Қазақ фразеологиясы

1.Қазақ фразеологиясының стильдік ерекшеліктері;
2.Қазақ фразеологизмдерінің қалыптасуындағы ұлттық мәдени маңызы бар түпдеректер;
3.Фразеологизмдердің көркем әдебиетте қолданылуы.

Қазақ фразеологиясы - қазақ тіл білімінде өзіндік зерттеу нысаны айқындалған, дербес ғылыми салаға айналған пəн. Фразеологиялық зерттеулер əр жылдары түрлі ғылыми зерттеу тақырыптарының нысаны ретінде жан-жақты қарастырылып келеді. Демек фразеологиялық зерттеулер қай кезде болмасын, мейлі өткен ғасырдағы, мейлі қазіргі ізденістер болсын қандай бағытта, қандай деңгейде екендігін ғылыми сарапқа салудың қажеттігі бар. Кезінде «Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық-мəдени аспектілері» туралы зерттеуде (1998) осы тақырыпқа азды-көпті пікір білдірілген. Мəселен, халық рухы қашанда өз ұлтының тілінен көрініс табады. Ал этнотілдік ерекшеліктердің басты көрсеткіші – фразеологизмдер. Себебі мұнда ұлттың тұрмыс тіршілігі, тұтастай өмір сүру мəдениеті сипатталады. Фразеологизмдер сөйлеу жəне жазба тілде бағалауыштық қызметімен ерекшеленіп, өзіндік бейнелі, эмоционалды-экспрессивті жағынан айтушы мен тыңдаушы арасында жай хабарласу, ойды көркем жеткізу ғана құралы емес, түрлі сезімдік жақтарына əсер ету мүмкіндігіне ие болатын ментальдық бірліктер ретінде танылады деген тұжырым жасалған. Алғаш рет фразеологизмдердің мұндай ерекше қасиетіне қазақ тіл білімінде академик І.Кеңесбаев назар аударған. «Қазақ тілінің идиомдары мен фразалары» деген мақалаларынан басталған ғылыми зерттеулер қазақ фразеологиясының бастапқы теориялық діңгектері деуге болады. І.Кеңесбаев мақалаларынан кейін жарық көрген басқа да зерттеулер – қазақ фразеологиясының теориялық жəне қолданбалы жақтарына өзіндік үлес қосқан еңбектер. Бұл ретте фразеология саласының көш басында тұрған академик І.Кеңесбаевтан бастап, күні бүгінге дейін фразеологиялық зерттеулерді жеке-жеке сөз етсек, онда хронологиялық тəртіп бойынша анықтама да түзуге болады. Ең бастысы өткен ХХ ғасырдың екінші жартысы қазақ фразеологиясының тақырыптық жəне лексика-семантикалық ерекшеліктерінің сипатталуымен құнды. Бұл қазақ фразеологизмінің корпусын қалыптастыруға негіз болған ізденіс нəтижелері деп бағаланады. Фразеологизмдерде адамдардың күн көру, мəдени өмір салты ғана емес, халықтың тұтастай ұлттық ерекшеліктерінің көрінетіндігі ешбір күмəн тудырмайды. Сондықтан да фразеологиялық концептілердегі мұндай айырықша сипаттарға зерттеушілер «əлемнің фразеологиялық суреті» немесе «фразеологиядағы əлем суреті» дейтін терминдік тіркесті қолданады. Сонымен фразеологиялық концептілер өз кезегінде əлем бейнесін ерекше сипатты, суретті етіп танытуда əрі иерархиялық, əрі дефинициялық қызмет атқарады.

Сарекенова Қ.Қ. «Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы»– Алматы: Эверо, 2014ж.
Белбаева М. «Қазіргі қазақ тілі лексикологиясы» Алматы «Мектеп» – 1976ж.
Смағұлова Г.Н. «Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық-мəдени аспектілері» Алматы «Ғылым» 1998ж.