Дәрумендер. Дәрумендердің жетіспеушілігі

1. Дәрумендерге анықтама және адам ағзасы үшін биологиялық мәні.
2. Дәрумендердің жіктелуі.
3. Дәрумендердің тамақтың құрамында болуы және дәрумендерді шамадан тыс қолдану.

Дәрумендер(витаминдер) дегеніміз – азық-түлік өнімімдерінде, жем-шөпте шағын мөлшерде ғана кездесетін, ал адам мен жануар организмінде бірқалыпты тіршілік үшін өте қажет төменгі молекулалы органикалық заттар. Астық құрамында дәрумендер аз мөлшерде кездескенімен, олардың ағзаға тигізетін әсері өте үлкен. Қазіргі кезде көпшілік адамдардың ерте көктемде-ақ әл-қуаты кеміп, тез шаршап-шалдығып, ағзаның әлсіреуінің ең басты себебінің бірі – адам ағзасына қажет дәрумендердің детіспеуі екендігі дәлелденіп отыр. Дәрумендердің адам ағзасы үшін биологиялық мәні өте зор. Олар ағзадағы зат алмасу процестерін жақсартады, ағзаның әртүрлі жұқпалы ауруларға қарсы күресу қабілетін күшейтеді және адамның жұмыс істеу қабілетін жақсартады. Сонымен қатар әрбір дәруменнің ағзада ерекше орындайтын өз міндеті бар. Азық-түлікте, жем-шөпте ұзақ уақыт бойы дәрумендер болмаса, ағзаның дәруменді сіңіру қабілеті бұзылып, ауру пайда болады. Ондай ауруды авитаминоз деп атайды. Авитаминоз ауруларын дәрумендерді көбірек беру арқылы емдейді. Авитаминоз ауруларының белгісі айқын білінеді, сондықтан оның диагнозын қойып, анықтау онша қиын емес.
Кез келген дәруменді (әсіресе А және Д дәруменін) ағзаға қалыптан тыс көп беру гиповитаминоз ауруына ұшыратады. Дәруменді бірден көп мөлшерде қабылдау да ағзаға да кері әсер етеді, яғни уландырады.
Жүргізілген ғылыми жұмыстардың қорытындыларына қарағанда, ой жұмысымен шұғылданатын адамдардың ағзасы қара жұмыспен айналысатын адамдармен салыстырғанда дәрумендеерді көп қажет етеді екен. Сол себепті көктемде дәрумендері мол тағамдарды жиірек пайдаланған жөн. Басқа тағамдарға қарағанда сүтте жеткілікті мөлшерде көптеген дәрумендер бар және олар ағзаның тұрақты да негізгі қайнар көзі ретінде ерекше орын алады. Барлық дәрумендер ағзаға комплексті әсер етіп, бірін – бірі толықтырады. Олар ағзада жетіспесе зат алмасу бұзылып, денсаулықтың нашарлауына әкеп соғады.

Тағам биотехнологиясы; Мақажанова.Х.Х., Лесова.Ж.Т., Надирова.С.А., - Алматы: «Дәуір», 2012. – 30-43беттер.
Биохимиялық химия; Сейітов.З., - Алматы: «Қайнар» , 1992. – 50-84беттер.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СРО
Тақырыбы: Дәрумендер. Дәрумендердің жетіспеушілігі. Дәрумендердің жіктелуі.

Орындаған: Нұрбекова.М.Н
Группа: БТ-407
Тексерген: Қабденова А.Т.

Семей - 2015

Жоспар:
1. Дәрумендерге анықтама және адам ағзасы үшін биологиялық мәні.
2. Дәрумендердің жіктелуі.
3. Дәрумендердің тамақтың құрамында болуы және дәрумендерді шамадан тыс қолдану.

