минералдық заттардың бірі –фосфор.Бұл да кальций сияқты сүйектің құрамына кіреді. Ересек адамдарға тәулігіне 1200 мг., ал екіқабат әйелдер мен бала емізетін аналарға 1500 мг-ға дейін фосфор қажет. Фосфор сырда (500-600мг), етте, сұлы және бидай жармалары мен жұмыртқа да фосфорға бай.
Магний ақуыз және нуклеин қышқылдарын биологиялық синтездеуге қажет, сондай-ақ ол көптеген ферменттік жүйелердің белсенділіктерін реттеуге де қатысады. Ересек адамдар үшін магнийдің тәуліктік нормасы-400 мг. Бұл элемент жармаларда, әсіресе қарақұмық, сұлы, тары жармасында мол.
Егер кальций мен фосфор бірлесе қызмет етсе, натрий мен кальций, шын мәнінде антагонистер, яғни бір-біріне қарама-қарсы әрекет етеді. Натрий қан плазмасы мен ұлпадан тысқары сұйықтардың негізгі катиондарының бірі. Калий болса, керісінше, ол ұлпаның ішінде болады. Иондардың бұлай кеңістікте бір-біріне қарама-қарсы орналасуы кездейсоқтық емес, ұлпалармен тұтастай ағза қалыптан ауытқымай тіршілік етуі үшін табиғаттың өзі осылай орналастырған.

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ҚР Ғылым және Білім Министрлігі Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университеті

СӨЖ
Тақырыбы: Минералды заттар. Тағам өнімдерінің гигиенасы

Группа: БТ-407
Орындаған: Кайраткер Айзат
Тексерген: Кабденова Айнур

Жоспар:

