Қазақ және орыс тілдеріндегі флексия, аффиксоидтер және интерфикстер туралы ақпарат

Флексия (лат. flexіo — майыстыру) — флективті тілдердің типологиялық белгілеріне сәйкес грамматикалық құрылымы мен сөздердің атқаратын қызметін анықтайтын көп мағыналы термин. 1808 ж. Ф.Шлегель құрған Флексия бастапқы кезде грамматика алмасуға байланысты қолданылған. Кейін үндіеуропа мен семит-хамит тілдеріндегі түбір сөздегі өзгерісті қамтитын ішкі Флексия терминімен ауыстырылды. Флексия сөздің морфемалық құрылымының формалды сыңарының сыртқы Флексияға қарама-қарсы ұғымын білдіреді. Флексия — сөз түрлендіретін аффикс, формант, форматив. Демек, грамматика мағына мен синтаксистік байланысты білдіретін сөз формасының бөлігі. Грамматикалық мағынаны білдіретіндіктен, Флексия түбірге қарама-қарсы. Үндіеуропа тілдерінде әрбір туынды сөз тұлғасы түбір мен Флексияға бөлінеді. Релятифті формант (жалғау) ретінде дериватифті (жұрнақ) форматқа қарама-қарсы қойылады. “Флексия” термині “сөз түрлену” сөзімен синонимдік қатар құрауда екі түрлі кең мағынаға ие болады: 1) бір сөздің әр түрлі грамматика формада түрленуі. Мыс., зат есімнің жекеше және көпше формасын, етістіктің шақ және вид (түр) категориясын білдіретін қосымшамен түрленуі; 2) нақтылы Флексия сын есімнің тек (род), септеу, жекеше, көсемше жалғаулары, етістіктің тек, жақ категориясын білдіретін қосымшалар арқылы түрленуі. Егер сөз тұлғасындағы өзгеріс түбір сөзді де қамтитын болса, оны “сөз тудыру түрленісі” деп атайды. Флексия термині өзгеріске түскен түбірдің қосымшасына ғана қатысты қолданылады.
Қазақ тілін уйренуге дегн студенттердің ықыласын, қызығушылығын арттыруда түрлі көрнекіліктерді пайдалану, әсіресе, магнит таспасы, фонохрестоматиялар, оқытудыңбірнеше формаларын пайдалану, оқытушының сабақ өтудегі шығармашылық әдіс-тәсілдерінің үлкен мәні бар.
Орыс, қазақ аудиторияларында сабақ беретін оқытушы, ең алдымен, екі тілді – қазақ, орыс тілдерінің грамматикалық құрылысын, лексикалық, дыбыстық жүйесінің айырмашылығын, ұқсастығын, әсерін жақсы білуге тиіс. Мұндай ерекшеліктерді білмей тұрып сабақ беруге өте қиынға түседі
Сондықтан да орыс тілді аудиторияларда дәріс беретін оқытушылар міндетті түрде екі тілдегі айырмашылықтар мен кейбір ұқсастықтарды білүі қажет.Күнделікті жұмысымызда алдымыздан шығып жүргендіктен екі тілдегі өзгешеліктер мен ұқсастықтар қандай деген мәселеге тоқтала кеткен орынды.
1. Фонетика - екі тілде де дыбыстарды зерттейтін ғылымның бір саласы.Әріптердің рет-ретімен тізілген жиынтығын алфавит дейміз.Қазақ әліпбиінде 42 әріп бар, 37дауысты дыбыс,25 даыссыз дыбысқа бөлінеді.
Қазақ тілінде дауысты дыбыстарттілдің қатысына қарай жуан,жіңішке болып екіге бөлінеді.
Жуан дауысты дыбыстар: а, о, ұ, ы, (у).
Жіңішке дауысты дыбыстар: ә, ө, і, е, ү, и, (у).
“У” дыбысы – бірде жуан (табу – найтй), кейде жіңішке (теру – собирать).
Қазақ тілінде дауысты дыбыстар жақтың ашылуына қарай ашық және қысаң болып екіге бөлінеді.

1. Пірімбетов Т.Т. Туынды сөз (түрлері) – сөзжасам саласының өзекті мәселесі / Қарағанды университетінің хабаршысы. Филология сериясы. – №4. – 2013. – Б. 3-9.
2. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. – Алматы: Ана тілі. 1991. – 384 б.
3. Оралбай Н. Қазақ тілінің сөзжасамы. – Алматы, 2002. – 218 б.
4. Қазақ грамматикасы. – Астана: Елорда, 2002. – 784 б.
5. Русская грамматика. – М: Наука, 1980.