Дәрумендер(витаминдер) дегеніміз - азық-түлік өнімімдерінде, жем-шөпте шағын мөлшерде ғана кездесетін, ал адам мен жануар организмінде бірқалыпты тіршілік үшін өте қажет төменгі молекулалы органикалық заттар. Астық құрамында дәрумендер аз мөлшерде кездескенімен, олардың ағзаға тигізетін әсері өте үлкен. Қазіргі кезде көпшілік адамдардың ерте көктемде-ақ әл-қуаты кеміп, тез шаршап-шалдығып, ағзаның әлсіреуінің ең басты себебінің бірі - адам ағзасына қажет дәрумендердің детіспеуі екендігі дәлелденіп отыр. Дәрумендердің адам ағзасы үшін биологиялық мәні өте зор. Олар ағзадағы зат алмасу процестерін жақсартады, ағзаның әртүрлі жұқпалы ауруларға қарсы күресу қабілетін күшейтеді және адамның жұмыс істеу қабілетін жақсартады. Сонымен қатар әрбір дәруменнің ағзада ерекше орындайтын өз міндеті бар. Азық-түлікте, жем-шөпте ұзақ уақыт бойы дәрумендер болмаса, ағзаның дәруменді сіңіру қабілеті бұзылып, ауру пайда болады. Ондай ауруды авитаминоз деп атайды. Авитаминоз ауруларын дәрумендерді көбірек беру арқылы емдейді. Авитаминоз ауруларының белгісі айқын білінеді, сондықтан оның диагнозын қойып, анықтау онша қиын емес.
Кез келген дәруменді (әсіресе А және Д дәруменін) ағзаға қалыптан тыс көп беру гиповитаминоз ауруына ұшыратады. Дәруменді бірден көп мөлшерде қабылдау да ағзаға да кері әсер етеді, яғни уландырады.
Жүргізілген ғылыми жұмыстардың қорытындыларына қарағанда, ой жұмысымен шұғылданатын адамдардың ағзасы қара жұмыспен айналысатын адамдармен салыстырғанда дәрумендеерді көп қажет етеді екен. Сол себепті көктемде дәрумендері мол тағамдарды жиірек пайдаланған жөн. Басқа тағамдарға қарағанда сүтте жеткілікті мөлшерде көптеген дәрумендер бар және олар ағзаның тұрақты да негізгі қайнар көзі ретінде ерекше орын алады. Барлық дәрумендер ағзаға комплексті әсер етіп, бірін - бірі толықтырады. Олар ағзада жетіспесе зат алмасу бұзылып, денсаулықтың нашарлауына әкеп соғады.
Негізгі қоректік заттармен (белоктар, майлар, көмірсулар, минералды тұздар) салыстырғанда ағза дәрумендерді тым аз мөлшерде қажет етеді. Ересек адамның тәулігіне пайдаланатын әртүрлі тағамдарындағы дәрумендердің орташа мөлшері микрограммен есептеледі.
Дәрумендерді зерттеуде ең алғаш орыс оқымыстысы Н.И.Лунин бастады. Ол алғаш рет тамақтың құрамындағы жануарлардың тіршілігіне әсер ететін заттарға көңіл аударды. XIX ғасырдың аяғына дейін жануарлар тіршілік ету үшін көмірсулар, майлар, белоктар, минералды заттар судың болуы жеткілікті деген пікір қалыптасын келді. Бірақ Н.И.Луниннің жасаған тәжірибесі ол пікірді жоққа шығарды. Н.И.Лунин жоғарыда көрсетілген заттардың қосапсымен тышқандарды қоректендірген. Бірақ тәжірибе тышқандардың тіршілік етуі үшін бұл қоспадағы заттардан басқа бір заттың жетіспейтіндігін көрсетті.
Табиғат пен күнделікті тіршілікте кеңінен таралып, жиі кездесетін әрі өмірімізде көп пайдаланылатын - су мен майларда еритін дәрумендер топтары. Витамин жетіспеушілік, авитаминоз - күнделікті ішетін тағамда витаминдердің жетіспеуінен, олардың бойға сіңуінің бұзылуынан не витамин синтезделуінің тежелуінен туатын аурулар. Егер адам үнемі витамині аз, бірыңғай тағаммен (консервіленген, кептірілген, рафинадталған) тамақтанса, ағзаға, негізінен көмірсулар (қант, тағыда басқа) ғана түсіп, ақуыз бен майлар аз түссе, ал көкөніс пен жеміс-жидектер мүлдем болмаса витамин жетіспеушілік дамиды. Сондай-ақ азық-түлік дұрыс сақталмаса немесе олардан сапасыз тағам дайындалса, азық-түлік құрамындағы витаминдер