Физика пәнін оқыту әдістемелерінің негізі
1 ФИЗИКА ПӘНІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІНІҢ НЕГІЗІ
1.1 Физика сабақтарында оқыту әдістері мен тәсілдерінің түрлерін қолдану
1.2 Физиканы оқытудағы қазіргі ақпаратты . әдістемелік кешен.
1.3 Физика сабағындағы оқытудың техникалық құралдары және компьютерлік бағдарламалар
1.4 Оқытудың компьютерлік технологиясы
2. Физиканы оқытуды жана тәсілдер арқылы арттыру жолдары 2.1 Интерактивті тақтаны пайдалана сабақ өткізу әдістемесі
2.2 Физика сабағында диапроекторды пайдалану
2.3 Физика есептерін шешуде алгоритмді қолдану
2.4 Физиканы топтық жүйеде оқыту әдісінің тиімділігі
2.5 Физика пәнінен дәстүрлі емес сабақтарды өткізудің әдістемесі
2.6 Физикадан сабақ түсіндіруде тірек сызбаны қолдану
2.7 Оқушыларды физикалық есептерді шығара білуге үйретуде жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың әдістемесі
1.1 Физика сабақтарында оқыту әдістері мен тәсілдерінің түрлерін қолдану
1.2 Физиканы оқытудағы қазіргі ақпаратты . әдістемелік кешен.
1.3 Физика сабағындағы оқытудың техникалық құралдары және компьютерлік бағдарламалар
1.4 Оқытудың компьютерлік технологиясы
2. Физиканы оқытуды жана тәсілдер арқылы арттыру жолдары 2.1 Интерактивті тақтаны пайдалана сабақ өткізу әдістемесі
2.2 Физика сабағында диапроекторды пайдалану
2.3 Физика есептерін шешуде алгоритмді қолдану
2.4 Физиканы топтық жүйеде оқыту әдісінің тиімділігі
2.5 Физика пәнінен дәстүрлі емес сабақтарды өткізудің әдістемесі
2.6 Физикадан сабақ түсіндіруде тірек сызбаны қолдану
2.7 Оқушыларды физикалық есептерді шығара білуге үйретуде жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың әдістемесі
Оқыту әдістерін зерттеу – негізінен дидактиканың міндеті, ал жеке пәнді оқыту, оның ішінде физиканы оқыту әдістемесінің мақсаты – физика мазмұнының ерекшелік сипатына лайықты сабақты оқыту әдістерінің тиімді тәсілдері мен әдістемелік амалдарын қолданудың жолдары мен түрлерін анықтау.
Физиканы оқыту жүйесі, қазіргі информация көлемі үздіксіз ұлғайып бара жатқан заманда ұдайы жетілдіріп келеді. Мысалы, озат мұғалімдер, физикалық шығармашылық сабақтарының сан алуан түрлерін ойлап шығарып, өз практикасында қолданып келеді: оқытудың ұжымдық-топтық жүйесі, іскерлік ойын, ұлттық ойындар, жарыс сабақ, физикалық аукцион, т. б. Сондай-ақ, жаңашыл физик – мұғалімдер әдістемелік идеялар ұсынып, оларды практикада жүзеге асырып келеді.
Физиканы оқытудың мұндай сан түрлі ұйымдастыру түрлерін нәтижелі жүргізе білу, негізінен мұғалімнің басқарушылық ролі мен әдістемелік ебедейлігіне байланысты екендігі даусыз. өйткені, физиканы оқыту үрдісін жоспарлаушы және ұйымдастырушы басты тұлға – мұғалім болып саналады. Сабақтың жүргізілу барысы оның педагогикалық шеберлігі мен шығармашылық қабілетіне байланысты.
Жиырма бірінші ғасырдың басталуы жаппай ақпараттық қоғамға көшумен сипатталады. Оған компьютерлік техника, ақпараттық технология және басқа да ғылыми-техникалық прогресс әсерін тигізуде. Қазақстан Республикасы ғылыми-техникалық прогрестің негізгі белгісі болып табылатын қоғамды ақпараттандырудың жаңа кезеңіне енді. Қоғамды ақпараттандыру – еліміздің экономикасын, мәдениетін, ғылымының дамуының негізгі алғышарты.
Физика сабағында жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану, оқушылардың ой - өрісін дамытып, алған білімдерін жан-жақты жетілдіреді, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Сонымен, физика пәнін оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың бір мысалы ретінде біз Macromedia Flash бағдарламасының мүмкіндіктерін қарастырамыз.
Сабақты оқытудың өзіндік қолайлы бірнеше ерекшеліктері бар: сыныптағы оқушылардың жасы бірдей,және олардың саны тұрақты, сабақ кестесі өзгермейді, сабақ мұғалімнің басшылығымен өткізіледі. Сабақта неше түрлі оқыту әдістері мен тәсілдері қолданудың нәтижесінде оқушылардың оқуға деген қызығушылығы , ынта-ықыласы, белсенділік қабілеті артады.
Заман талабына сай физика пәні де оқыту әдістері және оқыту түрлерімен толықтырылып отыр. Оқушылардың белсенділігін арттырып, білімдерін тереңдету үшін әрбір мұғалім, түрліше оқыту әдістерін ұсынып отыр. Ал біз соның тиімділерін өзімізге лайықтап пайдаланып және жас ұрпақты оқыта және тәрбиелей білсек, бұл біздің үлкен жетістігіміз болмақ.
Тақырып өзектілігі: физика пәні бойынша жаңа ақпараттық технологиялар жана оқыту әдістемелерінің қолдану.
Жұмыстың жаңашылдығы:
• Жаңа ақпараттық технологияларды физика сабағында қолдану үшін қажетті бағдарламалар іріктеліп, олардың жұмыс істеу принциптері анықталды;
• Қазіргі таңда өзекті болып отырған Web-сайттарды, электрондық оқулықтарды құруда кең түрде қолданылып жүрген «Macromedia Flash» бағдарламасының негізінде қозғалыстарға арналған бірнеше есептерге бағдарлама қарастырылды.
Зерттеу нысаны – Жаңа ақпараттық технологияларды физика сабағында қолдану процесі.
Зерттеу пәні: Физика сабағында жаңа ақпараттық технологияларды қолдану әдістемесі.
Жұмыстың мақсаты: компьютерлік бағдарламаларды қолдана отырып, физикалық есептерді шығару.
Жұмыстың мақсатына байланысты келесідей міндеттер қойылды:
• Физикалық есептерді компьютер арқылы демонстрациялаудың негізі болып табылатын Macromedia Flash бағдарламасын оқып үйрену;
• Компьютерлік бағдарламалардың көмегімен демонстрациялау үшін есептер дайындау;
• Қозғалыстарға арналған есептердің компьютерлік бағдарламасын дайындау.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: зерттеу жұмысының барысында жасалған физикалық есептердің компьютерлік бағдарламаларын жоғары, орта арнаулы оқу орындарында оқытуда қолдануға болатындығында.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Физиканы оқыту жүйесі, қазіргі информация көлемі үздіксіз ұлғайып бара жатқан заманда ұдайы жетілдіріп келеді. Мысалы, озат мұғалімдер, физикалық шығармашылық сабақтарының сан алуан түрлерін ойлап шығарып, өз практикасында қолданып келеді: оқытудың ұжымдық-топтық жүйесі, іскерлік ойын, ұлттық ойындар, жарыс сабақ, физикалық аукцион, т. б. Сондай-ақ, жаңашыл физик – мұғалімдер әдістемелік идеялар ұсынып, оларды практикада жүзеге асырып келеді.
Физиканы оқытудың мұндай сан түрлі ұйымдастыру түрлерін нәтижелі жүргізе білу, негізінен мұғалімнің басқарушылық ролі мен әдістемелік ебедейлігіне байланысты екендігі даусыз. өйткені, физиканы оқыту үрдісін жоспарлаушы және ұйымдастырушы басты тұлға – мұғалім болып саналады. Сабақтың жүргізілу барысы оның педагогикалық шеберлігі мен шығармашылық қабілетіне байланысты.
Жиырма бірінші ғасырдың басталуы жаппай ақпараттық қоғамға көшумен сипатталады. Оған компьютерлік техника, ақпараттық технология және басқа да ғылыми-техникалық прогресс әсерін тигізуде. Қазақстан Республикасы ғылыми-техникалық прогрестің негізгі белгісі болып табылатын қоғамды ақпараттандырудың жаңа кезеңіне енді. Қоғамды ақпараттандыру – еліміздің экономикасын, мәдениетін, ғылымының дамуының негізгі алғышарты.
Физика сабағында жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану, оқушылардың ой - өрісін дамытып, алған білімдерін жан-жақты жетілдіреді, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Сонымен, физика пәнін оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың бір мысалы ретінде біз Macromedia Flash бағдарламасының мүмкіндіктерін қарастырамыз.
Сабақты оқытудың өзіндік қолайлы бірнеше ерекшеліктері бар: сыныптағы оқушылардың жасы бірдей,және олардың саны тұрақты, сабақ кестесі өзгермейді, сабақ мұғалімнің басшылығымен өткізіледі. Сабақта неше түрлі оқыту әдістері мен тәсілдері қолданудың нәтижесінде оқушылардың оқуға деген қызығушылығы , ынта-ықыласы, белсенділік қабілеті артады.
Заман талабына сай физика пәні де оқыту әдістері және оқыту түрлерімен толықтырылып отыр. Оқушылардың белсенділігін арттырып, білімдерін тереңдету үшін әрбір мұғалім, түрліше оқыту әдістерін ұсынып отыр. Ал біз соның тиімділерін өзімізге лайықтап пайдаланып және жас ұрпақты оқыта және тәрбиелей білсек, бұл біздің үлкен жетістігіміз болмақ.
Тақырып өзектілігі: физика пәні бойынша жаңа ақпараттық технологиялар жана оқыту әдістемелерінің қолдану.
Жұмыстың жаңашылдығы:
• Жаңа ақпараттық технологияларды физика сабағында қолдану үшін қажетті бағдарламалар іріктеліп, олардың жұмыс істеу принциптері анықталды;
• Қазіргі таңда өзекті болып отырған Web-сайттарды, электрондық оқулықтарды құруда кең түрде қолданылып жүрген «Macromedia Flash» бағдарламасының негізінде қозғалыстарға арналған бірнеше есептерге бағдарлама қарастырылды.
Зерттеу нысаны – Жаңа ақпараттық технологияларды физика сабағында қолдану процесі.
Зерттеу пәні: Физика сабағында жаңа ақпараттық технологияларды қолдану әдістемесі.
Жұмыстың мақсаты: компьютерлік бағдарламаларды қолдана отырып, физикалық есептерді шығару.
Жұмыстың мақсатына байланысты келесідей міндеттер қойылды:
• Физикалық есептерді компьютер арқылы демонстрациялаудың негізі болып табылатын Macromedia Flash бағдарламасын оқып үйрену;
• Компьютерлік бағдарламалардың көмегімен демонстрациялау үшін есептер дайындау;
• Қозғалыстарға арналған есептердің компьютерлік бағдарламасын дайындау.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: зерттеу жұмысының барысында жасалған физикалық есептердің компьютерлік бағдарламаларын жоғары, орта арнаулы оқу орындарында оқытуда қолдануға болатындығында.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Каменецкий С.Е., Орехов В.П. Методика решения задач по физике в средней школе. М.,”Просвещение”,1971.
2. Енохович А.С. Справочник по физике. М., “Высшая школа”,1968.
3. Кикоин И.К., Кикоин А.К. Молекулярная физика. М., Физматгиз, 1963.
4. “Математика және физика”. Ғылыми-әдістемелік журнал. №1-6. 2004.
5. Көшеров Ә. Физикадан тақырыптық тесттер. Әдістемелік құрал. 1998.
6. Методика преподавания физики в средней школе.Электричество. Пособие для учителей. М., “Просвещение”, 1975.
8. З.Ж.Жанабаев, Ш.Б.Тынтаева, Х.Б.Жолдасова. Оқу құралы.Физиканы оқыту әдістемесі. Қазақ университеті. 2002.
9. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов. Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі. Мұғалімдерге арналған құрал. “Рауан”, 1998.
10. Г.Я.Мякишев, Б.Б.Буховцев. Физика. 10-сынып оқу құралы. “Рауан”, 1996.
11. Ландсберг Г.С. Элементарный учебник физики – М., 1975г.
12. Ж.С. Ақылбаев, М.К.Құрманов, К.А.Абдықалықов. Физика. Оқу құралы. – Қарағанды. ҚарМУ баспасы. 1995ж.
13. Ванеев А.А. и др. Преподавания физики в 10 классе средней школы – М: 1984г.
14. Перышкин А.В. Курс физики. Учебник для средней школы. Часть – 3. Электричество. М: 1967г.
15. Шахмаев Н.М. и др. Физика. М. 1993г.
16. Арызханов Б.С. Физика. – А: 1986ж.
17. Аққошқаров Е.А. Физикалық ұғымдарды қалыптастыру және терминдерді меңгерту тәсілдері. – А: 1986ж.
18. А.А.Детлаф, Б.М.Яворский. Курс физики. – М. “Высшая школа” 1989г.
19. Буховцев Б.Б. и другие. Физика. Учебник для 9-го класса средней школы. – М. “Просвещение”, 1977г .
20. Әбдiғапаров Қ. және Қошпанов М. Қызықты физика. Механика. – А “Қазақстан”, 1971ж.
21.Зисман Г.А., Тодес О. Курс общей физики.Изд.5-е.Т.1-2.М., «Наука» 1972-74г.
22.Планк М. Единство физической картины мира. М., «Наука» , 1966г.
23.Ванеев А.А. Орехов В.П. Преподавание физики по новой программе. М., «Просвещение», 1971.
24.Каменецкий С.Е., Орехов В.П. Методика решения задач по физике в средней школе. М., «Просвещение», 1970
25.Разумовский В.Г. Творческие задачи по физике в средней школе. М., «Просвещение». 1966.
26.Стручков В.В. , Яворский Б.М. Вопросы современной физики. М., «Просвещение», 1973.
27.Енохович А.С. Справочник по физике. М., «Высшая школа», 1968.
28.Әбдрахимов Е. Қазақ мектептерінде физиканы оқыту методикасының кейбір мәселелері.
29.Абдулгафаров Қ.К Орта мектепте физика есептерін шығару.
30.Нұрбатырова Г. Физикалық оқу экспериментін жетілдірудің әдістемелік негіздері.
31.Бугаев А.И. Методика преподавания физики в средней школе. М., «Просвещение», 1981.
32.Малафеев Р.И. Проблемное обучение физике в средней школе. М., «Просвещение», 1980.
33.Резников Л.И., Шамаш С.Я., Эвенчик Э.Е. методика преподавания физики в средней школе. М., «Просвещение», 1974.
2. Енохович А.С. Справочник по физике. М., “Высшая школа”,1968.
3. Кикоин И.К., Кикоин А.К. Молекулярная физика. М., Физматгиз, 1963.
4. “Математика және физика”. Ғылыми-әдістемелік журнал. №1-6. 2004.
5. Көшеров Ә. Физикадан тақырыптық тесттер. Әдістемелік құрал. 1998.
6. Методика преподавания физики в средней школе.Электричество. Пособие для учителей. М., “Просвещение”, 1975.
8. З.Ж.Жанабаев, Ш.Б.Тынтаева, Х.Б.Жолдасова. Оқу құралы.Физиканы оқыту әдістемесі. Қазақ университеті. 2002.
9. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов. Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі. Мұғалімдерге арналған құрал. “Рауан”, 1998.
10. Г.Я.Мякишев, Б.Б.Буховцев. Физика. 10-сынып оқу құралы. “Рауан”, 1996.
11. Ландсберг Г.С. Элементарный учебник физики – М., 1975г.
12. Ж.С. Ақылбаев, М.К.Құрманов, К.А.Абдықалықов. Физика. Оқу құралы. – Қарағанды. ҚарМУ баспасы. 1995ж.
13. Ванеев А.А. и др. Преподавания физики в 10 классе средней школы – М: 1984г.
14. Перышкин А.В. Курс физики. Учебник для средней школы. Часть – 3. Электричество. М: 1967г.
15. Шахмаев Н.М. и др. Физика. М. 1993г.
16. Арызханов Б.С. Физика. – А: 1986ж.
17. Аққошқаров Е.А. Физикалық ұғымдарды қалыптастыру және терминдерді меңгерту тәсілдері. – А: 1986ж.
18. А.А.Детлаф, Б.М.Яворский. Курс физики. – М. “Высшая школа” 1989г.
19. Буховцев Б.Б. и другие. Физика. Учебник для 9-го класса средней школы. – М. “Просвещение”, 1977г .
20. Әбдiғапаров Қ. және Қошпанов М. Қызықты физика. Механика. – А “Қазақстан”, 1971ж.
21.Зисман Г.А., Тодес О. Курс общей физики.Изд.5-е.Т.1-2.М., «Наука» 1972-74г.
22.Планк М. Единство физической картины мира. М., «Наука» , 1966г.
23.Ванеев А.А. Орехов В.П. Преподавание физики по новой программе. М., «Просвещение», 1971.
24.Каменецкий С.Е., Орехов В.П. Методика решения задач по физике в средней школе. М., «Просвещение», 1970
25.Разумовский В.Г. Творческие задачи по физике в средней школе. М., «Просвещение». 1966.
26.Стручков В.В. , Яворский Б.М. Вопросы современной физики. М., «Просвещение», 1973.
27.Енохович А.С. Справочник по физике. М., «Высшая школа», 1968.
28.Әбдрахимов Е. Қазақ мектептерінде физиканы оқыту методикасының кейбір мәселелері.
29.Абдулгафаров Қ.К Орта мектепте физика есептерін шығару.
30.Нұрбатырова Г. Физикалық оқу экспериментін жетілдірудің әдістемелік негіздері.
31.Бугаев А.И. Методика преподавания физики в средней школе. М., «Просвещение», 1981.
32.Малафеев Р.И. Проблемное обучение физике в средней школе. М., «Просвещение», 1980.
33.Резников Л.И., Шамаш С.Я., Эвенчик Э.Е. методика преподавания физики в средней школе. М., «Просвещение», 1974.
Кіріспе
Оқыту әдістерін зерттеу – негізінен дидактиканың міндеті, ал жеке
пәнді оқыту, оның ішінде физиканы оқыту әдістемесінің мақсаты – физика
мазмұнының ерекшелік сипатына лайықты сабақты оқыту әдістерінің тиімді
тәсілдері мен әдістемелік амалдарын қолданудың жолдары мен түрлерін
анықтау.
Физиканы оқыту жүйесі, қазіргі информация көлемі үздіксіз ұлғайып бара
жатқан заманда ұдайы жетілдіріп келеді. Мысалы, озат мұғалімдер, физикалық
шығармашылық сабақтарының сан алуан түрлерін ойлап шығарып, өз
практикасында қолданып келеді: оқытудың ұжымдық-топтық жүйесі, іскерлік
ойын, ұлттық ойындар, жарыс сабақ, физикалық аукцион, т. б. Сондай-ақ,
жаңашыл физик – мұғалімдер әдістемелік идеялар ұсынып, оларды практикада
жүзеге асырып келеді.
Физиканы оқытудың мұндай сан түрлі ұйымдастыру түрлерін нәтижелі
жүргізе білу, негізінен мұғалімнің басқарушылық ролі мен әдістемелік
ебедейлігіне байланысты екендігі даусыз. өйткені, физиканы оқыту үрдісін
жоспарлаушы және ұйымдастырушы басты тұлға – мұғалім болып саналады.
Сабақтың жүргізілу барысы оның педагогикалық шеберлігі мен шығармашылық
қабілетіне байланысты.
Жиырма бірінші ғасырдың басталуы жаппай ақпараттық қоғамға көшумен
сипатталады. Оған компьютерлік техника, ақпараттық технология және басқа да
ғылыми-техникалық прогресс әсерін тигізуде. Қазақстан Республикасы ғылыми-
техникалық прогрестің негізгі белгісі болып табылатын қоғамды
ақпараттандырудың жаңа кезеңіне енді. Қоғамды ақпараттандыру – еліміздің
экономикасын, мәдениетін, ғылымының дамуының негізгі алғышарты.
Физика сабағында жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану,
оқушылардың ой - өрісін дамытып, алған білімдерін жан-жақты жетілдіреді,
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Сонымен, физика пәнін
оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың бір мысалы ретінде біз
Macromedia Flash бағдарламасының мүмкіндіктерін қарастырамыз.
Сабақты оқытудың өзіндік қолайлы бірнеше ерекшеліктері бар:
сыныптағы оқушылардың жасы бірдей,және олардың саны тұрақты, сабақ кестесі
өзгермейді, сабақ мұғалімнің басшылығымен өткізіледі. Сабақта неше түрлі
оқыту әдістері мен тәсілдері қолданудың нәтижесінде оқушылардың оқуға
деген қызығушылығы , ынта-ықыласы, белсенділік қабілеті артады.
Заман талабына сай физика пәні де оқыту әдістері және оқыту
түрлерімен толықтырылып отыр. Оқушылардың белсенділігін арттырып,
білімдерін тереңдету үшін әрбір мұғалім, түрліше оқыту әдістерін ұсынып
отыр. Ал біз соның тиімділерін өзімізге лайықтап пайдаланып және жас
ұрпақты оқыта және тәрбиелей білсек, бұл біздің үлкен жетістігіміз болмақ.
Тақырып өзектілігі: физика пәні бойынша жаңа ақпараттық технологиялар
жана оқыту әдістемелерінің қолдану.
Жұмыстың жаңашылдығы:
• Жаңа ақпараттық технологияларды физика сабағында қолдану үшін
қажетті бағдарламалар іріктеліп, олардың жұмыс істеу принциптері
анықталды;
• Қазіргі таңда өзекті болып отырған Web-сайттарды, электрондық
оқулықтарды құруда кең түрде қолданылып жүрген Macromedia
Flash бағдарламасының негізінде қозғалыстарға арналған бірнеше
есептерге бағдарлама қарастырылды.
Зерттеу нысаны – Жаңа ақпараттық технологияларды физика сабағында
қолдану процесі.
Зерттеу пәні: Физика сабағында жаңа ақпараттық технологияларды қолдану
әдістемесі.
Жұмыстың мақсаты: компьютерлік бағдарламаларды қолдана отырып,
физикалық есептерді шығару.
Жұмыстың мақсатына байланысты келесідей міндеттер қойылды:
• Физикалық есептерді компьютер арқылы демонстрациялаудың негізі
болып табылатын Macromedia Flash бағдарламасын оқып үйрену;
• Компьютерлік бағдарламалардың көмегімен демонстрациялау үшін
есептер дайындау;
• Қозғалыстарға арналған есептердің компьютерлік бағдарламасын
дайындау.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: зерттеу жұмысының барысында жасалған
физикалық есептердің компьютерлік бағдарламаларын жоғары, орта арнаулы оқу
орындарында оқытуда қолдануға болатындығында.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ФИЗИКА ПӘНІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІНІҢ НЕГІЗІ
1.1 Физика сабақтарында оқыту әдістері мен тәсілдерінің түрлерін
қолдану
Қай пәнді болса да мектепте оқытудың әдістемесі болуы қажет екендігі
белгілі. Физика пәнін қазақ мектептерінде алғаш оқыта бастаған кезде,
физика пәні мұғалімдері көбінесе, орыс тілінде жазылған әдістемелік
құралдарды, орыс тілінен аударылған оқулықтарды пайдаланып келді. Онда
кездесетін атау сөздер (терминдер) сол орыс тілінен аударылған оқулықтар
бойынша оқытылды.
Қазақ топырағында физика-математика ілімінің негізі ертеректе
қаланғанымен, ол кездегі өркениеттің тарихи дамуының әр түрлі қиянаттарына
төтеп бере алмай өшуіне сәйкес, физика-математика одан әрі өркен жайып дами
алмады. ¦лы ғұлама әл-Фарабиден бастау алатын, басқа да Отырарлық
ғұламалардың физика мен математикадан жазған еңбектері алдымен шығыстық
ғылымға, қала берді жалпы әлемдік ғылымға қосылған бай қазына еді. Бұл
қазынаны игеруіне біз енді ғана кірісіп жатсақ, өркениетті елдер ғасырлар
бұрын игеріп алған және де ол еңбектер әлемдік ғылымды дамытуға сүбелі
үлесін қосты да.
¤зге тілді қалыптасқан ілім жетістіктерін қазақша сөйлету, қазақшы
ғылым тілін тұрақты қалыптастыру бүгінгі заман талабы болып отыр. Олай
дейтініміз, мемлекетімізді тиянақты етудің де бірден-бір тірегі осында деп
білеміз, яғни қазақ тілін ғылым тілі ретінде орнықтыруда.
Қазіргі мектепте қолданылып жүрген физика-математика оқулықтары
қазақы емес жаппай аударма болып келеді. Ондағы қазақы атаулар жоқтын
қасы, сондықтан да түсінуге өте қиын. Жоғары оқу орындарына арналған физика
мен математикадан жазылған оқулықтар да өте аз. Қазақ тілінде жазылған
физика-математика оқулықтарын сөйлету мәнері қалыптаспаған, сөз тіркестері,
әр түрлі тұжырымдар, қисынды ой орамдары орыс тіліндегі нұсқаның көшірмесі
ғана.
Қазақ тілін белсенді түрде ғылымға енгізу мәселелері осыдан барып
туындайды, ол үшін алдымен физикалық, математикалық атаулардың қазақша
баламаларын жасап, оларды орнықтыру қажет. Орнықтыру үшін әр түрлі
сөздіктер жасалынып, ғылыми еңбек жазу барысында пайдаланылады. Оқулықтар,
ғылыми көпшілік әдебиет жазу ісі де жеделтіледі. Аударма әдебиеттер жасау
ісі де қалыпқа келтіріледі. Осы ауқымды істер барысында атауларымыз
жұмырланып, реттеліп, шалағайлығынан таза болып, жүйелі түрде өмірге
енеді.
Елдес Омаров жазған Физика және Пішіндеме атты оқулықтарында
көптеген физикалық, математикалық атаулар қазақ тілінде өзінің дәл
баламасын тапқан. Физика оқулығын Механика бөлімінен біраз атау сөздердің
балама атауларына мысал келтірейік.
Тік бағыт – вертикаль
Жатық бағыт – горизонталь.
От сызығы – перпендикуляр түзу.
Шаршы метр – квадрат метр.
Текше метр – куб метр.
Бағытты шама – векторлық шама.
Батерпас – жатық бағыттың түзулігін тексеретін құрал.
Түстік сызық –экватор сызығы.
Жердің төбесі – жердің полюсі.
Жердің белдеуі – жердің экваторы.
Жердің қатар сызықтары – жердің меридиан сызықтары.
Жердің кіндігі – жердің центрі.
Жермай – мұнай.
Сорап – поршень.
Көпшек – оске кигізілген цилиндр.
Тегермеш – қарама-қарсы жақтарына жүк ілінген диск.
Шөлдігі – айналу осі.
Қиықшалық ережесі – параллелограмм ережесі.
Пішіндеме – геометрия.
Пішіні – формасы.
Диаметр - өре.
Биссектриса – жарма.
Керме – хорда.
Трапеция – қостабан.
Сонымен бірге, ұлттық тіл ретінде аталған оқулықтарда кездесетін
қазақша атаулардың өзі де қазір біздің пән сөздерімізге айналып келеді.
Екпін заңы – инерция заңы.
Шақырым – километр.
Сынып – класс.
Бағанаш – тіктеуіш.
Бәсеке қозғалыс - салыстырмалы қозғалыс.
Жайма қозғалыс – кемімелі қозғалыс.
Тел жылдамдық – қорытқы жылдамдық.
Нәрсесі – заты.
Маңыз – масса.
Тел күш – қорытқы күш.
Қолғабыс күштер – қосылғыш күштер.
Орел күш – теңгеруші күш.
Салмақ кіндігі – күштің нәрсеге тиетін нүктесі, центрі.
Бастырық – жолы қатар, бағыттары қарама-қарсы бұрау.
Салмақ өлшемдері – қадақ, пұт, батпан.
ұзындық өлшемдері – бір сәт, қас қағым, сүт пісірім, ет асым, бие
сауым, тәулік, мүшел.
Е. Омаровтың Физикаоқулығының басқа бөлімдеріне де осындай балама,
түсіндірме сөздерді, атау сөздерді кездестіруге болады. Бұл оқулықтар
өзінің ұлттық тілімен, ұлттық салт-дәстүрлерін, ұлттық танымдарын сақтай
отырып жазылған төл оқулық екендігіне көзіміз жетті. Бұл оқулықтардағы атау
сөздер әлі де ғылым салаларының көптеген сұраныстарынын өтей алады. Қазақ
тілін ғылым тіліне айналдыру ісі соңғы жылдар деңгейінде ғана шындап қолға
алына бастады.бұл құбылыс - ұлттық сананың өсуімен түсіндірілсе керек.
Жалпы, республикамыздағы ғылым салалары қазіргі кезде айтарлықтай
дамыған, оның кейбір салаларындағы ғылыми жетістіктер ауқымы дүниежүзілік
деңгейге көтерілді десе де болады. Физика-математика ілімдерін сол салаға
жатқызамыз. Ғылым тілінің ұлттық тілге тигізер әсері ерен болғандықтан,
ұлттық ғылымды дамытпайынша ұлттық тіл дамымақ емес.
Физика, математика, химия, т. б. салаларында қазақ тілі еркін, жан-
жақты сөйлейтін болуы керек. Физиканы оқытудың алғашқы басқышында сабақтың
ең жақсы формасы – әңгімі сабақ болатыны анықталған. Мұғалім жаңа сабақты
әңгімелеу арқылы түсіндіреді, оқушылар бұған белсене араласып, сұрақтарға
жауап береді, тәжірибелерден өзіндік қорытынды жасайды, құбылыстарды
түсіндіреді.
Физиканы оқытудың әдістемесіне қойылатын жалпы талап дамыту
мақсатындағы оқытуды қамтамасыз ету болып табылады. Оқушылардың физикалық
ойлауын дамыту. Дамыту мақсатындағы оқытуда сабақтың негізгі қағидаларын
түгелдей айтып шығу мүмкін емес, жаттап оқытуды төмендету қажет. Оқытудың
дедуктивтік, индуктивтік тәсілдерін қолдану жеткіліксіз.
Оқушылардың ойларын дамыту, олардың физикалық есептерді өздігінен
шығара білуін қалыптастыру үшін жүйелеп оқыту әдістерін қолдану қажет.
Оқушы жаңа есепті өзінде бұрын бар біліммен шығарады. Есеп шығару кезінде
оқушы алдына қойылған мақсатты іске асырады. Оқытудың алғашқы сатысында,
оқушылар оқулықтардағы берілген есептер мен жаттығуларды орындай отырып,
өздігінен жұмыс істей білуге дағдылануы қажет.
Есептерді шығаруға оқытудың түрлерін пайдалану, оқушының танымдық
қызығушылығын арттырады. Ол үшін есептің мазмұнын дұрыс таңдай білу керек.
Тарихи мазмұнды есептерге, экспериментті есептерге, сурет бойынша берілген
есептерге, өлшеуіш приборлармен жұмыс істеу есептеріне ерекше мән беру
керек. Оқушыларға алдымен ізделінетін шаманы теорияда анықтап, есептеу
нәтижесінтәжірибе жүзінде тексеретін есептер пайдалы, қызықты іске
асырылады. Сапалы есептер шығара отырып, оқушы математикалық есептеулерге
көңіл бөлмей, құбылыстардың физикалық мәніне ой жібереді, ойды дамытады,
жауабын дәлелдейді. Сапалық есептерді материалды пысықтаған,
қорытындылаған кезде, талдау жүргізіп орындаған жөн.
Демонстрациялық тәжірибелер мен зертханалық жұмыстар арқылы оқушыларды
ғылымдағы зерттеудің эксперименттік әдістерімен таныстыру, эксперименттік
шеберліктерімен дағдыларын қалыптастыру, оқушылардың танымдық қабілетін,
қызығушылығын арттыру жұмыстары жүргізіледі.
Мұғалімнің бақылауымен, басшылығымен жүргізілетін жұмыстар оқушының
физикаға деген сүйіспеншілікті дарытудағы әсерлі құрал бола алады. Қосымша
әдебиеттер оқитын, үйде бақылау және тәжірибе жүргізетін және алған
мәліметтерін жауап бергенде пайдаланатын баяндамалар, хабарламалар
жасайтын, әзірленген приборларды демонстрациялайтын оқушылармен жекелей
жұмыс жүргізу керек.
Оқыту әдістерін зерттеу – негізінен дидактиканың міндеті, ал жеке
пәнді оқыту, оның ішінде физиканы оқыту әдістемесінің мақсаты – физика
мазмұнының ерекшелік сипатына лайықты сабақты оқыту әдістерінің тиімді
тәсілдері мен әдістемелік амалдарын қолданудың жолдары мен түрлерін
анықтау.
Физиканы оқыту жүйесі, қазіргі информация көлемі үздіксіз ұлғайып бара
жатқан заманда ұдайы жетілдіріп келеді. Мысалы, озат мұғалімдер, физикалық
шығармашылық сабақтарының сан алуан түрлерін ойлап шығарып, өз
практикасында қолданып келеді: оқытудың ұжымдық-топтық жүйесі, іскерлік
ойын, ұлттық ойындар, жарыс сабақ, физикалық аукцион, т. б. Сондай-ақ,
жаңашыл физик – мұғалімдер әдістемелік идеялар ұсынып, оларды практикада
жүзеге асырып келеді.
Физиканы оқытудың мұндай сан түрлі ұйымдастыру түрлерін нәтижелі
жүргізе білу, негізінен мұғалімнің басқарушылық ролі мен әдістемелік
ебедйлігіне байланысты екендігі даусыз. ¤йткені, физиканы оқыту үрдісін
жоспарлаушы және ұйымдастырушы басты тұлға – мұғалім болып саналады.
Сабақтың жүргізілу барысы оның педегогикалық шеберлігі мен шығармашылдық
қабілетіне байланысты.
Мектептегі оқыту үрдісін ұйымдастырудың негізгі түрі – сабақ. Мұның
негізін салған атақты чех педагогі – Я. А. Коменский. Бұл соңғы төрт ғасыр
ішіндегі ашылған ең ірі, әрі маңызды педегогикалық жаңалыққа саналады.
Сабақты оқытудың өзіндік қолайлы бірнеше ерекшеліктері бар:
сыныптағы оқушылардың жасы бірдей,және олардың саны тұрақты, сабақ кестесі
өзгермейді, сабақ мұғалімнің басшылығымен өткізіледі. Сабақта неше түрлі
оқыту әдістері мен тәсілдері қолданудың нәтижесінде оқушылардың оқуға
деген қызығушылығы , ынта-ықыласы, белсенділік қабілеті артады.
Сабақтың мақсаты мен мазмұнына қарай мынандай бірнеше түрлері болады:
1. жаңа оқу материалын түсіндіру сабағы;
2. есеп шығару сабағы;
3. зертханалық сабақ;
4. қайталау және қорытындылау сабағы
5. оқушылардың ебдейліктері мен дағдыларын қалыптастыру сабағы;
6. оқушыларды экскурсияға дайындау сабағы;
7. оқушылардың білімдерін тексеру сабағы;
8. барлық мақсат біріктіріліп қойылған кешенді сабақ;
Мектеп практикасынан белгілі мұндай әр түрлі сабақтардың жеке дара
күйінде өтуі сирек кездеседі. Көп жағдайларда олардың 3 –5 түрін
біріктіріп, бір сабақта аралас сабақ түрінде өткізеді. Себебі, бір сабақтың
өзінде жаңа материал түсіндіріледі, өткенді қайталайды және қорытындылайды,
оқушылардың практикалық ебдейліктері мен дағдыларын қалыптастырады,
олардың білімдерін бағалайды, зертханалық жұмыстар орындаттырады, есеп
шығарып үйретеді. Сондай-ақ, сыныпта өткізілетін сабақтың қай түрінде болса
да, оқытудың бірнеше әдістері мен тәсілдері қолданылатыны есте болу
керек.
Жаңа оқу материалын түсіндіру сабағы, көбінесе, формулаларды қорытып
шығаруда, теңдеулерді түрлендіруде, құбылыстар мен үрдістердің арасындағы
өзара байланыстылыққа анықтауда өткізіледі. Жалпы алғанда, мұндай сабақтың
әдістемелік құрылымы мынандай бөліктерден тұрады:
1. кіріспе түсінік немесе жаттығу;
2. келелі жағдайлар туғызып, оны шешуді ұйымдастыру;
3. бұл мәселені эксперименттің жәрдемімен, не өлшеулер мен бақылаулар
арқылы зерттеу;
4. алынған нәтижелерді талдау;
5. жаңа материалды бекіту мақсатында оқушыларға жаттығу орындаттыру;
6. үйге тапсырма беру.
¤зінше ерекше қиыншылықтары көп сабақ – оқушылардың жалпы еңбектік,
оқу ебдейліктері мен дағдыларын қалыптастыру, не дамыту сабағы. Әр сыныпқа
қатысты оның жүйесі физика пәнінің оқу бағдарламасының соңында көрсетілген
сабақтың түріне әрқашан назар аударып, мұғалімнің оны орындауы тиіс. Мұндай
сабақтар, әдетте, есеп шығаруға, өлшеулер жүргізуге, физикалық құбылыстарды
бақылауға, зертханалық экспериментті жүргізуге арналады.
Сирек кездесетін сабақтардың бірі - өткен тарауды немесе бөлімді
қайталау және қорытындылау сабақтары.
Оқушылардың білімдері мен дағдыларын тексеру сабақтары, әдетте,
тоқсан немесе оқу жылы аяғында өткізіледі. Бұл сабақ жеке оқушыдан немесе
сынып бойынша есеп шығару, физикалық диктант, тест арқылы, реферат-баяндама
жасау, сын жұмысын алу сияқты программаланған тәсілдермен
жүргізіледі.мұндай сабақтың құрылымдық бөлігі мыналар:
1. бұрын өтілген физикалық құбылыстарды талдауға арналған әңгіме,
2. оқушылардың шығарған есептері мен тестік жұмыстарына түсінік
беру,
3. оқушылардың жазған рефераттарын немесе баяндама хабарларын тыңдап,
талдау,
4. диа-кинофильм немесе телевизиялық хабарды көрсету
5. мұғалімнің қорытындалуы,
6. үйге тапсырма беру.
Физика бағдарламасының соңында, әр сынып бойынша 2 сағаттан өндіріс
орындарына экскурсия өткізу жоспарланған. Мұны экскурсия сабағы немесе
сыныпты экскурсияға дайындау сабағы ретінде өткізуге болады. Экскурсия
оқуды өмірмен байланыстыратын, физикалық заңдылықтардың практикада
қолданылуын көрсететін, кәсіби мамандықтармен тікелей таныстыратын,
техникалық қондырғылардың жұмыс істеуін бағыттайтын кез екенін, оның
дидактикалық маңызды ерекшеліктерін мұғалімнің үнемі айтып, түсіндіріп
отырғаны жөн.
Физика сабақтарының кез келген түрін алсақ та, олардың бәрі де
негізінен, мынандай 5 кезеңге бөлінеді:
1. ұйымдастыру кезеңі (2 – 3 мин);
2. үйге берілген тапсырмаларды сұрау (10 – 15 мин);
3. жаңа тақырыпты түсіндіру (20 – 30 мин);
4. жаңа материалды бекіту, қорытындылау (3 – 5 мин);
5. үйге тапсырма беру (1 – 3 мин).
Физикадан өткізілетін сабақтардың мазмұндық және әдістемелік
мақсаттары оқытудың ауызша сөзбен баяндау, көрнекілік,практикалық
тәсілдерінің барлық түрлерін қолдану арқылы жүзеге асырылатыны белгілі.
1.2 Физиканы оқытудағы қазіргі ақпаратты - әдістемелік кешен.
Физиканы оқытуда қолданылатын қазіргі заманғы ақпараттық
технология бұрынғы оқыту процесінің құралдарының рөлін алмастырды, ал
замандас ақпараттық техникалық құралдарын қолдану оқу процесі болып жатқан
ортаны өзгертеді. Қазіргі заманғы сапалы да жаңа оқыту құралдарын құруға
мүмкіншілік жасайды.
Сонымен ақпараттық технологияларды қолдануға бағытталған
физиканы оқыту құралдарының айқын жүйесі құралды.
Оқыту құралдарының осындай жүйесі электрондық сандық
сақтаушылардағы оқу - әдістемелік әдебиеттермен бірге жалпы білім беретін
мектепте физиканы оқытуда физика мұғалімнің ғылыми еңбек ұйымдарын (ҒЕҰ)
және оны оқушыларға ақпараттық – әдістемелік кешенді (АӘК) құрастырады. 1.1
– суретте ақпараттық – әдістемелік кешен құрастырушы кампоненттер
келтірілген.
АӘК – ға кіретін кампоненттер құрамын және олардың физика
бойынша оқыту процесіндегі функционалды рөлін қарастырайық.
АӘК кампоненттерінің барлық жинтығын шартты түрде үш модульге
бөлуге болады: электронды оқу - әдістемелік әдебиеттер, оқыту құралдарының
жүйесі және ғылыми еңбек ұйым құралдарының жүйесі.
Қазіргі заманғы физиканы оқытуды оқулықтар, анықтамалар,
дидактикалық материалдар, есеп жинақтары, конспектілер және сабақ
жоспарлары, ғылыми және педагогикалық әдебиеттер, техникалық әдебиеттер,
физика тарихы бойынша әдебиеттерсіз және т.б, елестету мүмкін емес. Барлығы
қазіргі заманғы ақпарат сақтаушы құралдарда көрінуі мүмкін (магиттік
тегеріштерде, оптикалық тегеріштерде, электрондық флэшь карталарда және
т.б, ). Бұл физика бірінші модулін құрастырады.
Оқыту құралы жүйесінің екінші моделіне теориялық материалды
зерттеуге арналған және физикалық тәжірибелерді орындауға араналған қажетті
дидактикалық ақпараттық құралдары қосылады.
Теориялық материалдарды зерттеу үшін арналған дидактикалық
ақпараттық құралдарды былай бөлуге болады:
Баспалы ақпараттық әдебиеттер – әртүрлі физикалық таблицалар,
плакаттар, студентер; дәстүрлі дидактикалық ақпараттық құралдар –
диапозитивтер, диафильмдер, транспаранттар, кинофильмдер, обьектілер,
дыбысты материалдар; жаңа дидактикалық ақпараттық құралдар – диапозитивтер,
диафильмдер, транспаранттар, кинофильмдер, кампьютерлік слайдтар және слайд
– фильмдер (презентация), электронды сандық оқытушы және бақылаушы
бағдарламалар, мдльтимедиалар.
Дәстүрлі дидактикалық ақпараттық құралдардың жетіспеушілігі
олардың қажетті кезде тексере алмауына, оқу материалын түсінбеу және
оқылатын жауаптардың көшірілмеуіне әкеледі. Дәстүрлі дидактикалық
ақпараттық құралдардың қолданылуы мұғалімге жүктелген функция және көп
еңбекті талап етеді. Оған бұқаралық білім қиындықтары байланысты, әрбір
оқылатын материал әр оқушы үшін дарабақылануы қажет. Бұл талапқа жеткілікті
мөлшерде қанағаттандыру дәстүрлі дидактикалық ақпараттық құралдармен
оқытылатын елдерде сәтті болмай жатыр.
1.1-сурет. Ақпаратты - әдістемелік кешеннің блок – схемасы.
Дәстүрге қарағанда жаңа ( кампьютерлік) дидактикалық ақпараттық
құралдар оқылатын жауаптарды қабылдау қабілеттілігіне және оларға
артықшылық болып табылады. Ол физиканы оқыту процесін басқару функцияларын
жаңа дидактикалық ақпараттық құралдарға орындауға мүмкіндік береді.
Дәстүрлі дидактикалық ақпараттық құралдарыды жаңамен
бітіреттіндеп аухтыруы мультимедиалық жүйені қолдану физика бойынша оқу
ортасында жаңа бағыт болып табылады. Қазіргі кезде оқу - әдістемелік кешен
құрастыруда әліде дәстүрлі дидактикалық ақпараттық құралдар сақталуда,
сондықтан жаңа деңгейге жету бірте – бірте орындалып келеді.
Физикалық тәжірибелер орындауға арналған оқыту құралдарына
мыналар жатады: компьютерлік техникамен біріктірілген оқу жабдықтары және
физикалық құбылысты, процесс немесе обьектіні моделдейтін дидактикалық
ақпараттық құралдар. Оқу жабдықтары физикалық эксперименттің түрі бойынша
жіктеледі, демонстрациялық, фронтальды жұмыс үшін, практикум зеттханалық
жұмыстар. Физикалық экспериментті сүйемелдеуге арналған жабдықтарға әртүрлі
қосалқы зертханалық жабдықтар жатады. Бұл физикалық мөлшердің көрсеткіштері
сандық бейнетехникалық аппараттар, аналогты сандық және санды аналогты
түрлендіргіштер, электірлік және оптикалық кабельдер және т.б, болып
табылады [1].
Қазіргі заманғы қосалқы – зертханалық жабдықтардың қолданылуы
физикалық параметірлер туралы хабарды жинауға мүмкіндік туғызады, оқытуда
физикалық процестерді болжау және болжау нақтысын тексереді компьютерлік
техника арқасында жүзеге асырады.
Қазіргі заманғы мектептің физикалық эксперименті
микропроекциялардың ұлғаю мүмкіндігін талап етеді. Сол үшін компьютерлік
техникамен бірге қосалқы санды бейнетехникалық ақпаратты қолданады. Мұндай
микропроекцияларды үлкен аудиторияларда демонстрациялау үшін бейне
проекциялық аппаратты қолданады.
Дистанциялық оқытуда лабораториялық тәжірибені орындау үшін
автаматтандырлған лабораториялық кешендерді қолданады. Мұндай комплекісті
қолданатын оқыту техникасы оқушыны шынайы уақыттағы лабораториялық
тұрақтылыққа ұйретеді.
Сонымен қатар оқуда физикалық экіспириментті орындау құралдарына
кампьютерлік моделдер, демонстрациялық физикалық құбылыстар, працестер және
обьектілер жатады.
Физиканы оқытуда қазіргі заманғы процесс ЗАТ –ң қолданылуы
кампьютерлік жүйе және телефон құралдары деңдейдегі телекмоникациялық,
телевизиялық, спутниктік байланыстарсыз мүмкін емес. Мұндай жүйелер
мектепшілік жергілікті сияқты аймақтық глобальды масштабтарда да оқу
ақпараттарын қабылдауды орындайды. Телекмоникация құралдары ҒЕҰ құрамдар
моделіне кіреді. Бұл модель құрамына физика мұғалімнің ескішілді
қабілеттерінің азаюуына әсер ететін әртүрлі қазіргі заманғы техникалық
құралдар кіреді. техника баспа жұмыстары орындалуы үшін, оқу материалын
көбейту үшін, оқу анықтамалық материалдарды сақтау үшін қызымет етеді.
Қазіргі заманғы ақпараттық технологияны оқу процесінде қолдану өзімен
бірге физиканы оқытуда жаңа педагогикалық техналогияны алып келеді. Басқа
да процестер сияқты бұл технологияда бейімделуді талап етеді.маңыздысы бұл
процесті ұзарту емес, физиканы оқытуда әртүрлі мүмкіншіліктері бар қазіргі
заманғы ақпараттық технологияларды қолданудың жаңа педагогикалық
технологиясын енгізеді.
1.3 Физика сабағындағы оқытудың техникалық құралдары және компьютерлік
бағдарламалар
Қазіргі кезде ақпараттык технологияның өмірімізге терең енуіне
байланысты жекелеме пән сабақтарында компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін
толық пайдаланып, оқушыларға терең де тиянақты білім беруге жағдай туып
отыр. Оқушыларды компьютер әлеміне баулу арқылы тек қана информатика
сабағын ғана емес, басқа сабақтарды да арнайы компьютерлік бағдарламалар
мен электрондық оқулықтар арқылы зерттеп, кез келген тақырыпты оқушы өзі
меңгеруге дағдылануы қажет. Мысалы, физика пәнінің сабақтарында
компьютерлік техниканы пайдалануға мүмкіндік мол. Бұл оқушылардың пәнге
деген қызығушылығын арттыруға, олардын ой-танымын кеңейтуге, өз бетінше
шығармашылықпен, ізденімпаздықпен жұмыс жасауына мүмкіндік береді.
Физика және басқа пәндердің де сабақтарында арнайы құрастырылған
компьютерлік бағдарламаларды қолдану нәтижесінде оқушылардың сабаққа
ынтасы, қызығушылығы артып, білім сапасы жоғарлайды. Болашақтың бүгінгіден
де жарқын болуына жол ашатын құдіретті күш тек білімде ғана. Заман талабына
сай оқыту мұғалімге байланысты. Оның негізгі қасиеті ізденгіштігі. ОТҚ-ын
оқу мен жазу арқылы дамыту бағдарламасының маңызы зор. Бұл бағдарламаның
стратегияларын ұтымды пайдалана отырып, әр оқушының өз ойын ашық айтуына,
пікір таластыруына, өз тобында жұмыс жасай алуына мүмкіндік алады.
Ізденімпаз жаңашыл мұғалімнің шығармашылығындағы ерекшелік, оның
сабақты түрлендіре өткізіп, оқушының жүрегіне жол таба білуінде. Әрбір
сабақ мұғалімнің ізденісінің нәтижесін көрсетеді. Күнделікті сабақтың
ыңғайына қарай түрлендіріп өткізсе оқушылардың пәнге деген қызығушылығы
артады [6].
Сонымен бірге сабақта компьютерлік бағдарламалардың мүмкіндіктерін
пайдалану өте тиімді. Білім берудің кез келген саласында Электрондық
оқулықты пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай
логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай
жасайды. Электрондық оқулықтарда теориялық тақырыптар кеңінен беріліп
түсіндіріледі.
Қоғамды ақпараттандырудың негізгі бағыттарының бірі — оқыту процесін
ақпараттандыру. Ал ақпараттандыру болса үздіксіз білім берудің бір бөлігі
болып табылады.
Қоғамды ақпараттандыру жағдайында, үздіксіз білім беру жүйесі
мыналарға сүйенеді:
- білім берудің сапасын арттыру, даму қарқынын күшейту және
дербестендіру есебінен қоғам мүшелерінің ой-өрісінің даму деңгейін көтеру;
- өз бетінше білім алу мүмкіндіктерін кеңейту және міндетті емес білім
беру жүйесінде қоғам мүшелерінің өз мамандықтарын қайта өзгерте алатындай
жағдай туғызу.
Ақпараттандыру процесінде компьютерлендіру аса маңызды бөлім болып
табылады. Бұл ұғымды сипаттай келе А. Ракитов компьютерлендіру — адамның
ЭЕМ-мен дербес қатынас жасай білуін қамтамасыз ету деп есептейді.
Компьютерлендіру өндіргіш күштер және оны техникалық құрастыруға қатысты
жүзеге асырылады. Оған қоғамдық өмірді жан-жақты қамтитын ақпараттандыру
процесі жалғасады. Қазіргі ЭЕТ мен ақпараттық жүйені қолдану іс-әрекеттің
әлеуметтік мәнінің тиімділігін жоғарлату, жетілдіру негізі болып табылады.
Орта білім беруді ақпараттандыру процесі мен оқытудың жаңа ақпараттық
технологиясы арасындағы байланыс орта мектепте физиканы оқытудың мазмұнына
әсер ететіні байқалды.
Білім беруді ақпараттандырудың негізгі бағыттары:
—методологиясын жетілдіру мен стратегиялық мазмұнын таңдау;
— әдістері мен формаларын ұйымдастыру;
—қоғамды ақпараттандырудың қазіргі жағдайында тұлғаны тәрбиелеу мен
дамыту;
— оқытудың әдістемелік жүйесін жасау;
— оқушының интеллектуалдық потенциалын дамытуға бағыттау;
— өз бетімен білім алу, біліктілігін қалыптастыру;
— информациялық оқу, эксперименттік-зерттеу қызметінің өз бетімен
түрлі іс-әрекеттерін жүзеге асыру;
— тестілік, диагностикалық бақылау әдістері мен оқушылардың білім
деңгейін бағалау.
Алдымен жаңа информациялық технологияға (ЖИТ) көшпей тұрып оқу-тәрбие
процесінде білім беруді информатикаландыру мүмкін емес.
Білім берудегі ЖИТ — оқу мен оқу-тәрбие материалдарын үйретуге
арналған есептеуіш техника мен инструменттік құралдардың жиынтығы, сол
сияқты ол есептеуіш техника құралдарының оқу процесіндегі рөлі мен орны,
мұғалімдер мен оқушылардың еңбегін жеңілдетуде оларды пайдаланудың түрі мен
әдістері туралы ғылыми білімнің жүйесі.
Оқытудағы ЖИТ аса қажетті педагогикалық проблемалардың шешімдерін
табуға, ой еңбегін арттыруға, оқу процесін тиімді басқаруды қамтамасыз
етеді.
ЖИТ-тің негізгі ерекшелігі ол мұғалімдер мен оқушыларға өз бетімен
және бірлесіп шығармашылық жұмыс жасауға көп мүмкіндік береді және оны
педагогикалық мақсатқа пайдалану оқушылардың зердесіне, сезіміне,
мүддесіне, көзқарасына әсер ете отырып оның интеллектілік мүмкіншіліктерін
арттыруға көмектеседі. ЖИТ-тің білім беру саласына енуі педагогтарға
оқытудың мазмұнын, әдістері мен ұйымдық түрлерін сапалы өзгертуге мүмкіндік
береді.
Білім беруде ЖИТ:
— оқып үйренушілердің адамға тән тұлғалық сапасының негізгі
үйлестілігі болып табылатын жеке қабілеттерінің дамуына, ашылуына,
сақталуына;
— оқушылардың танымдық қабілеттерін қалыптастыруға, өзін-өзі
жетілдіруге тырысуға;
— оқыту мен тәрбие процестерінің мазмұнын, формасын динамикалық
дамытуға мүмкіндік береді.
Болашақта Қазақстанда білім беру жүйесін ақпараттандыру
телекоммуникациялық желілерді жасау және дамытумен ұштасады. Ал білім беру
жүйесінің негізгі міндеттері біртұтас телекоммуникациялық желіні құру және
дамыту арқылы шешіледі. Олар:
— ақпараттық мәдениетті ұйымдастыру мен жеделдету процесін жоғары
деңгейге жеткізу;
— жасалынған және дамып келе жатқан телекаммуникациялық желілерді
біртұтас бүкіләлемдік ақпараттық кеңістікте интеграциялау;
— біртұтас ақпараттық кеңістікте әртүрлі деңгейдегі ақпараттармен
алмасуды қамтамасыз ету;
— білім беруді дербестендіруді қамтамасыз ету, дистанциялық оқытуға
мүмкіндік жасау.
Оқытудың дистанциялық формасы оқушыларды даярлауда және білім беруде
маңызды формаға айналып отыр.
Білім беру жүйесінде телекоммуникация желілерін жасау Қазақстан
Республикасының орта білім беруді, практикалық жүзеге асыруды қамтамасыз
ете алатын негізгі құрал болып табылады. Біртұтас телекоммуникациялық
желіні білім беру жүйесінде пайдалану басты ақпараттық ағымы мен жұмысшы
ақпараттық ағынды әдеттен іс-әрекетке сәйкес пәндік аумақта деректер қорын
таратуға пайдалануы қажет. Бұл жүйені дамытудың бастауы мектептегі
информатика курсын оқытудан басталады.
ЭЕМ-нің оқу процесінде енгізілуі және Информатика мен есептеуіш
техникасы негіздері курсының міндетті түрде орта мектепте оқытыла бастауы
зерттелетін мәселелердің ауқымын кеңейте түрі қандай формада, қандай
мақсатпен, қай тілде және машинада қандай бағдарламамен балаларды ЭВМ мен
қарым-қатынас жасауға үйрету керек, мектеп информатикасының мазмұнына нені
енгізу керек алгоритмдік мәдениет, ойлаудың операциялық стилі ше? — деген
сұрауларға жауап беру қажет болды. Мәселенің пайда болуымен қатар оны шешу
жолдары да туындады: мектепке арналған машиналар, толып жатқан әр түрлі
тілдер мен программалар жасалды.
Сірә, бүгінгі таңда оқушылардың компьютерлік сауаттылықты меңгеріп
алуы оларға танымның жаңа құралын сонымен қатар қазіргі кездегі барлық
мамандардай меңгере бермейтін көптеген мүмкіндіктер береді.
Информатиканы оқыту міндеттері тек қана есеп шығарумен шектеліп
қалмайды, практикалық қызметке, еңбек етуге даярлайды. Информатика
негіздері курсының алдында жалпы білім беретін оқу пәні ретінде оқу-тәрбие
комплексінің міндеттері тұр. Олар компьютерлік сауаттылықты қалыптастырудың
шеңберінен шығып кетеді. Есептеуіш техникасын информатика пәнінде ғана
пайдаланып қоймай, оны бастауыш сыныптан бастап барлық пәндерге енгізген
кезде ғана оқушылардың компьютерлік сауаттылығы қалыптасады.
Сондықтан информатика курсының мақсаты, басқа пәндердегідей оқушыларды
оқыту, тәрбиелеу және дамыту сияқты білім берудің жалпы міндеттерін шешетін
потенциалдық мүмкіндіктері бар. Сол мүмкіндіктерді ескере отырып
информатиканың базалық курсын оқытудың мақсаттарына мыналарды жатқызуға
болады:
— оқушылардың білім негіздері туралы түсініктерін тереңдету; ақпаратты
тарату және қолдана білу арқылы әлемнің қазіргі ғылыми бейнесін
қалыптастыру;
— оқушыларға ақпараттық процестердің мәнін ашып көрсету;
— қазіргі қоғамның дамуындағы ақпараттық технология мен есептеу
техникасының рөлін айқындау;
— компьютерді оқу процесінде де, кәсіби қызметте де ұтымды пайдалану
Ғылыми дүниетану негізін қалыптастыру. Бұл жағдайда негіз болатын үш
түрлі ұғымдар: зат, энергия, ақпарат туралы түсінік қалыптасады — осының
негізінде әлемнін қазіргі ғылыми бейнесі, біртұтас ақпараттық принциптер
құрылымы мен өзін-өзі басқару жүйесінің әртүрлі табиғатының тұтастығы,
қоғамның дамуындағы жаңа ақпараттық технологияның рөлі, адам қызметінің
мазмұны мен сипаты өзгереді.
Мектеп оқушыларының ой-өрісін дамыту. Қазіргі психологияда
информатиканы оқыту мен компьютерді пайдалану мектеп оқушыларының теория
және шығармашылдық ой-өрісінің дамуына айтарлықтай ықпалы бар екенін
көрсетеді, сондай-ақ жаңа типтегі ой-өрісін қалыптастырады. Кейбір
психологиялық зерттеулер (Машбиц Е.И. және т.б.) компьютерді оқу процесінде
пайдаланудың тиімділігін арттыруда ойлаудың модульдік — рефлексивтік стилі
қалыптасады деп атап көрсетеді. Мектеп оқушыларын білім алуға, еңбекке,
практикалық қызметке даярлау. Бүгінде бұл міндетті жүзеге асыру
информатиканы оқытқанда компьютерлік сауаттылықты қалыптастыру мен мектеп
оқушыларынын ақпараттық мәдениетін, жаңа ақпараттық технологияны пайдалану
дағдысы, практикалық қызметке даярлаудың аса маңызды компоненттері
ақпараттық қоғам өмірімен байланыстырады. Бұл компоненттер қазіргі кездегі
оқушыларға білім беруде, танымдық іс-әрекеттің әдістерін өзгертуде
компьютерді пайдаланудың орны ерекше екендігін көрсетеді. Сабақта оқушы-
ЭЕМ ықпал етіп, реттеп отырушы мұғалім болып қала береді [10].
1.4 Оқытудың компьютерлік технологиясы
Қазіргі мектептің даму болашағы қоғамның даму білімнің ғылыми
интеграцияға ұмтылуында жинақталып және үнемі өсіп отыратын ақпарат
көлемінің әртүрлі тегімен анықталады.
Білім беру процесі — ақпараттық қоғам жағдайындағы жас өспірімдерді
жан-жақты даярлайтын процесс болуы қажет. Сондықтан білім беру жүйесінде
компьютерлерді пайдаланудың маңызы зор. Өйткені компьютер адам қызметінің
барлық саласында еңбек өнімділігін арттыру кұралына айналды. Болашақ
мамандардың ақпараттық мәдениеті негіздерін қалыптастыру оқушылардың
компьютерде жұмыс жасауды игеруімен тығыз байланысты.
Компьютерді мектепте оқытуды практикаға енгізу әлеуметтік,
экономикалық, теориялық және практикалық сипаттағы түйінді мәселелерге жол
ашып отыр. Атап айтқанда, ғылыми-техникалық прогрестің тез өсу қарқыны
жоғары деңгейлі мамандар даярлау жаңаша оқыту әдістерінің қажеттігін алға
қоюда.
Бұл мәселелерді шешудің бірден бір жолы — оқу процесін
компьютерлендіру. Компьютерді оқу процесінде тиімді пайдалану үшін оны
қолданудың әдістемелік жүйесін жасау керек.
Білім беруді ақпараттандыру мәселесінің ауқымы өте кең және көп
салалы. Бұл мәселе төңірегінде кейінгі жылдары көптеген ғалымдар мен
әдіскерлер зерттеу жұмыстарын жүргізіп, құнды-құнды еңбектер шығарды.
Қазіргі кезде информатика курсын мектептерде оқытудың айтарлықтай
тәжірибелері жинақталды. Атап айтқанда мектеп оқушыларын алгоритмдік және
компьютерлік сауаттылыққа үйрету әдістемесі жасалынды. 1960—1970 жылдарда
жалпы білім беру саласында информатика және есептеуіш техникаларын оқытуды
мектеп бағдарламасына енгізуге мүмкіндік болмады. 80-жылдардың аяғына қарай
программалау элементтерін пайдаланып алгебра курсын мектеп оқушыларына
таныстыру әдістемесі, компьютерлік сауаттылықты қамтамасыз етудің
әдістемелік жүйесі жасалынды (В.Й. Монахов). Компьютерлік мәдениеттілікті
қалыптастырудың бір бағыты ЛОГО оқыту ортасының қазақ мектептері үшін
қазақша варианты жасалып, орта мектептерде оқытыла бастады. Тоқсаныншы
жылдардың бас кезінде оқытудың компьютерлік технологиясы жасалды (Қараев
Ж.). Сондай-ақ математиканы тереңдетіп оқытуда программалауды енгізу
мәселелерімен А.Г. Коган, А.Х. Шень оқушыларды есептеуіш техникаларының
элементтерімен таныстыру бойынша сыныптан тыс жұмыстар жүргізу жайлы Б.М.
Игошев, Д.М. Камский, В.Очкоров зерттеулер жүргізді. Математикамен
информатиканың арасындағы пән аралық байланысты, жүзеге асыруда А.
Абылқасымованың, Б. Баймұхановтың, С.Исаевтің, Ж.Қараевтің және т.б.
еңбектерінде қарастырылған. Физика сабағында компьютерлік техникаларды
пайдалану мәселелері В.А. Извозщиковтың, А.С. Кондратьевтің, Ж.А.
Қараевтің, М.Ә. Құдайқұловтың, В.В. Лаптевтің және т.б. зерттеулерінде
кездеседі. Компьютердің оқу процесіне енгізілуіне байланысты қазіргі кезге
дейін қалыптасқан психологиялық-педагогикалық тұжырымдардың жоқ екендігі де
анықталып отыр.
Теориялық, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді оқып, талдау жасау
негізінде мынадай тұжырымға келіп отырмыз. Біріншіден, көптеген
жаратылыстану пәндерінде компьютерді пайдалану мәселесі іске асырылуда,
бірақ бұл мәселе физика пәнінде кең өріс ала алмай отыр. Екіншіден,
көптеген пәндерде компьютерді пайдалану қалыптасқан психологиялық-
педагогикалық талаптарға онша сай келмейді. Себебі, бұрынғы қалыптасқан
оқыту процесінде қарым-қатынас текке мұғалім мен оқушы арасында ғана болса,
ал оқу процесінде компьютерді пайдалану кезінде мұғалім және оқушы арасында
компьютерлік педагогика пайда болғаны мәлім.
Сондықтан да мектепте жалпы білім беретін пәндер циклында, соның
ішінде математика және физика сияқты негізгі пәндерде, компьютерлік
технологияны пайдаланып оқыту мақсатында түбегейлі зерттеулер үздіксіз
жүргізілуі қажет [10].
Компьютерлік оқытуға қазіргі уақыттағы көзқараспен қарасақ оның қызмет
функциялары компьютерге беріледі (О.Т. Талызина, Т.В. Габай). Оқытуды
компьютерлендіру кезінде оқушылардың қалыптасуға тиісті әрекеті мен
операциясын нақты зерттеу керек. Оқу қызметінің операционалдық жағын
қалыптастыруда, қандай жағдай болса компьтерді пайдалануды орнықтыру қажет.
Компьютер бұған орасан зор мүмкіндік береді. Біріншіден, ол кез-келген
әрекетті көрнекті түрде елестетуге және оның орындалу жағдайын көрсетуге
мүмкіндік береді. Екіншіден, компьютер оқу материалына сүйене отырып
интелектуалдық әрекетті елеулі түрде өзгертетін құрал. Сондықтан да зерттеу
барысында біліктіліктің негізгі операционалдық құрылымындағы өзгерістерді
ерекше бөліп көрсетіп, жекелеген операциялар компьютерге жүктеледі.
Компьютерлік оқыту құралдарын жасау пәнді оқытудың мазмұнына, логикасына
және әдістемесіне байланысты болады. Ондай құралдарға ақпарат
педагогикалық программалық құралдар (ППҚ) және инструментальдық
педагогикалық құралдар (ИПҚ) жатады.
Оқытуды компьютерлендіру кезінде үйретуші программалары мен жұмыс
істегенде ғана компьютер балалардың оқуға деген позитивтік қатынасын
қалыптастаруды тиімді шешуге ықпал етеді. Ондай программалар оқушыларға
өздерін ыңғайлы оқып үйрену темпін таңдап алуына мүмкіндік береді. Ойын
элементтерін енгізіп, иллюстративтік материалдарды көрсету олардың білім
алуға деген қызығушылығын арттыратыны белгілі. Физиканы компьютерлік
дидактикалық ойындар арқылы оқыту жайлы ОТ.Шанаевтың зерттеулерінен
кездестіруге болады. Есептердің қойылуы зерттеу сипатында болуы балаларды
жалықтырмайды, қажет болған кезде компьютер оларға көмек беріп отырады.
С.А. Кондратьев пен В.В. Лаптев физика курсының механика, молекулалық
физика, электростатика, оптика тараулары бойынша есептерді шығаруға ЭЕМ-ді
тиімді пайдалану жолдарын қарастырды.
Үйретуші программалардың құндылығы сол программамен кез келген кезеңде
оқушылар балама жауаптарды таңдап алу, әрбір қадам сайын алған білімін
қадағалап отыру мүмкіндігін иеленуі болып табылады. Әсіресе өз бетімен
білім алу процесі де аса қажет деп саналады. Үйретуші программаларды
құрғанда білім берудің қызықтылығын ұмытпаған жөн. Оқу процесінің сапасын
арттыруда музыкалық сүйемелдеудің ерекше мәні бар, сонымен қатар, түстерді
дұрыс таңдай білу, мультипликация, қазіргі бейне техникалық құралдардың
барлығы нақты қызмет жағдайын жаңадан жасауға мүмкіндік береді.
Бірақта, бүгінгі негізгі міндеттің бірі оның қызығушылығы компьютерді
пайдалану факторынан басым түсе алмайтындығымен, шындығын айтқанда оқу
мақсатын жақсарта алмауымен қорытындыланады. Компьютерлік оқыту белгілі
мөлшерде программалық оқытудың аналогы, ол мектеп курсында оқытылатын
пәндердің мүмкіндігін кеңейтеді және оған қосымша өте икемді оқыту жүйесі
бола алады.
Сондықтан да, біз теориялық негізін құрайтын мына принциптерді бөліп
көрсетеміз:
а) материалды кішкентай, өзара өте тығыз байланысқан бөліктерге
бөлеміз;
б) программаланған мәтінді оқуда оқушылардың белсенді әрекеті;
в) оқушылардың әрбір жауабын бірден бағалап отыру;
г) программалық мәтіндерді эмпирикалық тексеру.
Біздің ойымызша компьютерді оқу процесінде пайдалану комплексті түрде
болуы тиіс. Сондықтан мұғалім компьютерлік техникалар негізінде оқушыларға
жаңа білімді меңгерту немесе оны бекіту үшін, мұғалім-компьютер жүйесі
арқылы компьютерлендірілген оқыту ортасын құру жолдарын ұсынады.
Бүгінгі таңда орта мектепте әдістемелік, психологиялық-педагогикалық,
программалық-техникалық және ұйымдастыру құралдарының бірыңғайға
келтірілген комплексін кұру үшін оқытудың компьютерлік технологиясы (Қараев
Ж. А.) кұрылды.
Оқытудың компьютерлік технологиясы (ОКТ) көптеген зерттеушілердің
пікіріне сүйенсек оқушылардың өз бетімен дербес жұмыстарын ұйымдастаруға
ерекше қолайлы жағдай туғызады екен. Қойылған міндеттерді шешу үшін жағдай
жасау мақсатында объектінің ақпараттық кадастері ұғымы енгізілді. Объект
әрекетін тиімді қамтамасыз ету үшін ақпараттық кадастр арқылы деректердің
құрылымдық жиынтығын толық және жақсы түсіне аламыз. Бұл жағдайда біз
оқушыларды объект ретінде, ал әрекетті үйретуші деп қарастырамыз.
Оқытудың компьютерлік технологиясын оқу-тәрбие қызметін басқаруды
интенсивтендіру, оптималдандырудың жаңа принципті мүмкіндіктерін ашады.
Физика сабағында комптьютерлік техниканы пайдалану оқытуды
интенсивтендірудің негізгі факторларының міндеттерін комплексті шешуге
мүмкіндік береді. Олар жалпы физика курсының информативтік, мақсаттылық,
сыйымдылық мазмұнын көтеру, бұл әдістердің белсенді формасын қолдану, оқу
еңбегінің дағдысын дамыту. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын
(оқытудың компьютерлік технологиясын) жүзеге асыру оқушының шығармашылдық
потенциалын дамытуға мүмкіндік береді, өз бетімен танымдық және
эксперименттік-зерттеушілік қызметін меңгереді, оқушылардың өз бетімен оқу
қызметінің мәдениеті қалыптасады.
Сонымен орта мектепте физиканы компьютер арқылы оқытуды енгізудің
мынадай негізгі бағыттарын:
-оқыту;
-мұғаліммен оқушы бірлескен
қызметін ұйымдастыру;
-білімберу;
-таным қызметін қалыптастыру;
- оқу әрекетінің мәдениетін қалыптастырудың мақсатты құралы екенін
атап көрсетуге болады [10].
Оқушылар информациялық технологияның жаңа формасымен жеке адамға,
қоғамға, экономикаға, өндіріске және бизнеске ықпалымен қазіргі мектеп
қабырғасынан-ақ танысады. Компьтерлік оқу кезінде есептеу
техникасының көмегінсіз білім, білік, дағдысын қалыптастыруды жүзеге
асыру мүмкін емес. Жүргізілген теориялық зерттеулер мен
эксперименттік жұмыстар физика сабағын компьютерлік оқыту
кезінде КПП жасау және оны қолданудың қажеттілігін
көрсетіп берді. Біздің ойымызша физика сабағында компьютерді
пайдалану компьютерлік оқытудың жалпы педагогикалық
тәсілдерінің құрамдас бір бөлігі болып табылатындығын көрсетіп
берді. Компьютерлік оқыту басқа процестермен бірігу арқылы
біртұтас педагогикалық мақсатқа жету үшін қызмет етеді.
Компьютерлік оқыту кезінде дербес амалдың педагогикалық мағынасы
оқытушылық процесінің әрбір моментінде нақты талаптарға
жауап беретін тапсырма алады. Сондықтан да педагогикалық
процестің құрылымдық элементі бола тұрып компьютер оқу сапасын
жақсартады. Физика пәнінің мұғаліміне оқыту деңгейін жақсартуды
қамтамасыз етеді. Оқушыларға сабақты, білімді жақсы меңгеруіне
мүмкіндік береді.
Компьютерлік оқытудың міндеттерін шешу арқылы физика пәнінің
мұғалімі оқыту барысында нәтижеге жетудің мақсатын нақты
білуі қажет. Ол мақсаттар мыналар:
- физиканы оқытудың міндеттерін анықтау, оның жағдайының
сипатының компьютерлік шешуі;
- қолдағы бар прогарммалардың белгілі пәннің мазмұнына
сәйкестігін көрсету;
- қойылған міндеттерді оптималды шешімін алу мақсатында
материалдарды егжей-тегжейлі өңдеуі.
Физика пәнінің мұғаліміне компьютер берілген тапсырмалар
туралы ақпараттарады жинақтап және сақтауға, оны оқу материалын
меңгеру деңгейін тіркеуге көмектеседі. Оқушылардың тапсырманы
орындау нәтижелеріне қателіктері мен осал жақтарын көрсетіп
береді. Сол арқылы мұғалім оқушыларға берілетін келесі
тапсырманың деңгейін анықтайды. Компьютер оқушылардың білімі мен
біліктілігін бағалайтын құрал ретіндегі мәнге ие болады.
Оқушылардың машинаны қолдануға тікелей мүмкіндігінің болуы
кері байланыстың болуын қамтамасыз етеді. Мұнда мұғалім мен
оқушы мұғалімге қосымша жүктеме түсірмей-ақ ақпаратты
диагностикадан жеткілікті түрде орындамаған тапсырмаларды
бақылап және талдап бағалай алады. Компьютер сұрақтар мен
тапсырмаларды топтастыруға, құрылымдық ақпараттарды алуға сәйкес
мақсатты мүмкіндіктер береді. Ұсынылып отырған қолданбалы
программалар пакеттеріндегі тапсырмалар физика курсының
материалдарының көлемінде білімдерін тексеруге сондай-ақ оқушылардың
дағдысы мен біліктілігін қалыптастыруға арналады. КПП көмегімен
физика курсының мазмұны мен меңгерту деңгейі арасындағы сәйкестікке қол
жеткізілді. Біздің жасаған КПП оқушылардың материалды меңгеруін жақсартады,
оқу мотивін күшейтеді. КПП сыныптағы қабілетті балаларға аса күрделі
тапсырмаларды орындауды ұсына алады. Физика пәнінің мұғалімі оқушылардың
берген жауаптарының әр түрлілігіне, әр алуандығына сүйене отырып олардың
жылдамдығының немесе қиындығына қарай деңгейін анықтайды, осының
негізінде оқушыларды саралап оқыту амалын жүзеге асыратын КПП жасалынды.
Бұл жасалған КПП нақты оқытылатынын есіне ала отырып, белгілі бір
дидактикалық идеяларға сәйкес келеді. Біз шығармашылық программа жасадық.
Бұл типтегі программалар мұғалімге оқушыларға оқу материалын түсіндіруге
терең мүмкіндік беруді қамтамасыз ететін оқыту әдісін береді. Сондай-ақ
оқушыларды физика есептерін шығаруға үйрету аса қиын педагогикалық мәселе
екенін ескере отырып, математикалық модель жасау, алгоритм құру және ЭЕМ-де
программалау арқылы техникалық дағдысын қалыптастыруға көңіл бөлдік. Физика
сабағында компьютерді қолданудың психологиялық-педагогикалық негіздемесі
жасалынды, мұғалімнің күнделікті жұмысына және оқушылардың өз бетімен
істейтін жұмыстарына дербес компьютерлерді пайдалану мәселелері шешілді.
Біздің зерттеулеріміз ДЭЕМ-ді оқу қызметінде қолданудың маңыздылығын
физика сабағында тек қана оқу міндеттеріне қатысты нәтижелі шешім қабылдап
қоймай, мектеп оқушыларының ақыл-ой дамуын, тұлғасынан алғанда оқушыны
шығармашылдық еңбекті сыйлауға, таным қызығушылығын оятуға, ынталануға өзін-
өзі билеуге тұлға болып қалыптасуға тәрбиелейді. Сондықтан тұтасынан
алғанда компьютерлік оқыту жетістігі физика курсын оқытудың және
педагогикалық процестің сапасын арттырады [4].
Дербес компьютерлердің пайда болуы жаңа ақпараттық технологияларды
тудырды, ақпаратты меңгеру сапасы біршама артты, есептеуіш техника адам
өмірінің әртүрлі саласында қолданысқа енді. Графикамен, бейне және
дыбыстардың болуымен мультимедиалық программалар, қолданушының шығармашылық
бағыттағы жұмыстарын арттырып және қызығушылықтарын оятты. Бұл әсіресе тану
процесі үшін өте бағалы. Оқушы мен оқытушының жұмысында жаңа бағыт пайда
болды, дәстүрлі оқытудың техникалық кұралдарының орнына (эпи-және
диапроекторлар, киноүзінділер, аудио және бейне таспалар), яғни жоғарыда
аталған ОТҚ барлығын ауыстыратын және сапа жағынан артық жаңа құрал келді.
Қазіргі мультимедиалық дербес компьютерлермен орта білім беретін
мектептерді толығымен қамтамасыз ету қымбатқа түседі. Алайда дербес
компьютерлер қазіргі заманғы прогресс баласы, ал прогресті уақытша
экономикалық қиындықтар тоқтата алмайды (тежеуі мүмкін бірақ тоқтата
алмайды). Қазіргі заманғы әлемдік цивилизациядан қалмау үшін, мүмкіндігінше
біздің орта мектептерге енгізуіміз керек.
Сонымен, компьютер есептегіш машинадан тағы бір оқытудың техникалық
құралына айналды, ол осы уақытқа дейін мұғалім қолданып келген техникалық
құралдардан күшті, әрі тиімді. Орта мектептегі физика курсының кейбір
бөлімдері ойлануды, талдай білуді, салыстыруды қажет етеді. Бірінші орында
Молекулалық физика, Электродинамиканың кейбір бөлімдері, Ядролық
физика, Оптика, және т.б. туралы сөз қозғауға болады. Бір сөзбен
айтқанда физика курсынан түсінуге қиын бөлімді кез келген тарауынан табуға
болады.
Кейбір оқушыларда физиканың бөлімдеріндегі құбылысты, процесті
тереңірек түсінуге ойлау, ойлану дағдылары қалыптаспаған. Осындай
ситуацияларда оқытушыға қазіргі заманғы оқытудың техникалық құралы көмекке
келеді, бірінші орында — дербес компьютер. Әртүрлі физикалық құбылыстарды
моделдеу, физикалык құралдардың әрекет ету принципі және құрылғыларды
демонстрациялау үшін дербес компьютерлерді пайдалану идеясы алғаш
мектептерде есептеуіш техника енген кезде пайда болған. Мектеп физикасын
оқытудағы бірқатар өзекті мәселелерді шешу компьютерлерді пайдаланып
өткізілген алғашқы сабақтардан-ақ көрінді. Солардың кейбіріне тоқталайық.
Көпшілік құбылыстарды демонстрациялауға мектеп физика кабинетінің жағдайы
келе бермейді. Мысалы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Оқыту әдістерін зерттеу – негізінен дидактиканың міндеті, ал жеке
пәнді оқыту, оның ішінде физиканы оқыту әдістемесінің мақсаты – физика
мазмұнының ерекшелік сипатына лайықты сабақты оқыту әдістерінің тиімді
тәсілдері мен әдістемелік амалдарын қолданудың жолдары мен түрлерін
анықтау.
Физиканы оқыту жүйесі, қазіргі информация көлемі үздіксіз ұлғайып бара
жатқан заманда ұдайы жетілдіріп келеді. Мысалы, озат мұғалімдер, физикалық
шығармашылық сабақтарының сан алуан түрлерін ойлап шығарып, өз
практикасында қолданып келеді: оқытудың ұжымдық-топтық жүйесі, іскерлік
ойын, ұлттық ойындар, жарыс сабақ, физикалық аукцион, т. б. Сондай-ақ,
жаңашыл физик – мұғалімдер әдістемелік идеялар ұсынып, оларды практикада
жүзеге асырып келеді.
Физиканы оқытудың мұндай сан түрлі ұйымдастыру түрлерін нәтижелі
жүргізе білу, негізінен мұғалімнің басқарушылық ролі мен әдістемелік
ебедейлігіне байланысты екендігі даусыз. өйткені, физиканы оқыту үрдісін
жоспарлаушы және ұйымдастырушы басты тұлға – мұғалім болып саналады.
Сабақтың жүргізілу барысы оның педагогикалық шеберлігі мен шығармашылық
қабілетіне байланысты.
Жиырма бірінші ғасырдың басталуы жаппай ақпараттық қоғамға көшумен
сипатталады. Оған компьютерлік техника, ақпараттық технология және басқа да
ғылыми-техникалық прогресс әсерін тигізуде. Қазақстан Республикасы ғылыми-
техникалық прогрестің негізгі белгісі болып табылатын қоғамды
ақпараттандырудың жаңа кезеңіне енді. Қоғамды ақпараттандыру – еліміздің
экономикасын, мәдениетін, ғылымының дамуының негізгі алғышарты.
Физика сабағында жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану,
оқушылардың ой - өрісін дамытып, алған білімдерін жан-жақты жетілдіреді,
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Сонымен, физика пәнін
оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың бір мысалы ретінде біз
Macromedia Flash бағдарламасының мүмкіндіктерін қарастырамыз.
Сабақты оқытудың өзіндік қолайлы бірнеше ерекшеліктері бар:
сыныптағы оқушылардың жасы бірдей,және олардың саны тұрақты, сабақ кестесі
өзгермейді, сабақ мұғалімнің басшылығымен өткізіледі. Сабақта неше түрлі
оқыту әдістері мен тәсілдері қолданудың нәтижесінде оқушылардың оқуға
деген қызығушылығы , ынта-ықыласы, белсенділік қабілеті артады.
Заман талабына сай физика пәні де оқыту әдістері және оқыту
түрлерімен толықтырылып отыр. Оқушылардың белсенділігін арттырып,
білімдерін тереңдету үшін әрбір мұғалім, түрліше оқыту әдістерін ұсынып
отыр. Ал біз соның тиімділерін өзімізге лайықтап пайдаланып және жас
ұрпақты оқыта және тәрбиелей білсек, бұл біздің үлкен жетістігіміз болмақ.
Тақырып өзектілігі: физика пәні бойынша жаңа ақпараттық технологиялар
жана оқыту әдістемелерінің қолдану.
Жұмыстың жаңашылдығы:
• Жаңа ақпараттық технологияларды физика сабағында қолдану үшін
қажетті бағдарламалар іріктеліп, олардың жұмыс істеу принциптері
анықталды;
• Қазіргі таңда өзекті болып отырған Web-сайттарды, электрондық
оқулықтарды құруда кең түрде қолданылып жүрген Macromedia
Flash бағдарламасының негізінде қозғалыстарға арналған бірнеше
есептерге бағдарлама қарастырылды.
Зерттеу нысаны – Жаңа ақпараттық технологияларды физика сабағында
қолдану процесі.
Зерттеу пәні: Физика сабағында жаңа ақпараттық технологияларды қолдану
әдістемесі.
Жұмыстың мақсаты: компьютерлік бағдарламаларды қолдана отырып,
физикалық есептерді шығару.
Жұмыстың мақсатына байланысты келесідей міндеттер қойылды:
• Физикалық есептерді компьютер арқылы демонстрациялаудың негізі
болып табылатын Macromedia Flash бағдарламасын оқып үйрену;
• Компьютерлік бағдарламалардың көмегімен демонстрациялау үшін
есептер дайындау;
• Қозғалыстарға арналған есептердің компьютерлік бағдарламасын
дайындау.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: зерттеу жұмысының барысында жасалған
физикалық есептердің компьютерлік бағдарламаларын жоғары, орта арнаулы оқу
орындарында оқытуда қолдануға болатындығында.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ФИЗИКА ПӘНІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІНІҢ НЕГІЗІ
1.1 Физика сабақтарында оқыту әдістері мен тәсілдерінің түрлерін
қолдану
Қай пәнді болса да мектепте оқытудың әдістемесі болуы қажет екендігі
белгілі. Физика пәнін қазақ мектептерінде алғаш оқыта бастаған кезде,
физика пәні мұғалімдері көбінесе, орыс тілінде жазылған әдістемелік
құралдарды, орыс тілінен аударылған оқулықтарды пайдаланып келді. Онда
кездесетін атау сөздер (терминдер) сол орыс тілінен аударылған оқулықтар
бойынша оқытылды.
Қазақ топырағында физика-математика ілімінің негізі ертеректе
қаланғанымен, ол кездегі өркениеттің тарихи дамуының әр түрлі қиянаттарына
төтеп бере алмай өшуіне сәйкес, физика-математика одан әрі өркен жайып дами
алмады. ¦лы ғұлама әл-Фарабиден бастау алатын, басқа да Отырарлық
ғұламалардың физика мен математикадан жазған еңбектері алдымен шығыстық
ғылымға, қала берді жалпы әлемдік ғылымға қосылған бай қазына еді. Бұл
қазынаны игеруіне біз енді ғана кірісіп жатсақ, өркениетті елдер ғасырлар
бұрын игеріп алған және де ол еңбектер әлемдік ғылымды дамытуға сүбелі
үлесін қосты да.
¤зге тілді қалыптасқан ілім жетістіктерін қазақша сөйлету, қазақшы
ғылым тілін тұрақты қалыптастыру бүгінгі заман талабы болып отыр. Олай
дейтініміз, мемлекетімізді тиянақты етудің де бірден-бір тірегі осында деп
білеміз, яғни қазақ тілін ғылым тілі ретінде орнықтыруда.
Қазіргі мектепте қолданылып жүрген физика-математика оқулықтары
қазақы емес жаппай аударма болып келеді. Ондағы қазақы атаулар жоқтын
қасы, сондықтан да түсінуге өте қиын. Жоғары оқу орындарына арналған физика
мен математикадан жазылған оқулықтар да өте аз. Қазақ тілінде жазылған
физика-математика оқулықтарын сөйлету мәнері қалыптаспаған, сөз тіркестері,
әр түрлі тұжырымдар, қисынды ой орамдары орыс тіліндегі нұсқаның көшірмесі
ғана.
Қазақ тілін белсенді түрде ғылымға енгізу мәселелері осыдан барып
туындайды, ол үшін алдымен физикалық, математикалық атаулардың қазақша
баламаларын жасап, оларды орнықтыру қажет. Орнықтыру үшін әр түрлі
сөздіктер жасалынып, ғылыми еңбек жазу барысында пайдаланылады. Оқулықтар,
ғылыми көпшілік әдебиет жазу ісі де жеделтіледі. Аударма әдебиеттер жасау
ісі де қалыпқа келтіріледі. Осы ауқымды істер барысында атауларымыз
жұмырланып, реттеліп, шалағайлығынан таза болып, жүйелі түрде өмірге
енеді.
Елдес Омаров жазған Физика және Пішіндеме атты оқулықтарында
көптеген физикалық, математикалық атаулар қазақ тілінде өзінің дәл
баламасын тапқан. Физика оқулығын Механика бөлімінен біраз атау сөздердің
балама атауларына мысал келтірейік.
Тік бағыт – вертикаль
Жатық бағыт – горизонталь.
От сызығы – перпендикуляр түзу.
Шаршы метр – квадрат метр.
Текше метр – куб метр.
Бағытты шама – векторлық шама.
Батерпас – жатық бағыттың түзулігін тексеретін құрал.
Түстік сызық –экватор сызығы.
Жердің төбесі – жердің полюсі.
Жердің белдеуі – жердің экваторы.
Жердің қатар сызықтары – жердің меридиан сызықтары.
Жердің кіндігі – жердің центрі.
Жермай – мұнай.
Сорап – поршень.
Көпшек – оске кигізілген цилиндр.
Тегермеш – қарама-қарсы жақтарына жүк ілінген диск.
Шөлдігі – айналу осі.
Қиықшалық ережесі – параллелограмм ережесі.
Пішіндеме – геометрия.
Пішіні – формасы.
Диаметр - өре.
Биссектриса – жарма.
Керме – хорда.
Трапеция – қостабан.
Сонымен бірге, ұлттық тіл ретінде аталған оқулықтарда кездесетін
қазақша атаулардың өзі де қазір біздің пән сөздерімізге айналып келеді.
Екпін заңы – инерция заңы.
Шақырым – километр.
Сынып – класс.
Бағанаш – тіктеуіш.
Бәсеке қозғалыс - салыстырмалы қозғалыс.
Жайма қозғалыс – кемімелі қозғалыс.
Тел жылдамдық – қорытқы жылдамдық.
Нәрсесі – заты.
Маңыз – масса.
Тел күш – қорытқы күш.
Қолғабыс күштер – қосылғыш күштер.
Орел күш – теңгеруші күш.
Салмақ кіндігі – күштің нәрсеге тиетін нүктесі, центрі.
Бастырық – жолы қатар, бағыттары қарама-қарсы бұрау.
Салмақ өлшемдері – қадақ, пұт, батпан.
ұзындық өлшемдері – бір сәт, қас қағым, сүт пісірім, ет асым, бие
сауым, тәулік, мүшел.
Е. Омаровтың Физикаоқулығының басқа бөлімдеріне де осындай балама,
түсіндірме сөздерді, атау сөздерді кездестіруге болады. Бұл оқулықтар
өзінің ұлттық тілімен, ұлттық салт-дәстүрлерін, ұлттық танымдарын сақтай
отырып жазылған төл оқулық екендігіне көзіміз жетті. Бұл оқулықтардағы атау
сөздер әлі де ғылым салаларының көптеген сұраныстарынын өтей алады. Қазақ
тілін ғылым тіліне айналдыру ісі соңғы жылдар деңгейінде ғана шындап қолға
алына бастады.бұл құбылыс - ұлттық сананың өсуімен түсіндірілсе керек.
Жалпы, республикамыздағы ғылым салалары қазіргі кезде айтарлықтай
дамыған, оның кейбір салаларындағы ғылыми жетістіктер ауқымы дүниежүзілік
деңгейге көтерілді десе де болады. Физика-математика ілімдерін сол салаға
жатқызамыз. Ғылым тілінің ұлттық тілге тигізер әсері ерен болғандықтан,
ұлттық ғылымды дамытпайынша ұлттық тіл дамымақ емес.
Физика, математика, химия, т. б. салаларында қазақ тілі еркін, жан-
жақты сөйлейтін болуы керек. Физиканы оқытудың алғашқы басқышында сабақтың
ең жақсы формасы – әңгімі сабақ болатыны анықталған. Мұғалім жаңа сабақты
әңгімелеу арқылы түсіндіреді, оқушылар бұған белсене араласып, сұрақтарға
жауап береді, тәжірибелерден өзіндік қорытынды жасайды, құбылыстарды
түсіндіреді.
Физиканы оқытудың әдістемесіне қойылатын жалпы талап дамыту
мақсатындағы оқытуды қамтамасыз ету болып табылады. Оқушылардың физикалық
ойлауын дамыту. Дамыту мақсатындағы оқытуда сабақтың негізгі қағидаларын
түгелдей айтып шығу мүмкін емес, жаттап оқытуды төмендету қажет. Оқытудың
дедуктивтік, индуктивтік тәсілдерін қолдану жеткіліксіз.
Оқушылардың ойларын дамыту, олардың физикалық есептерді өздігінен
шығара білуін қалыптастыру үшін жүйелеп оқыту әдістерін қолдану қажет.
Оқушы жаңа есепті өзінде бұрын бар біліммен шығарады. Есеп шығару кезінде
оқушы алдына қойылған мақсатты іске асырады. Оқытудың алғашқы сатысында,
оқушылар оқулықтардағы берілген есептер мен жаттығуларды орындай отырып,
өздігінен жұмыс істей білуге дағдылануы қажет.
Есептерді шығаруға оқытудың түрлерін пайдалану, оқушының танымдық
қызығушылығын арттырады. Ол үшін есептің мазмұнын дұрыс таңдай білу керек.
Тарихи мазмұнды есептерге, экспериментті есептерге, сурет бойынша берілген
есептерге, өлшеуіш приборлармен жұмыс істеу есептеріне ерекше мән беру
керек. Оқушыларға алдымен ізделінетін шаманы теорияда анықтап, есептеу
нәтижесінтәжірибе жүзінде тексеретін есептер пайдалы, қызықты іске
асырылады. Сапалы есептер шығара отырып, оқушы математикалық есептеулерге
көңіл бөлмей, құбылыстардың физикалық мәніне ой жібереді, ойды дамытады,
жауабын дәлелдейді. Сапалық есептерді материалды пысықтаған,
қорытындылаған кезде, талдау жүргізіп орындаған жөн.
Демонстрациялық тәжірибелер мен зертханалық жұмыстар арқылы оқушыларды
ғылымдағы зерттеудің эксперименттік әдістерімен таныстыру, эксперименттік
шеберліктерімен дағдыларын қалыптастыру, оқушылардың танымдық қабілетін,
қызығушылығын арттыру жұмыстары жүргізіледі.
Мұғалімнің бақылауымен, басшылығымен жүргізілетін жұмыстар оқушының
физикаға деген сүйіспеншілікті дарытудағы әсерлі құрал бола алады. Қосымша
әдебиеттер оқитын, үйде бақылау және тәжірибе жүргізетін және алған
мәліметтерін жауап бергенде пайдаланатын баяндамалар, хабарламалар
жасайтын, әзірленген приборларды демонстрациялайтын оқушылармен жекелей
жұмыс жүргізу керек.
Оқыту әдістерін зерттеу – негізінен дидактиканың міндеті, ал жеке
пәнді оқыту, оның ішінде физиканы оқыту әдістемесінің мақсаты – физика
мазмұнының ерекшелік сипатына лайықты сабақты оқыту әдістерінің тиімді
тәсілдері мен әдістемелік амалдарын қолданудың жолдары мен түрлерін
анықтау.
Физиканы оқыту жүйесі, қазіргі информация көлемі үздіксіз ұлғайып бара
жатқан заманда ұдайы жетілдіріп келеді. Мысалы, озат мұғалімдер, физикалық
шығармашылық сабақтарының сан алуан түрлерін ойлап шығарып, өз
практикасында қолданып келеді: оқытудың ұжымдық-топтық жүйесі, іскерлік
ойын, ұлттық ойындар, жарыс сабақ, физикалық аукцион, т. б. Сондай-ақ,
жаңашыл физик – мұғалімдер әдістемелік идеялар ұсынып, оларды практикада
жүзеге асырып келеді.
Физиканы оқытудың мұндай сан түрлі ұйымдастыру түрлерін нәтижелі
жүргізе білу, негізінен мұғалімнің басқарушылық ролі мен әдістемелік
ебедйлігіне байланысты екендігі даусыз. ¤йткені, физиканы оқыту үрдісін
жоспарлаушы және ұйымдастырушы басты тұлға – мұғалім болып саналады.
Сабақтың жүргізілу барысы оның педегогикалық шеберлігі мен шығармашылдық
қабілетіне байланысты.
Мектептегі оқыту үрдісін ұйымдастырудың негізгі түрі – сабақ. Мұның
негізін салған атақты чех педагогі – Я. А. Коменский. Бұл соңғы төрт ғасыр
ішіндегі ашылған ең ірі, әрі маңызды педегогикалық жаңалыққа саналады.
Сабақты оқытудың өзіндік қолайлы бірнеше ерекшеліктері бар:
сыныптағы оқушылардың жасы бірдей,және олардың саны тұрақты, сабақ кестесі
өзгермейді, сабақ мұғалімнің басшылығымен өткізіледі. Сабақта неше түрлі
оқыту әдістері мен тәсілдері қолданудың нәтижесінде оқушылардың оқуға
деген қызығушылығы , ынта-ықыласы, белсенділік қабілеті артады.
Сабақтың мақсаты мен мазмұнына қарай мынандай бірнеше түрлері болады:
1. жаңа оқу материалын түсіндіру сабағы;
2. есеп шығару сабағы;
3. зертханалық сабақ;
4. қайталау және қорытындылау сабағы
5. оқушылардың ебдейліктері мен дағдыларын қалыптастыру сабағы;
6. оқушыларды экскурсияға дайындау сабағы;
7. оқушылардың білімдерін тексеру сабағы;
8. барлық мақсат біріктіріліп қойылған кешенді сабақ;
Мектеп практикасынан белгілі мұндай әр түрлі сабақтардың жеке дара
күйінде өтуі сирек кездеседі. Көп жағдайларда олардың 3 –5 түрін
біріктіріп, бір сабақта аралас сабақ түрінде өткізеді. Себебі, бір сабақтың
өзінде жаңа материал түсіндіріледі, өткенді қайталайды және қорытындылайды,
оқушылардың практикалық ебдейліктері мен дағдыларын қалыптастырады,
олардың білімдерін бағалайды, зертханалық жұмыстар орындаттырады, есеп
шығарып үйретеді. Сондай-ақ, сыныпта өткізілетін сабақтың қай түрінде болса
да, оқытудың бірнеше әдістері мен тәсілдері қолданылатыны есте болу
керек.
Жаңа оқу материалын түсіндіру сабағы, көбінесе, формулаларды қорытып
шығаруда, теңдеулерді түрлендіруде, құбылыстар мен үрдістердің арасындағы
өзара байланыстылыққа анықтауда өткізіледі. Жалпы алғанда, мұндай сабақтың
әдістемелік құрылымы мынандай бөліктерден тұрады:
1. кіріспе түсінік немесе жаттығу;
2. келелі жағдайлар туғызып, оны шешуді ұйымдастыру;
3. бұл мәселені эксперименттің жәрдемімен, не өлшеулер мен бақылаулар
арқылы зерттеу;
4. алынған нәтижелерді талдау;
5. жаңа материалды бекіту мақсатында оқушыларға жаттығу орындаттыру;
6. үйге тапсырма беру.
¤зінше ерекше қиыншылықтары көп сабақ – оқушылардың жалпы еңбектік,
оқу ебдейліктері мен дағдыларын қалыптастыру, не дамыту сабағы. Әр сыныпқа
қатысты оның жүйесі физика пәнінің оқу бағдарламасының соңында көрсетілген
сабақтың түріне әрқашан назар аударып, мұғалімнің оны орындауы тиіс. Мұндай
сабақтар, әдетте, есеп шығаруға, өлшеулер жүргізуге, физикалық құбылыстарды
бақылауға, зертханалық экспериментті жүргізуге арналады.
Сирек кездесетін сабақтардың бірі - өткен тарауды немесе бөлімді
қайталау және қорытындылау сабақтары.
Оқушылардың білімдері мен дағдыларын тексеру сабақтары, әдетте,
тоқсан немесе оқу жылы аяғында өткізіледі. Бұл сабақ жеке оқушыдан немесе
сынып бойынша есеп шығару, физикалық диктант, тест арқылы, реферат-баяндама
жасау, сын жұмысын алу сияқты программаланған тәсілдермен
жүргізіледі.мұндай сабақтың құрылымдық бөлігі мыналар:
1. бұрын өтілген физикалық құбылыстарды талдауға арналған әңгіме,
2. оқушылардың шығарған есептері мен тестік жұмыстарына түсінік
беру,
3. оқушылардың жазған рефераттарын немесе баяндама хабарларын тыңдап,
талдау,
4. диа-кинофильм немесе телевизиялық хабарды көрсету
5. мұғалімнің қорытындалуы,
6. үйге тапсырма беру.
Физика бағдарламасының соңында, әр сынып бойынша 2 сағаттан өндіріс
орындарына экскурсия өткізу жоспарланған. Мұны экскурсия сабағы немесе
сыныпты экскурсияға дайындау сабағы ретінде өткізуге болады. Экскурсия
оқуды өмірмен байланыстыратын, физикалық заңдылықтардың практикада
қолданылуын көрсететін, кәсіби мамандықтармен тікелей таныстыратын,
техникалық қондырғылардың жұмыс істеуін бағыттайтын кез екенін, оның
дидактикалық маңызды ерекшеліктерін мұғалімнің үнемі айтып, түсіндіріп
отырғаны жөн.
Физика сабақтарының кез келген түрін алсақ та, олардың бәрі де
негізінен, мынандай 5 кезеңге бөлінеді:
1. ұйымдастыру кезеңі (2 – 3 мин);
2. үйге берілген тапсырмаларды сұрау (10 – 15 мин);
3. жаңа тақырыпты түсіндіру (20 – 30 мин);
4. жаңа материалды бекіту, қорытындылау (3 – 5 мин);
5. үйге тапсырма беру (1 – 3 мин).
Физикадан өткізілетін сабақтардың мазмұндық және әдістемелік
мақсаттары оқытудың ауызша сөзбен баяндау, көрнекілік,практикалық
тәсілдерінің барлық түрлерін қолдану арқылы жүзеге асырылатыны белгілі.
1.2 Физиканы оқытудағы қазіргі ақпаратты - әдістемелік кешен.
Физиканы оқытуда қолданылатын қазіргі заманғы ақпараттық
технология бұрынғы оқыту процесінің құралдарының рөлін алмастырды, ал
замандас ақпараттық техникалық құралдарын қолдану оқу процесі болып жатқан
ортаны өзгертеді. Қазіргі заманғы сапалы да жаңа оқыту құралдарын құруға
мүмкіншілік жасайды.
Сонымен ақпараттық технологияларды қолдануға бағытталған
физиканы оқыту құралдарының айқын жүйесі құралды.
Оқыту құралдарының осындай жүйесі электрондық сандық
сақтаушылардағы оқу - әдістемелік әдебиеттермен бірге жалпы білім беретін
мектепте физиканы оқытуда физика мұғалімнің ғылыми еңбек ұйымдарын (ҒЕҰ)
және оны оқушыларға ақпараттық – әдістемелік кешенді (АӘК) құрастырады. 1.1
– суретте ақпараттық – әдістемелік кешен құрастырушы кампоненттер
келтірілген.
АӘК – ға кіретін кампоненттер құрамын және олардың физика
бойынша оқыту процесіндегі функционалды рөлін қарастырайық.
АӘК кампоненттерінің барлық жинтығын шартты түрде үш модульге
бөлуге болады: электронды оқу - әдістемелік әдебиеттер, оқыту құралдарының
жүйесі және ғылыми еңбек ұйым құралдарының жүйесі.
Қазіргі заманғы физиканы оқытуды оқулықтар, анықтамалар,
дидактикалық материалдар, есеп жинақтары, конспектілер және сабақ
жоспарлары, ғылыми және педагогикалық әдебиеттер, техникалық әдебиеттер,
физика тарихы бойынша әдебиеттерсіз және т.б, елестету мүмкін емес. Барлығы
қазіргі заманғы ақпарат сақтаушы құралдарда көрінуі мүмкін (магиттік
тегеріштерде, оптикалық тегеріштерде, электрондық флэшь карталарда және
т.б, ). Бұл физика бірінші модулін құрастырады.
Оқыту құралы жүйесінің екінші моделіне теориялық материалды
зерттеуге арналған және физикалық тәжірибелерді орындауға араналған қажетті
дидактикалық ақпараттық құралдары қосылады.
Теориялық материалдарды зерттеу үшін арналған дидактикалық
ақпараттық құралдарды былай бөлуге болады:
Баспалы ақпараттық әдебиеттер – әртүрлі физикалық таблицалар,
плакаттар, студентер; дәстүрлі дидактикалық ақпараттық құралдар –
диапозитивтер, диафильмдер, транспаранттар, кинофильмдер, обьектілер,
дыбысты материалдар; жаңа дидактикалық ақпараттық құралдар – диапозитивтер,
диафильмдер, транспаранттар, кинофильмдер, кампьютерлік слайдтар және слайд
– фильмдер (презентация), электронды сандық оқытушы және бақылаушы
бағдарламалар, мдльтимедиалар.
Дәстүрлі дидактикалық ақпараттық құралдардың жетіспеушілігі
олардың қажетті кезде тексере алмауына, оқу материалын түсінбеу және
оқылатын жауаптардың көшірілмеуіне әкеледі. Дәстүрлі дидактикалық
ақпараттық құралдардың қолданылуы мұғалімге жүктелген функция және көп
еңбекті талап етеді. Оған бұқаралық білім қиындықтары байланысты, әрбір
оқылатын материал әр оқушы үшін дарабақылануы қажет. Бұл талапқа жеткілікті
мөлшерде қанағаттандыру дәстүрлі дидактикалық ақпараттық құралдармен
оқытылатын елдерде сәтті болмай жатыр.
1.1-сурет. Ақпаратты - әдістемелік кешеннің блок – схемасы.
Дәстүрге қарағанда жаңа ( кампьютерлік) дидактикалық ақпараттық
құралдар оқылатын жауаптарды қабылдау қабілеттілігіне және оларға
артықшылық болып табылады. Ол физиканы оқыту процесін басқару функцияларын
жаңа дидактикалық ақпараттық құралдарға орындауға мүмкіндік береді.
Дәстүрлі дидактикалық ақпараттық құралдарыды жаңамен
бітіреттіндеп аухтыруы мультимедиалық жүйені қолдану физика бойынша оқу
ортасында жаңа бағыт болып табылады. Қазіргі кезде оқу - әдістемелік кешен
құрастыруда әліде дәстүрлі дидактикалық ақпараттық құралдар сақталуда,
сондықтан жаңа деңгейге жету бірте – бірте орындалып келеді.
Физикалық тәжірибелер орындауға арналған оқыту құралдарына
мыналар жатады: компьютерлік техникамен біріктірілген оқу жабдықтары және
физикалық құбылысты, процесс немесе обьектіні моделдейтін дидактикалық
ақпараттық құралдар. Оқу жабдықтары физикалық эксперименттің түрі бойынша
жіктеледі, демонстрациялық, фронтальды жұмыс үшін, практикум зеттханалық
жұмыстар. Физикалық экспериментті сүйемелдеуге арналған жабдықтарға әртүрлі
қосалқы зертханалық жабдықтар жатады. Бұл физикалық мөлшердің көрсеткіштері
сандық бейнетехникалық аппараттар, аналогты сандық және санды аналогты
түрлендіргіштер, электірлік және оптикалық кабельдер және т.б, болып
табылады [1].
Қазіргі заманғы қосалқы – зертханалық жабдықтардың қолданылуы
физикалық параметірлер туралы хабарды жинауға мүмкіндік туғызады, оқытуда
физикалық процестерді болжау және болжау нақтысын тексереді компьютерлік
техника арқасында жүзеге асырады.
Қазіргі заманғы мектептің физикалық эксперименті
микропроекциялардың ұлғаю мүмкіндігін талап етеді. Сол үшін компьютерлік
техникамен бірге қосалқы санды бейнетехникалық ақпаратты қолданады. Мұндай
микропроекцияларды үлкен аудиторияларда демонстрациялау үшін бейне
проекциялық аппаратты қолданады.
Дистанциялық оқытуда лабораториялық тәжірибені орындау үшін
автаматтандырлған лабораториялық кешендерді қолданады. Мұндай комплекісті
қолданатын оқыту техникасы оқушыны шынайы уақыттағы лабораториялық
тұрақтылыққа ұйретеді.
Сонымен қатар оқуда физикалық экіспириментті орындау құралдарына
кампьютерлік моделдер, демонстрациялық физикалық құбылыстар, працестер және
обьектілер жатады.
Физиканы оқытуда қазіргі заманғы процесс ЗАТ –ң қолданылуы
кампьютерлік жүйе және телефон құралдары деңдейдегі телекмоникациялық,
телевизиялық, спутниктік байланыстарсыз мүмкін емес. Мұндай жүйелер
мектепшілік жергілікті сияқты аймақтық глобальды масштабтарда да оқу
ақпараттарын қабылдауды орындайды. Телекмоникация құралдары ҒЕҰ құрамдар
моделіне кіреді. Бұл модель құрамына физика мұғалімнің ескішілді
қабілеттерінің азаюуына әсер ететін әртүрлі қазіргі заманғы техникалық
құралдар кіреді. техника баспа жұмыстары орындалуы үшін, оқу материалын
көбейту үшін, оқу анықтамалық материалдарды сақтау үшін қызымет етеді.
Қазіргі заманғы ақпараттық технологияны оқу процесінде қолдану өзімен
бірге физиканы оқытуда жаңа педагогикалық техналогияны алып келеді. Басқа
да процестер сияқты бұл технологияда бейімделуді талап етеді.маңыздысы бұл
процесті ұзарту емес, физиканы оқытуда әртүрлі мүмкіншіліктері бар қазіргі
заманғы ақпараттық технологияларды қолданудың жаңа педагогикалық
технологиясын енгізеді.
1.3 Физика сабағындағы оқытудың техникалық құралдары және компьютерлік
бағдарламалар
Қазіргі кезде ақпараттык технологияның өмірімізге терең енуіне
байланысты жекелеме пән сабақтарында компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін
толық пайдаланып, оқушыларға терең де тиянақты білім беруге жағдай туып
отыр. Оқушыларды компьютер әлеміне баулу арқылы тек қана информатика
сабағын ғана емес, басқа сабақтарды да арнайы компьютерлік бағдарламалар
мен электрондық оқулықтар арқылы зерттеп, кез келген тақырыпты оқушы өзі
меңгеруге дағдылануы қажет. Мысалы, физика пәнінің сабақтарында
компьютерлік техниканы пайдалануға мүмкіндік мол. Бұл оқушылардың пәнге
деген қызығушылығын арттыруға, олардын ой-танымын кеңейтуге, өз бетінше
шығармашылықпен, ізденімпаздықпен жұмыс жасауына мүмкіндік береді.
Физика және басқа пәндердің де сабақтарында арнайы құрастырылған
компьютерлік бағдарламаларды қолдану нәтижесінде оқушылардың сабаққа
ынтасы, қызығушылығы артып, білім сапасы жоғарлайды. Болашақтың бүгінгіден
де жарқын болуына жол ашатын құдіретті күш тек білімде ғана. Заман талабына
сай оқыту мұғалімге байланысты. Оның негізгі қасиеті ізденгіштігі. ОТҚ-ын
оқу мен жазу арқылы дамыту бағдарламасының маңызы зор. Бұл бағдарламаның
стратегияларын ұтымды пайдалана отырып, әр оқушының өз ойын ашық айтуына,
пікір таластыруына, өз тобында жұмыс жасай алуына мүмкіндік алады.
Ізденімпаз жаңашыл мұғалімнің шығармашылығындағы ерекшелік, оның
сабақты түрлендіре өткізіп, оқушының жүрегіне жол таба білуінде. Әрбір
сабақ мұғалімнің ізденісінің нәтижесін көрсетеді. Күнделікті сабақтың
ыңғайына қарай түрлендіріп өткізсе оқушылардың пәнге деген қызығушылығы
артады [6].
Сонымен бірге сабақта компьютерлік бағдарламалардың мүмкіндіктерін
пайдалану өте тиімді. Білім берудің кез келген саласында Электрондық
оқулықты пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай
логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай
жасайды. Электрондық оқулықтарда теориялық тақырыптар кеңінен беріліп
түсіндіріледі.
Қоғамды ақпараттандырудың негізгі бағыттарының бірі — оқыту процесін
ақпараттандыру. Ал ақпараттандыру болса үздіксіз білім берудің бір бөлігі
болып табылады.
Қоғамды ақпараттандыру жағдайында, үздіксіз білім беру жүйесі
мыналарға сүйенеді:
- білім берудің сапасын арттыру, даму қарқынын күшейту және
дербестендіру есебінен қоғам мүшелерінің ой-өрісінің даму деңгейін көтеру;
- өз бетінше білім алу мүмкіндіктерін кеңейту және міндетті емес білім
беру жүйесінде қоғам мүшелерінің өз мамандықтарын қайта өзгерте алатындай
жағдай туғызу.
Ақпараттандыру процесінде компьютерлендіру аса маңызды бөлім болып
табылады. Бұл ұғымды сипаттай келе А. Ракитов компьютерлендіру — адамның
ЭЕМ-мен дербес қатынас жасай білуін қамтамасыз ету деп есептейді.
Компьютерлендіру өндіргіш күштер және оны техникалық құрастыруға қатысты
жүзеге асырылады. Оған қоғамдық өмірді жан-жақты қамтитын ақпараттандыру
процесі жалғасады. Қазіргі ЭЕТ мен ақпараттық жүйені қолдану іс-әрекеттің
әлеуметтік мәнінің тиімділігін жоғарлату, жетілдіру негізі болып табылады.
Орта білім беруді ақпараттандыру процесі мен оқытудың жаңа ақпараттық
технологиясы арасындағы байланыс орта мектепте физиканы оқытудың мазмұнына
әсер ететіні байқалды.
Білім беруді ақпараттандырудың негізгі бағыттары:
—методологиясын жетілдіру мен стратегиялық мазмұнын таңдау;
— әдістері мен формаларын ұйымдастыру;
—қоғамды ақпараттандырудың қазіргі жағдайында тұлғаны тәрбиелеу мен
дамыту;
— оқытудың әдістемелік жүйесін жасау;
— оқушының интеллектуалдық потенциалын дамытуға бағыттау;
— өз бетімен білім алу, біліктілігін қалыптастыру;
— информациялық оқу, эксперименттік-зерттеу қызметінің өз бетімен
түрлі іс-әрекеттерін жүзеге асыру;
— тестілік, диагностикалық бақылау әдістері мен оқушылардың білім
деңгейін бағалау.
Алдымен жаңа информациялық технологияға (ЖИТ) көшпей тұрып оқу-тәрбие
процесінде білім беруді информатикаландыру мүмкін емес.
Білім берудегі ЖИТ — оқу мен оқу-тәрбие материалдарын үйретуге
арналған есептеуіш техника мен инструменттік құралдардың жиынтығы, сол
сияқты ол есептеуіш техника құралдарының оқу процесіндегі рөлі мен орны,
мұғалімдер мен оқушылардың еңбегін жеңілдетуде оларды пайдаланудың түрі мен
әдістері туралы ғылыми білімнің жүйесі.
Оқытудағы ЖИТ аса қажетті педагогикалық проблемалардың шешімдерін
табуға, ой еңбегін арттыруға, оқу процесін тиімді басқаруды қамтамасыз
етеді.
ЖИТ-тің негізгі ерекшелігі ол мұғалімдер мен оқушыларға өз бетімен
және бірлесіп шығармашылық жұмыс жасауға көп мүмкіндік береді және оны
педагогикалық мақсатқа пайдалану оқушылардың зердесіне, сезіміне,
мүддесіне, көзқарасына әсер ете отырып оның интеллектілік мүмкіншіліктерін
арттыруға көмектеседі. ЖИТ-тің білім беру саласына енуі педагогтарға
оқытудың мазмұнын, әдістері мен ұйымдық түрлерін сапалы өзгертуге мүмкіндік
береді.
Білім беруде ЖИТ:
— оқып үйренушілердің адамға тән тұлғалық сапасының негізгі
үйлестілігі болып табылатын жеке қабілеттерінің дамуына, ашылуына,
сақталуына;
— оқушылардың танымдық қабілеттерін қалыптастыруға, өзін-өзі
жетілдіруге тырысуға;
— оқыту мен тәрбие процестерінің мазмұнын, формасын динамикалық
дамытуға мүмкіндік береді.
Болашақта Қазақстанда білім беру жүйесін ақпараттандыру
телекоммуникациялық желілерді жасау және дамытумен ұштасады. Ал білім беру
жүйесінің негізгі міндеттері біртұтас телекоммуникациялық желіні құру және
дамыту арқылы шешіледі. Олар:
— ақпараттық мәдениетті ұйымдастыру мен жеделдету процесін жоғары
деңгейге жеткізу;
— жасалынған және дамып келе жатқан телекаммуникациялық желілерді
біртұтас бүкіләлемдік ақпараттық кеңістікте интеграциялау;
— біртұтас ақпараттық кеңістікте әртүрлі деңгейдегі ақпараттармен
алмасуды қамтамасыз ету;
— білім беруді дербестендіруді қамтамасыз ету, дистанциялық оқытуға
мүмкіндік жасау.
Оқытудың дистанциялық формасы оқушыларды даярлауда және білім беруде
маңызды формаға айналып отыр.
Білім беру жүйесінде телекоммуникация желілерін жасау Қазақстан
Республикасының орта білім беруді, практикалық жүзеге асыруды қамтамасыз
ете алатын негізгі құрал болып табылады. Біртұтас телекоммуникациялық
желіні білім беру жүйесінде пайдалану басты ақпараттық ағымы мен жұмысшы
ақпараттық ағынды әдеттен іс-әрекетке сәйкес пәндік аумақта деректер қорын
таратуға пайдалануы қажет. Бұл жүйені дамытудың бастауы мектептегі
информатика курсын оқытудан басталады.
ЭЕМ-нің оқу процесінде енгізілуі және Информатика мен есептеуіш
техникасы негіздері курсының міндетті түрде орта мектепте оқытыла бастауы
зерттелетін мәселелердің ауқымын кеңейте түрі қандай формада, қандай
мақсатпен, қай тілде және машинада қандай бағдарламамен балаларды ЭВМ мен
қарым-қатынас жасауға үйрету керек, мектеп информатикасының мазмұнына нені
енгізу керек алгоритмдік мәдениет, ойлаудың операциялық стилі ше? — деген
сұрауларға жауап беру қажет болды. Мәселенің пайда болуымен қатар оны шешу
жолдары да туындады: мектепке арналған машиналар, толып жатқан әр түрлі
тілдер мен программалар жасалды.
Сірә, бүгінгі таңда оқушылардың компьютерлік сауаттылықты меңгеріп
алуы оларға танымның жаңа құралын сонымен қатар қазіргі кездегі барлық
мамандардай меңгере бермейтін көптеген мүмкіндіктер береді.
Информатиканы оқыту міндеттері тек қана есеп шығарумен шектеліп
қалмайды, практикалық қызметке, еңбек етуге даярлайды. Информатика
негіздері курсының алдында жалпы білім беретін оқу пәні ретінде оқу-тәрбие
комплексінің міндеттері тұр. Олар компьютерлік сауаттылықты қалыптастырудың
шеңберінен шығып кетеді. Есептеуіш техникасын информатика пәнінде ғана
пайдаланып қоймай, оны бастауыш сыныптан бастап барлық пәндерге енгізген
кезде ғана оқушылардың компьютерлік сауаттылығы қалыптасады.
Сондықтан информатика курсының мақсаты, басқа пәндердегідей оқушыларды
оқыту, тәрбиелеу және дамыту сияқты білім берудің жалпы міндеттерін шешетін
потенциалдық мүмкіндіктері бар. Сол мүмкіндіктерді ескере отырып
информатиканың базалық курсын оқытудың мақсаттарына мыналарды жатқызуға
болады:
— оқушылардың білім негіздері туралы түсініктерін тереңдету; ақпаратты
тарату және қолдана білу арқылы әлемнің қазіргі ғылыми бейнесін
қалыптастыру;
— оқушыларға ақпараттық процестердің мәнін ашып көрсету;
— қазіргі қоғамның дамуындағы ақпараттық технология мен есептеу
техникасының рөлін айқындау;
— компьютерді оқу процесінде де, кәсіби қызметте де ұтымды пайдалану
Ғылыми дүниетану негізін қалыптастыру. Бұл жағдайда негіз болатын үш
түрлі ұғымдар: зат, энергия, ақпарат туралы түсінік қалыптасады — осының
негізінде әлемнін қазіргі ғылыми бейнесі, біртұтас ақпараттық принциптер
құрылымы мен өзін-өзі басқару жүйесінің әртүрлі табиғатының тұтастығы,
қоғамның дамуындағы жаңа ақпараттық технологияның рөлі, адам қызметінің
мазмұны мен сипаты өзгереді.
Мектеп оқушыларының ой-өрісін дамыту. Қазіргі психологияда
информатиканы оқыту мен компьютерді пайдалану мектеп оқушыларының теория
және шығармашылдық ой-өрісінің дамуына айтарлықтай ықпалы бар екенін
көрсетеді, сондай-ақ жаңа типтегі ой-өрісін қалыптастырады. Кейбір
психологиялық зерттеулер (Машбиц Е.И. және т.б.) компьютерді оқу процесінде
пайдаланудың тиімділігін арттыруда ойлаудың модульдік — рефлексивтік стилі
қалыптасады деп атап көрсетеді. Мектеп оқушыларын білім алуға, еңбекке,
практикалық қызметке даярлау. Бүгінде бұл міндетті жүзеге асыру
информатиканы оқытқанда компьютерлік сауаттылықты қалыптастыру мен мектеп
оқушыларынын ақпараттық мәдениетін, жаңа ақпараттық технологияны пайдалану
дағдысы, практикалық қызметке даярлаудың аса маңызды компоненттері
ақпараттық қоғам өмірімен байланыстырады. Бұл компоненттер қазіргі кездегі
оқушыларға білім беруде, танымдық іс-әрекеттің әдістерін өзгертуде
компьютерді пайдаланудың орны ерекше екендігін көрсетеді. Сабақта оқушы-
ЭЕМ ықпал етіп, реттеп отырушы мұғалім болып қала береді [10].
1.4 Оқытудың компьютерлік технологиясы
Қазіргі мектептің даму болашағы қоғамның даму білімнің ғылыми
интеграцияға ұмтылуында жинақталып және үнемі өсіп отыратын ақпарат
көлемінің әртүрлі тегімен анықталады.
Білім беру процесі — ақпараттық қоғам жағдайындағы жас өспірімдерді
жан-жақты даярлайтын процесс болуы қажет. Сондықтан білім беру жүйесінде
компьютерлерді пайдаланудың маңызы зор. Өйткені компьютер адам қызметінің
барлық саласында еңбек өнімділігін арттыру кұралына айналды. Болашақ
мамандардың ақпараттық мәдениеті негіздерін қалыптастыру оқушылардың
компьютерде жұмыс жасауды игеруімен тығыз байланысты.
Компьютерді мектепте оқытуды практикаға енгізу әлеуметтік,
экономикалық, теориялық және практикалық сипаттағы түйінді мәселелерге жол
ашып отыр. Атап айтқанда, ғылыми-техникалық прогрестің тез өсу қарқыны
жоғары деңгейлі мамандар даярлау жаңаша оқыту әдістерінің қажеттігін алға
қоюда.
Бұл мәселелерді шешудің бірден бір жолы — оқу процесін
компьютерлендіру. Компьютерді оқу процесінде тиімді пайдалану үшін оны
қолданудың әдістемелік жүйесін жасау керек.
Білім беруді ақпараттандыру мәселесінің ауқымы өте кең және көп
салалы. Бұл мәселе төңірегінде кейінгі жылдары көптеген ғалымдар мен
әдіскерлер зерттеу жұмыстарын жүргізіп, құнды-құнды еңбектер шығарды.
Қазіргі кезде информатика курсын мектептерде оқытудың айтарлықтай
тәжірибелері жинақталды. Атап айтқанда мектеп оқушыларын алгоритмдік және
компьютерлік сауаттылыққа үйрету әдістемесі жасалынды. 1960—1970 жылдарда
жалпы білім беру саласында информатика және есептеуіш техникаларын оқытуды
мектеп бағдарламасына енгізуге мүмкіндік болмады. 80-жылдардың аяғына қарай
программалау элементтерін пайдаланып алгебра курсын мектеп оқушыларына
таныстыру әдістемесі, компьютерлік сауаттылықты қамтамасыз етудің
әдістемелік жүйесі жасалынды (В.Й. Монахов). Компьютерлік мәдениеттілікті
қалыптастырудың бір бағыты ЛОГО оқыту ортасының қазақ мектептері үшін
қазақша варианты жасалып, орта мектептерде оқытыла бастады. Тоқсаныншы
жылдардың бас кезінде оқытудың компьютерлік технологиясы жасалды (Қараев
Ж.). Сондай-ақ математиканы тереңдетіп оқытуда программалауды енгізу
мәселелерімен А.Г. Коган, А.Х. Шень оқушыларды есептеуіш техникаларының
элементтерімен таныстыру бойынша сыныптан тыс жұмыстар жүргізу жайлы Б.М.
Игошев, Д.М. Камский, В.Очкоров зерттеулер жүргізді. Математикамен
информатиканың арасындағы пән аралық байланысты, жүзеге асыруда А.
Абылқасымованың, Б. Баймұхановтың, С.Исаевтің, Ж.Қараевтің және т.б.
еңбектерінде қарастырылған. Физика сабағында компьютерлік техникаларды
пайдалану мәселелері В.А. Извозщиковтың, А.С. Кондратьевтің, Ж.А.
Қараевтің, М.Ә. Құдайқұловтың, В.В. Лаптевтің және т.б. зерттеулерінде
кездеседі. Компьютердің оқу процесіне енгізілуіне байланысты қазіргі кезге
дейін қалыптасқан психологиялық-педагогикалық тұжырымдардың жоқ екендігі де
анықталып отыр.
Теориялық, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді оқып, талдау жасау
негізінде мынадай тұжырымға келіп отырмыз. Біріншіден, көптеген
жаратылыстану пәндерінде компьютерді пайдалану мәселесі іске асырылуда,
бірақ бұл мәселе физика пәнінде кең өріс ала алмай отыр. Екіншіден,
көптеген пәндерде компьютерді пайдалану қалыптасқан психологиялық-
педагогикалық талаптарға онша сай келмейді. Себебі, бұрынғы қалыптасқан
оқыту процесінде қарым-қатынас текке мұғалім мен оқушы арасында ғана болса,
ал оқу процесінде компьютерді пайдалану кезінде мұғалім және оқушы арасында
компьютерлік педагогика пайда болғаны мәлім.
Сондықтан да мектепте жалпы білім беретін пәндер циклында, соның
ішінде математика және физика сияқты негізгі пәндерде, компьютерлік
технологияны пайдаланып оқыту мақсатында түбегейлі зерттеулер үздіксіз
жүргізілуі қажет [10].
Компьютерлік оқытуға қазіргі уақыттағы көзқараспен қарасақ оның қызмет
функциялары компьютерге беріледі (О.Т. Талызина, Т.В. Габай). Оқытуды
компьютерлендіру кезінде оқушылардың қалыптасуға тиісті әрекеті мен
операциясын нақты зерттеу керек. Оқу қызметінің операционалдық жағын
қалыптастыруда, қандай жағдай болса компьтерді пайдалануды орнықтыру қажет.
Компьютер бұған орасан зор мүмкіндік береді. Біріншіден, ол кез-келген
әрекетті көрнекті түрде елестетуге және оның орындалу жағдайын көрсетуге
мүмкіндік береді. Екіншіден, компьютер оқу материалына сүйене отырып
интелектуалдық әрекетті елеулі түрде өзгертетін құрал. Сондықтан да зерттеу
барысында біліктіліктің негізгі операционалдық құрылымындағы өзгерістерді
ерекше бөліп көрсетіп, жекелеген операциялар компьютерге жүктеледі.
Компьютерлік оқыту құралдарын жасау пәнді оқытудың мазмұнына, логикасына
және әдістемесіне байланысты болады. Ондай құралдарға ақпарат
педагогикалық программалық құралдар (ППҚ) және инструментальдық
педагогикалық құралдар (ИПҚ) жатады.
Оқытуды компьютерлендіру кезінде үйретуші программалары мен жұмыс
істегенде ғана компьютер балалардың оқуға деген позитивтік қатынасын
қалыптастаруды тиімді шешуге ықпал етеді. Ондай программалар оқушыларға
өздерін ыңғайлы оқып үйрену темпін таңдап алуына мүмкіндік береді. Ойын
элементтерін енгізіп, иллюстративтік материалдарды көрсету олардың білім
алуға деген қызығушылығын арттыратыны белгілі. Физиканы компьютерлік
дидактикалық ойындар арқылы оқыту жайлы ОТ.Шанаевтың зерттеулерінен
кездестіруге болады. Есептердің қойылуы зерттеу сипатында болуы балаларды
жалықтырмайды, қажет болған кезде компьютер оларға көмек беріп отырады.
С.А. Кондратьев пен В.В. Лаптев физика курсының механика, молекулалық
физика, электростатика, оптика тараулары бойынша есептерді шығаруға ЭЕМ-ді
тиімді пайдалану жолдарын қарастырды.
Үйретуші программалардың құндылығы сол программамен кез келген кезеңде
оқушылар балама жауаптарды таңдап алу, әрбір қадам сайын алған білімін
қадағалап отыру мүмкіндігін иеленуі болып табылады. Әсіресе өз бетімен
білім алу процесі де аса қажет деп саналады. Үйретуші программаларды
құрғанда білім берудің қызықтылығын ұмытпаған жөн. Оқу процесінің сапасын
арттыруда музыкалық сүйемелдеудің ерекше мәні бар, сонымен қатар, түстерді
дұрыс таңдай білу, мультипликация, қазіргі бейне техникалық құралдардың
барлығы нақты қызмет жағдайын жаңадан жасауға мүмкіндік береді.
Бірақта, бүгінгі негізгі міндеттің бірі оның қызығушылығы компьютерді
пайдалану факторынан басым түсе алмайтындығымен, шындығын айтқанда оқу
мақсатын жақсарта алмауымен қорытындыланады. Компьютерлік оқыту белгілі
мөлшерде программалық оқытудың аналогы, ол мектеп курсында оқытылатын
пәндердің мүмкіндігін кеңейтеді және оған қосымша өте икемді оқыту жүйесі
бола алады.
Сондықтан да, біз теориялық негізін құрайтын мына принциптерді бөліп
көрсетеміз:
а) материалды кішкентай, өзара өте тығыз байланысқан бөліктерге
бөлеміз;
б) программаланған мәтінді оқуда оқушылардың белсенді әрекеті;
в) оқушылардың әрбір жауабын бірден бағалап отыру;
г) программалық мәтіндерді эмпирикалық тексеру.
Біздің ойымызша компьютерді оқу процесінде пайдалану комплексті түрде
болуы тиіс. Сондықтан мұғалім компьютерлік техникалар негізінде оқушыларға
жаңа білімді меңгерту немесе оны бекіту үшін, мұғалім-компьютер жүйесі
арқылы компьютерлендірілген оқыту ортасын құру жолдарын ұсынады.
Бүгінгі таңда орта мектепте әдістемелік, психологиялық-педагогикалық,
программалық-техникалық және ұйымдастыру құралдарының бірыңғайға
келтірілген комплексін кұру үшін оқытудың компьютерлік технологиясы (Қараев
Ж. А.) кұрылды.
Оқытудың компьютерлік технологиясы (ОКТ) көптеген зерттеушілердің
пікіріне сүйенсек оқушылардың өз бетімен дербес жұмыстарын ұйымдастаруға
ерекше қолайлы жағдай туғызады екен. Қойылған міндеттерді шешу үшін жағдай
жасау мақсатында объектінің ақпараттық кадастері ұғымы енгізілді. Объект
әрекетін тиімді қамтамасыз ету үшін ақпараттық кадастр арқылы деректердің
құрылымдық жиынтығын толық және жақсы түсіне аламыз. Бұл жағдайда біз
оқушыларды объект ретінде, ал әрекетті үйретуші деп қарастырамыз.
Оқытудың компьютерлік технологиясын оқу-тәрбие қызметін басқаруды
интенсивтендіру, оптималдандырудың жаңа принципті мүмкіндіктерін ашады.
Физика сабағында комптьютерлік техниканы пайдалану оқытуды
интенсивтендірудің негізгі факторларының міндеттерін комплексті шешуге
мүмкіндік береді. Олар жалпы физика курсының информативтік, мақсаттылық,
сыйымдылық мазмұнын көтеру, бұл әдістердің белсенді формасын қолдану, оқу
еңбегінің дағдысын дамыту. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын
(оқытудың компьютерлік технологиясын) жүзеге асыру оқушының шығармашылдық
потенциалын дамытуға мүмкіндік береді, өз бетімен танымдық және
эксперименттік-зерттеушілік қызметін меңгереді, оқушылардың өз бетімен оқу
қызметінің мәдениеті қалыптасады.
Сонымен орта мектепте физиканы компьютер арқылы оқытуды енгізудің
мынадай негізгі бағыттарын:
-оқыту;
-мұғаліммен оқушы бірлескен
қызметін ұйымдастыру;
-білімберу;
-таным қызметін қалыптастыру;
- оқу әрекетінің мәдениетін қалыптастырудың мақсатты құралы екенін
атап көрсетуге болады [10].
Оқушылар информациялық технологияның жаңа формасымен жеке адамға,
қоғамға, экономикаға, өндіріске және бизнеске ықпалымен қазіргі мектеп
қабырғасынан-ақ танысады. Компьтерлік оқу кезінде есептеу
техникасының көмегінсіз білім, білік, дағдысын қалыптастыруды жүзеге
асыру мүмкін емес. Жүргізілген теориялық зерттеулер мен
эксперименттік жұмыстар физика сабағын компьютерлік оқыту
кезінде КПП жасау және оны қолданудың қажеттілігін
көрсетіп берді. Біздің ойымызша физика сабағында компьютерді
пайдалану компьютерлік оқытудың жалпы педагогикалық
тәсілдерінің құрамдас бір бөлігі болып табылатындығын көрсетіп
берді. Компьютерлік оқыту басқа процестермен бірігу арқылы
біртұтас педагогикалық мақсатқа жету үшін қызмет етеді.
Компьютерлік оқыту кезінде дербес амалдың педагогикалық мағынасы
оқытушылық процесінің әрбір моментінде нақты талаптарға
жауап беретін тапсырма алады. Сондықтан да педагогикалық
процестің құрылымдық элементі бола тұрып компьютер оқу сапасын
жақсартады. Физика пәнінің мұғаліміне оқыту деңгейін жақсартуды
қамтамасыз етеді. Оқушыларға сабақты, білімді жақсы меңгеруіне
мүмкіндік береді.
Компьютерлік оқытудың міндеттерін шешу арқылы физика пәнінің
мұғалімі оқыту барысында нәтижеге жетудің мақсатын нақты
білуі қажет. Ол мақсаттар мыналар:
- физиканы оқытудың міндеттерін анықтау, оның жағдайының
сипатының компьютерлік шешуі;
- қолдағы бар прогарммалардың белгілі пәннің мазмұнына
сәйкестігін көрсету;
- қойылған міндеттерді оптималды шешімін алу мақсатында
материалдарды егжей-тегжейлі өңдеуі.
Физика пәнінің мұғаліміне компьютер берілген тапсырмалар
туралы ақпараттарады жинақтап және сақтауға, оны оқу материалын
меңгеру деңгейін тіркеуге көмектеседі. Оқушылардың тапсырманы
орындау нәтижелеріне қателіктері мен осал жақтарын көрсетіп
береді. Сол арқылы мұғалім оқушыларға берілетін келесі
тапсырманың деңгейін анықтайды. Компьютер оқушылардың білімі мен
біліктілігін бағалайтын құрал ретіндегі мәнге ие болады.
Оқушылардың машинаны қолдануға тікелей мүмкіндігінің болуы
кері байланыстың болуын қамтамасыз етеді. Мұнда мұғалім мен
оқушы мұғалімге қосымша жүктеме түсірмей-ақ ақпаратты
диагностикадан жеткілікті түрде орындамаған тапсырмаларды
бақылап және талдап бағалай алады. Компьютер сұрақтар мен
тапсырмаларды топтастыруға, құрылымдық ақпараттарды алуға сәйкес
мақсатты мүмкіндіктер береді. Ұсынылып отырған қолданбалы
программалар пакеттеріндегі тапсырмалар физика курсының
материалдарының көлемінде білімдерін тексеруге сондай-ақ оқушылардың
дағдысы мен біліктілігін қалыптастыруға арналады. КПП көмегімен
физика курсының мазмұны мен меңгерту деңгейі арасындағы сәйкестікке қол
жеткізілді. Біздің жасаған КПП оқушылардың материалды меңгеруін жақсартады,
оқу мотивін күшейтеді. КПП сыныптағы қабілетті балаларға аса күрделі
тапсырмаларды орындауды ұсына алады. Физика пәнінің мұғалімі оқушылардың
берген жауаптарының әр түрлілігіне, әр алуандығына сүйене отырып олардың
жылдамдығының немесе қиындығына қарай деңгейін анықтайды, осының
негізінде оқушыларды саралап оқыту амалын жүзеге асыратын КПП жасалынды.
Бұл жасалған КПП нақты оқытылатынын есіне ала отырып, белгілі бір
дидактикалық идеяларға сәйкес келеді. Біз шығармашылық программа жасадық.
Бұл типтегі программалар мұғалімге оқушыларға оқу материалын түсіндіруге
терең мүмкіндік беруді қамтамасыз ететін оқыту әдісін береді. Сондай-ақ
оқушыларды физика есептерін шығаруға үйрету аса қиын педагогикалық мәселе
екенін ескере отырып, математикалық модель жасау, алгоритм құру және ЭЕМ-де
программалау арқылы техникалық дағдысын қалыптастыруға көңіл бөлдік. Физика
сабағында компьютерді қолданудың психологиялық-педагогикалық негіздемесі
жасалынды, мұғалімнің күнделікті жұмысына және оқушылардың өз бетімен
істейтін жұмыстарына дербес компьютерлерді пайдалану мәселелері шешілді.
Біздің зерттеулеріміз ДЭЕМ-ді оқу қызметінде қолданудың маңыздылығын
физика сабағында тек қана оқу міндеттеріне қатысты нәтижелі шешім қабылдап
қоймай, мектеп оқушыларының ақыл-ой дамуын, тұлғасынан алғанда оқушыны
шығармашылдық еңбекті сыйлауға, таным қызығушылығын оятуға, ынталануға өзін-
өзі билеуге тұлға болып қалыптасуға тәрбиелейді. Сондықтан тұтасынан
алғанда компьютерлік оқыту жетістігі физика курсын оқытудың және
педагогикалық процестің сапасын арттырады [4].
Дербес компьютерлердің пайда болуы жаңа ақпараттық технологияларды
тудырды, ақпаратты меңгеру сапасы біршама артты, есептеуіш техника адам
өмірінің әртүрлі саласында қолданысқа енді. Графикамен, бейне және
дыбыстардың болуымен мультимедиалық программалар, қолданушының шығармашылық
бағыттағы жұмыстарын арттырып және қызығушылықтарын оятты. Бұл әсіресе тану
процесі үшін өте бағалы. Оқушы мен оқытушының жұмысында жаңа бағыт пайда
болды, дәстүрлі оқытудың техникалық кұралдарының орнына (эпи-және
диапроекторлар, киноүзінділер, аудио және бейне таспалар), яғни жоғарыда
аталған ОТҚ барлығын ауыстыратын және сапа жағынан артық жаңа құрал келді.
Қазіргі мультимедиалық дербес компьютерлермен орта білім беретін
мектептерді толығымен қамтамасыз ету қымбатқа түседі. Алайда дербес
компьютерлер қазіргі заманғы прогресс баласы, ал прогресті уақытша
экономикалық қиындықтар тоқтата алмайды (тежеуі мүмкін бірақ тоқтата
алмайды). Қазіргі заманғы әлемдік цивилизациядан қалмау үшін, мүмкіндігінше
біздің орта мектептерге енгізуіміз керек.
Сонымен, компьютер есептегіш машинадан тағы бір оқытудың техникалық
құралына айналды, ол осы уақытқа дейін мұғалім қолданып келген техникалық
құралдардан күшті, әрі тиімді. Орта мектептегі физика курсының кейбір
бөлімдері ойлануды, талдай білуді, салыстыруды қажет етеді. Бірінші орында
Молекулалық физика, Электродинамиканың кейбір бөлімдері, Ядролық
физика, Оптика, және т.б. туралы сөз қозғауға болады. Бір сөзбен
айтқанда физика курсынан түсінуге қиын бөлімді кез келген тарауынан табуға
болады.
Кейбір оқушыларда физиканың бөлімдеріндегі құбылысты, процесті
тереңірек түсінуге ойлау, ойлану дағдылары қалыптаспаған. Осындай
ситуацияларда оқытушыға қазіргі заманғы оқытудың техникалық құралы көмекке
келеді, бірінші орында — дербес компьютер. Әртүрлі физикалық құбылыстарды
моделдеу, физикалык құралдардың әрекет ету принципі және құрылғыларды
демонстрациялау үшін дербес компьютерлерді пайдалану идеясы алғаш
мектептерде есептеуіш техника енген кезде пайда болған. Мектеп физикасын
оқытудағы бірқатар өзекті мәселелерді шешу компьютерлерді пайдаланып
өткізілген алғашқы сабақтардан-ақ көрінді. Солардың кейбіріне тоқталайық.
Көпшілік құбылыстарды демонстрациялауға мектеп физика кабинетінің жағдайы
келе бермейді. Мысалы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz