Астық-түйірді іріктеу және сақтау ерекшеліктері
1. Астық.түйірді іріктеу және сақтау ерекшеліктері
2. Астық және оның құрамына кіретін заттар
3. ҚОРЫТЫНДЫ
4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
2. Астық және оның құрамына кіретін заттар
3. ҚОРЫТЫНДЫ
4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Астық қабылдау кәсіпорындарына дәнді, бұршақты, майлы және басқа дақылдардың жүзге тарта түрлері келіп түседі. Оларды шығынсыз сақтауды ұйымдастыру үшін әрбір дақылдың өзіне тән ерекшеліктері мен қасиеттерін біліп, түрлік белгілерімен топтастырып қарастыру керек. Мұндай жол астықтың сақтауға төзімділігін арттыру үшін қолданылатан технологилық тәсілдердің жалпы принциптерін дұрыс орындап, жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Әрине, сақтау технологиясын дұрыс қолдануда, жетілдіруде астықтың жалпы қасиеттерімен қатар әртүрлі партиялардың дән түріне байланысты ботаникалық белгілері, егу, өсіру, ору, тасымалдау ерекшеліктері де елеулі роль атқарады. Мысалы, сақтаудың кейбір жағдайларында бидай мен қара бидай, жүгері мен тарыдан төзімділеу келеді; жаңа ғана орылып жиналған астық дәні, міндетті түрде, бұрын жиналып алынған, орылғаннан кейінгі пісіп жетіду мерзімін өткен не болмаса көп уақыт сақталып жатқан дәннен төзімсіздеу болып, сапасы тезірек төмендеуге бейімдеу тұрады.
Астық деген сөз үлкен мәнді, кең түсінік. Оның құрамында негізгісі дәннің өзі болады да, тағы да әртүрлі қоспалар, шөп-шалам, ауа жайлаған қуыстары болады, түрлі микроорганизм жәндіктер мекендейді. Сондықтан сақтау тұрғысынан алғанда астық массасы дейді. Дегенмен, біздің ойымызша мұның қазақшалап астық жиынтығы не жиымы деп, не болмаса астық деп атағанымыз дұрыстау секілді. Ал, сол астықтың сапасының бірер сырт белгілері мен көрсеткіштері бойынша астық партиясы деп те атайды. Сондықтан бұдан былай астық, не астық жиыны, партиясы, дән партиясы деген ұғымдарды оқушы жоғарыда айтылғандай түсінуін тілейміз.
Астық қабылдау кәсіпорындарына дәнді дақылды астық белгілі бір көрсеткіштерімен іріктеліп, шоғырланып партия – партия болып келіп түсіп отырады. Астықтың негізгі белгілі бір ботаникалық текті дәні болып келеді де, әрбір партия сол дәннің атымен аталады, мысады, бидай, қара бидай, күнбағыс, тары және т.б. Астықтың негізгі бөлігі болып келетін дәннің өзі де ылғалдығы, тығыздығы, пісіп жетілгендігі жене т.б. сапалық көрсеткіштері бойынша бірыңғай, біркелкі емес, сантүрлі болада. Мұның бірден-бір себебі дәннің өсімдіктің бойында өсіп жетілу мен қалыптасу ерекшеліктерінде. Мысалы, бидай мен қара бидайдың гүлденуі өсімдіктің орта шенінде орналасқан масақтан басталса, тары мен сұлы сібсебастың жоғары жағынан, бұршақты дақылдар төменнен гүлдейді. Ең жоғары бағалы әрі сапалы дән өсімдіктің ерте гүлдеген бөлігінен алынады. Осыған орай 1000 дәннің салмағы /массасы/ дейтін көрсеткіш сол дәннің масақтың қай жерінде өсіп-өнгеніне тікелей байланасты болады. Мысалы, Краснодарская 46 және Безостая 1 дейтін бидайдың 1000 дәнінің салмағы масақтың жоғарғы белігінде орта есеппен 30 г, орта шенінде 50, төменінде 47 г, ал сол сияқты Саратовская 42 сортында осы көрсеткіштер 34,9; 41,0 және 37,4 г болыпты. Дубовский 129 атты күріштің 1000 дәнінің өсімдіктің жоғары жағындағысының салмағы 39-40 г болса, төмендегісінің салмағы одан 9-12 г көп.
Астық деген сөз үлкен мәнді, кең түсінік. Оның құрамында негізгісі дәннің өзі болады да, тағы да әртүрлі қоспалар, шөп-шалам, ауа жайлаған қуыстары болады, түрлі микроорганизм жәндіктер мекендейді. Сондықтан сақтау тұрғысынан алғанда астық массасы дейді. Дегенмен, біздің ойымызша мұның қазақшалап астық жиынтығы не жиымы деп, не болмаса астық деп атағанымыз дұрыстау секілді. Ал, сол астықтың сапасының бірер сырт белгілері мен көрсеткіштері бойынша астық партиясы деп те атайды. Сондықтан бұдан былай астық, не астық жиыны, партиясы, дән партиясы деген ұғымдарды оқушы жоғарыда айтылғандай түсінуін тілейміз.