бұзылады. Мысалы, құрамында никотин қышқылы (РР витамині) аз дәнді дақылдармен ғана қоректену пеллагра ауруына, ал қауызы алынған күрішпен және өте ұнтақталған бидай ұнынан жасалған нанмен ғана тамақтану бери-бери сырқатына әкелуі мүмкін. Тағамда витаминдердің жеткіліксіз болуы, адам ағзасын әлсіретеді. Мұндай жағдайды гиповитаминоз деп атайды. Оған ауа райының қолайсыз жағдайы, ауасы лас жерде ұзақ уақыт жұмыс істеу, сондай-ақ гастрит, асқазан ісігі, гельминтоз, лямблиоз,тағыда басқа аурулар себеп болады. Витамин жетіспеушілік болғанда ағзада зат алмасу процесі бұзылып, оның жұқпалы ауруларға қарсы тұру қабілеті нашарлайды. Сондай-ақ, адамның көңіл-күйі күйзеліске ұшырағанда, ауа-райының құбылмалы кезеңдерінде, әйелдердің жүктілігі не сәбиін емізуі,тағыда басқа жағдайларда ағзада витамин жетіспеушілік артады. Мұндай жағдайда дәрігерге қаралып, арнаулы витаминдер қабылдап, көкөніс пен жемістерді көбірек пайдалану қажет. Витамин жетіспеушілік және гиповитаминоз жануарларда да болады. Мал авитаминозбен, көбінесе көктемде ауырады. Витамин жетіспеушіліктен аналық мал қысыр қалады, төл нашар өседі.
Суда еритін витаминдерге С, РР және В тобындағы барлық витаминдер жатады. Майда еритіндерге А, D, Е, К витаминдері жатады.
Суда еритін витаминдер:
С витамині (аскорбин қышқылы) - ағзаның жұқпалы ауруларға қарсы тұра алу әрекетін арттырады. Сүйекке және тіске беріктік қасиет береді. С витамині биологиялық тотығу кезінде зиянды заттардың түзілуін тежейді. Ол қарсы денелерді түзетін ферменттердің құрамына кіреді. Терідегі қантамырлардың қабырғасының бүлінуіне де кедергі жасайды. С витамині жетіспеген жағдайда ағза тез шаршайды, сілемейлі қабықшалар қабынады, қызылиек қанталайды. Бұл витамин ұзақ уақыт жетіспесе, адам кауіпті құрқұлақ (цинга) ауруына шалдығады. Адам ағзасы С витаминін түзбейтіндіктен, тамақпен бірге қабылдануы керек. С витамині ағзаға қыс пен көктем айларында көбірек қажет. Жаңа піскен көкөністер, жемістер және тұздалған орамжапырақ құрамында көбірек кездеседі. Әсіресе итмұрынның, қарақаттың құрамында мол болады. Ағзаға қажетті тәуліктік мөлшері 60-100 мг.
В1 витаминi (тиамин ) - ағзада дұрыс зат алмасуы үшін (әсіресе кеміртегінің) аса қажет. Витамин жетіспегенде шаршағандық сезіліп, ас қорыту процесі бұзылады, бери-бери немесе полиневрит ауруына шалдығады. Организм тиаминге зәру болған жағдайда жүйке жүйесі үлкен ауруға шалдығуы мүмкін. В1 витаминіне әсіресе сыра ашытқысы, келтірілген және тығы зд алған наубайханалық шикізаттар анағұрлым бай. Ал тағамдық азықтардың ішінде, әсіресе жармалар (көбіне қара құмық және сұлы жармалары), құнарсыз ұн сорттарынан пісірілген нан болғаны жөн. Дене және ой еңбегімен көп шұғылданғанда және суықта ұзақ болғанда ағза В1 витаминін көп қажет етеді.
В2 витамині ( рибофлавин) - басқа да витаминдер сияқты ағзаның бірқалыпты өсуіне қажетті, ол биологиялық тотығу процестеріне қатысады. Жарақаттардың тез жазылуына мүмкіндік береді, көздің жақсы көру қабілетін сақтайды. Бұл витамин жетіспеген жағдайда ерін құрғап, кезереді, ұшық шығады, денеге түскен жарақат баяу жазылады. Рибофлавин гиповитаминозында алғашқы өзгерістердің бірі - ұсақ қан тамырларының әлсіреуі, соған байланысты қан айналымы да нашарлай түседі. Балалар тағамының құрамында рибофлавин аз болса, олардың бойының өсуі мен салмақ қосуы баяу болады. Нан ашытқысында, бауырда, сондай-ақ сүт пен сүт тағамдарында көбірек болады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.