Дүниеге қөзқарас және онын типтері.Ежелгі Қытай философиясы.Философиядағы адам мәселесі. Гносеология және эпистемология. Диалектика және онын әдістері

Жоспар
Кіріспе

1.Дүниеге қөзқарас және онын типтері
2.Ежелгі Қытай философиясы 3.Философиядағы адам мәселесі
4. Гносеология және эпистемология
5. Диалектика және онын әдістері

Адам басқа тіршіліктерге қарағанда ерекше пенде: ол өзін бүкіл Дүниеден бөліп алып, оған қарсы қоя алады. Менің осы Дүниедегі орным қандай? Менің бұл өмірге неістеу үшін келдім? Адамды Құдай, я болмаса « Ұлы мәртебелі Табиғат» неге жаратты? Бұл Дүниені адам танып, түбіне жете алар ма екен? Мені жағалай қоршаған табиғат неге шексіз, әртүрлі және сондай әсем? Ертең- ақ, бұл әсем Дүниені өлер шағымда қалайша қиып кетемін? Егер мен бұл Дүниеге уақытша ғана келсем, онда бұл өмірдің мәні неде? деген осындай және мыңдаған басқа сұрақтар адамның ойына оқтын-оқтын келеді. Әрбір адам өзінің ой- өрісі, өмірден алған тәжірибесі, жалпы мәдениетінің деңгейіне қарай бұл сауалдарға жауап беріп, өзіне тән дүниеге деген көзқарас қалыптастырады.
Алайда қайсыбір Дүниеге деген көзқарасты философияға жатқызуға болмайды, өйткені соңғыға тек қана абстрактілік ой- өріс дамуының негізінде Дүниені ұғымдармен бейнелеу түрі жатады (abstractio- латын сөзі, ой арқылы заттың, құбылыстың әртүрлі жақтарын бір- бірінен бөліп алып қарау) Олай болса, философия- Дүниеге деген дамыған көзқарас түрі.
Тарихи дүниеге деген көзқарастың тұрпайы түрі алғашқы қауымдық қоғамның шеңберінде Дүниеге келеді. Оны біз мифология дейміз (mithos – грек сөзі, баян, аңыз, logos- грек сөзі, ілім деген мағына береді ).

Миф- Табиғат, қоғам және адам жөніндегі алғашқы тұрпайы фантастикалық түсініктер (phantasia- грек сөзі, қиял, елес). Алғашқы қауымдық қоғамдағы әлеуметтік дамудың тым төмендігі, адамның табиғаттың әртүрлі күштеріне қарсы тұра алмауы, сонымен қатар өзінің өмірге деген қажеттерін өтеу жолындағы сол табиғат құбылыстарын сезіну және түсіну іңкәрі- мифтердің Дүниеге келунің қайнар көзі болып табылады.

Әрбір халық өзінің дүниеге келу жолында әртүрлі мифтерді ойлап шығарды. Дүниенің пайда болуы мен тәртібі, жақсылық пен жамандық, көркемдік пен түрсіздік, адам өмірінің мәні мен құндылығы т.с.с. сұрақтардың жауаптары халықтар аңыздарында әртүрлі дәрежеде берілген. Ол жағалай қоршаған табиғаттың ерекшелігіне және соған сәйкес қалыптасқан халық тіліне байланысты болса керек.
Бірақ тереңірек қарасақ, әртүрлі халықтардың дүниеге қойған сұрақтары, ізденістерінің бір- біріне ұқсас жақтарын да көруге болады. Олар: Дүние қалай пайда болды? Кім адамды тудырды? Адам неге өледі? Адамдардың сөйлейтін тілдері неге әртүрлі? Аспан мен жер неге бір- бірінен бөлінген? т.с.с.

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

СӨЖ
Тақырыбы: 1.Дүниеге қөзқарас және онын типтері 2.Ежелгі Қытай философиясы
3.Философиядағы адам мәселесі 4. Гносеология және эпистемология 5.
Диалектика және онын әдістері

Орындаған: Мақышева
Аяулым
ФН-407 тобы

Тексерген:Асия Микояновна

Семей 2015 жыл

Дүниеге қөзқарас және оның типтері
Адам басқа тіршіліктерге қарағанда ерекше пенде: ол өзін бүкіл
Дүниеден бөліп алып, оған қарсы қоя алады. Менің осы Дүниедегі орным
қандай? Менің бұл өмірге неістеу үшін келдім? Адамды Құдай, я болмаса
Ұлы мәртебелі Табиғат неге жаратты? Бұл Дүниені адам танып, түбіне жете
алар ма екен? Мені жағалай қоршаған табиғат неге шексіз, әртүрлі және
сондай әсем? Ертең- ақ, бұл әсем Дүниені өлер шағымда қалайша қиып
кетемін? Егер мен бұл Дүниеге уақытша ғана келсем, онда бұл өмірдің
мәні неде? деген осындай және мыңдаған басқа сұрақтар адамның ойына
оқтын-оқтын келеді. Әрбір адам өзінің ой- өрісі, өмірден алған тәжірибесі,
жалпы мәдениетінің деңгейіне қарай бұл сауалдарға жауап беріп, өзіне
тән дүниеге деген көзқарас қалыптастырады.
Алайда қайсыбір Дүниеге деген көзқарасты философияға жатқызуға
болмайды, өйткені соңғыға тек қана абстрактілік ой- өріс дамуының негізінде
Дүниені ұғымдармен бейнелеу түрі жатады (abstractio- латын сөзі, ой арқылы
заттың, құбылыстың әртүрлі жақтарын бір- бірінен бөліп алып қарау) Олай
болса, философия- Дүниеге деген дамыған көзқарас түрі.
Тарихи дүниеге деген көзқарастың тұрпайы түрі алғашқы қауымдық
қоғамның шеңберінде Дүниеге келеді. Оны біз мифология дейміз (mithos –
грек сөзі, баян, аңыз, logos- грек сөзі, ілім деген мағына береді ).

Миф- Табиғат, қоғам және адам жөніндегі алғашқы тұрпайы фантастикалық
түсініктер (phantasia- грек сөзі, қиял, елес). Алғашқы қауымдық
қоғамдағы әлеуметтік дамудың тым төмендігі, адамның табиғаттың әртүрлі
күштеріне қарсы тұра алмауы, сонымен қатар өзінің өмірге деген
қажеттерін өтеу жолындағы сол табиғат құбылыстарын сезіну және түсіну
іңкәрі- мифтердің Дүниеге келунің қайнар көзі болып табылады.

Әрбір халық өзінің дүниеге келу жолында әртүрлі мифтерді ойлап
шығарды. Дүниенің пайда болуы мен тәртібі, жақсылық пен жамандық,
көркемдік пен түрсіздік, адам өмірінің мәні мен құндылығы т.с.с.
сұрақтардың жауаптары халықтар аңыздарында әртүрлі дәрежеде берілген. Ол
жағалай қоршаған табиғаттың ерекшелігіне және соған сәйкес қалыптасқан
халық тіліне байланысты болса керек.
Бірақ тереңірек қарасақ, әртүрлі халықтардың дүниеге қойған сұрақтары,
ізденістерінің бір- біріне ұқсас жақтарын да көруге болады. Олар: Дүние
қалай пайда болды? Кім адамды тудырды? Адам неге өледі? Адамдардың
сөйлейтін тілдері неге әртүрлі? Аспан мен жер неге бір- бірінен
бөлінген? т.с.с.
Әрине, бұл сұрақтарға берілген жауаптар бүгінгі адамдарды
қанағаттандырмайды, оған ол тұрпайы болып көрінеді, өйткені мифтерде
табиғаттың құбылыстары сиқырлы күштер арқылы түсін-діріледі. Мифтер —
адамзаттың балалық тарихындағы туынды- лары. Сол кездегі адамдар
мифтердегі айтылатын сиқырлы күштер- ге өзінің ықпалын тигізе алатынына
кәміл сенді. Сонымен олар жағалай қоршаған ортаны, табиғаттың зор
күштерін қиялдық жолмен түсінуге және игеруге тырысты.

Жалпылай келе, әртүрлі халықтардың мифтерін белгілібір топтарға бөлуге
болады. Мифтердің ең үлкен бөлігінің бірі космо-гониялық (cosmos- грек
сөзі, әлем, genesis- грек сөзі, дүниеге келу, пайда болу) аңыздар.
Оларда көбінесе Дүниенің алғашқы жағдайы хаос (chaos- грек сөзі,
шексіз шашылған бытыраңқы дүние) арқылы көрсетіледі. Сиқырлы құдіретті
күштің іс- әрекеті арқылы хаос жер мен көкке бөлініп, Дүниеге тәртіп келіп,
әртүрлі табиғаттың құбылыстары дүниеге келеді.

Дүниеге деген жалған көзқарас ретінде мифтің қандай ерекшеліктерін атап
өтуге болады?

• Біріншіден, миф алғашқы пайда болған қоғамдық сананың формасы
ретінде өзінің ішінде болашақта дүниеге келетін өнер, дін, саясат,
мораль сияқты құбылыстардың элементтерін бойында сақтайды.
Сондықтан мифті ғалдымдар қоғңамдық сананың синкре- тикалық түрі
деп есептейді (synkretismos- герк сөзі, қосылған, араласқан,
бөлінбеген деген мағына береді).

• Екінші ерекшелігі- мифтегі адам мен табиғаттың бірлігі, жағалай
қоршаған ортаны антроморфизациялау, адамның өзін- дік
мәндік қасиеттерін бүкіл табиғатқа таратуы, табиғаттың құбы-
лыстары мен заттарын олардың адам сияқты жаны, ойы, сезімі,
іңкәрі бар деп түсінуі, Мысалы, жерге нәр беретін аспаннан жауған
нөсердің мифте Құдайлардың жыныс қатынасынан шығатыны жөніндегі
қияли ойлары.

• Үшіншіден, мифте әлі ғылыми ұғымдар жоқ, онда қоршаған орта,
әлеуметтік қатынастар көркем сөз арқылы бейнеленеді.

Әлемнің пайда болуы жөнінде кейбір Шығыс халықтарының аңыздарында
антропоцентрлік көзқарас та кездеседі (antropos-грек сөзі, адам, centrum-
латын сөзі, орта, әртүрлі қатынастардың бір жүйеге қосылатын нүктесі).
бұл мифтер: Дүниеден бұрын алғашқы еңгезердей адам болған, ал ол өлген
кезде оның денесінен Дүние жаратылады,- деген пікір айтады.

Көне заманда күн мен ай, аспан мен жұлдыздар жөніндегі аңыздар
адамдардың өмірінде кең орын алған. Күннің сәулесінің жер бетіндегі
тіршіліктің өміріне тигізетін шешуші рөлі сол заманда- ақ анықталып,
Күн Құдайы негізі табынатын құдайлардың біріне айналған. Сонау көне заманда
пайда болған дөңгелек күнге ұқсатып жасалған. Мысалы, біздің ертедегі
бабаларымыз аспанға (тәңір, қытайша- тян) табынып: Жер мен тіршілікті,
адамды жаратан- сол аспан Құдайы,- деп есептеген.

Жағалай қошаған ортадағы өзгерістер, қайталау үрдістері, жыл
маусымдарының, күн мен түннің ауысып отыруы, жер сілкінуі, дауыл, топан
су,т.с.с құбылыстар көне мифтерде жұлдыздар мен планеталардың орналасуымен,
солардың ықпалымен түсіндірілді. Аспандағы жұлдыздардан тұратын фигуралар
жердегі ахуалды, болашақта болатын оқиғаларды анықтайды,- деп есептелді.
Бүгінгі астрологиялық болжамдар (astron- грек сөзі, жұлдыз) сол көне
замандағы пайда болған мифтерге сүйенеді.
Көп халықтардың мифтерінде ерекше орынды әйел Құдай алады (қазақтың
Ұмайы, гректің Деметрасы,т.с.с.). Әйел Құдай –құнарлықтың, жер бетіндегі
тіршіліктің әміршісі. Ол – аңшыларға сәттілік әкелетін, жер мен мал
шаруашылығында мол өнім тудыр-татын Құдай.

Әлемдегі Құдайлар мен адмдардың қарым- қатынастарына арналған мифтердің
де орны бөлек. Ертедегі халықтардың мифте- рінде әрбір табиғат құбылысын
тудыратын өз Құдайлары болды. Мысалы, үнді халқы өз мифологиясында 3000-
нан аса Құдайлардың бейнесін жасады. Құдайлар грек мифологиясында да өте
көп.
• Біріншіден, Құдайлар — мәңгілік жандар, ал адам болса уақытша
Дүниеге келеді. Өйткені себебі- Құдайлар алғашқы мәңгі- лік
табиғат заттарынан жаратылған, ал адам болса ол – бір миф- терде
Құдайлардың саздан жаратқан пендесі, екіншілерде- Құдайдың
сөзінен пайда болған. Бірақ, дегенмен қайсыбір миф адамға егер сол
адам өзінің ізгі өмірімен, тазалығымен құдай- лардың мейірімін
туғызса кішкентай да болса мәңгілік өмір сүру мүмкіншілігін қалдырады.

• Екіншіден, аспандағы Құдайлардың өмірі жердегі адамдар- дың
өміріне өте ұқсас. Құдайлар да адамдар сияқты күледі, жылайды,
қуанады, өкінеді, ғашық болады,т.с.с. Оны біз мифтегі социо-
морфизациялаудың нәтижесі деп түсінуіміз керек (societas-лат.
сөзі,қоғам, morphe-грек сөзі, форма, түр).

Әрине, мифтердің пілдей бөлігі- батырлар хикаялары (Қобы- ланды, Шора,
Алпамыс,т.с.с.). Батырлар- бұрынғы заманда өмір сүрген бабалар, олар
өздерінің өжеттігімен, зор күш- қуатымен ерекше бейнеленеді. Олар
өздерінің ғажап істерімен халыққа жаса- ған ізгі жақсылықтары арқылы
адамдарды неше түрлі қиындық- тардан аман- есен алып шығып, бақытты өмірге
жетелейді.
Мифологиядағы тағы бір ерекшелік- ол адамның жан дүние- сін,
сезімдерін ерекше Құдайдың іс- әрекетінен шығаруы. Бұл сонау көне
заманда пайда бола бастаған діннің, адамның өз ішкі рухани өміріне
үңіліп, таным жолына қоя бастағанының кепілі болып табылады. Мысалы
, грек мифологиясындағы кейіпкерлер ғашық сезіміне шомылса, ал
Афродита: Ғашықтық- Құдайдың ісі,- деп түсінеді. Егер еске түсіру
Құдайы – Мнемосина көмек берсе, адам есіне өткен оқиғаларды түсіреді, егер
Муза Құдайлары көмектессе, онда адамға шабыт бітіп, ол өнерде шығармашылық
туындыларын жасайды.

Сонымен мифология, қай халық болмасын, оның мәдениетінің түп
нұсқасы ретінде бүгінгі заманға дейін сақталып, қазіргі жазушылар мен
күйшілердің, мүсіншілер мен өлеңшілердің шабыт қиялын оятып,
шығармашылығына зор әсерін тигізеді. Және әр заманның өкілдері мифтьегі
мазмұнға өз уақытына сәйкес баға беріп, осы уақыиқа шейін ашылмаған сыр
іздейді. Мысалы, Прометей жөніндегі мифті алсақ, ол Зевсті алдап,
адамдарға от әкеліп, онын қалай пайдалану керектігін түсіндіріп,
әртүрлі қол- өнерге үйретті. Өз еркіне көнбегені үшін Зевс оны
Колхидадағы биік таудың тасына шынжырлап тастады. Күндіз үлкен бүркіт
келіп, оның бауырын шұқып жейді, ал түнде оның бауыры бұрынғы қалпына
келіп үлгіреді, келесі күні бүркіт тағы да ұшып келеді...Тарихтағы Ренессанс
дәуірінен бастап осы уақытқа шейін Прометей кейпі өнер адамдарының,
философия, әдебиет қайраткерлерінің шығарма- ларында әртүрлі ойларды
туғызып отыр( renaissance- француз сөзі, қайта туу). Солардың басымы-
Прометейді адамды сүюдің, риясыздықтың, ізгіліктің, ержүректіктің нышаны
десе, соңғы кездегі адамзаттың экологиялық дағдарысқа келіп
тірелуі, рухани азғындауы Прометейдің кейпіне кейбіреулердің керісінше
қарап, оны Құдайдың көрсеткен алғашқы жолынан тайдырушы, тәкаппарлықтың
белгісі деп түсінуде.

Ежелгі Қытай философиясы
Қытай философиясы - Қытай халқының дәстүрлі философиялық білімдер
жүйесі. Қытай философиясының пайда болу тарихы б.з.б. 1-мыңжылдықтан бастау
алады. Қытай философиясы діннен гөрі дәстүр аясында дамыды. Ежелгі Қытайда
Чжау әулеті тұсында аспан (Тянь) жоғарғы бастама болып, аспан-жер қатынасы
құндылық тұрғысынан қарастырылды. Осыдан келіп ел, мемлекет мағынасын
білдіретін Аспан асты (Тянь ся) ұғымы қалыптасты. Қытай философиясы екі
мектеп (бағыт) түрінде пайда болды: даосизм (дао цзя) және конфуцийшілдік
философиясы (жу цзя). Кейін басқа мектептер: легизм (фа цзя), моизм (мо
цзя), атаулар мектебі (мин цзя), ньян мектебі (иньян цзя), тағы басқа
қалыптасты. Жаңа дәуір басында Қытайға таралған Махаяна буддизмі даосизммен
бірігіп, Қытайдағы философия мен діннің үшінші тармағы болған қытайлық
буддизмді (чань-буддизм) құрады. Елдің әлеуметтік-мемлекеттіл құрылымының
түбірлі өзгеруі нәтижесінде мемлекет басқаруға философтарды қатыстыру мен
философтар академия құрудың өзі ертедегі Қытайда философияның мемлекеттік
сипатта болғанын көрсетеді. Өзінің филосoфиялық ұстанымдарын алғаш
ұсынғандардың бірі Конфуций (б.з.б. 6 – 5 ғ.) негізін қалаған
конфуцийшілдік ілімі Хань дәуірінде негізгі идеологияға, біртұтас жүйеге
айналды. Буддизм мен даосизмнің қоғамдық рөлдерінің өсуі конфуцийшілдік
ілімнің доктриналарын жаңа тұрғыдан қарастырып, оның рөлін арттыруға себеп
болды. Конфуцийден кейін оның шәкірттері ұстазының этикалық, әлеуметтік,
онтолагиялық-гносеолды түсініктерін дамытты. Бір-біріне қарама-қарсы ілімді
Мэн-цзы мен Сюнь-цзы ұсынды. Мэн-цзының пікірінше, адамның табиғаты о
бастан қайырымды; адамгершілік, ақылдылық, данышпандық, әділеттілік адамға
дене мүшелері сияқты берілген. Сюнь-цзының ойынша, адам табиғатынан –
зұлым, яғни адам туғаннан бастап пайда табуға, тән рақатына ғана талпынады,
ал жақсы қасиеттер адам бойына оқудың, тәрбиенің арқасында ғана сіңеді. Мэн-
цзы адамгершілікпен басқару (жэнь чжэн) теориясын жасаса, Сюнь-цзы
басқарушыны тамырмен, халықты жапырақпен салыстырып, басшының мақсаты өз
халқын бағынышта ұстауда деп есептеген. Конфуций ілімінің негіздерін,
әсіресе әлеуметтік сатылаудың мызғымастығы жөніндегі теориясын қатал сынға
алған Мо-цзы (б.з.б. 5 ғ.) болды. Ол дүниедегі бақытсыздық пен
тәртіпсіздіктің бәрі адамдар арасында мейірімсіздіктен туады, баршаның
мейірбандылығы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.