Қазақ фразеологиясы



1.Қазақ фразеологиясының стильдік ерекшеліктері;
2.Қазақ фразеологизмдерінің қалыптасуындағы ұлттық мәдени маңызы бар түпдеректер;
3.Фразеологизмдердің көркем әдебиетте қолданылуы.
Қазақ фразеологиясы - қазақ тіл білімінде өзіндік зерттеу нысаны айқындалған, дербес ғылыми салаға айналған пəн. Фразеологиялық зерттеулер əр жылдары түрлі ғылыми зерттеу тақырыптарының нысаны ретінде жан-жақты қарастырылып келеді. Демек фразеологиялық зерттеулер қай кезде болмасын, мейлі өткен ғасырдағы, мейлі қазіргі ізденістер болсын қандай бағытта, қандай деңгейде екендігін ғылыми сарапқа салудың қажеттігі бар. Кезінде «Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық-мəдени аспектілері» туралы зерттеуде (1998) осы тақырыпқа азды-көпті пікір білдірілген. Мəселен, халық рухы қашанда өз ұлтының тілінен көрініс табады. Ал этнотілдік ерекшеліктердің басты көрсеткіші – фразеологизмдер. Себебі мұнда ұлттың тұрмыс тіршілігі, тұтастай өмір сүру мəдениеті сипатталады. Фразеологизмдер сөйлеу жəне жазба тілде бағалауыштық қызметімен ерекшеленіп, өзіндік бейнелі, эмоционалды-экспрессивті жағынан айтушы мен тыңдаушы арасында жай хабарласу, ойды көркем жеткізу ғана құралы емес, түрлі сезімдік жақтарына əсер ету мүмкіндігіне ие болатын ментальдық бірліктер ретінде танылады деген тұжырым жасалған. Алғаш рет фразеологизмдердің мұндай ерекше қасиетіне қазақ тіл білімінде академик І.Кеңесбаев назар аударған. «Қазақ тілінің идиомдары мен фразалары» деген мақалаларынан басталған ғылыми зерттеулер қазақ фразеологиясының бастапқы теориялық діңгектері деуге болады. І.Кеңесбаев мақалаларынан кейін жарық көрген басқа да зерттеулер – қазақ фразеологиясының теориялық жəне қолданбалы жақтарына өзіндік үлес қосқан еңбектер. Бұл ретте фразеология саласының көш басында тұрған академик І.Кеңесбаевтан бастап, күні бүгінге дейін фразеологиялық зерттеулерді жеке-жеке сөз етсек, онда хронологиялық тəртіп бойынша анықтама да түзуге болады. Ең бастысы өткен ХХ ғасырдың екінші жартысы қазақ фразеологиясының тақырыптық жəне лексика-семантикалық ерекшеліктерінің сипатталуымен құнды. Бұл қазақ фразеологизмінің корпусын қалыптастыруға негіз болған ізденіс нəтижелері деп бағаланады. Фразеологизмдерде адамдардың күн көру, мəдени өмір салты ғана емес, халықтың тұтастай ұлттық ерекшеліктерінің көрінетіндігі ешбір күмəн тудырмайды. Сондықтан да фразеологиялық концептілердегі мұндай айырықша сипаттарға зерттеушілер «əлемнің фразеологиялық суреті» немесе «фразеологиядағы əлем суреті» дейтін терминдік тіркесті қолданады. Сонымен фразеологиялық концептілер өз кезегінде əлем бейнесін ерекше сипатты, суретті етіп танытуда əрі иерархиялық, əрі дефинициялық қызмет атқарады.
Сарекенова Қ.Қ. «Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы»– Алматы: Эверо, 2014ж.
Белбаева М. «Қазіргі қазақ тілі лексикологиясы» Алматы «Мектеп» – 1976ж.