Тағам гигиенасы
Минералды заттар
Тағамдағы микроэлементтер
Қорытынды

Адам организмі көптеген тағамдық заттарды қажет етеді. Атап айтатын болсақ, витамин, нәруыз, көмірсу, май, минералды заттар.
Тағам гигиенасы - адам организміне тағамдық рационның әсерін, адам организмінің тағамдық заттардың мөлшеріне деген сұранысын, алиментарлы аурулардың профилактикасын оқытатын гигиена бөлімі.
Тамақ өнімдерінің желінетін бөлігінің 0,7-1,5% минералды заттар үлесіне тиеді. Ас тұзы салынатын (көбіне 1,5 -3%) өнімдер, әрине, бұларға қосылмайды.
Минералды заттардың ақуыздар, майлар мен көмірсулар сияқты энергиялық құндылығы болмайды. Алайда адам оларсыз өмір сүре алмайды.
Минералды заттар адамның тіршілік ету үрдістерінде пластикалық қызмет атқарады, іс жүзінде адамның кез келген тініндегі зат алмасуға қатысады, бірақ олардың фосфор мен кальций сияқты элементтері басым болатын сүйек тінінің құрылымында атқаратын ролі ерекше зор. Минералды заттар ағзаның су-тұз, қышқыл-сілті алмасуы секілді аса маңызды алмасу үрдістеріне қатысады. Белгілі бір минералды заттар қатыспайынша ағзадав көптеген ферменттік үрдістердің болуы мүмкін емес. Минералды заттар әдетте екі топқа бөлінеді: тамақта біршама көп мөлшерде болатын макроэлементтер (Са, Р, Мg, К, Сl, S) және аз мөлшерде болатын микроэлементтер (Fe, Zn, Cu, I, F және басқалары).
Кальцийсүйектің құрамына кіреді. Ұлпа мембраналарының функциялық жағдайларын реттеу кальцийдің қатысуынсыз өтпейді. Ол қанды ұйытуға, бұлшық еттерді жиыруға, жүйкені тітіркендіріп қоздыруға қатысады, бірқатар гармондардың әрекеті де кальциймен тығыз байланысты. Ұлпа ішінде кальций алмасуы бұзылса, онда жүректің бұлшық еті де нашарлайды.
Дендері сау ересек адамдарға тәулігіне 800 миллиграм кальций қажет. Екіқабат әйелдер мен бала емізіп жүрген аналарға кальций бұдан да көп мөлшерде (100-1200мг) керек. Кальций жетіспеуден адамның сүйегі жұқарып, жұмсарады, қанның ұйығыштығы төмендейді, адамның жүйкесі қозғыш, ашуланшақ болып кетеді. Кальций нанда, жармаларда, көкөністерде, жемістерде, балықта, етте болады, бірақ жеткіліксіз, аз мөлшерде ( аталған азық-түліктің 100 грамында 10-15 мг) ғана болады.
Кальций сүт пен сүт өнімдерінде мол. Мысалы, әрбір 100 г. тағамда: сырда-800-1000 мг., сүзбеде 150-175 мг., сүтте-120-130 мг. кальций болады.
Адам ағзасына қажет кальциймен туыстас минералдық заттардың бірі - фосфор.Бұл да кальций сияқты сүйектің құрамына кіреді. Ересек адамдарға тәулігіне 1200 мг., ал екіқабат әйелдер мен бала емізетін аналарға 1500 мг-ға дейін фосфор қажет. Фосфор сырда (500-600мг), етте, сұлы және бидай жармалары мен жұмыртқа да фосфорға бай.
Магний ақуыз және нуклеин қышқылдарын биологиялық синтездеуге қажет, сондай-ақ ол көптеген ферменттік жүйелердің белсенділіктерін реттеуге де қатысады. Ересек адамдар үшін магнийдің тәуліктік нормасы-400 мг. Бұл элемент жармаларда, әсіресе қарақұмық, сұлы, тары жармасында мол.
Егер кальций мен фосфор бірлесе қызмет етсе, натрий мен кальций, шын мәнінде антагонистер, яғни бір-біріне қарама-қарсы әрекет етеді. Натрий қан плазмасы мен ұлпадан тысқары сұйықтардың негізгі катиондарының бірі. Калий болса, керісінше, ол ұлпаның ішінде болады. Иондардың бұлай кеңістікте бір-біріне қарама-қарсы орналасуы кездейсоқтық емес, ұлпалармен тұтастай ағза қалыптан ауытқымай тіршілік етуі үшін табиғаттың өзі осылай орналастырған.
Натрийдің көп енуі салдарынан адам ағзасында сұйық молайып кетсе, калий тұздары, керісінше, сол жиналған сұйықтарды сыртқа айдап шығуға күш салады. Сол себептен де дәрігерлер қан қысымы көтерілген, жүректерінің қызметтері нашарлаған, бүйректері ауыратын адамдарға натрийді азырақ, калийді көбірек пайдалануға кеңес береді.
Натрий тұздалған балықта, ашытылған және маринадталған көкөністерде, ащы сырларда көп. Оның етте, нанда, жармаларда, көкөністерде барын білеміз.
Калийге келетін болсақ, ол етте, балықта, жармаларда көп (200-400 мг). Көкөністерде калий натрийден әлдеқайда мол. Калий әсіресе картопта (569мг.), мейізде (860мг.), өрікте, арахисте (732мг.) көп.
Темірдің қосындысының ағза үшін құндылығын айтып жеткізу қиын. Ол гемоглобиннің, сондай-ақ ферменттердің құрамдарына кіреді, сөйтіп ұлпалардың тыныс алуын, қанның оттегін тасуын қамтамасыз етеді, тіндердегі алмасу үрдістері нәтижесінде пайда болған қалдықтарды сыртқа шығаруға жәрдемдеседі.
Ересек адамға тәулігіне 10мг. темір қосындысы қажет, ал әйелдерге бұдан да көп (18 мг.) керек. Бала емізіп жүрген аналар үшін темірдің қосындысының тәуліктік нормасы-25мг.Темірдің қосындысын біз дәнді бұршақ дақылдардан (9-12 мг.), бауырдан (7-12 мг.), тарыдан, қарақұмық жармасынан аламыз. Етте-2,5 нанда-2-3, көкөністерде-0,5-1,0 мг. темір қосындысы болады. Жемістердің ішінде темірге айва, інжір, қара өрік, қара жидек пен итмұрын бай.Алуан түрлі ферменттік жүйелерді құрастыруға қатысу және олардың белсенділіктерін реттеу микроэлементтердің бәріне ортақ функция болып табылады. Микроэлементтер ағза үшін аса маңызды қызмет атқаратын болғандықтан да олардың тамақ құрамында мөлшерден ары - бері ауытқуы денсаулық үшін зиян.Аса маңызды микроэлементтердің бірі-мыс. Темір қосындысы сияқты ол да қан түзілуіне қажет. Дегенмен мыстың ролі мұнымен ғана шектелмейді. Ол дәнекер тіндердің негізгі коллаген және эластин деп аталатын ақуыздардың биологиялық тотығу және метаболизм үрдістерін реттейтін бірқатар ферменттерді синтездеуге қатысады.
