Бидайдың қатты қара күйесі

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1 Қатты қара күйе ауруының қоздырғыштары
2.2 Бидайың аурумен зақымдануы
2.3 Ауру белгілері
III. Қорытынды
IV. Қолданылған әдебиеттер

Қара күйе зиянкестері – паразиттер. Бұлардың өмір сүруі, өздері зақымдайтын, өсімдіктердің өміріне байланысты.
Дәнді дақылдардың тұқымы сияқты қара күйе споралары – зиянкестің өсіп-өнетін, көбейетін мүшесі деп саналады. Споралар өте уақ, қоңыр тартқан сырты қос қабықты болып келеді. Қара күйе түрлерінің споралары бірдей болмайды, олардың сыртқы көрінісінен бірінен – бірін ажыратуға болады.
Қаракүйеден келетін зияннан өнімнің кемуімен қатар, жиналған астықтың сапасы төмендейді. Қаракүйе ауруына ұшыраған егістен түскен астықтан пісірілген нанның дәмі жаман болады. Егер қаракүйгеге егңс мол ұшыраса, егін жиналған уақытта астық қаракүйенің спораларымен ластанып, қараяды.Дәнді дақылдар егісін қаракүйе ауруынан аман сақтасақ, онда одан келетін зиянға жол берілмейді.
Астық дақылдарының әрбір түрін қара күйе саңырауқұлақтарының 3-5 түрлері залалдайды. Мысалы, бидайда 5 (қатты, тозаңды, сабақ); арпада – 3 (тозаңды, тасты, жалған тозаңды); сұлыда – 2(тозаңды, қатты) т.б.
Астық дақылдарының қара күйе аурулары егін өнімінің төмендеуіне едәуір ыөпалын тигізеді. Мысалы, ауру 0,5-1% дамығанда, өнім 6-12%, ал ауру жаппай дамығанда, өнім шығымы 30-40% кемиді.
Қатты не сары қара күйе ауруын – спорасының қабығы тор көзді Tilletia tritiei Wint және спорасының қабығы бір тегіс Tilletia tritiei Wint деп латынша аталатын екі түрлі қара күйе зиянкестері қоздырады. Қоздырғыштардың өзара морфологиялық айырмашылықтары бар. Телиоспоралар бір – бірінен морфологиялық ерекшеліктеріне байланысты ажыратылады. Tilletia tritiei Wint саңырауқұлағының споралары шар тәрізді, қабығы торлы, түсі қара қоңыр, диаметрі – 14-22 мкм. Tilletia tritiei Wint саңырауқұлағының споралары бұрыс пішінді, қабығы тегіс, ашық қоңыр түсті, диаметрі – 15-23 мкм. Егінді бастыру кезінде залалданған дәндер жарылып, телиоспоралар шашылып, сау дәндердің бетіне түседі. Сол дәндермен бірге топыраққа түскен телиоспоралар көктемде базидияға өніп, одан бүршіктенген 4-12 базидиспоралар түзіледі. Соңғылар бір бірімен қосылып, инфекциялық жіпшеге айналып, өскінді залалдайды. Жіпшумақ өсімдікте диффузды таралып өсу нүктесіне жетіп, өсімдіктің барлық мүшелеріне тарайды. Сырттай бұл процесс білнбейді. Өсімдіктің дәні түзіле бастағанда жіпшумақ қарқынды дамып дәнді бұзады. Жіпшумақ кейін қара спора массасына айналады.

1. Ж.Т.Жиембаев «Дәнді дақылдардың қара күйесі».
2. Ж.Т.Жиембаев «Дәнді дақылдардың аурулары».
3. Жармұханбетов.С.О “Энтомология”.
4. Агибаев А.Ж.,Тулеева А.К.,Сүлейменов З.Ш. “Ауылшаруашылық дақылдарын зиянкестер мен аурулардан қорғау” .