Смағұлова Г.Н. «Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық-мəдени аспектілері» Алматы «Ғылым» 1998ж.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:   
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

СӨЖ
Тақырыбы: 1.Қазақ фразеологиясының стильдік ерекшеліктері; 2.Қазақ фразеологизмдерінің қалыптасуындағы ұлттық мәдени маңызы бар түпдеректер; 3.Фразеологизмдердің көркем әдебиетте қолданылуы.

Орындаған: Жәлелова М.С.
Тексерген: Қалиева С.Е.
Тобы: ФИ-403

Семей 2015жыл.
1.Қазақ фразеологиясының стильдік ерекшеліктері; 2.Қазақ фразеологизмдерінің қалыптасуындағы ұлттық мәдени маңызы бар түпдеректер; 3.Фразеологизмдердің көркем әдебиетте қолданылуы. Қазақ фразеологиясы - қазақ тіл білімінде өзіндік зерттеу нысаны айқындалған, дербес ғылыми салаға айналған пəн. Фразеологиялық зерттеулер əр жылдары түрлі ғылыми зерттеу тақырыптарының нысаны ретінде жан-жақты қарастырылып келеді. Демек фразеологиялық зерттеулер қай кезде болмасын, мейлі өткен ғасырдағы, мейлі қазіргі ізденістер болсын қандай бағытта, қандай деңгейде екендігін ғылыми сарапқа салудың қажеттігі бар. Кезінде Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық-мəдени аспектілері туралы зерттеуде (1998) осы тақырыпқа азды-көпті пікір білдірілген. Мəселен, халық рухы қашанда өз ұлтының тілінен көрініс табады. Ал этнотілдік ерекшеліктердің басты көрсеткіші - фразеологизмдер. Себебі мұнда ұлттың тұрмыс тіршілігі, тұтастай өмір сүру мəдениеті сипатталады. Фразеологизмдер сөйлеу жəне жазба тілде бағалауыштық қызметімен ерекшеленіп, өзіндік бейнелі, эмоционалды-экспрессивті жағынан айтушы мен тыңдаушы арасында жай хабарласу, ойды көркем жеткізу ғана құралы емес, түрлі сезімдік жақтарына əсер ету мүмкіндігіне ие болатын ментальдық бірліктер ретінде танылады деген тұжырым жасалған. Алғаш рет фразеологизмдердің мұндай ерекше қасиетіне қазақ тіл білімінде академик І.Кеңесбаев назар аударған. Қазақ тілінің идиомдары мен фразалары деген мақалаларынан басталған ғылыми зерттеулер қазақ фразеологиясының бастапқы теориялық діңгектері деуге болады. І.Кеңесбаев мақалаларынан кейін жарық көрген басқа да зерттеулер - қазақ фразеологиясының теориялық жəне қолданбалы жақтарына өзіндік үлес қосқан еңбектер. Бұл ретте фразеология саласының көш басында тұрған академик І.Кеңесбаевтан бастап, күні бүгінге дейін фразеологиялық зерттеулерді жеке-жеке сөз етсек, онда хронологиялық тəртіп бойынша анықтама да түзуге болады. Ең бастысы өткен ХХ ғасырдың екінші жартысы қазақ фразеологиясының тақырыптық жəне лексика-семантикалық ерекшеліктерінің сипатталуымен құнды. Бұл қазақ фразеологизмінің корпусын қалыптастыруға негіз болған ізденіс нəтижелері деп бағаланады. Фразеологизмдерде адамдардың күн көру, мəдени өмір салты ғана емес, халықтың тұтастай ұлттық ерекшеліктерінің көрінетіндігі ешбір күмəн тудырмайды. Сондықтан да фразеологиялық концептілердегі мұндай айырықша сипаттарға зерттеушілер əлемнің фразеологиялық суреті немесе фразеологиядағы əлем суреті дейтін терминдік тіркесті қолданады. Сонымен фразеологиялық концептілер өз кезегінде əлем бейнесін ерекше сипатты, суретті етіп танытуда əрі иерархиялық, əрі дефинициялық қызмет атқарады. Мысалы, байлық концептісінің фразеологиялық суреті: мал біту, көйлегі көк, тамағы тоқ, ішкені алдында, ішпегені артында деген тіркестерден басталып, əрі қарай байлыққа қатысты молшылық: ит басына іркіт төгілу, шаш етектен олжаға бату; атағы шығу: ауылды аузына қарату; т.б. дефинициялық концепт өрістер бойынша тарамдала береді. Тіліміздегі сөз байлығымызда тек жеке сөздер ғана емес, құрылысы жағынан күрделі бірліктер де кездеседі. Олар: ала ауыз, тайға таңба басқандай, төбе шашы тік тұру, қой аузынан шөп алмас, қой үстінде бозторғай жұмыртқалаған т.б. Мұндай сөздер қазақ тілінде мындап кездеседі. Оларды фразеология немесе тұрақты тіркестер деп атайды. Ал фразеология сөзі екі мағынада қолданылады: 1. тілдегі тұрақты сөз тіркестерінің жалпы атауы; 2. тұрақты сөз тіркестерін зерттейтін тіл ғылымының бір саласы.Фразеология деп, кемінде екі сөздің, сонымен қатар бірнеше сөздің тұтас бір меншікті мағынаға ие болып, бір бүтін бірлікке айналуын айтамыз. Қазақ фразеологиясын тілдік тұрғыдан зеттеуге алғашқа кезеңде ұлттық тіл білімін қалыптастырудағы аса көрнекті тілші ғалымдар дені түгел назар аударды. Фразеологизмдердің теориялық - практикалық мәселелерін І. Кеңесбаев, Ғ. Мұсабаев, Н. Сауранбаев, С. Аманжолов, К. Аханов, Р. Сәрсенбаев және кейінгі буын зерттеушілер А. Байтелиев, Қ. Қалыбаева, Н. Қашанова, С. Сәтенова т.б. фразеологизмдердің тақырыптық - мағыналық топтарын, синтаксистік қызметін арнайы зерттеп, тұжырымдар жасады. Фразеологияны дербес пән ретінде қарастыру туралы ой тастап, түркі тілдес халықтар тіл білімінде осы мәселеге байланысты зерттеудің тууына игі әсер еткен, қазақ фразеологиясының мәселесімен шұғылданып, арнайы зерттеу жүргізген, сол жайында еңбек жазған І. Кеңесбаев болды. К. Аханов мәтелдер мен шектеулі тіркестерді фразеологиялық тіркестер құрамында қарастырып, өзінің Тіл біліміне кіріспе атты жоғары оқу орындарына арналған оқу құралының лексикология тарауында қазақ тілі фразеологиясына В. В. Виноградовтың классификациясы бойынша жіктеу берсе, Р. Сәрсенбаев Мақал - мәтелдер мен нақыл сөздердің фразеологияға қатысы, бұлардың тұрақтылығы мен эвфониялық құбылыста қолдану сипатына байланысты, осы сипаттар арқылы бұларды фразеологиялық единицалар тобына қосып қараймыз деп атап өтеді. Сонымен қатар тіркестердің бір түріне жататын мақал - мәтелдердің тілік ерекшеліктеріне тоқталады. Қазақ фразеологизмдерін зерттеудің екінші кезеңінде 60 - жылдары ғалымдар фразеологизмдер мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Фразеологизмдер ұғымы, фразеологиялық бірліктер түсінігі фразеологизмдердің топтастырылуы
Шығармада кездесетін синоним сөздер
Сөз және мағына
Фразеология термині
Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы
Көнерген сөздер
Фразеология мәселелері
Неміс және қазақ тілдерінің құрамында “ақ” және “қара”атаулары бар фразеологиялық бірліктер (салыстырмалы-салғастырмалы тұрғыда)
Бата, тілек, алғысқа байланысты айтылатын фраземалар және олардың мағыналық – тұлғалық ерекшеліктері
Фразеологиялық айналым сөздердің классификациясы
Пәндер