Ересек адам үшін тәулігіне 2 мг. мыс қажет. Бұл элемент сиыр бауырында (3,8 мг.), теңізден өндірілетін азық-түліктерде (0,85-1,5 мг.), дәнді бұршақ өнімдерінде, қарақұмық , сұлы жармаларында, макарондарда, сырда, грек жаңғағында мол. Ал сүт пен сүт өнімдерінде, керісінше мыс аз. Сол себептен де үнемі тек қана сүт пен айран іше беруге де болмайды., ағза мыстан тапшылық көріп қалады.
Тамақтағы микроэлементтер жайын аяқтай келе, адам өзін аса маңызды микро және макроэлементтермен қамтамасыз ету үшін тамақтың негізгі топтарын қоса отырып, асты алуан түрлі етіп ішуі керек демекпін. Егер үнемі біркелкі әрі сынаржақ тамақтанатын болсақ, балықтан гөрі мал етін, көкөністен гөрі ұннан жасалған тағамдар жақсы көрсек, қоректену дәстүріміз, ата салтымыз солай дейтін болсақ, онда ағзадағы тепе-теңдік (баланс) сөзсіз бұзылады, соның салдарынан тіршілік үрдістері өзгерістерге ұшырайды, жазылмайтын қатерлі сырқаттарға шалдығамыз.
Әр түрлі организмдер жасушасының өзіне тән өзгешеліктері болғанымен, олар құрамындағы химиялық элементтер сипаты жағынан ұқсас келеді. Жалпы жасуша құрамында Д.И.Менделеев таблидасының 70 элеметі кездескенімен, тірі организмдерде олардың 24 тұрақты түрде ұшырасады. Жасуша құрамында 62% шамасында оттегі, 20% шамасында көміртегі, 10% шамасында сутегі және 3% шамасында азот болады. Оттеті мен сутегі су мен органикалық заттар құрамы на енсе, көміртегі -- органикалық заттар негізін құрайды. Азот амин қышқылдарының, белоктардың, нуклеин
қышқылдарының, АТФ-ның, гемоглобиннің, көптеген ферменттер мен дәрмендәрілердің құрамы на енеді.Жасуша құрамында 2,5% шамасында кальций, 1% шамасында фосфор кездеседі. Кальций сүйек ұлпасы мен тіс кіреукесінің құрамына енеді, қанның ұю процесін, ет талшықтарының жиырылуын жандандырады, жасуша мембранасының өтімділігін реттейді. Фосфор да сүйек ұлпасы мен тіс кіреукесінің, нуклеин қышқылдарының АТФ-тың, кейбір ферменттердің құрамы на енеді.
Кальций -- ұлпалық сұйық, қан құрамында болады, оның иондары көптеген ферменттік процестердің жүруін қамтамасыз етеді, бұлшық ет пен нерв жүйесінің қозғыштығын төмендегіп, жасуша мембранасынын, өтімділігін азайтады, жүрек қызметін реттеуде маңызды қызмет атқарады.
Фосфор -- аралық зат алмасу процесінде маңызды рөл атқарады. Оның қатысуымен көмірсулардың фосфорлану процесі жүреді, қанның қышқыл-сілігілік тепе-теңдігі қамтамасыз етіледі, бұлшық еттің жиырылуын қуаттандыратын биохимиялық процестер атқарылады.
Күкірт (мөлшері 0,25% шамасында) -- цистеин, цистин, метионин амин қышқылдарының, В дәрмендәрісі мен кейбір ферменттердің құрамы на енеді. Организмде ол креатин, муцин, глютатион, инсулин, питуитрин, кофермент А, таурин мен оның туындылары құрамында кездеседі. Бұл элемент жүннің, мүйіздің, құс қауырсыны мен мамығының құрамында көп мөлшерде кездеседі. Ол организмде күкірт қышқылын түзіп, тоқ ішекте түзілетін улы заттарды залалсыздан-дыруда маңызды қызмет атқарады.
Жасуша құрамында калий да ион түрінде едәуір мөлшерде кездеседі (0,25%). Ол белок синтезін қамтамасыз ететін ферменттердің әрекетін жандандырады, жүрек жұмысын реттеуге қатысады, нерв жүйесі мен бұл шық еттің қозғыштығын төмендетеді, қозу толқынын таратуда, ацетилхолин медиаторын түзуде маңызды рөл атқарады.
Натрий -- жасушада тек ион түрінде кездеседі. Ол негізінен дене сұйықтықтарының құрамы нда болады да, қан мен лимфаның осмос-тық қысымын реттеуде маңызды рел атқарады. Натрий буферлік жүйе құрамына еніп, қанның әрекетшіл ортасын реттеуге, қозу процесінің туындап, таралу процесіне қатысады, гормондар синтезіне әсер етеді.
Хпор -- организмде теріс зарядты иондар түрінде кездеседі, натрий және калий иондарымен байланыста болады, жасушада козу процесінің туындауында маңызды рөл атқарады, қарын сөлі құрамыңдағы тұз қышқылының құрамы на енеді.
Магний -- жасуша ішінде жинақталатын катион. Ол митохондрия-ларда шоғырланады, тотықтырғыш фосфорлану процесінің белсендірушісі болып табылады да, қуат алмасуын, ДНК синтезін жандандырады, актин мен миозинді жалғастыратын магнийлі белок комплексінің құрамына еніп, бұлшық еттің жиырылуын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Магний гликолиз процесін реттейтін көптеген ферменттік жүйелердің құрамына енеді, кальцийдің кереғары болып табылады. Қан құрамында магний мөлшері өссе, нерв жүйесінің қозғыштығы төмендеп, нерв орталықтарының қызметі тежеледі, организмді ұйқы басып, селқостық (апатия) байқалады.
Организмдегі минералды заттардың жалпы мөлшері онша көп емес, дене массасының 3,5-4 пайызы шамасында. Олар организмде жинақ-талған мөлшеріне қарай макро, микро- және ультра элементтер бо-лып бөлінеді. Физиологиялық маңызы жоғарыда баяндалып өткен химиялық заттар макроэлементтерді құрайды. Микроэлементтер де-неде өте ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.