Астық қабылдау кәсіпорындарына дәнді дақылды астық белгілі бір көрсеткіштерімен іріктеліп, шоғырланып партия – партия болып келіп түсіп отырады. Астықтың негізгі белгілі бір ботаникалық текті дәні болып келеді де, әрбір партия сол дәннің атымен аталады, мысады, бидай, қара бидай, күнбағыс, тары және т.б. Астықтың негізгі бөлігі болып келетін дәннің өзі де ылғалдығы, тығыздығы, пісіп жетілгендігі жене т.б. сапалық көрсеткіштері бойынша бірыңғай, біркелкі емес, сантүрлі болада. Мұның бірден-бір себебі дәннің өсімдіктің бойында өсіп жетілу мен қалыптасу ерекшеліктерінде. Мысалы, бидай мен қара бидайдың гүлденуі өсімдіктің орта шенінде орналасқан масақтан басталса, тары мен сұлы сібсебастың жоғары жағынан, бұршақты дақылдар төменнен гүлдейді. Ең жоғары бағалы әрі сапалы дән өсімдіктің ерте гүлдеген бөлігінен алынады. Осыған орай 1000 дәннің салмағы /массасы/ дейтін көрсеткіш сол дәннің масақтың қай жерінде өсіп-өнгеніне тікелей байланасты болады. Мысалы, Краснодарская 46 және Безостая 1 дейтін бидайдың 1000 дәнінің салмағы масақтың жоғарғы белігінде орта есеппен 30 г, орта шенінде 50, төменінде 47 г, ал сол сияқты Саратовская 42 сортында осы көрсеткіштер 34,9; 41,0 және 37,4 г болыпты. Дубовский 129 атты күріштің 1000 дәнінің өсімдіктің жоғары жағындағысының салмағы 39-40 г болса, төмендегісінің салмағы одан 9-12 г көп.
1. Мельник Б.Е. Активное вентилирование зерна (справочник). М.:Агропромиздат,1986-159с.
2. Налеев О.Н. Технология хранения зерна. (на каз языке).Алматы: РИК, 1993.-212 с.
3. Пунков С.П., Стародубцева А.И. Хранение зерна элеваториоскладское хозяйство, зерносушение. М.: Агропромиздат. 1990,-367 с.
4. Стародубцева А.И., Сергунов В.С. Практикум по хранению зерна. М.: Агропромиздат. 1987.-192 с.
5. Трисвятский А.А. Хранение зерна. М.:Агропромиздат. 1986-351 с.
6. Платонов П.Н., Пунков С.П., Фасман В.Е. Элеваторы и склады М.:Агропромиздат. 1987-320 с.
7. Правила по организации и ведению технологического процесса на элеваторе -М.: ЦНИИТЭИ, 1984-123 с.
2. Налеев О.Н. Технология хранения зерна. (на каз языке).Алматы: РИК, 1993.-212 с.
3. Пунков С.П., Стародубцева А.И. Хранение зерна элеваториоскладское хозяйство, зерносушение. М.: Агропромиздат. 1990,-367 с.
4. Стародубцева А.И., Сергунов В.С. Практикум по хранению зерна. М.: Агропромиздат. 1987.-192 с.
5. Трисвятский А.А. Хранение зерна. М.:Агропромиздат. 1986-351 с.
6. Платонов П.Н., Пунков С.П., Фасман В.Е. Элеваторы и склады М.:Агропромиздат. 1987-320 с.
7. Правила по организации и ведению технологического процесса на элеваторе -М.: ЦНИИТЭИ, 1984-123 с.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТ
Инженерлік технологиялық факультет
Астық-түйірді іріктеу және сақтау ерекшеліктері
Орындаған: Газизова Г.Н.
Топ:ТПс-325
Тексерген: Нургазезова А.Н.
