Л. Н. Гумилев- тарихшы ғалым және тарихи еңбектері

Лев Николаевич Гумилев есімі – тарихты зерделеушілердің бәріне ортақ темірқазық, бәрі де жүгінер ақиқат мінбері. Солай бола тұра, ол – уақыт пен кеңістігіміз бір замандасымыз болғанына қарамастан, Ресей ғана емес, әлем мәдениетіндегі ең бір жұмбақ есім.Л.Н.Гумилев – этнография, тарих, география, археология, психология, герменевтика сияқты бірнеше білім саласының тоғысынан туған этнология ғылымындағы жаңа бағыттың негізін салушылардың бірі, көрнекті ғалым, есімі тарихшы ғалымдар ортасында ғана танымал емес, білмекке құмар оқырман мен көзі қарақты жұртшылық арасында да беделі биік. Оның ата-анасы Н.С. Гумилев пен А. Ахматовалардың тауқыметті тағдыры туралы да білеміз.Ызғарлы тағдыр ызбары, олардың жалғыз ұлдарын да жанай өтпеді, әке-шеше «кінәсі» баласын да күйдірді,«күйеледі».

Қайта-қайта қамау, бітпейтін тергеу-тексерулер, он төрт жыл түрме тұтқыны болу, Сталин лагеріндегі сарсаң күй кешу, ғылыми жұмыстағы бөгет-бөгесіндер, тұрмыстық қолайсыздықтар – бәрі-бәрі ғалымды қалжыратып, денсаулығын діңкелетті, бірақ оның жігерін жасыта алмады, биік рухын аласарта алмады. Жаппай қуғындаудың ауыр жылдарында және одан кейінгі тоқырау тоңында да оның еңбегі оқырманға жетпеді. Жарық дүниеге шыға қалған еңбек болса, ғылым «шамшырақтары» мен партияның «ғылыми сараптамасынан» өтіп, цензура безбеніне салынды. Осындай өткелектерден өтіп, өзіне жол ашқан еңбектер бірден библиографиялық сирек санаттағы дүниелерге айналып жатты. Оған себеп: бұрыннан белгілі деректер мен құбылысқа жаңа қырынан келу; кітаптың таралым саны шектеулі болуы; және ғылыми еңбектің тіл көркемдігі.

Лев Николаевич сан алуан нақты деректерді емін-еркін игерген, тыңдаушыларын тәнті еткен, тіптен небір қатал діндарлардың өзін баураған өнерлі тұлға болатын.Таңқалу мен тамсану, қорқыныш пен мазасыздану сияқты ғылым мен діннің басты екі қозғаушы күші оның бойында, өмір-әлемге көзқарасында берік орын алғанын байқайтындаймыз. Ғалым еңбектерінің мән-мазмұны туралы әңгімелейтін мезгіл жетті. Соңғы он бес жылда оның бәсі кемімейтін ғылыми еңбектері жарыққа шыға бастады, қайта басылып та жатыр. Ондаған жылдар бойы басуға тыйым салынған немесе шектеулі таралыммен шығарылған сол еңбектердің арасында «Ғұндар» (М., 1960), «Хазарияның ашылуы» (М., 1966), «Ежелгі түркілер» (М., 1967), «Қиял патшалығын іздеу» (М., 1970), «Қытайдағы ғұндар» (М., 1974), «Ежелгі Русь және Ұлы Дала», «Этногенез және Жер биосферасы» (М., 1989), «Шырағың сөнбес үшін» (М., 1990), «Русьтен Ресейге дейін» (М., 1992) тәрізді бірегей туындылар бар.

1 Сыдықов Е.Б. Кіріспе сөз // «Еуразия халықтарының тарихы мен Л.Н.Гумилевтің ғылыми шығармашылығы.
2 Ақселеу Сейдімбек. Гумилев // Егемен Қазақстан, 2004, 1 қазан.
3 Әбдіманапов С.А. Л.Н. Гумилевтің өмірі мен қызметі. –Астана: ЕҰУ, 2004. -60 б.
4 Қазбалинов Т. Лев Гумилев – ұлы әулеттің өкілі // Семей таңы, № 2 (17729), 14 қаңтар, 2005.
5 Ысқақова К. Л.Н. Гумилевтің этнос, ұлт туралы көзқарастары // Лев Николаевич Гумилев ілімі және Еуразия халықтары: Халықаралық форум. - Астана: ЕҰУ. -2007. – С.58-60.