Семей 2015ж
Жоспар:
1. Астық-түйірді іріктеу және сақтау ерекшеліктері
2. Астық және оның құрамына кіретін заттар
3. ҚОРЫТЫНДЫ
4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Астық-түйірді іріктеу және сақтау ерекшеліктері
1. Астық қабылдау кәсіпорындарына дәнді, бұршақты, майлы және басқа дақылдардың жүзге тарта түрлері келіп түседі. Оларды шығынсыз сақтауды ұйымдастыру үшін әрбір дақылдың өзіне тән ерекшеліктері мен қасиеттерін біліп, түрлік белгілерімен топтастырып қарастыру керек. Мұндай жол астықтың сақтауға төзімділігін арттыру үшін қолданылатан технологилық тәсілдердің жалпы принциптерін дұрыс орындап, жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Әрине, сақтау технологиясын дұрыс қолдануда, жетілдіруде астықтың жалпы қасиеттерімен қатар әртүрлі партиялардың дән түріне байланысты ботаникалық белгілері, егу, өсіру, ору, тасымалдау ерекшеліктері де елеулі роль атқарады. Мысалы, сақтаудың кейбір жағдайларында бидай мен қара бидай, жүгері мен тарыдан төзімділеу келеді; жаңа ғана орылып жиналған астық дәні, міндетті түрде, бұрын жиналып алынған, орылғаннан кейінгі пісіп жетіду мерзімін өткен не болмаса көп уақыт сақталып жатқан дәннен төзімсіздеу болып, сапасы тезірек төмендеуге бейімдеу тұрады.
Астық деген сөз үлкен мәнді, кең түсінік. Оның құрамында негізгісі дәннің өзі болады да, тағы да әртүрлі қоспалар, шөп-шалам, ауа жайлаған қуыстары болады, түрлі микроорганизм жәндіктер мекендейді. Сондықтан сақтау тұрғысынан алғанда астық массасы дейді. Дегенмен, біздің ойымызша мұның қазақшалап астық жиынтығы не жиымы деп, не болмаса астық деп атағанымыз дұрыстау секілді. Ал, сол астықтың сапасының бірер сырт белгілері мен көрсеткіштері бойынша астық партиясы деп те атайды. Сондықтан бұдан былай астық, не астық жиыны, партиясы, дән партиясы деген ұғымдарды оқушы жоғарыда айтылғандай түсінуін тілейміз.
Астық қабылдау кәсіпорындарына дәнді дақылды астық белгілі бір көрсеткіштерімен іріктеліп, шоғырланып партия - партия болып келіп түсіп отырады. Астықтың негізгі белгілі бір ботаникалық текті дәні болып келеді де, әрбір партия сол дәннің атымен аталады, мысады, бидай, қара бидай, күнбағыс, тары және т.б. Астықтың негізгі бөлігі болып келетін дәннің өзі де ылғалдығы, тығыздығы, пісіп жетілгендігі жене т.б. сапалық көрсеткіштері бойынша бірыңғай, біркелкі емес, сантүрлі болада. Мұның бірден-бір себебі дәннің өсімдіктің бойында өсіп жетілу мен қалыптасу ерекшеліктерінде. Мысалы, бидай мен қара бидайдың гүлденуі өсімдіктің орта шенінде орналасқан масақтан басталса, тары мен сұлы сібсебастың жоғары жағынан, бұршақты дақылдар төменнен гүлдейді. Ең жоғары бағалы әрі сапалы дән өсімдіктің ерте гүлдеген бөлігінен алынады. Осыған орай 1000 дәннің салмағы массасы дейтін көрсеткіш сол дәннің масақтың қай жерінде өсіп-өнгеніне тікелей байланасты болады. Мысалы, Краснодарская 46 және Безостая 1 дейтін бидайдың 1000 дәнінің салмағы масақтың жоғарғы белігінде орта есеппен 30 г, орта шенінде 50, төменінде 47 г, ал сол сияқты Саратовская 42 сортында осы көрсеткіштер 34,9; 41,0 және 37,4 г болыпты. Дубовский 129 атты күріштің 1000 дәнінің өсімдіктің жоғары жағындағысының салмағы 39-40 г болса, төмендегісінің салмағы одан 9-12 г көп.
Астықты құрамындағы дәндердің бірыңғай не біркелкі болмауына астықты орып жинау кезінде де болатын кейбір жағдайлардың әсері бар. Астықты орып бастыру кезінде дәнге механикалық күні жұмсалуы салдарынан дәннің едәуір бөлігі сызаттанып, жарықшақтанып тіпті қақ бөлініп те кетуі ықтимал. Әрине, комбайнның бастырғыш барабаңдары не басқа машиналардың кейбір тиісті тетіктері өз қызметін бірыңғай дұрыс атқармаса, жарақшақтанған, ұсақталган дәндердің мөлшері өте көп болып кетуі мүмкін. Бұл құбылыс жарма дақыл күріш, тары және т.б. дәңдеріне тән келеді.
Негізгі дақылдың дәнінен өзге астық жиымы құрамында басқа дәнді дақылдардың және де арам-шөп тұқымдарынан, органикалық, және минералдық шаң-тозаңнан, өсімдіктің майдаланған бөлшектерінен тұратын қоспалар да орын алады. Бұл қоспалардан сан шамасы мен сапалық құрамы астық орып-жинауды ұйымдастыру тәсілдері мен агротехникалық шаралардың деңгейіне көп байланысты.
Қоспалар сөзсіз мемлекетке өткізетін астық қорының бағасын төмендетеді; астықтың жалпы көлемі көбейеді, осыған байланысты тасымалдау мен сақтау барысындағы қосымша шығынды арттырады. Жаңа орылып, жиналған астық жиымындағы қоспалар жалпы астықтың, дәннің сапасының бұзылмай сақталу мерзімін азайтада.
Астық саласының өндірістен басқа ең бір негізгі мақсаты - астықты сапалы сақталуын қамтамасыз ету. Астықтың өнімділігі мен жиналған көлемі жоғары болғанмен, сапасы мен көлемдік шығындары бойынша қажетті нәтиже болмауы мүмкін. Мысалы, FAO халықаралық ұйымының мәліметіне сәйкес, орылған астықты өңдеу мен сақтауды сапасыз ұйымдастыру себебінен жыл сайын 100 млн. тоннадан астам шығындалады. Қай мемлекетте болмасын, астық нарығы бастапқы және екінші (қосымша) түрлерінен құрылады. Бастапқы нарық - астықты сатып алу. Екіншісі - астықты өңдеу (ұн, жарма, құрамажем өндірісі). Айта кеткен жөн, осы екі нарық Қазақстанда жақсы дамыған және келешекте өсу тенденциясы болжамдалуда. Бірақта, бастапқы және қосымша астық нарықтары астықты сақтау үшін заманауи базасыз мүмкін емес екені мәлім. Демек, астықты сақтау және оны бастапқы өңдеу барлық астық нарығының инфрақұрылымының негізгі бөлігі болып табылады.
Бүгінгі күні ірі ауыл шаруашылығы кәсіпорындары бөлінгенде құрылған фермерлік және шаруа қожалықтарының, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктері мен кооперативтердің көбіне астықты сақтау және жинағаннан кейінгі инфрақұрылымы нашар дамыған және астық кептіретін құралдары жоқ. Осыған байланысты, олар жаңадан орылған астықтың едәуір көлемін бастапқы өңдеуден өткізбей, арамшөп қоспасы мен ылғалдылығы кондициядан жоғары көрсеткіштермен астық қабылдау кәсіпорындарына жібереді.
Астық қабылдау кәсіпорындарыңда бірқатар проблемалар бар, атап айтсақ, ол техникалық жабдықталыну төмендігі, негізгі құралдардың физикалық және моральдық тозуы жеткен, қабылдайтын астық көлемін болжамдаудың қиыншылығы, кәсіпорындардың жүктемелігінің біркелкі болмауы және т.б.
Дәндер мен қоспалардың формасы мен размерлерінің әртүрлілігі, олардың өзара орналасу барысында астық жиымында дәнаралық бос қуыстардың пайда болуына әкеп соғады. Мұны дәнарлық кеңістік, не болмаса дұрыстырағы қуыстылық деп атайды. Дәнаралық кеңістігіндегі ауа астық құрамына әсерін тигізіп, тіпті өзі де өзгеріске ұшырап, құрамы, температурасы мен қысым мөлшері атмосфералық ауадан басқаша болып кетеді.
2. Сондықтан дәнаралық кеңістік ауасын да астық жиымының бір бөлігі деп қарайды. Сонымен, астық және құрамына мына нәрселер кіреді:
1) Негізгі дақылдың, кейде басқа негізгі дақылға бағалылығы мен пайдалануы бойынша ұқсас дақылдардың тұқым дәндері;
2)Минералды және органикалақ текті сантүрлі қоспалар оның ішінде негізгі дақылға жатпайтын басқа дәнді дақылдар мен жабайы өсетін өсімдіктердің тұқымдары да бар;
3) Микроорганизмдер;
4) Дәнаралық кеңістік ауасы.
Астықтың кейбір партияларында, жоғарыда айтып өткендей, шыбын-шіркей, құрт-құмырсқа және кенелер де кездесіп отырады. Сондықтан бұдарды да астық жиымының қосымша құрама бөлігі деп қарап, уақтылы, дер кезінде тиісті шараларды қолданып отыру керек екендігін естен шығармаған жөн. Астықты шығынсыз сақтау мүмкіншілігі оның табиғаты, тегі бойынша әртүрлі заттардан, тірі организмдерден тұратындығына тікелей байланасты екендігін әруақытта есте ұстаған дұрыс.
Қазіргі кезеңдегі ғылым мен практикалық тәжірибенің арқасында астық сақтау барасындағы құбылыстар туралы мағлұматтар баршалық. Оларды екі топқа бөліп, физикалық және физиологиялық құбылыстар ретінде қарауға болар еді. Бұл құбылыстарды дұрыс меңгеру, астықтың, дәннің қасиеттерін жетік білу, дән мен қоршаған ортаның да өзара байланыстарының ерекшеліктеріне түсіну астық қорын шығынсыз сақтап, халықшаруашылығында тиімді пайдалануды қамтамасыз етеді.
Сақталуға қабылданған астықтың, дәннің құрамы мен қасиеттеріне белгілі әсерін тигізетін біраз жағдайлар бар. Оларға дәнді дақылдардың сорттық ерекшеліктері, дәннің, өсіп-жетілуі мен қалыптасу шарттары, астықты ору тәсілдері, астықты орылғаннан кейінгі сақтау мен астық қабалдау кәсіпорындарына тасымалдау жатада.
Астық сапасы мен қасиеттері тұқымдық дәннің сорттылық ерекшеліктері мен егіндік сапасына көп байланысты. Дәнді дақылдың сортына, түріне байланысты астық жиымының қуыстылығы, сусымалылығы және т.б. қасиеттері өзгеріп отырады.
Тіпті бір дақылдың әртүрлі сортты дәндерінің физиологиялық қасиеттерінің өзгеше болуының нәтижесінде дәннің таныс алу қарқыны әртүрлі мөлшерде болатындығы анықталған.
Тұқымдық дәннің егіндік қасиеттері мен сапалылығы өнгіштік шығымдылық, өніп шығу энергиясы, түсімі, қоспалардың саны мен сапасы және т.б. оның бастапқы сапасына байланысты. Сондықтан егіндік стандартты нормалық мөлшерінен ауытқытпай қатал орындау жоғары түсім мен сапалы астық алудың кепілі. Астықтың әрбір партиясын халық шаруашалығында тиімді пайдалануды жүзеге асыру үшін де оның сорттық ерекшеліктерін білгеннің көмегі зор.
Әрбір сорттың ауылшаруашылығында есепке алынатын көптеген қасиеттерінен басқа әртүрлі тұтынушылық белгілері, көрсеткіштері болады. Мыслы, бидайды оның ұны мен нананың сапасы бойынша, жүгері технологиялық қасиеттері және мал азғына тән ерекшеліктерімен, күнбағыс майлылығымен, күріш, тары, арпа, сұлы, жарма өнімдері сапасымен сипатталады. Мұның бәрі астықтың әртүрлі партияларын қабылдау және өңдеу кәсіпорындарында сорттың ерекшеліктеріне байланысты бөлек-бөлек орналастыруды керек етеді. Дәннің сорттық ерекшеліктері астықты мемлекет қоймаларына тапсырып өткізетін колхоз, совхоз және т.б. шаруашылықтармен есеп айыру кезінде де еске алынады.
Дайындау жүйесі астық өндірушілерден жоғары тұқымды дән элита сатып алып, кейін оны егіндік материал ретінде белгілі бір мөлшерде ауылшаруашылығына қайтарып беріп отырады. Сондықтан қабылдау, дұрыс сақтау, тиімді өңдеу және тұқымдық қорды шаруашылықтарға мөлшерлеп таратып беріп отыру сияқты шараларды жүзеге асыру үшін қабылдау, кәсіпорындарының қызметкерлерінен әрбір сорттық өзіндік ерекшеліктерін, оларды сақтау тәртіптерін жетік білуді талап етеді.
Дәннің есіп жетілуі мен қалыптасу шарттары астықтың шығымдылығына, түсіміне, қоймаларда сақтау барысындағы оның сапасы мен күйіне елеулі әсер етеді. Астық сапасы тыңайтқыш пайдалану және де әрбір жылдың ауа райы климат ерекшеліктеріне байланыста. Егер ору алдында, не орақ кезінде жауын-шашын неғұрлым көп болса, солғұрлым дәннің ылғалдылығы жоғары болып, сақтауға төзімсіз келеді.
Ал өте құрғақшьлық жылдары астық та қырманға құрғақ күйін де түседі, дән толмай қысыңқы, әлжуаз болып қалады.
Бұрын Кеңес одағы деп аталған ұлан-байтақ елдің солтүстігінде және солтүстік шығысында әрдайым орын алып отыратын қатқақ қатқыл суықтар да дәннің дұрыс қалыптасуына кедергі келтіреді. Бұл кездерде астық қабылдау кәсіпорындарына суыққа шалдыққан, аяз ұрып үсіген, соның нәтижесінде сапасы төмендеген және сақтауға төзімсіз дән көп түседі.
Кейде егістіктің өзінде-ақ өсімдіктің түп тамырларын қандала секілді егін зиянкестері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТ
Инженерлік технологиялық факультет
Астық-түйірді іріктеу және сақтау ерекшеліктері
Орындаған: Газизова Г.Н.
Топ:ТПс-325
Тексерген: Нургазезова А.Н.
Семей 2015ж
Жоспар:
1. Астық-түйірді іріктеу және сақтау ерекшеліктері
2. Астық және оның құрамына кіретін заттар
3. ҚОРЫТЫНДЫ
4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Астық-түйірді іріктеу және сақтау ерекшеліктері
1. Астық қабылдау кәсіпорындарына дәнді, бұршақты, майлы және басқа дақылдардың жүзге тарта түрлері келіп түседі. Оларды шығынсыз сақтауды ұйымдастыру үшін әрбір дақылдың өзіне тән ерекшеліктері мен қасиеттерін біліп, түрлік белгілерімен топтастырып қарастыру керек. Мұндай жол астықтың сақтауға төзімділігін арттыру үшін қолданылатан технологилық тәсілдердің жалпы принциптерін дұрыс орындап, жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Әрине, сақтау технологиясын дұрыс қолдануда, жетілдіруде астықтың жалпы қасиеттерімен қатар әртүрлі партиялардың дән түріне байланысты ботаникалық белгілері, егу, өсіру, ору, тасымалдау ерекшеліктері де елеулі роль атқарады. Мысалы, сақтаудың кейбір жағдайларында бидай мен қара бидай, жүгері мен тарыдан төзімділеу келеді; жаңа ғана орылып жиналған астық дәні, міндетті түрде, бұрын жиналып алынған, орылғаннан кейінгі пісіп жетіду мерзімін өткен не болмаса көп уақыт сақталып жатқан дәннен төзімсіздеу болып, сапасы тезірек төмендеуге бейімдеу тұрады.
Астық деген сөз үлкен мәнді, кең түсінік. Оның құрамында негізгісі дәннің өзі болады да, тағы да әртүрлі қоспалар, шөп-шалам, ауа жайлаған қуыстары болады, түрлі микроорганизм жәндіктер мекендейді. Сондықтан сақтау тұрғысынан алғанда астық массасы дейді. Дегенмен, біздің ойымызша мұның қазақшалап астық жиынтығы не жиымы деп, не болмаса астық деп атағанымыз дұрыстау секілді. Ал, сол астықтың сапасының бірер сырт белгілері мен көрсеткіштері бойынша астық партиясы деп те атайды. Сондықтан бұдан былай астық, не астық жиыны, партиясы, дән партиясы деген ұғымдарды оқушы жоғарыда айтылғандай түсінуін тілейміз.
Астық қабылдау кәсіпорындарына дәнді дақылды астық белгілі бір көрсеткіштерімен іріктеліп, шоғырланып партия - партия болып келіп түсіп отырады. Астықтың негізгі белгілі бір ботаникалық текті дәні болып келеді де, әрбір партия сол дәннің атымен аталады, мысады, бидай, қара бидай, күнбағыс, тары және т.б. Астықтың негізгі бөлігі болып келетін дәннің өзі де ылғалдығы, тығыздығы, пісіп жетілгендігі жене т.б. сапалық көрсеткіштері бойынша бірыңғай, біркелкі емес, сантүрлі болада. Мұның бірден-бір себебі дәннің өсімдіктің бойында өсіп жетілу мен қалыптасу ерекшеліктерінде. Мысалы, бидай мен қара бидайдың гүлденуі өсімдіктің орта шенінде орналасқан масақтан басталса, тары мен сұлы сібсебастың жоғары жағынан, бұршақты дақылдар төменнен гүлдейді. Ең жоғары бағалы әрі сапалы дән өсімдіктің ерте гүлдеген бөлігінен алынады. Осыған орай 1000 дәннің салмағы массасы дейтін көрсеткіш сол дәннің масақтың қай жерінде өсіп-өнгеніне тікелей байланасты болады. Мысалы, Краснодарская 46 және Безостая 1 дейтін бидайдың 1000 дәнінің салмағы масақтың жоғарғы белігінде орта есеппен 30 г, орта шенінде 50, төменінде 47 г, ал сол сияқты Саратовская 42 сортында осы көрсеткіштер 34,9; 41,0 және 37,4 г болыпты. Дубовский 129 атты күріштің 1000 дәнінің өсімдіктің жоғары жағындағысының салмағы 39-40 г болса, төмендегісінің салмағы одан 9-12 г көп.
Астықты құрамындағы дәндердің бірыңғай не біркелкі болмауына астықты орып жинау кезінде де болатын кейбір жағдайлардың әсері бар. Астықты орып бастыру кезінде дәнге механикалық күні жұмсалуы салдарынан дәннің едәуір бөлігі сызаттанып, жарықшақтанып тіпті қақ бөлініп те кетуі ықтимал. Әрине, комбайнның бастырғыш барабаңдары не басқа машиналардың кейбір тиісті тетіктері өз қызметін бірыңғай дұрыс атқармаса, жарақшақтанған, ұсақталган дәндердің мөлшері өте көп болып кетуі мүмкін. Бұл құбылыс жарма дақыл күріш, тары және т.б. дәңдеріне тән келеді.
Негізгі дақылдың дәнінен өзге астық жиымы құрамында басқа дәнді дақылдардың және де арам-шөп тұқымдарынан, органикалық, және минералдық шаң-тозаңнан, өсімдіктің майдаланған бөлшектерінен тұратын қоспалар да орын алады. Бұл қоспалардан сан шамасы мен сапалық құрамы астық орып-жинауды ұйымдастыру тәсілдері мен агротехникалық шаралардың деңгейіне көп байланысты.
Қоспалар сөзсіз мемлекетке өткізетін астық қорының бағасын төмендетеді; астықтың жалпы көлемі көбейеді, осыған байланысты тасымалдау мен сақтау барысындағы қосымша шығынды арттырады. Жаңа орылып, жиналған астық жиымындағы қоспалар жалпы астықтың, дәннің сапасының бұзылмай сақталу мерзімін азайтада.
Астық саласының өндірістен басқа ең бір негізгі мақсаты - астықты сапалы сақталуын қамтамасыз ету. Астықтың өнімділігі мен жиналған көлемі жоғары болғанмен, сапасы мен көлемдік шығындары бойынша қажетті нәтиже болмауы мүмкін. Мысалы, FAO халықаралық ұйымының мәліметіне сәйкес, орылған астықты өңдеу мен сақтауды сапасыз ұйымдастыру себебінен жыл сайын 100 млн. тоннадан астам шығындалады. Қай мемлекетте болмасын, астық нарығы бастапқы және екінші (қосымша) түрлерінен құрылады. Бастапқы нарық - астықты сатып алу. Екіншісі - астықты өңдеу (ұн, жарма, құрамажем өндірісі). Айта кеткен жөн, осы екі нарық Қазақстанда жақсы дамыған және келешекте өсу тенденциясы болжамдалуда. Бірақта, бастапқы және қосымша астық нарықтары астықты сақтау үшін заманауи базасыз мүмкін емес екені мәлім. Демек, астықты сақтау және оны бастапқы өңдеу барлық астық нарығының инфрақұрылымының негізгі бөлігі болып табылады.
Бүгінгі күні ірі ауыл шаруашылығы кәсіпорындары бөлінгенде құрылған фермерлік және шаруа қожалықтарының, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктері мен кооперативтердің көбіне астықты сақтау және жинағаннан кейінгі инфрақұрылымы нашар дамыған және астық кептіретін құралдары жоқ. Осыған байланысты, олар жаңадан орылған астықтың едәуір көлемін бастапқы өңдеуден өткізбей, арамшөп қоспасы мен ылғалдылығы кондициядан жоғары көрсеткіштермен астық қабылдау кәсіпорындарына жібереді.
Астық қабылдау кәсіпорындарыңда бірқатар проблемалар бар, атап айтсақ, ол техникалық жабдықталыну төмендігі, негізгі құралдардың физикалық және моральдық тозуы жеткен, қабылдайтын астық көлемін болжамдаудың қиыншылығы, кәсіпорындардың жүктемелігінің біркелкі болмауы және т.б.
Дәндер мен қоспалардың формасы мен размерлерінің әртүрлілігі, олардың өзара орналасу барысында астық жиымында дәнаралық бос қуыстардың пайда болуына әкеп соғады. Мұны дәнарлық кеңістік, не болмаса дұрыстырағы қуыстылық деп атайды. Дәнаралық кеңістігіндегі ауа астық құрамына әсерін тигізіп, тіпті өзі де өзгеріске ұшырап, құрамы, температурасы мен қысым мөлшері атмосфералық ауадан басқаша болып кетеді.
2. Сондықтан дәнаралық кеңістік ауасын да астық жиымының бір бөлігі деп қарайды. Сонымен, астық және құрамына мына нәрселер кіреді:
1) Негізгі дақылдың, кейде басқа негізгі дақылға бағалылығы мен пайдалануы бойынша ұқсас дақылдардың тұқым дәндері;
2)Минералды және органикалақ текті сантүрлі қоспалар оның ішінде негізгі дақылға жатпайтын басқа дәнді дақылдар мен жабайы өсетін өсімдіктердің тұқымдары да бар;
3) Микроорганизмдер;
4) Дәнаралық кеңістік ауасы.
Астықтың кейбір партияларында, жоғарыда айтып өткендей, шыбын-шіркей, құрт-құмырсқа және кенелер де кездесіп отырады. Сондықтан бұдарды да астық жиымының қосымша құрама бөлігі деп қарап, уақтылы, дер кезінде тиісті шараларды қолданып отыру керек екендігін естен шығармаған жөн. Астықты шығынсыз сақтау мүмкіншілігі оның табиғаты, тегі бойынша әртүрлі заттардан, тірі организмдерден тұратындығына тікелей байланасты екендігін әруақытта есте ұстаған дұрыс.
Қазіргі кезеңдегі ғылым мен практикалық тәжірибенің арқасында астық сақтау барасындағы құбылыстар туралы мағлұматтар баршалық. Оларды екі топқа бөліп, физикалық және физиологиялық құбылыстар ретінде қарауға болар еді. Бұл құбылыстарды дұрыс меңгеру, астықтың, дәннің қасиеттерін жетік білу, дән мен қоршаған ортаның да өзара байланыстарының ерекшеліктеріне түсіну астық қорын шығынсыз сақтап, халықшаруашылығында тиімді пайдалануды қамтамасыз етеді.
Сақталуға қабылданған астықтың, дәннің құрамы мен қасиеттеріне белгілі әсерін тигізетін біраз жағдайлар бар. Оларға дәнді дақылдардың сорттық ерекшеліктері, дәннің, өсіп-жетілуі мен қалыптасу шарттары, астықты ору тәсілдері, астықты орылғаннан кейінгі сақтау мен астық қабалдау кәсіпорындарына тасымалдау жатада.
Астық сапасы мен қасиеттері тұқымдық дәннің сорттылық ерекшеліктері мен егіндік сапасына көп байланысты. Дәнді дақылдың сортына, түріне байланысты астық жиымының қуыстылығы, сусымалылығы және т.б. қасиеттері өзгеріп отырады.
Тіпті бір дақылдың әртүрлі сортты дәндерінің физиологиялық қасиеттерінің өзгеше болуының нәтижесінде дәннің таныс алу қарқыны әртүрлі мөлшерде болатындығы анықталған.
Тұқымдық дәннің егіндік қасиеттері мен сапалылығы өнгіштік шығымдылық, өніп шығу энергиясы, түсімі, қоспалардың саны мен сапасы және т.б. оның бастапқы сапасына байланысты. Сондықтан егіндік стандартты нормалық мөлшерінен ауытқытпай қатал орындау жоғары түсім мен сапалы астық алудың кепілі. Астықтың әрбір партиясын халық шаруашалығында тиімді пайдалануды жүзеге асыру үшін де оның сорттық ерекшеліктерін білгеннің көмегі зор.
Әрбір сорттың ауылшаруашылығында есепке алынатын көптеген қасиеттерінен басқа әртүрлі тұтынушылық белгілері, көрсеткіштері болады. Мыслы, бидайды оның ұны мен нананың сапасы бойынша, жүгері технологиялық қасиеттері және мал азғына тән ерекшеліктерімен, күнбағыс майлылығымен, күріш, тары, арпа, сұлы, жарма өнімдері сапасымен сипатталады. Мұның бәрі астықтың әртүрлі партияларын қабылдау және өңдеу кәсіпорындарында сорттың ерекшеліктеріне байланысты бөлек-бөлек орналастыруды керек етеді. Дәннің сорттық ерекшеліктері астықты мемлекет қоймаларына тапсырып өткізетін колхоз, совхоз және т.б. шаруашылықтармен есеп айыру кезінде де еске алынады.
Дайындау жүйесі астық өндірушілерден жоғары тұқымды дән элита сатып алып, кейін оны егіндік материал ретінде белгілі бір мөлшерде ауылшаруашылығына қайтарып беріп отырады. Сондықтан қабылдау, дұрыс сақтау, тиімді өңдеу және тұқымдық қорды шаруашылықтарға мөлшерлеп таратып беріп отыру сияқты шараларды жүзеге асыру үшін қабылдау, кәсіпорындарының қызметкерлерінен әрбір сорттық өзіндік ерекшеліктерін, оларды сақтау тәртіптерін жетік білуді талап етеді.
Дәннің есіп жетілуі мен қалыптасу шарттары астықтың шығымдылығына, түсіміне, қоймаларда сақтау барысындағы оның сапасы мен күйіне елеулі әсер етеді. Астық сапасы тыңайтқыш пайдалану және де әрбір жылдың ауа райы климат ерекшеліктеріне байланыста. Егер ору алдында, не орақ кезінде жауын-шашын неғұрлым көп болса, солғұрлым дәннің ылғалдылығы жоғары болып, сақтауға төзімсіз келеді.
Ал өте құрғақшьлық жылдары астық та қырманға құрғақ күйін де түседі, дән толмай қысыңқы, әлжуаз болып қалады.
Бұрын Кеңес одағы деп аталған ұлан-байтақ елдің солтүстігінде және солтүстік шығысында әрдайым орын алып отыратын қатқақ қатқыл суықтар да дәннің дұрыс қалыптасуына кедергі келтіреді. Бұл кездерде астық қабылдау кәсіпорындарына суыққа шалдыққан, аяз ұрып үсіген, соның нәтижесінде сапасы төмендеген және сақтауға төзімсіз дән көп түседі.
Кейде егістіктің өзінде-ақ өсімдіктің түп тамырларын қандала секілді егін зиянкестері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz