Өндірістегі материалдар есебін жетілдіру және талдау
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Өндірістегі материалдар есебі.
1.1 Өндірістегі материалдар есебін ұйымдастыру және жетілдіру әдістері...
1.2 Тауарлы .материалдық қорларды бағалау түрлері және ХБЕС.да
есептелуі ерекшелігі мен кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. Өнімнің өзіндік құнын калькулятциялау есептеу әдісі ... ... ... ... ... ... ..
1.4. Өндірістік материал қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5. Өндірістегі материалдық қорларды түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Кәсіпорын өндірістегі материалдар есебінің аудиті
2.1. Өндіріс материалдар аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2. Кәсіпорындағы аяқталмаған өндіріс аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Өндірістегі материалдар есебін талдау және жетілдіру.
3.1.Өндіріс материалдық қорлардың пайдалану тиімділігін талдау ... ... ... ..
3.2. Тауарлы . материалдық қорлар құрылымын талдау ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3. Тауарлы.материалдық қорлардың қалыптасу көздері ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымшалар.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Өндірістегі материалдар есебі.
1.1 Өндірістегі материалдар есебін ұйымдастыру және жетілдіру әдістері...
1.2 Тауарлы .материалдық қорларды бағалау түрлері және ХБЕС.да
есептелуі ерекшелігі мен кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3. Өнімнің өзіндік құнын калькулятциялау есептеу әдісі ... ... ... ... ... ... ..
1.4. Өндірістік материал қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5. Өндірістегі материалдық қорларды түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Кәсіпорын өндірістегі материалдар есебінің аудиті
2.1. Өндіріс материалдар аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2. Кәсіпорындағы аяқталмаған өндіріс аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Өндірістегі материалдар есебін талдау және жетілдіру.
3.1.Өндіріс материалдық қорлардың пайдалану тиімділігін талдау ... ... ... ..
3.2. Тауарлы . материалдық қорлар құрылымын талдау ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3. Тауарлы.материалдық қорлардың қалыптасу көздері ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымшалар.
Кіріспе.
Менің дипломдық жұмысым тақырыбы «Өндірістегі материалдар есебін жетілдіру және талдау» деп аталады. Бұл тақырыпты таңдаудағы себебім; шикізаттан дайын дейін өтетін процестердің бухгалтерлік есепте жүргізілуі және талдауы мен аудитін тереңірек зерттеуім нәтижесінде қызығушылық пайда болды. Қазіргі жағдайда шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты талдап, оны дұрыс жолға қоймайынша сонымен қоса сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес. Бүгінгі таңда экономиканың барлық саласындағы жеке немесе заңды кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары материалдар мен шикізаттарды үнемді жұмсауға, нарықтық бәсекеге сай өнім өндіруге және өнімнің сапасын жоғарылатып өзіндік құнын төмендетуге сонымен қоса айналаға зиян келтірмеуге тырысуы тиіс. Бухгалтерлік есеп қаржылық есептілік туралы 8-і №234-III ҚРЗ) заң қабылданды. Бұл заңда бухгалтерлік есептің ХБЕС-на сай жүргізілуін керектігі жазылған. Жаңа заңға көптеген өзгерту енгізіліп бухгалтерлік есептің дұрыс, әділ, дұрыс ұйымдастыру реті қарастырған. Кәсіпорынның ең маңызды пайда көзі бұл өнімді өндіру мен сату жағдайы болғандықтан аса зор роль атқарады.
Кез-келген кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорларды, ақша қаражаттарды және басқа да ресурстарды заңсыз немесе тиімсіз жұмсауға жол бермеуіміз керек. Осы қателіктерді болдырмауға бухгалтерлік есептің маңызы зор, өйткені кәсіпорынның шығындары жоғарылап тауар бағасы артатын болса онда ол кез-келген адамға немесе мемлекетке әсер етуі мүмкін. Сол себептен бухгалтерлік есеп материалдың сақталуы, шығындар нормасының төмендеуі, материалдарды тиімді қолдануы туралы мәліметтерді жинақтайды. Өнім сапасы халықаралық талаптарға сай болуы немесе ИСО 9000: 2001 сапа сертификатына сай өнім шығару. Өндірістегі материалдар есебін дұрыс жүргізілуі кәсіпорынның таза табыс табу мүмкіндігіне осы тұстан басталғандықтан жауапкершілік, ұқыптылық, ізденпаздық және басқару қабілетін өте жоғары талап етеді.
Өндірістегі материалдар субъектісі айналымдық қорының негізгі бөлігі болып табылады. Оның құрамына шикізаттар мен материалдар, жартылай фабрикаттар, отын және аяқталмаған өндіріс, тауарлар кіреді. Тауарлы-материалдық қорлар есебінің жалпы принциптері бухгалтерлік есептің №:7 «Тауарлы-материалдық қорлар есебі» стандарты негізінде ұйымдастырылып, мұнда есептің негізгі бағыттары көрсетілген:
- Тауарлы-материалдық қорлар өзгерісі;
- Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны және бағалануы;
- Шығындардың есептелуі;
- Есеп берудегі айқындама.
Нарықтық экономика жағдайында материалдық қорлардың айналымдылығын жоғарылату маңызды және нақты көрсеткіші болып табылады. Негізінен кәсіпорындарда материалдардың үлес салмағы өнеркәсіптерде 70-75% құрайды, яғни табыс түсірудің қайнар көзі болып табылады. Менің негізгі мақсатым «Ақ-қаймақ»ЖШС-де жүретін тауарлы-материалдық қорлардың алатын орнын, оның ұйымдастырылу тиімділігін, оның дұрыс бағалануын анықтау қажет.
Дипломдық жұмысымдағы негізгі мақсатым төмендегі мәліметтерді қарастырып шығу:
- Тауалы-материалдық қорлардың бухгалтерлік есебі;
- Тауарлы-материалдық қорларды бағалау мен жіктеу;
- Қоймадағы материалдар есебінің ұйымдастырылуы;
Тауар мен қамтамасыз ету негізінде құрылды. 2000жылы 21-қаңтар айында «Ақ-қаймақ » жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып (№12421-1958-ЖШС) тіркелді.
Елбасының аграрлық саясатты дамыту бағдарламасы сәйкес ауыл шаруашылығының өнімдерін дамыту керектігі жолдауда басып айтылған балатын. Бухгалтерлік есептің кәсіпорын экономикасының жоғары өркендеуіне зор үлес қосады. Өйткені бухгалтер міндеті, жауапкершілігі, өнімнің бағасы мен сапасының жоғоры болуына үлкен үлес қосады.
Менің дипломдық жұмысым тақырыбы «Өндірістегі материалдар есебін жетілдіру және талдау» деп аталады. Бұл тақырыпты таңдаудағы себебім; шикізаттан дайын дейін өтетін процестердің бухгалтерлік есепте жүргізілуі және талдауы мен аудитін тереңірек зерттеуім нәтижесінде қызығушылық пайда болды. Қазіргі жағдайда шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты талдап, оны дұрыс жолға қоймайынша сонымен қоса сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес. Бүгінгі таңда экономиканың барлық саласындағы жеке немесе заңды кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары материалдар мен шикізаттарды үнемді жұмсауға, нарықтық бәсекеге сай өнім өндіруге және өнімнің сапасын жоғарылатып өзіндік құнын төмендетуге сонымен қоса айналаға зиян келтірмеуге тырысуы тиіс. Бухгалтерлік есеп қаржылық есептілік туралы 8-і №234-III ҚРЗ) заң қабылданды. Бұл заңда бухгалтерлік есептің ХБЕС-на сай жүргізілуін керектігі жазылған. Жаңа заңға көптеген өзгерту енгізіліп бухгалтерлік есептің дұрыс, әділ, дұрыс ұйымдастыру реті қарастырған. Кәсіпорынның ең маңызды пайда көзі бұл өнімді өндіру мен сату жағдайы болғандықтан аса зор роль атқарады.
Кез-келген кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорларды, ақша қаражаттарды және басқа да ресурстарды заңсыз немесе тиімсіз жұмсауға жол бермеуіміз керек. Осы қателіктерді болдырмауға бухгалтерлік есептің маңызы зор, өйткені кәсіпорынның шығындары жоғарылап тауар бағасы артатын болса онда ол кез-келген адамға немесе мемлекетке әсер етуі мүмкін. Сол себептен бухгалтерлік есеп материалдың сақталуы, шығындар нормасының төмендеуі, материалдарды тиімді қолдануы туралы мәліметтерді жинақтайды. Өнім сапасы халықаралық талаптарға сай болуы немесе ИСО 9000: 2001 сапа сертификатына сай өнім шығару. Өндірістегі материалдар есебін дұрыс жүргізілуі кәсіпорынның таза табыс табу мүмкіндігіне осы тұстан басталғандықтан жауапкершілік, ұқыптылық, ізденпаздық және басқару қабілетін өте жоғары талап етеді.
Өндірістегі материалдар субъектісі айналымдық қорының негізгі бөлігі болып табылады. Оның құрамына шикізаттар мен материалдар, жартылай фабрикаттар, отын және аяқталмаған өндіріс, тауарлар кіреді. Тауарлы-материалдық қорлар есебінің жалпы принциптері бухгалтерлік есептің №:7 «Тауарлы-материалдық қорлар есебі» стандарты негізінде ұйымдастырылып, мұнда есептің негізгі бағыттары көрсетілген:
- Тауарлы-материалдық қорлар өзгерісі;
- Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны және бағалануы;
- Шығындардың есептелуі;
- Есеп берудегі айқындама.
Нарықтық экономика жағдайында материалдық қорлардың айналымдылығын жоғарылату маңызды және нақты көрсеткіші болып табылады. Негізінен кәсіпорындарда материалдардың үлес салмағы өнеркәсіптерде 70-75% құрайды, яғни табыс түсірудің қайнар көзі болып табылады. Менің негізгі мақсатым «Ақ-қаймақ»ЖШС-де жүретін тауарлы-материалдық қорлардың алатын орнын, оның ұйымдастырылу тиімділігін, оның дұрыс бағалануын анықтау қажет.
Дипломдық жұмысымдағы негізгі мақсатым төмендегі мәліметтерді қарастырып шығу:
- Тауалы-материалдық қорлардың бухгалтерлік есебі;
- Тауарлы-материалдық қорларды бағалау мен жіктеу;
- Қоймадағы материалдар есебінің ұйымдастырылуы;
Тауар мен қамтамасыз ету негізінде құрылды. 2000жылы 21-қаңтар айында «Ақ-қаймақ » жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып (№12421-1958-ЖШС) тіркелді.
Елбасының аграрлық саясатты дамыту бағдарламасы сәйкес ауыл шаруашылығының өнімдерін дамыту керектігі жолдауда басып айтылған балатын. Бухгалтерлік есептің кәсіпорын экономикасының жоғары өркендеуіне зор үлес қосады. Өйткені бухгалтер міндеті, жауапкершілігі, өнімнің бағасы мен сапасының жоғоры болуына үлкен үлес қосады.
Өндірістегі материалдар есебін жетілдіру және талдау
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Өндірістегі материалдар есебі.
1.1 Өндірістегі материалдар есебін ұйымдастыру және жетілдіру
әдістері...
1.2 Тауарлы -материалдық қорларды бағалау түрлері және ХБЕС-да
есептелуі ерекшелігі мен
кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3. Өнімнің өзіндік құнын калькулятциялау есептеу
әдісі ... ... ... ... ... ... ..
1.4. Өндірістік материал қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы
есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.5. Өндірістегі материалдық қорларды
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. Кәсіпорын өндірістегі материалдар есебінің аудиті
2.1. Өндіріс материалдар
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
2.2. Кәсіпорындағы аяқталмаған өндіріс
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. Өндірістегі материалдар есебін талдау және жетілдіру.
3.1.Өндіріс материалдық қорлардың пайдалану тиімділігін
талдау ... ... ... ..
3.2. Тауарлы - материалдық қорлар құрылымын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ...
3.3. Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу
көздері ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..
Қосымшалар.
Кіріспе.
Менің дипломдық жұмысым тақырыбы Өндірістегі материалдар есебін
жетілдіру және талдау деп аталады. Бұл тақырыпты таңдаудағы себебім;
шикізаттан дайын дейін өтетін процестердің бухгалтерлік есепте жүргізілуі
және талдауы мен аудитін тереңірек зерттеуім нәтижесінде қызығушылық пайда
болды. Қазіргі жағдайда шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі
экономикалық тетігін нақты талдап, оны дұрыс жолға қоймайынша сонымен қоса
сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.
Бүгінгі таңда экономиканың барлық саласындағы жеке немесе заңды
кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары материалдар мен шикізаттарды
үнемді жұмсауға, нарықтық бәсекеге сай өнім өндіруге және өнімнің сапасын
жоғарылатып өзіндік құнын төмендетуге сонымен қоса айналаға зиян
келтірмеуге тырысуы тиіс. Бухгалтерлік есеп қаржылық есептілік туралы 8-і
№234-III ҚРЗ) заң қабылданды. Бұл заңда бухгалтерлік есептің ХБЕС-на
сай жүргізілуін керектігі жазылған. Жаңа заңға көптеген өзгерту енгізіліп
бухгалтерлік есептің дұрыс, әділ, дұрыс ұйымдастыру реті қарастырған.
Кәсіпорынның ең маңызды пайда көзі бұл өнімді өндіру мен сату жағдайы
болғандықтан аса зор роль атқарады.
Кез-келген кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорларды, ақша
қаражаттарды және басқа да ресурстарды заңсыз немесе тиімсіз жұмсауға жол
бермеуіміз керек. Осы қателіктерді болдырмауға бухгалтерлік есептің маңызы
зор, өйткені кәсіпорынның шығындары жоғарылап тауар бағасы артатын болса
онда ол кез-келген адамға немесе мемлекетке әсер етуі мүмкін. Сол себептен
бухгалтерлік есеп материалдың сақталуы, шығындар нормасының төмендеуі,
материалдарды тиімді қолдануы туралы мәліметтерді жинақтайды. Өнім сапасы
халықаралық талаптарға сай болуы немесе ИСО 9000: 2001 сапа сертификатына
сай өнім шығару. Өндірістегі материалдар есебін дұрыс жүргізілуі
кәсіпорынның таза табыс табу мүмкіндігіне осы тұстан басталғандықтан
жауапкершілік, ұқыптылық, ізденпаздық және басқару қабілетін өте жоғары
талап етеді.
Өндірістегі материалдар субъектісі айналымдық қорының негізгі бөлігі
болып табылады. Оның құрамына шикізаттар мен материалдар, жартылай
фабрикаттар, отын және аяқталмаған өндіріс, тауарлар кіреді. Тауарлы-
материалдық қорлар есебінің жалпы принциптері бухгалтерлік есептің №:7
Тауарлы-материалдық қорлар есебі стандарты негізінде ұйымдастырылып,
мұнда есептің негізгі бағыттары көрсетілген:
- Тауарлы-материалдық қорлар өзгерісі;
- Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны және бағалануы;
- Шығындардың есептелуі;
- Есеп берудегі айқындама.
Нарықтық экономика жағдайында материалдық қорлардың айналымдылығын
жоғарылату маңызды және нақты көрсеткіші болып табылады. Негізінен
кәсіпорындарда материалдардың үлес салмағы өнеркәсіптерде 70-75% құрайды,
яғни табыс түсірудің қайнар көзі болып табылады. Менің негізгі мақсатым
Ақ-қаймақЖШС-де жүретін тауарлы-материалдық қорлардың алатын орнын, оның
ұйымдастырылу тиімділігін, оның дұрыс бағалануын анықтау қажет.
Дипломдық жұмысымдағы негізгі мақсатым төмендегі мәліметтерді қарастырып
шығу:
- Тауалы-материалдық қорлардың бухгалтерлік есебі;
- Тауарлы-материалдық қорларды бағалау мен жіктеу;
- Қоймадағы материалдар есебінің ұйымдастырылуы;
Тауар мен қамтамасыз ету негізінде құрылды. 2000жылы 21-қаңтар айында Ақ-
қаймақ жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып (№12421-1958-ЖШС)
тіркелді.
Елбасының аграрлық саясатты дамыту бағдарламасы сәйкес ауыл
шаруашылығының өнімдерін дамыту керектігі жолдауда басып айтылған балатын.
Бухгалтерлік есептің кәсіпорын экономикасының жоғары өркендеуіне зор үлес
қосады. Өйткені бухгалтер міндеті, жауапкершілігі, өнімнің бағасы мен
сапасының жоғоры болуына үлкен үлес қосады.
1. Өндірістегі материалдар есебі есебі.
1.1 Өндірістік материалдар есебін ұйымдастыру және жетілдіру
Өндіріс процесіне еңбек құралдары мен қатар материалдық қорлар еңбек
заттары ретінде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы еңбек заттары
өндіріс процесіне бір-ақ рет қатысадыжәне олардың құны өндірілетін өнімнің
материалдық негізін құрай отырып, өнімнің өзіндік құнын құрайды.
Тауарлы-материалдық қорлар келесідей активтер түрінде болады:өндірісте
пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған шикізаттар,
материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа да
материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект қызметі барысында сатуға
шығарылған дайын өнім, тауарлар.
Тауарлы-материалдық қорларды есепке алудың алдында мынадай негізгі
міндеттер тұрады: қорларды кіріске дер кезінде және толық есепке алу,
сақтау орындарындағы жағдайын "қадағалау; қорлардың қозғалысы бойынша
барлық операцияларды толық және дер кезінде құжаттау; көліктік-дайындау
шығындары мен дайындалған қорлардың өзіндік құнын уақытында және толық
анықтау; ішкі ресурстарды жұмылдыру мақсатында субъектіге қажет емес
материалдық қорларды сату.
Негізінен өндіріс барысында функционалдық ролі мен мақсаты бойынша барлық
материалдық қорлар негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Негізгілер-шығарылатын өнімнің заттай материалдық негізін құрайтын
материалдар болса, ал көмекші материалдар- өндірілетін өнімнің өзіндік
құнына кіргенімен негізгі материалдар сияқты оның заттай негізін құрай
алмайды. Ак-каймак ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының тауарлы
материалдық қорлары- ол сут болып табылады.
Негізгі өндіретін өнімі: Сүт, Қаймақ, Сүзбе, Айран т.б
Өндіріс процесінің жүргізілуі:
1. Қоймаға сүтті қабылдау
2. Сүттің майлылығын тексеру
3. Қоймадан сүттерді цехтарға жөнелту
4. Цехтарда сүтті қайнату немесе өңдеу
5. Лабораториялық тексеруден өткізу
6. Дайын өнімді қоймаға жөнелту
7. Қоймада тоңазытқыштарға бөліп орналастыру
8. Жеткізушілерге қоймадан дайын өнімді босату
9. Тапсырыс бойынша клиеттерге жеткізу
Ак-каймак ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының өнімдерін өндіру үшін
келесі кәсіпорындар қамтамасыз етеді:
1. ИП Орынбаев
2. ИПҚұрбанбаев
3. Сайрам ауданының тұрғындары
4. Базар АК өнімдері
жабдықтаушылар бізге өз өнімдерін жеке автокөліктері арқылы жеткізеді.
Біздің шығарған өнімімізге нарықта сұраныс жоғары болғандықтан
бізге басты сұраныс берушілер:
1. Облыстық онкологиялық аурухана.
2. Облыстық балалар аурухана.
3. Қалалық перзентхана.
4. №74 мектеп
5. ХҚТУ-асханасы
6. Қарлығаш балалар үйі
7. Қалалық жұқпалы аурулар емханасы ж\е т,б
облысымыздың, ауданымыздың, қаламыздың ауруханалары мен бала-бақша және
жеке сауда орындары болып табылады және де одан басқа сут өнімдерімізді
кәсіпорындарға келісім шарт арқылы сата аламыз. Мемлекетіміздің сүт
өнімдеріне деген тапсырысы бойынша тендерге өз тауарымызды ұсыну арқылы
өткіземіз.
№ кесте 1
Ақ-қаймак ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының өнімін қалаларға,
аудандарға, ауылдық жерлерге жеткізу мен Фарм-Трейд ЖШС, ЭкофармЖШС,
Шаян ЖШС –рі мен келісім-шарт арқылы жұмыс жасайды
Ак-каймак ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының делдалдық сауда -саттық
жасайды. Масло-Дел ЖШС, 3-Желания ЖШС, Нурлы-ТанЖШС, МаслоделЖШС,
өнімін қаладағы клиеттерге жеткізу.
Тауарлы-материалдық қорларды тиімді қолдану мәселелерін сүт өнімдерінің
майлылығын жоғарлату өнімнің сапасына нұқсан келтірмейтін арзанырақ
материалдармен ауыстыру, өндіріс қалдықтарын анықтап тиімсіз шығындарды
максимальді түрінде жойып, шаруашылық айналымына қайталанбалы ресурстарды.
Бұл сауалды шешуде бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуының маңызы зор.
Бухгалтерлік есеп материалдардың сақтануы, шығындар нормасының
төмендетілуі, тиімді қолданылуы туралы мәліметтерді жинақтайды.
Тауарлы-материалдық қорлар есебінің негізгі міндеттері:
- операциалардың құжаттарда уақытылы және дұрыс көрсетілуі,
материалдардың түсуі мен босатылуы, дайындалуы бойынша шынайы
мәліметтер мен қамтамасыз ету;
- материалдардың сақталу орындарында және барлық қозғалыс кезеңдерінде
сақталуын бақылау;
- қордың бекітілген нормасының сақталуын бақылау;
- қойма қорларының жағдайын бақылау;
- қажет емес және артық материалдарды анықтап, олардың өткізілуін
бақылау;
- өндірісте материалдардың қолданылуын жүйелі бақылау;
- дайындалған қорлардың нақты өзіндік құнын және көлік дайындау
шығындарын дұрыс және уақытылы анықтау;
- көлік дайындау шығындарының өндірістің өзіндік құнына дұрыс аударылуын
бақылау;
- тауарлы-материалдық қорлар бойынша субъектінің есептік саясатының
сақталуын және дұрыс қалыптасуын бақылау.
Жабдықтау және қойма шаруашылығының, салмақ өлшеу шаруашылығының дұрыс
ұйымдастырылуы үшін әр қоймаға бұйрықпен материалды-жауапты тұлға
белгіленеді, материалды жауапкершілік туралы келісім- шарт түзіледі.
Қоймалар тура таразылармен, өлшеу приборларымен, өлшеу ыдыстарымен
қамтамасыз етілуі керек. Бірнеше қойма болған жағдайда материалдарды
топтары бойынша жинақтау қажет, яғни өнеркәсіптік тауарлар қоймасы,
жарылғыш заттар қоймасы және тағы басқалары. Бұл техника қауіпсіздігін
сақтау және материал-дарды қабылдау, босату, тексеру үшін қажет. Цех
қоймаларынан материалдарды талап етуге құқы бар тұлғалардың тізімі
бұйрықпен бекітіледі. Материалдар орталықтандырылып, базистік қоймалар-дан
цехтық қоймаларға немесе тіке жұмыс орнына графикке сәйкес жеткізілуі
мүмкін. Мұндай жағдайда график бойынша материалдар-дың уақытылы
жеткізілуіне және сақталуына жауапты тұлғаларды тиянақтау қажет.
Өндіріс барысында материалдар үш топқа бөлінеді және әр түрлі қолданылады.
1. Толығымен тұтынылады-шикізат, материалдар.
2. Шикізаттан- дайын өнімге
3. Жеке дайындалатын өнімдер
Атқаратын ролі және бағыты бойынша өндіріс процесінде барлық материалдар
негізгі және көмекші материалдарға бөлінеді.
Негізгі материалдар дайындалып жатқан өнімге оның материлдық негізін құрай
отырып енеді: мысалы, машина өндірісінде, мақта-мата өндірісінде, ұннан
пісіруде.
Көмекші материалдар негізгі материалдар сияқты өндіріліп жатқан өнімнің
құрамына кіреді, бірақ негізгі сияқты оның материалдық негізін
қалыптастырмайды. Олар негізгі материалдарға сапасын өзгерту мақсатымен
қосылып отырады, мысалы, жиhаз дайындау барысындағы бояу, лак және басқа
фурнитура.
Өндіріс процесінде бағыты және қолданылу әдістері бойынша материалдарды
келесі түрлерге бөлуге болады: шикізаттар мен материалдар өндіріліп жатқан
өнімнің заттық негізін құрайды. Шикізат деп ауыл шаруашылық өнімдерін (
жүн, мақта, бидай т.б )
Немесе өнеркәсіптің өндіру саласын атайды (мұнай, газ). Материал-дар деп
өнеркәсіптің өңдеу саласының өнімдерін айтамыз (металл, мата, тері).
Сатылып алынған жартылай фабрикаттар, орағыш бұйымдар, конструкциялар және
бөлшектер-бұл кәсіпорындарда әрі қарай өңдеуге арналған және дайындық
стадиясынан өткен материалдық құндылықтар. Қолданылу орны бойынша
материалдар сатып алынған және меншікті өндіріс жартылай фабрикаттарына
бөлінеді. Орағыш бұйымдар, конструкциялар шығарылып жатқан өнімді орау үшін
өндірістік кооперация ретінде сатып алынады, олар жинау шығындарын қажет
етеді.
Ак-каймак ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының тауарлы-материалдық
қорлар - өндіріс циклінде қолданылатын әртүрлі еңбек заттары. Олар
өндіріс процесінде тұтынылып, өзінің құнын өндірілетін өнімге толығымен
аударады.
Бухгалтерлік есептің №7 Тауарлық-материалдық қорлар есебі
стандарттарына сәйкес тауарлы-материалдық қорларға мыналар жатады:
- шикізат, материал, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен
құрамдас бұйымдар, құрылғылар мен тетіктер, отын, ыдыс (қап,
қорап, жәшік т.б.) және ыдыс материалдары, қосалқы болшектер,
өндірісте қолдануға немесе жұмыстар мен қызметтерді
орындауға арналған басқа да материалдық қорлар.
- Аяқталмаған өндіріс;
- Субъектінің іс-әрекет барсында сатуға арналған дайын өнімдер,
тауарлар.
Материалдар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін ғылыми-негізделген
жіктемені, есеп бірлігін таңдау мен бағалау өте маңызды.
Материалдық қорлар былайша жіктеледі:
- негізгі материалдар – шығарылатын өнімге заттық негіз жасап
оның материалдық негізін (ұн-нан пісіргенде, тері-аяқ-киім
тіккенде, ағаш жиһаз өндірісінде) құрайды;
- көмекші материалдар-өндірілетін өнімге белгілі бір қасиеттер
даратады (мысалы, бояаулар, желімдер, лактар және т.б.)
Сонымен қатар материалдар синтетикалық шоттар бойынша (шоттардың
жоспарын қолдану нұсқаулығына сәйкес) мынандай топтарға жіктеледі:
▪ 1310 Шикізаттар мен материалдар ескі шотта бойынша 201-208-
субъектіге тиісті өндірілетін өнімнің негізін құрайтын немесе
оны өндіруге қажетті негізгі компонент болып табылатын
негізгі материалдар (бұған құрлыс материалдары да кіреді) мен
шикізаттардың өнім өндірісіне қатысатын немесе шаруашылық
қажеттіліктеріне, техникалық мақсаттарға, өндірістік
процестерге жәрдемдесу үшін тұтынылатын қосалқы материалдардың
қайта өңдеуге арналған ауыл шаруашылық өнімдерінің нақты бары
мен қозғалысы есептеледі.
▪ 1312 Отын шоты –көлік құралдарын пайдалануға, өндірістік
технологиялық қажеттіліктеріне арналған мұнай өнімдерінің
(мұнай, дизелдік отын, керосин, бензин және басқалар), электр
қуатын өндіру және ғимаратты жылытуға қажетті қатты (көмір,
торф, отын және басқалар) және газ тәрізді отын, өндіріс
қалдықтары мен қатты отын ретінде (үгінді, жоңқа) екінші рет
пайдаланатын қайталама материалдардың нақты бары сонымен бірге
қозғалысын есепке алуға арналған.
▪ 1313 Ыдыс және ыдыстық материалдар шотында ыдыстардың барлық
түрінің (ыдыс, қап, күбі, бөшек, қорап, жәшік және т.б.)
(шаруашылық мүлкі ретінде пайдаланылатындардан басқасы), сондай-
ақ ыдысты дайындау мен жөндеуге (жәшіктерді жинауға қажетті
тетіктер, бөшкені жөндеу, қалақ, бөлшектер, темір құрсаулар және
т.б.) арналған материалдар мен тетіктер есептеледі. Вагондарды
биржаларды, кемелерді тиелген өнімді сақтауды қамтамасыз ету
мақсатымен қосымша жабдықтауға арналаған керек жарақтар.
▪ 1314 Қосалқы бөлшектер шоты- жөндеу жұмыстарын жүргізуге
машиналар мен құрал жабдықтардың, көлік құралдарының
бөлшектерін ауыстыруға арналған, негізгі іс-әрекетке
қажеттіліктеріне алынған немесе дайындалған бөлшектердің
сондай-ақ запастағы және айналымдағы автомобиль шиналарының
нақты бары мен қозғалысын есептеуге арналған. Мұнда толық
жинақты машиналардың, жабдықтардың қозғалтқыштардың
түйіндердің, агрегеттардың субъектінің жөндеу шеберханаларында,
техникалық айырбас пунктері мен жөндеу зауыттарындағы айырбас
қорларының қозғалысы назарға алынады.
▪ 1315 Басқада материалдар шотында өндіріс қалдықтары (ағаш
кесінділері, қиындылар, жаңқа және т.б.) түзетілмейтін ақау
негізгі құралдарды есеппен шығарғанда қалған бөлшектер есепке
алынады.
▪ 1316 Басқа жаққа өнделуге берілген материалдар шоты басқа
жаққа өңдеуге берілген және олардан алынған бұйымның өзіндік
құнына кіретін материалдардың қозғалысы ескеріледі. Басқа
жақтағы субъектіге төленген материалдарды өңдеу бойынша
шығындар өңдеуден алынған бұйымдар есептелетін шоттарды дебетіне
тікелей жатқызылады.
▪ 1317 Құрылыс материалдары шотын субъект салушылар
қолданылады. Мұнда тікелей құрылыс, монтаж жұмыстарында
қолданылатын материалдарың құрылыс детальдарын жасау үшін, үйлер
мен ғимараттардың конструкциялары мен бөліктерін салу, тұрғызу,
өңдеу үшін, құрылыс конструкциясы мен детальдары, сондай-ақ
құрылыс тіліктері үшін (жарылғыш заттар және т.б.) қажетті
туарлы-материалдық қорлардың бар-жоғы мен қозғалысы ескеріледі.
1.2 Тауарлы -материалдық қорларды бағалау түрлері және ХБЕС-да
есептелуі ерекшелігі мен кемшіліктері ... .
Тауарлы – материалдық қорларды бағалау 2 ҚЕБХС сәйкес қорлар екі
өлшемнің ең кішісі мен өзіндік құнның және өткізудің таза құнымен бағалану
тиіс.
Қорлардың өзіндік құнына қорларды қазіргі тұрған жеріне дейін жеткізуге
кеткен шығындар мен өңдеуге, алуға жұмсалған шығындар кіреді. ТМҚ есебі
БЕС 7 сәйкес алуға кеткен шығындарға сатып алу бағасы, шеттен әкелу бажы,
жабдықтаушы ұйымдар төлеген делдалдық сыйақылар, көліктік дайындау
шығындары мен қорларды алуға тікелей байланысты басқада шығындар кіреді.
7БЕС 4 т. Сәйкес ТМҚ өткізудің таза құны әдеттегі іс-әрекет барысында
көзделетін сатуы алым бағасына тең минус сатуды ұйысдастыру мен жинақтап
құрастыру шығындары алынады.
Өндіріске босатылған материалдыар құнын анықтаған кезде ТМҚ 7 БЕС
мен ҚЕБХС 2 Қорлар ұсынылған бағалау тәсілдері қолданылуы мүмкін:
ЖШС Ак-каймак өздерінің тауарлы-материалдық қорларында орташа
өлшемдік құн саясатын жүргізіп келеді.
➢ орташа өлшемді құн бойынша – есепті кезеңде қозғалыс болған
әрбір түрдің есепті кезең соңында қолданылмағандардың да
өндіріске болсатылғандардың да бірлік орташа құнын есептеулер
мен анықтауларлды қолдануға негізделген,
➢ ФИФО- есепті кезең соңында есепте тұрған материалдарды құнын
ескеріп есепті кезеңді алғашқы сатып алудың өзіндік құны бойынша
материалдарды есептен шығаруды болжайды. Яғни алдымен есепті
кезең соңында падаланылмаған өзіндік құн анықталады.
➢ Ерекше теңестіру (идентификация), ұқсастыру - әдетте өзара
бірін- бірі ауыстырмайтын және арнайы жобалар тапсырыстарға
арналған таруалы –материалды қорлар бірлігінің өзіндікм құны
есептеледі (жұмасалған атериалдарды бағалау мақсатымен әрбір
партияны түгендеуді өткізуге жалғасқан, материаладары пртиялық
есептеуді ұйымдастыру мүмкіндігі бар болса, қолданылады)
➢ НИФО- кейін түсті-бірінші кетті бағалары бойынша
материалдарды есептен шығаруды шамалайды. Бұл тәсілде материалды
босату бағасын түскен бағасы мен теңестіру үшін түзетулер қажет.
Бұл тәсіл орнын толтыру бағасы тәсіліне ұқсас.
➢ Стандарттық баға- нормативті өзіндік құн. Өндіріске босатылған
материалдар стандартты бағалары бойынша бағаланады. Нақты баға
мен норативтінің арасындағы айырмашылық жеке шотта жиналады.
Материлдарды әр түрлі тәсілмен бағалаудың кемшіліктері мен артықшылықтарын
қарастырайық ;
ФИФО Орташа Ерекше НИФО Стандартты
өлшемді теңестіру құн
Ескірген Қорларды Түгендеуді Материал Нормативті
Кемшіліктерөндірістік және өткізу үшін босатудың құн
шығындарға өндірістік көп еңбек әрбірі үшін ағым-дағы
ұшыратады, шығындарды сіңіруді кейінгі құнды
пайданы шынай қажет етеді,тапсырыстық көрсетпеуі
көтереді жәнемәнінен қосымша бағасын мүмкін және
қорлар есебінбасқаша шығындарға анықтағанда қорларды
күрделендіредбағалауға ұшыратады көп күш бағалау
і әкеледі. салуды талап шығындыққа
етеді. Босатусай емес
бағасын
түскен құнмен
теңсетіру
үшін тұрақты
түзетулерді
талап етеді
ТМҚ шын Қолданылуы Қорларды Қорларды жәнеҚорлар
Артышылықтабағалауды қарапайым, және өндіріс-тік есебін
ры жүргізеді есеп саны өндірістік шығындар-ды жеңілдетеді,
өте аз шығындарды шынай бағалауөйткені
шамада нақта жүргізеді құн-ды
бағалауға тіркеудің
әкеледі қажеттілігі
жоқ
2-кесте
ХҚЕС-на көшудегі қорларды есепке алудың ерекшелігімен айырмашылығы
Қорлар кәсіпорынның едәуір маңызды активтерінің бірі және түсімдерінің
негізгі көздерінің бірі болып табылады. Қорларды есепке алудағы басты
мәселелердің бірі актив ретіңде тануға және келесі кезеңдер-де тиісті түсім
танылғанға дейін ауыстыруға жататын шығындардың көлемін айқындау болып
табылады. Еселке алу жүйесі қорларды сатып алуға жұмсалған шығындар мен
өнім өндіруге жүмсалған шығындарды бөліп көрсетуге, яғни шығыс қүрамасы
ретінде қорлардың дайындалу процесінің аяқталатын және кәсіпорын қызметінің
мәні болып табылатын өндіріс процесінің басталатын шекарасын айқындауға
тиіс. Егер қорларды осылайша сатып алу шығындары және өндіріс шығындары деп
бөлмесе, онда бизнестің тиімділігін бағалау және бақылау едәуір қиынға
соғады. 2-ХБЕС барлық материалдық-өндірістік қорларға қолданылады, оған:
■ құрылыс шарттары бойынша туындайтын аяқталмаған өндіріс (11-ХБЕС);
• қаржы құралдары (З9-ХБЕС);
■ ауыл шаруашылығы қызметіне және ауыл шаруашылығы өнімін жинау
кезіндегі сол өнімге байланысты биологиялық активтер (41-ХБЕС) кірмейді.
Стандарт:
• ауыл және орман шаруашылығы өнімдерін, сондай-ақ минералдық
рудалардың өнеркәсіптің осы салаларында сынақтан өткен әдістемелеріне
сәйкес ықтимал таза сату бағасы бойынша бағалануы мүмкін бөлігін
өндірушілер;
• сату шығыстарын алып тастай отырып,
өз қорларын әділ құны бойынша бағалайтын тауар брокерлері мен
трейдерлер иелігіндегі қорларды бағалауға қолданылмайды.
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес қорлар былайша
жіктелуі мүмкін:
• Дайын өнім өндіруге (немесе қызмет көрсетуге) арналған, сондай-ақ
өндірістің өзін қамтамасыз етуге арналған шикізат пен материалдар.
Өндіріске арналған тауарлар мен материалдарға тиесілі шығындар 1310-
Шикізат және материалдар шотындағы қорлардың бабы ретінде керсетіледі.
■ Аяқталмаған өндіріс - дайын болу дәрежесіне жетпеген өнім,
кейіннен соңына дейін дайындалатын жартылай фабрикаттар.
Өндірістік процеске тартылған шикізат пен материалдарға жұмсалған
шығындар, сонымен қоса, атап айтқанда, шикізат пен материалдарға
жатқызылған еңбекке жұмсалған тікелей шығындар, сондай-ақ қосымша
өндірістік шығындардың тиісті үлесі 1340-Аяқталмаған өндіріс шотында
көрсетіледі. '
Кәсіпорын шығарған және сатуға арналған дайын өнім. Аяқталған, бірақ
сатылмаған тауар бірліктеріне жататын шығындар есептік кезеңнің аяғында
қорлар бабындағы 1320-Дайын өнім шотында көрсетіледі.
■ Қайта сату үшін сатып алынған және сақталған тауарлар (1330-
Тауарлар шоты).
Барлық тауар қорлары екі жалпылама сипаттмалармен ерекшеленеді: сауда
компаниясының меншік құқығына жатады; тұтынушыларға сату үшін толығымен
дайын болады.
■ Қайта сатуға арналған мүлік(жер, үй, жабдықжәне т.б.) Қорларды
бағалау процесін негізгі үш сатыға белуге болады: қорларды бастапқы бағалау
(өзіндік қүны), басталқы танудан кейін және қорларды өндіру немесе сату
үшін есептен шығарған кезде бағалау. 7-ҚБЕС талатарында қорлардың өзіндік
құнын қалыптастыру белігіне 2-ХБЕС сәйкес келеді: қорлардың өзіндік қүнына
қорларды сатып алуға, қайта өңдеуге жұмсалған барлық шығындар және олардың
ағымдағы жай-кұйіне және ағымдағы орналасқан жеріне жеткізу мақсатында
шыққан басқа да шығындар кіруге тиіс.
1. 7-ҚБЕС бойынша, 2-ХБЕС бойынша сатып алуға жүмсалған шығындар:
сатып алу бағасы - сатып алушының бағасы;
сырт жерден әкелуге баж - импорт бажы және басқа өтелмейтін салықтар;
делдалдық ұйымдарға төленетін комиссиялық сыйақы;
көліктік-дайындау шығыстары - тасымалдауға,
өңдеуге жұмсалған шығыстар;
қорларды сатып алуға тіке байланысты өзге де шығыстар, объектіні сатып
алуға тікелей байланысты басқа да шығыстар.
2-ХБЕС-ның 11 -тармағында делдалдық ұйымдарға комиссиялық сыйақылар
туралы еш нәрсе айтылмаған, бірақ олар қорлардың өзіндік құнына кірмейді
деген сөз емес. Олар объектіні сатып алуға тікелей байланысты баска
шығыстар ұғымына кіреді. Сауалдар туындамас үшін, ең қолайлысы, кәсіпорын
есеп саясатында кәсіпорынның басқа шығыстар ба-бына кіргізетін
шығыстарының барлық түрлерін ашып көрсетуі тиіс.
Мысалы: делдалдық ұйымдарға төленетін, олар арқылы қорлар сатып
алынатын сыйақылар; қорлар сатып алуға байланысты ақпараттық және
консультациялық қызмет көрсеткені үшін ұйымдарға төленетін сомалар және т.б
2. Қайта өңдеуге жұмсалатын шығындар - шығарылатын өнімдердің нақты
түрлеріне тікелей байланысты тіке шығындар:
- шикізат шығындары; еңбек шығындары;
- өндірістік үстеме шығыстар - өндірілетін өнімнің құнына тіке
жатқызуға болмайтын, бірақ дайын өнім шығарғанда қорларды қайта өңдеуде
орыналатын шығыстар (мысалы, қосалқы өндірістік цехтардың шығындары,
өндірістік үй-жайларды жалға алу бойынша шығындар, өндірістік үй-жайларды
ұстау бойынша шығындар және т.б.)- Ең алдымен өндірістік үстеме шығыстар
(тұрақты жәме ауыспалы)үстеме шығыстар шотында жинақталады, ал содан кейін
жүйелі негізде бөлінеді. Үстеме шығыстарды бөлу базасы барынша дәрежеде
үстеме шығыстар мен өндіріс көлемі арасындағы өзара байланысты көрсетуі
тиіс. Үстеме шығыстарды бөлу базасын белгілеу бойынша бірыңғай ереже жоқ.
Кәсіпорын өз өндірісінің өзгешелігіне сәйкес өзінін бөлуге арналған базасын
өзі айқындайды және оны кәсіпорынның есеп саясатында көрсетеді.
Қайта өңдеу бойынша шығындарға жумсалған тұрақты қосымша шығыстарды
бөлу қалыпты жағдайларда жүмыс істеген кезде кәсіпорынның өндірістік
қуатына негіздегеді. Қалыпты қуаттылық - бүл сату қажеттілігін
қанағаттандыру үшін қажетті өндірістік қуаттың орташа жылдық дең-гейі. Яғни
кәсіпорын өнімінің жалпы өндіруге болатын көлемінің емес, өндіруі ықтимал
көлемінің нақты өлшемі. Қалыпты қуаттылықтың көлемі сұраныстың ауытқуларына
(маусымдық, кезеңдік және т.б.) сәйкес түзетілуі тиіс. 1-айырмашылык. 7-
ҚБЕС-ның 8-тармагы - ТМҚ-ды қайта өңдеуге жумсалеан шыгындареа тек қана
тікелей шығындар кіргізілді.
2-ХБЕС-на сөйкес тікелей шыәындардан өзге. қайта өңдеуге жумсалеан
шыгындареа тіркелген (түрақты) және қорларды дайын өнімге қайта өңдеу
процесінде туындайтын ауыспалы шығындардың теңбе-тең сомасы кіреді.
2-айырмашылык. 2-ХБЕС элементтер бойынша мұндай топтастыруды
белгілемейді. Өнім шығаруға жүмсалған шығындарды есепке алу мәселелеріне
арналған ХҚЕС-ның жеке стандарты жоқ. 2-ХБЕС-да (Қайта өңдеу құны
бөлімшесі) кәсіпорынның езінде дайындалған өнімді бағалау мәселелері
ішінара қозғалады. 2-ХБЕС-ның 12-тармағында шығындарды толық белудің әдет-
тегі әдісін қолдану үсынылады: енімнің қүнына (қорлар-ды қайта өңдеуге)
өндіруге жұмсалған тікелей шығын-дар, сондай-ақ енімді дайындауға
байланысты (шикізат-ты дайын енімге қайта өңдеген кезде) турақты және
ауыспалы қосымша ендірістік шығыстар кіреді. Тікелей шығындарға: шикізат
пен негізгі материалдар, өндірістік жүмысшыларға есептелген жалақы және
тағы басқалар сияқты өнімнің өзіндік құнын тікелей жатқызуға болатын
шығындар жатады. Жанама өндірістік шығыстар кезеңділігі белгілене отырып,
таңдап алынған базада өндірілетін өнім арасында теңбе-тең бөлінеді.
Стандарт ауыспалы және тұрақты жанама шығыстарды бөлудің ерекше ережесін
белгілейді.
Турақты үстеме өндірістік шығыстар өндіріс көлеміне тәуелсіз езгермей
қалатын жанама өндірістік шығындар болып табылады (өндірістік үйлер мен
жабдықтар-дың амортизация, оларды жөндеу және қызмет көрсету бойынша
шығыстар; цехтар мен өзге де цех қызметкерлерін басқару аппаратын үстауға
шығыстар жәнет.б.).
Ауыспалы өндірістік үстеме шығыстар шикізаттың жанама шығындары және
жанама еңбек шығындары сияқты өндіріс көлемінің өзгеруіне тікелей немесе
тікелей дерлік тәуелді болатын жанама үстеме шығыстар болып табылады.
3. Өзге шығындар - қорларды белгіленген жерге дейін және тиісті
жағдайға жеткізуге тікелей байланысты шығындар.
3-айырмашылык. Шығындардың бәрін бірдеп қорлардың өзіндік құнына
кіргізуге болмайды және 2-ХБЕС қорлардың өзіндік құнынан шығарылатын және
олардың пайда болуы кезеңінде ағымдагы шығыстар ретінде танылатын
шығындардың мысалдарын келтіреді: ә) шикізаттың, еңбектің нормативтен тыс
ысырап болуы немесе өзге де өндірістік шыәындар; 6} егер өндірістік
процестің келесі кезеңіне көшу үшін олар қажет болған жағдайда, сақтауга
жумсалатын шығындар;
в) қорларды олардың қазіргі тұрған орнына және жағдайына жеткізуге
байланысты емес әкімшілік устеме шыеыстар;
г) сатуға жұмсалатын шығындар;
Келіп түскен қорлар нысандарын ҚР Қаржы министрлігі 19.03.2004 ж.
бекіткен № 128 бастапқы есеп қужатта-рымен ресімделеді.
№ Нысанның № Нысанның аталуы Нысанды қолдану
1 ТМҚ-3 Кіріс ордері Жеткізушілерден н\е қайта
өңдеуден түскен кезде
2 ТМҚ-2 ТМҚ-ның қабылданғаны Жеткізушілер құжаттарының
туралы акт деректерімен сандық және
сапалық алшақтары бар,
сондай-ақ құжатсыз түскен
қорларды қабылдаған кезде.
3-Кесте
Дебит Кредит Операция мазмұны
Есеп беретін сомалардың есебінен сатып алу
1310 1250 Шикізат пен материалдар
1330 1250 тауарлар
1310,1330 3310 Жеткізушілерден шикізат пен
материалдар,тауарлар сатып алынды
Қорлар келіп түскен кезде шоттар корреспенденциясы.
4-кесте
Қорлардың әрбір түрін дайындаудың нақты өзіңдік қунын есептеп шығару -
өте күрделі мәселе, өйткені бұл едәуір еңбек шығынын және уақытты талал
етеді. Мүндай жайт кәсіпорынның есеп саясатында көрсетілуі тиіс. Мысалы,
бүл мынадай түрде көрсетілуі мумкін: Сатып алынатын қорлардың толық
өзіндік құнын қалыптастыру материалдар мен қорларды есепке алу бойынша
тікелей синтетикалық шоттарда жүзеге асырылады. Қорларды сатып алу бойынша
барлық шығыстар оларды кіріске алу сәтіне дейін белгілі болғандықтан
(көліктік. іссалар шығыстары, қосымша шығыстар төленіп қойылған, қорларды
пайдалануға дайындау бойынша операциялар кіріске алынғаннан кейін талап
етілмейді), қорлар сатып алу бағасына барлық туындаган шығындар қосыла
отырып, бірден есепке алынады. Сатып алынған қорлардың толық езіндік құнын
айқын-дау Ақ-қаймақ ЖШС мысалында: 240 000 теңге сомасына жеткізушінің
бағасы бойынша қаймақ 100 литр сатып алынды; Шымкенттен Павлодарға жеткізу
бойынша авто қызмет керсету - 25 000 теңге; делдалға шарт бойынша 2% - 4
800 теңге; жабдықтау менеджеріне іссапарға 11 200 теңге төленді. Барлық
жұмсалған шығын 281 000 теңге. Каймақтың 1 литрінің өзіндік құны (281 000 :
100) = 2 810 теңге. Бастапқы танудан кейін қорлардың өзіндік құны баланста
мына әдістердің бірі бойынша айқындалуы мүмкін:
➢ нақты шығындар бойынша есепке алу әдісі;
➢ норматив шығындар бойынша есепке алу әдісі - өндірістік
кәсіпорындар үшін;
➢ бөлшек бағалар әдісі - бөлшек сауда ұйымдары үшін. Нормативтік
шығындар әдісі шикізаттарды, материалдарды, еңбекті пайдаланудың
(белгіленген нормаларға сәй келетін) қалыпты нормаларын, олардың
тиімділігін және өндірістің қуатын есепке алады. Яғни дайын өнімнің
құны өндіріске жумсалған нақты нормаланатын шығыннан пайда болатын
ауытқуларды міндетті түрде талдай отырып. қандай да бір жоспарлы
калькуляциямен айқындалады. Жоспарлы калькуляциялар тұрақты түрде
тексеріліп отыруға және қажет болған жағдайда қайта қаралуға тиіс.
Норматив шығындар әдісі үздіксіз өндірісте қолданылады. Қорлар
бірлігінін. өзіндік құнының нормативі белгіленеді, ал қорлардың өзі
норматив пен қоймадағы қорлардың нақты санына кебейту арқылы бағалана-ды.
Нормадан тыс шығындар ағымдағы кезеңнің шығыстары есептен шығарылады.
Өндіріске есептен шығарғанда немесе сатқан кезде қорларды бағалау
Қорлардың өзіндік қүнын есептеу тәсілдерінің (әдістерінің) салыстыруын
қарастырайық. 7-ҚБЕС-ның 12-тармағьі 4 әдісті ұсынды: 1.Өлшенген орташа құн
2. ФИФО 3.ЛИФО және 4.Ерекше бірегейлендіру. 2-ХБЕС бізге 3 әдісті ғана
усынады.
1. 23-тармақ - арнайы жобалар үшін шығарылган және сатып алынған
қордың өзіндік құны жеке шығындар-ды ерекше бірегейлендіру арқылы
айқындалуға тиіс.
Бұл әдіс қорларды және өндірістің әрбір жеке бірлігі бойынша өткізілген
тауарлардың өзіндік құнын бағалау үшін аса тиімді негіз болып табылады. Бул
шығыстардың кірістерге дәл сайкес келуін қамтамасыз етеді және есептік
күнге қорлар құнының бағасы да дұрыс болады. Алайда жоғары құн және аса
жылдам емес айналым бойынша бірліктердің аса көп емес қорлары бар
кәсіпорындарды ғана есептемегенде, бұл бағалау әдісі тәжірибеде қолданыла
бермейді.
2. 25-тармақ - қалған қорлар үшін алғашқы келіп түсу - алғашқы
босату әдісі (ФИФО) немесе өлшенген орташа кұн әдісі пайдаланады.
Бұл әдістер бізге-7-ҚБЕС-нан белгілі. Қорларды есептен шығару сомасының
баланс керсеткіштеріне тікелей ықпалы бар, ол өткізілген өнімнің өзіндік
қунының келемі арқылы есептік кезеңдегі қаржылық нәтижелерге ықпалын
тигізеді, сондықтан кәсіпорын осылардың бірін таңдап алуға және өз
кәсіпорнының есеп саясатында белгілеуге құқылы. Мысалы, ФИФО әдісі.
Артыкшылыктаоы: қорлардың өзіндік құны есептік кезеңнің аяғында ағымдағы
бағаларғы жуықтайды. Қемшіліктері: бағалар көтерілген кезде - пайда өседі;
төмендеген кезде - пайда кемиді.
Орташа елшенген құн әдіс
Артықшылықтары - бағалардың өзгеру ықлалын есептік кезеңнің ішінде
қорлардың өзіндік қунына жумсартуға мумкіндік береді.
Қай әдісті тандаған жөн ? Осы жағдайда барлығы кәсіби пайымдау мен
өндірістің ерекшеліктеріне (өзгешелігіне) байланысты.
4-айырмашылық. ЛИФО әдісіне 2-ХБЕС-нда тиым салынған. Оны қолдану
есептілістің көрсеткіштерін бұрмалайды және компанияның шығындарын дұрыс
керсетпейді деп есептейді.
2-ХБЕС кәсіпорынның оларды пайдалану сипаты жағынан соған ұқсас барлық
қорлар үшін кәсіпорын бірдей формулаларды қолдануы тиіс деп айқындайды.
Сатудың ықтимал таза бағасы Жылдық қаржылық есептілікті жасаудың
алдында материалдық қорлардың нақты өзіндік қуны олардың нарықтық қунымен
салыстырылады
2-ХБЕС талаптәрының қорларды бағалау бөлігі 7-ҚБЕС-ның талаптарына сай
келеді: қорлар міндетті түрде өзіндік қунның және ықтимал таза өткізу
құнының (ЫТӨҚ) - осы екеуіндегі көлемнің ішіндегі ең азы бойынша бағалануға
тиіс.
Ықтимал таза өткізу құны - бұл жұмысты орындауға жумсалған ықтимал
шығындарды және өткізуге жумсалған ықтимал шығындарды шегергенде, іс барысы
қалыпты жүргенде, болжамды сату бағасы. Ықтимал таза өткізу құнына қатысты
2-ХБЕС талаптарын қалай түсінуге болады? Жыл ішінде сату бағасы төмендеген
не моральдық жағынан ескірген, немесе өзінің бас-тапқы сапасын ішінара
жоғалтқан қорлар (қондырылатын жабдықтан басқасы), егер ықтимал еткізу
бағасы бастапқы сатып алу (дайындау құнынан төмен болмаса, есептік кезеңнің
аяғында бухгалтерлік баланста ықтимал өткізу бағасы бойыншә көрсетіледі.
Ықтимал таза өткізу құнын есептеген кезде есептік кұннен кейінгі оқиғаларға
байланысты бағалардың ауытқулары ескеріледі. Баланстық құн мен ықтимал таза
өткізу құны арасындағы айырмашылық шығыс ретінде қарастырылады және
кірістер мен шығыстар туралы есепте көрсетіледі, яғни есептік жылдың
пайдасы кемиді. Соған қарай талаптарға сәйкес есептік кезеңде кәсіпорын бір
жағынан материалдар құнының жоғарылауына жол бермейді, ал екінші жағынан
осы кезеңге өзін сақтандырады. Сонымен бірге, материалдардың қорлары, дайын
өнім немесе тауарлар сақтау, кептіру, ағып кету салдарынан бүлінуі мүмкін,
ұсақ-түйек ұрлық салдарынан шығын болуы ықтимал Мұндай айырмашылықтар
кезеңдік түгендеу жүргізген кезде де туындауы мүмкін. Осындай жағдайларда
ХҚЕС ысыраптарды олардың пайда болуы кезеңінде танылуын талап етеді.
Қорларды бағалау есептілікті жасаған кезде жүргізіледі. Ықтимал таза өткізу
құны есептеу кезінде неғурлым сенімді куәліктерге негізделуі тиіс. Есептеу
кезінде бар қорлардың қандай мақсатқа арналғанын есепке алу қажет.
Тұжырымдамалы негізге сәйкес активтер кіріс әкеледі. Өз кәсіпорнымыздың
балансын тексеріп көрейік, қалдықта қанша және қандай қорлар бар екен.
Кейінгі уақытқа дейін кәсіпорында қорлар қаншалық-ты көп болса, соншалықты
жақсы деп есептеліп келді. Кәсілорында материалдық-техникалық жарақтандыру
проблемалары болғанда, мұндай жағдайда едәуір сақтандыру қорларын құру
қәжет болғанда - бул дұрыс та. Қазіргі жағдайларда тапшылық проблемасы
едәуір азайған, кәсіпарын материалдардың мол қорын жасамаса да болады.
Қорлар - жатып қалған қаражат, бул - пайдалануға болмайтын ақша.
Материалдық қорларды талдаған кезде төрт жіктеу белгілерін пайдалану
ұсынылады: құрылу мақсаты, турған жері, уақыты және атқаратын функциялары.
Қорларды қоймада сақтаудың оңтайлы мерзімдерін қалай айқындау керек?
Қорларды сақтаудың бірыңғай мерзімі жоқ, әр кәсіпорында өз өндірісінің
ерекше-ліктері болады. Сондықтан әрбір кәсіпорын материалдық қорлар үшін өз
нормаларын белгілеп, бекітуге тиіс. Мысалы, операциялық қорлар үшін:
шикізатпен қосым-ша материалдар - ең кеп дегенде 45 күнге дейін. Көптеген
кәсіпорындар өз өндірісінің ерекшеліктеріне қарай ақшаға қатысты аз
жүмсалатын, бірақ әр уақытта қолда болуға тиіс қорлардың көп
номенклатурасын қойма-да сақтауға мәжбүр болады. Осындай қорларға не-ғурлым
тән мысалдар қосалқы бөлшектер болып табылады. Қандай да бір тиын туратын
қосалқы белшектің болмауынан жабдық жөнделмей қалуы мүмкін. Қосалқы
бөлшектер үшін сақтау мерзімін - ең көп дегенде 60 күнге дейін белгілеуге
болады. Егер кәсіпорын қоймаларда қорларды сақтаудың нормативтік оңтайлы
мерзімін белгілесе, онда олардьң әрбір түрі бойынша қорлардың нақты
айналымдылығын есептеген жөн және жіктеу белгілері бойынша талдау жасау
керек. Егер қоймалардағы қорларды сақтаудың нормативтік мерзімдері
белгіленбесе де, бәрібір, олардың әрбір түрі бойынша (қорлардың топтары
бойынша) қорлардың айналымдылығына бағалау жасаңыз. Қорлардың айналымын
бағалау үшін мынадай формула пайдаланылады:
Қорлардың айналым Өткізілген тауарлардың өзіндік
құныдылығы ( айналымы)
Орташа
қорлар
Мұнда, өткізілген тауарлардың өзіндік құны - өндіріске жұмсалған
қорлардың жылдық көлемі (2-нысан, 020-жол). Орташа қорлар - қорлардың
орташа жылдық мәні (әдетте жылдың басындағы, сол сияқты аяғындағы ек-іге
бөлінген сома ретінде баланстың деректері бойынша айқындалады, алайда жыл
ішінде олардың өзгерістерін неғұрлым жан-жақты зерделеуге де болады)-
Кәсіпорын қорларының айналымдылығы неғурлым жоғары болған сайын, өндіріс те
солғұрлым тиімді және оның кәсіпорны үшін айналым капиталына қажеттілігі де
солғурлым аз болып табылады. Осындай көрсеткіш қорлардың қоймада жатқан
күндерінің орташа саны ретінде де айқындалады. Мұндай жағдайда формула
мынадай түрде болады:
Орташа қорлар
Қорлардың айналымдылығы (күндермен) = х
365
Өткізілген
тауарлардың өзіндік құны
Қандай қорларды ұзақ сақтаймыз, есептік күнге осы қорларды неге және
қалай бағалаймыз, соған жауап аламыз. Өтімсіз қорлардың бар екендігін
былайша белгілеуге болады.
Өтімсіз қорлар - бұл ұзақ уақыт пайдаланылмаған және кәсіпорынға керек
емес қорлар. Егер оларды өткізу мүмкін болмаса (мысалы, қорлар моральдық
жағынан ескірген немесе сақтау процесінде сапасы нашарлаған және т.б.),
онда олар активтердің өлшемдеріне сай келмейтіндіктен, яғни болашақта кіріс
әкелмейтіндіктен есептен шығарылуға тиіс.
Ақпаратты ашу
Қаржылық есептілікте мыналар ашылуға жатады:
- қорларды бағалау үшін бекітілген есеп саясаты; түрлері бойынша
қорлардың баланстық құны және жалпы баланстық құны;
- таза өткізу құны бойынша есепке алынған қорлардың баланстық құны;
- есептік кезеңнің ішінде шығыстардың сапасында танылған қорлардың
көлемі;
есептік кезеңде танылған қорлар құнының төмендеу (қалпына келу) көлемі;
қорлар құнын қалпына келтіруге алып келген жағдайлар (оқиғалар);
міндеттемелерді қамтамасыз ету үшін кепіл ретінде пайдаланылған
қорлардың баланстық қуны.
ХҚЕС: Қорлардың бағалануын есепке алу.
2-ХҚЕС-ына сәйкес қорлар (inventory - американша, stock - ағылшынша) -
мына активтер:
■ қалыпты қызмет барысында сату үшін арналған;
■ осылай сату ушін өндіріс процесінде, немесе
■ өндіріс процесінде немесе қызметтер көрсету кезінде пайдалану үшін
арналған шикізат немесе материалдар түрінде.
Демек, қорлар анықтамаға сәйкес мынадай үш санатқа бөлінеді:
1) шикізат пен материалдар (raw materials inventory);
2) аяқталмаған өндіріс [work-in-process (work-in-progress) inventory];
3) дайын өнім (finished goods) және тауарлар (goods). Қорлар компания
балансында актив ретінде танылады. Егер компанияға болашақта экономикалық
пайдалар ағысының ықтимылдығы болса, қорлардың құны немесе сеніммен өлшене
алатын бағасы болады. Әдетте компания қорларының құрамына олар бойынша
меншіктің заңды құқығы сатып алушыға көшкен қорлар енеді. Алайда
стандарттарда қарастырылған белгілі бір ережелер қолданылатын бірқатар
жағдайлар болады. Жыл аяғындағы оларға заңдылық құқық сатып алушыға көшкен
жолдағы тауарлар (goods in transit) есепті кезеңнің қорлары ретінде
көрсетіледі (сатып алушыда); консигнацияға берілген тауарлар (consigned
goods) консигнанттағы (меншік иесіндегі) қор ретінде көрсетіледі. Қорларды
еселке алудың аса маңызды мәселелерінің бірі оларды бағалау болып табылады.
2-ХҚЕС-ына сәйкес қорлар өткізу мүмкіндігінің өзіндік кұны мен таза кұны
сияқты екі шаманың ең азы бойынша бағалануы тиіс. Яғни компаниялар қорларды
қаржы есептілігінде төменгі баға ережесі бойынша көрсетуге тиіс. Оның
мәнісі - байыппен қарау болатын құндарының ең кемі бойынша бағаланады.
Компания бухгалтері қорлардың өзіндік құнына нелер қосылатынын және
қорлардың өзіндік құнынан шығарылатын әрі олардың пайда болуы кезеңінде
шығыстар ретінде танылатын шығындар тізбесін білуге тиіс. Компанияның есеп
саясатында қызмет ерекшелігіне қарай компания қорларының өзіндік құнына
қосылатын шығындар тізбесі белгіленуі тиіс. Сондай-ақ мүмкін болатын
өткізудің таза құны (ӨТҚ) не екенін, қандай жағдайларда қорлар ӨТҚ бойынша
бағаланатынын және ӨТҚ-ны айқындау әдісін білу қажет. Ең аз бағалауды
айқындаудың әдісі де немесе тәсілі де есеп саясатымен белгіленеді. Мүмкін
болатын өткізудің таза кұнының есеп-қисабы ең сенімді айғаққа, ягни есел-
кисап жасалған кезде өткізу ушін арналған қорлар шамасына негізделеді. Бул
есеп-қисаптар кезең аяқталғаннан кейін мұндай оқиғалар кезең аяғында болған
жағдайларды қандай да бір деңгейде дәлелдейтін қағидаларғаларға тікелей
қатысты бағаның немесе өзіндік құнының ауытқуын есепке алады.
Өткізудің таза құнына дейінгі барлық есептен UJbifa-рулар және
қорлардың барлық ысыраптары есептен шығаруды жүзеге асыру немесе ысырап
болған кезеңдегі шығыстар ретінде танылуы тиіс.
Қаржы есептілігін ХҚЕС-ына сәйкес жасайтын ұйымдар шоттардың жұмыс
жоспары ұйым қызметінің ерекшілігіне орай Нұсқаулықка сәйкес жасалатынын
казақстандық компаниялардың бухгалтерлері біледі. Қазақстан Республикасының
заңнамасына және құрылтай құжаттарына сәйкес. Нұсқаулыкта белгіленген
тәртіппен қызмет қажеттілігіне қарай ұйым син-тетикалық және талдамалықтар
ашады.
Тауарлық топтар әдісі
Тауарлық топтар әдісін пайдаланған кеэде Ақ-қаймақЖШС мысалында;
Баланста 31.12.2005 ж. қорлар компания тауарларының әрбір тобы бойынша ең
аз мәндегі сома ретінде 346 900 теңге (290 000 + 28 800 + 28 100)
мөлшерінде көрсетілетін болады.
Бухгалтерлік есепте компания бухгалтері 31.12.2005 ж.
мынадай жазба жасайды:
Д-т 7216 - Қорлардың өзіндік қүнын ӨТҚ-ға дейін есептен шығару
жөніндегі шығыстар - 400 теңге
К-т 1361 - Қорлардың өзіндік құнын ӨТҚ-ға дейін жеткізу жөніндегі
резерв - 400 теңге (346 900 - 347 300)
Бухгалтерлік баланста мынадай ақпарат болады:
Қысқа мерзімді активтер:
Қорлар - 347 300 теңге
Қорлардың өзіндік құнын ӨТҚ-ға дейін жеткізу жөніндегі резерв
- (400) тенге
Жиыны - 346 900 тенге
Тікелей есептеп шығару әдісі.
Д-т 7216 - Қорлардың өзіндік құнын ӨТҚ-ға дейін есептен шығару
жөніндегі шығыстар - 400 теңге
К-т 1330 - Тауарлар - 400 теңге (340 900 - 347 300)
Бухгалтерлік баланста мынадай ақпарат болады:
Қысқа иерзімді активтер:
Қорлар - 346 900 тенге
Қорларды өткізудің таза құнына дейін есептен шығару ережесі.
Қорларды өткізудің таза құнына дейін есептен шығарған кезде қорлардың
арналуына негізделген белгілі бір ережелерге сүйену қажет:
➢ Егер қорлар өткізу үшін арналса, онда есеп-қисап өткізудің ағымдағы
рыноктық бағалары негізінде жүргізіледі.
➢ Егер қорлар жасалған шарттар бойынша сатуға арналса, онда есеп-
қисап шартты орындау үшін арналған көлемде контракті бағалары
бойынша жүргізіледі. Шарт бойынша қажеттен асып кеткен қорлар
ағымдағы рыноктық бағалар бойынша қайта бағаланады.
➢ Егер шикізат пен материалдар негізінде шығарылған дайын өнім
өзіндік құнына тең немесе асырылған бағалар бойынша сатылатын болса,
шикізат пен материалдар қайта бағаланбайды. Егер мұндай сенімділік
жоқ болса, шикізат пен материалдар олардың қалпына келтіру қуны
(ауыстыру қуны - replacement cost) бойынша қайта бағаланады.
Өткізудің таза құнын бағалау әрбір есепті кезеңде дүркін-дүркін
жүргізіледі. Өткізудің таза құнына дейінгі қорларды бастапқыда ішінара
есептен шығаруға әкеп соққан жағдайлар өзгергенде, есептен шығарылған сома
қорлардын. өзіндік құнын сипаттайтын шамаға дейін өтеледі (жаңа баланстық
құны өткізудің өзіндік құны мен таза құнынан ең аз мәнде болуы тиіс). Ақ-
қаймақ ЖШС –нің мысалында. Өткізудің таза құны бойынша оның сату бағасы
төмендеуінен ескерілген қор бабы әлі де келесі есепті кезеңнің аяғына қорда
қала береді, ал оның сату бағасы артқан.
Өткізудің таза ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Өндірістегі материалдар есебі.
1.1 Өндірістегі материалдар есебін ұйымдастыру және жетілдіру
әдістері...
1.2 Тауарлы -материалдық қорларды бағалау түрлері және ХБЕС-да
есептелуі ерекшелігі мен
кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3. Өнімнің өзіндік құнын калькулятциялау есептеу
әдісі ... ... ... ... ... ... ..
1.4. Өндірістік материал қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы
есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.5. Өндірістегі материалдық қорларды
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. Кәсіпорын өндірістегі материалдар есебінің аудиті
2.1. Өндіріс материалдар
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
2.2. Кәсіпорындағы аяқталмаған өндіріс
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. Өндірістегі материалдар есебін талдау және жетілдіру.
3.1.Өндіріс материалдық қорлардың пайдалану тиімділігін
талдау ... ... ... ..
3.2. Тауарлы - материалдық қорлар құрылымын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ...
3.3. Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу
көздері ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..
Қосымшалар.
Кіріспе.
Менің дипломдық жұмысым тақырыбы Өндірістегі материалдар есебін
жетілдіру және талдау деп аталады. Бұл тақырыпты таңдаудағы себебім;
шикізаттан дайын дейін өтетін процестердің бухгалтерлік есепте жүргізілуі
және талдауы мен аудитін тереңірек зерттеуім нәтижесінде қызығушылық пайда
болды. Қазіргі жағдайда шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі
экономикалық тетігін нақты талдап, оны дұрыс жолға қоймайынша сонымен қоса
сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.
Бүгінгі таңда экономиканың барлық саласындағы жеке немесе заңды
кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары материалдар мен шикізаттарды
үнемді жұмсауға, нарықтық бәсекеге сай өнім өндіруге және өнімнің сапасын
жоғарылатып өзіндік құнын төмендетуге сонымен қоса айналаға зиян
келтірмеуге тырысуы тиіс. Бухгалтерлік есеп қаржылық есептілік туралы 8-і
№234-III ҚРЗ) заң қабылданды. Бұл заңда бухгалтерлік есептің ХБЕС-на
сай жүргізілуін керектігі жазылған. Жаңа заңға көптеген өзгерту енгізіліп
бухгалтерлік есептің дұрыс, әділ, дұрыс ұйымдастыру реті қарастырған.
Кәсіпорынның ең маңызды пайда көзі бұл өнімді өндіру мен сату жағдайы
болғандықтан аса зор роль атқарады.
Кез-келген кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорларды, ақша
қаражаттарды және басқа да ресурстарды заңсыз немесе тиімсіз жұмсауға жол
бермеуіміз керек. Осы қателіктерді болдырмауға бухгалтерлік есептің маңызы
зор, өйткені кәсіпорынның шығындары жоғарылап тауар бағасы артатын болса
онда ол кез-келген адамға немесе мемлекетке әсер етуі мүмкін. Сол себептен
бухгалтерлік есеп материалдың сақталуы, шығындар нормасының төмендеуі,
материалдарды тиімді қолдануы туралы мәліметтерді жинақтайды. Өнім сапасы
халықаралық талаптарға сай болуы немесе ИСО 9000: 2001 сапа сертификатына
сай өнім шығару. Өндірістегі материалдар есебін дұрыс жүргізілуі
кәсіпорынның таза табыс табу мүмкіндігіне осы тұстан басталғандықтан
жауапкершілік, ұқыптылық, ізденпаздық және басқару қабілетін өте жоғары
талап етеді.
Өндірістегі материалдар субъектісі айналымдық қорының негізгі бөлігі
болып табылады. Оның құрамына шикізаттар мен материалдар, жартылай
фабрикаттар, отын және аяқталмаған өндіріс, тауарлар кіреді. Тауарлы-
материалдық қорлар есебінің жалпы принциптері бухгалтерлік есептің №:7
Тауарлы-материалдық қорлар есебі стандарты негізінде ұйымдастырылып,
мұнда есептің негізгі бағыттары көрсетілген:
- Тауарлы-материалдық қорлар өзгерісі;
- Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны және бағалануы;
- Шығындардың есептелуі;
- Есеп берудегі айқындама.
Нарықтық экономика жағдайында материалдық қорлардың айналымдылығын
жоғарылату маңызды және нақты көрсеткіші болып табылады. Негізінен
кәсіпорындарда материалдардың үлес салмағы өнеркәсіптерде 70-75% құрайды,
яғни табыс түсірудің қайнар көзі болып табылады. Менің негізгі мақсатым
Ақ-қаймақЖШС-де жүретін тауарлы-материалдық қорлардың алатын орнын, оның
ұйымдастырылу тиімділігін, оның дұрыс бағалануын анықтау қажет.
Дипломдық жұмысымдағы негізгі мақсатым төмендегі мәліметтерді қарастырып
шығу:
- Тауалы-материалдық қорлардың бухгалтерлік есебі;
- Тауарлы-материалдық қорларды бағалау мен жіктеу;
- Қоймадағы материалдар есебінің ұйымдастырылуы;
Тауар мен қамтамасыз ету негізінде құрылды. 2000жылы 21-қаңтар айында Ақ-
қаймақ жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып (№12421-1958-ЖШС)
тіркелді.
Елбасының аграрлық саясатты дамыту бағдарламасы сәйкес ауыл
шаруашылығының өнімдерін дамыту керектігі жолдауда басып айтылған балатын.
Бухгалтерлік есептің кәсіпорын экономикасының жоғары өркендеуіне зор үлес
қосады. Өйткені бухгалтер міндеті, жауапкершілігі, өнімнің бағасы мен
сапасының жоғоры болуына үлкен үлес қосады.
1. Өндірістегі материалдар есебі есебі.
1.1 Өндірістік материалдар есебін ұйымдастыру және жетілдіру
Өндіріс процесіне еңбек құралдары мен қатар материалдық қорлар еңбек
заттары ретінде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы еңбек заттары
өндіріс процесіне бір-ақ рет қатысадыжәне олардың құны өндірілетін өнімнің
материалдық негізін құрай отырып, өнімнің өзіндік құнын құрайды.
Тауарлы-материалдық қорлар келесідей активтер түрінде болады:өндірісте
пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған шикізаттар,
материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа да
материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект қызметі барысында сатуға
шығарылған дайын өнім, тауарлар.
Тауарлы-материалдық қорларды есепке алудың алдында мынадай негізгі
міндеттер тұрады: қорларды кіріске дер кезінде және толық есепке алу,
сақтау орындарындағы жағдайын "қадағалау; қорлардың қозғалысы бойынша
барлық операцияларды толық және дер кезінде құжаттау; көліктік-дайындау
шығындары мен дайындалған қорлардың өзіндік құнын уақытында және толық
анықтау; ішкі ресурстарды жұмылдыру мақсатында субъектіге қажет емес
материалдық қорларды сату.
Негізінен өндіріс барысында функционалдық ролі мен мақсаты бойынша барлық
материалдық қорлар негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Негізгілер-шығарылатын өнімнің заттай материалдық негізін құрайтын
материалдар болса, ал көмекші материалдар- өндірілетін өнімнің өзіндік
құнына кіргенімен негізгі материалдар сияқты оның заттай негізін құрай
алмайды. Ак-каймак ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының тауарлы
материалдық қорлары- ол сут болып табылады.
Негізгі өндіретін өнімі: Сүт, Қаймақ, Сүзбе, Айран т.б
Өндіріс процесінің жүргізілуі:
1. Қоймаға сүтті қабылдау
2. Сүттің майлылығын тексеру
3. Қоймадан сүттерді цехтарға жөнелту
4. Цехтарда сүтті қайнату немесе өңдеу
5. Лабораториялық тексеруден өткізу
6. Дайын өнімді қоймаға жөнелту
7. Қоймада тоңазытқыштарға бөліп орналастыру
8. Жеткізушілерге қоймадан дайын өнімді босату
9. Тапсырыс бойынша клиеттерге жеткізу
Ак-каймак ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының өнімдерін өндіру үшін
келесі кәсіпорындар қамтамасыз етеді:
1. ИП Орынбаев
2. ИПҚұрбанбаев
3. Сайрам ауданының тұрғындары
4. Базар АК өнімдері
жабдықтаушылар бізге өз өнімдерін жеке автокөліктері арқылы жеткізеді.
Біздің шығарған өнімімізге нарықта сұраныс жоғары болғандықтан
бізге басты сұраныс берушілер:
1. Облыстық онкологиялық аурухана.
2. Облыстық балалар аурухана.
3. Қалалық перзентхана.
4. №74 мектеп
5. ХҚТУ-асханасы
6. Қарлығаш балалар үйі
7. Қалалық жұқпалы аурулар емханасы ж\е т,б
облысымыздың, ауданымыздың, қаламыздың ауруханалары мен бала-бақша және
жеке сауда орындары болып табылады және де одан басқа сут өнімдерімізді
кәсіпорындарға келісім шарт арқылы сата аламыз. Мемлекетіміздің сүт
өнімдеріне деген тапсырысы бойынша тендерге өз тауарымызды ұсыну арқылы
өткіземіз.
№ кесте 1
Ақ-қаймак ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының өнімін қалаларға,
аудандарға, ауылдық жерлерге жеткізу мен Фарм-Трейд ЖШС, ЭкофармЖШС,
Шаян ЖШС –рі мен келісім-шарт арқылы жұмыс жасайды
Ак-каймак ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының делдалдық сауда -саттық
жасайды. Масло-Дел ЖШС, 3-Желания ЖШС, Нурлы-ТанЖШС, МаслоделЖШС,
өнімін қаладағы клиеттерге жеткізу.
Тауарлы-материалдық қорларды тиімді қолдану мәселелерін сүт өнімдерінің
майлылығын жоғарлату өнімнің сапасына нұқсан келтірмейтін арзанырақ
материалдармен ауыстыру, өндіріс қалдықтарын анықтап тиімсіз шығындарды
максимальді түрінде жойып, шаруашылық айналымына қайталанбалы ресурстарды.
Бұл сауалды шешуде бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуының маңызы зор.
Бухгалтерлік есеп материалдардың сақтануы, шығындар нормасының
төмендетілуі, тиімді қолданылуы туралы мәліметтерді жинақтайды.
Тауарлы-материалдық қорлар есебінің негізгі міндеттері:
- операциалардың құжаттарда уақытылы және дұрыс көрсетілуі,
материалдардың түсуі мен босатылуы, дайындалуы бойынша шынайы
мәліметтер мен қамтамасыз ету;
- материалдардың сақталу орындарында және барлық қозғалыс кезеңдерінде
сақталуын бақылау;
- қордың бекітілген нормасының сақталуын бақылау;
- қойма қорларының жағдайын бақылау;
- қажет емес және артық материалдарды анықтап, олардың өткізілуін
бақылау;
- өндірісте материалдардың қолданылуын жүйелі бақылау;
- дайындалған қорлардың нақты өзіндік құнын және көлік дайындау
шығындарын дұрыс және уақытылы анықтау;
- көлік дайындау шығындарының өндірістің өзіндік құнына дұрыс аударылуын
бақылау;
- тауарлы-материалдық қорлар бойынша субъектінің есептік саясатының
сақталуын және дұрыс қалыптасуын бақылау.
Жабдықтау және қойма шаруашылығының, салмақ өлшеу шаруашылығының дұрыс
ұйымдастырылуы үшін әр қоймаға бұйрықпен материалды-жауапты тұлға
белгіленеді, материалды жауапкершілік туралы келісім- шарт түзіледі.
Қоймалар тура таразылармен, өлшеу приборларымен, өлшеу ыдыстарымен
қамтамасыз етілуі керек. Бірнеше қойма болған жағдайда материалдарды
топтары бойынша жинақтау қажет, яғни өнеркәсіптік тауарлар қоймасы,
жарылғыш заттар қоймасы және тағы басқалары. Бұл техника қауіпсіздігін
сақтау және материал-дарды қабылдау, босату, тексеру үшін қажет. Цех
қоймаларынан материалдарды талап етуге құқы бар тұлғалардың тізімі
бұйрықпен бекітіледі. Материалдар орталықтандырылып, базистік қоймалар-дан
цехтық қоймаларға немесе тіке жұмыс орнына графикке сәйкес жеткізілуі
мүмкін. Мұндай жағдайда график бойынша материалдар-дың уақытылы
жеткізілуіне және сақталуына жауапты тұлғаларды тиянақтау қажет.
Өндіріс барысында материалдар үш топқа бөлінеді және әр түрлі қолданылады.
1. Толығымен тұтынылады-шикізат, материалдар.
2. Шикізаттан- дайын өнімге
3. Жеке дайындалатын өнімдер
Атқаратын ролі және бағыты бойынша өндіріс процесінде барлық материалдар
негізгі және көмекші материалдарға бөлінеді.
Негізгі материалдар дайындалып жатқан өнімге оның материлдық негізін құрай
отырып енеді: мысалы, машина өндірісінде, мақта-мата өндірісінде, ұннан
пісіруде.
Көмекші материалдар негізгі материалдар сияқты өндіріліп жатқан өнімнің
құрамына кіреді, бірақ негізгі сияқты оның материалдық негізін
қалыптастырмайды. Олар негізгі материалдарға сапасын өзгерту мақсатымен
қосылып отырады, мысалы, жиhаз дайындау барысындағы бояу, лак және басқа
фурнитура.
Өндіріс процесінде бағыты және қолданылу әдістері бойынша материалдарды
келесі түрлерге бөлуге болады: шикізаттар мен материалдар өндіріліп жатқан
өнімнің заттық негізін құрайды. Шикізат деп ауыл шаруашылық өнімдерін (
жүн, мақта, бидай т.б )
Немесе өнеркәсіптің өндіру саласын атайды (мұнай, газ). Материал-дар деп
өнеркәсіптің өңдеу саласының өнімдерін айтамыз (металл, мата, тері).
Сатылып алынған жартылай фабрикаттар, орағыш бұйымдар, конструкциялар және
бөлшектер-бұл кәсіпорындарда әрі қарай өңдеуге арналған және дайындық
стадиясынан өткен материалдық құндылықтар. Қолданылу орны бойынша
материалдар сатып алынған және меншікті өндіріс жартылай фабрикаттарына
бөлінеді. Орағыш бұйымдар, конструкциялар шығарылып жатқан өнімді орау үшін
өндірістік кооперация ретінде сатып алынады, олар жинау шығындарын қажет
етеді.
Ак-каймак ЖШС Шымкент балалар сут фабрикасының тауарлы-материалдық
қорлар - өндіріс циклінде қолданылатын әртүрлі еңбек заттары. Олар
өндіріс процесінде тұтынылып, өзінің құнын өндірілетін өнімге толығымен
аударады.
Бухгалтерлік есептің №7 Тауарлық-материалдық қорлар есебі
стандарттарына сәйкес тауарлы-материалдық қорларға мыналар жатады:
- шикізат, материал, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен
құрамдас бұйымдар, құрылғылар мен тетіктер, отын, ыдыс (қап,
қорап, жәшік т.б.) және ыдыс материалдары, қосалқы болшектер,
өндірісте қолдануға немесе жұмыстар мен қызметтерді
орындауға арналған басқа да материалдық қорлар.
- Аяқталмаған өндіріс;
- Субъектінің іс-әрекет барсында сатуға арналған дайын өнімдер,
тауарлар.
Материалдар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін ғылыми-негізделген
жіктемені, есеп бірлігін таңдау мен бағалау өте маңызды.
Материалдық қорлар былайша жіктеледі:
- негізгі материалдар – шығарылатын өнімге заттық негіз жасап
оның материалдық негізін (ұн-нан пісіргенде, тері-аяқ-киім
тіккенде, ағаш жиһаз өндірісінде) құрайды;
- көмекші материалдар-өндірілетін өнімге белгілі бір қасиеттер
даратады (мысалы, бояаулар, желімдер, лактар және т.б.)
Сонымен қатар материалдар синтетикалық шоттар бойынша (шоттардың
жоспарын қолдану нұсқаулығына сәйкес) мынандай топтарға жіктеледі:
▪ 1310 Шикізаттар мен материалдар ескі шотта бойынша 201-208-
субъектіге тиісті өндірілетін өнімнің негізін құрайтын немесе
оны өндіруге қажетті негізгі компонент болып табылатын
негізгі материалдар (бұған құрлыс материалдары да кіреді) мен
шикізаттардың өнім өндірісіне қатысатын немесе шаруашылық
қажеттіліктеріне, техникалық мақсаттарға, өндірістік
процестерге жәрдемдесу үшін тұтынылатын қосалқы материалдардың
қайта өңдеуге арналған ауыл шаруашылық өнімдерінің нақты бары
мен қозғалысы есептеледі.
▪ 1312 Отын шоты –көлік құралдарын пайдалануға, өндірістік
технологиялық қажеттіліктеріне арналған мұнай өнімдерінің
(мұнай, дизелдік отын, керосин, бензин және басқалар), электр
қуатын өндіру және ғимаратты жылытуға қажетті қатты (көмір,
торф, отын және басқалар) және газ тәрізді отын, өндіріс
қалдықтары мен қатты отын ретінде (үгінді, жоңқа) екінші рет
пайдаланатын қайталама материалдардың нақты бары сонымен бірге
қозғалысын есепке алуға арналған.
▪ 1313 Ыдыс және ыдыстық материалдар шотында ыдыстардың барлық
түрінің (ыдыс, қап, күбі, бөшек, қорап, жәшік және т.б.)
(шаруашылық мүлкі ретінде пайдаланылатындардан басқасы), сондай-
ақ ыдысты дайындау мен жөндеуге (жәшіктерді жинауға қажетті
тетіктер, бөшкені жөндеу, қалақ, бөлшектер, темір құрсаулар және
т.б.) арналған материалдар мен тетіктер есептеледі. Вагондарды
биржаларды, кемелерді тиелген өнімді сақтауды қамтамасыз ету
мақсатымен қосымша жабдықтауға арналаған керек жарақтар.
▪ 1314 Қосалқы бөлшектер шоты- жөндеу жұмыстарын жүргізуге
машиналар мен құрал жабдықтардың, көлік құралдарының
бөлшектерін ауыстыруға арналған, негізгі іс-әрекетке
қажеттіліктеріне алынған немесе дайындалған бөлшектердің
сондай-ақ запастағы және айналымдағы автомобиль шиналарының
нақты бары мен қозғалысын есептеуге арналған. Мұнда толық
жинақты машиналардың, жабдықтардың қозғалтқыштардың
түйіндердің, агрегеттардың субъектінің жөндеу шеберханаларында,
техникалық айырбас пунктері мен жөндеу зауыттарындағы айырбас
қорларының қозғалысы назарға алынады.
▪ 1315 Басқада материалдар шотында өндіріс қалдықтары (ағаш
кесінділері, қиындылар, жаңқа және т.б.) түзетілмейтін ақау
негізгі құралдарды есеппен шығарғанда қалған бөлшектер есепке
алынады.
▪ 1316 Басқа жаққа өнделуге берілген материалдар шоты басқа
жаққа өңдеуге берілген және олардан алынған бұйымның өзіндік
құнына кіретін материалдардың қозғалысы ескеріледі. Басқа
жақтағы субъектіге төленген материалдарды өңдеу бойынша
шығындар өңдеуден алынған бұйымдар есептелетін шоттарды дебетіне
тікелей жатқызылады.
▪ 1317 Құрылыс материалдары шотын субъект салушылар
қолданылады. Мұнда тікелей құрылыс, монтаж жұмыстарында
қолданылатын материалдарың құрылыс детальдарын жасау үшін, үйлер
мен ғимараттардың конструкциялары мен бөліктерін салу, тұрғызу,
өңдеу үшін, құрылыс конструкциясы мен детальдары, сондай-ақ
құрылыс тіліктері үшін (жарылғыш заттар және т.б.) қажетті
туарлы-материалдық қорлардың бар-жоғы мен қозғалысы ескеріледі.
1.2 Тауарлы -материалдық қорларды бағалау түрлері және ХБЕС-да
есептелуі ерекшелігі мен кемшіліктері ... .
Тауарлы – материалдық қорларды бағалау 2 ҚЕБХС сәйкес қорлар екі
өлшемнің ең кішісі мен өзіндік құнның және өткізудің таза құнымен бағалану
тиіс.
Қорлардың өзіндік құнына қорларды қазіргі тұрған жеріне дейін жеткізуге
кеткен шығындар мен өңдеуге, алуға жұмсалған шығындар кіреді. ТМҚ есебі
БЕС 7 сәйкес алуға кеткен шығындарға сатып алу бағасы, шеттен әкелу бажы,
жабдықтаушы ұйымдар төлеген делдалдық сыйақылар, көліктік дайындау
шығындары мен қорларды алуға тікелей байланысты басқада шығындар кіреді.
7БЕС 4 т. Сәйкес ТМҚ өткізудің таза құны әдеттегі іс-әрекет барысында
көзделетін сатуы алым бағасына тең минус сатуды ұйысдастыру мен жинақтап
құрастыру шығындары алынады.
Өндіріске босатылған материалдыар құнын анықтаған кезде ТМҚ 7 БЕС
мен ҚЕБХС 2 Қорлар ұсынылған бағалау тәсілдері қолданылуы мүмкін:
ЖШС Ак-каймак өздерінің тауарлы-материалдық қорларында орташа
өлшемдік құн саясатын жүргізіп келеді.
➢ орташа өлшемді құн бойынша – есепті кезеңде қозғалыс болған
әрбір түрдің есепті кезең соңында қолданылмағандардың да
өндіріске болсатылғандардың да бірлік орташа құнын есептеулер
мен анықтауларлды қолдануға негізделген,
➢ ФИФО- есепті кезең соңында есепте тұрған материалдарды құнын
ескеріп есепті кезеңді алғашқы сатып алудың өзіндік құны бойынша
материалдарды есептен шығаруды болжайды. Яғни алдымен есепті
кезең соңында падаланылмаған өзіндік құн анықталады.
➢ Ерекше теңестіру (идентификация), ұқсастыру - әдетте өзара
бірін- бірі ауыстырмайтын және арнайы жобалар тапсырыстарға
арналған таруалы –материалды қорлар бірлігінің өзіндікм құны
есептеледі (жұмасалған атериалдарды бағалау мақсатымен әрбір
партияны түгендеуді өткізуге жалғасқан, материаладары пртиялық
есептеуді ұйымдастыру мүмкіндігі бар болса, қолданылады)
➢ НИФО- кейін түсті-бірінші кетті бағалары бойынша
материалдарды есептен шығаруды шамалайды. Бұл тәсілде материалды
босату бағасын түскен бағасы мен теңестіру үшін түзетулер қажет.
Бұл тәсіл орнын толтыру бағасы тәсіліне ұқсас.
➢ Стандарттық баға- нормативті өзіндік құн. Өндіріске босатылған
материалдар стандартты бағалары бойынша бағаланады. Нақты баға
мен норативтінің арасындағы айырмашылық жеке шотта жиналады.
Материлдарды әр түрлі тәсілмен бағалаудың кемшіліктері мен артықшылықтарын
қарастырайық ;
ФИФО Орташа Ерекше НИФО Стандартты
өлшемді теңестіру құн
Ескірген Қорларды Түгендеуді Материал Нормативті
Кемшіліктерөндірістік және өткізу үшін босатудың құн
шығындарға өндірістік көп еңбек әрбірі үшін ағым-дағы
ұшыратады, шығындарды сіңіруді кейінгі құнды
пайданы шынай қажет етеді,тапсырыстық көрсетпеуі
көтереді жәнемәнінен қосымша бағасын мүмкін және
қорлар есебінбасқаша шығындарға анықтағанда қорларды
күрделендіредбағалауға ұшыратады көп күш бағалау
і әкеледі. салуды талап шығындыққа
етеді. Босатусай емес
бағасын
түскен құнмен
теңсетіру
үшін тұрақты
түзетулерді
талап етеді
ТМҚ шын Қолданылуы Қорларды Қорларды жәнеҚорлар
Артышылықтабағалауды қарапайым, және өндіріс-тік есебін
ры жүргізеді есеп саны өндірістік шығындар-ды жеңілдетеді,
өте аз шығындарды шынай бағалауөйткені
шамада нақта жүргізеді құн-ды
бағалауға тіркеудің
әкеледі қажеттілігі
жоқ
2-кесте
ХҚЕС-на көшудегі қорларды есепке алудың ерекшелігімен айырмашылығы
Қорлар кәсіпорынның едәуір маңызды активтерінің бірі және түсімдерінің
негізгі көздерінің бірі болып табылады. Қорларды есепке алудағы басты
мәселелердің бірі актив ретіңде тануға және келесі кезеңдер-де тиісті түсім
танылғанға дейін ауыстыруға жататын шығындардың көлемін айқындау болып
табылады. Еселке алу жүйесі қорларды сатып алуға жұмсалған шығындар мен
өнім өндіруге жүмсалған шығындарды бөліп көрсетуге, яғни шығыс қүрамасы
ретінде қорлардың дайындалу процесінің аяқталатын және кәсіпорын қызметінің
мәні болып табылатын өндіріс процесінің басталатын шекарасын айқындауға
тиіс. Егер қорларды осылайша сатып алу шығындары және өндіріс шығындары деп
бөлмесе, онда бизнестің тиімділігін бағалау және бақылау едәуір қиынға
соғады. 2-ХБЕС барлық материалдық-өндірістік қорларға қолданылады, оған:
■ құрылыс шарттары бойынша туындайтын аяқталмаған өндіріс (11-ХБЕС);
• қаржы құралдары (З9-ХБЕС);
■ ауыл шаруашылығы қызметіне және ауыл шаруашылығы өнімін жинау
кезіндегі сол өнімге байланысты биологиялық активтер (41-ХБЕС) кірмейді.
Стандарт:
• ауыл және орман шаруашылығы өнімдерін, сондай-ақ минералдық
рудалардың өнеркәсіптің осы салаларында сынақтан өткен әдістемелеріне
сәйкес ықтимал таза сату бағасы бойынша бағалануы мүмкін бөлігін
өндірушілер;
• сату шығыстарын алып тастай отырып,
өз қорларын әділ құны бойынша бағалайтын тауар брокерлері мен
трейдерлер иелігіндегі қорларды бағалауға қолданылмайды.
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес қорлар былайша
жіктелуі мүмкін:
• Дайын өнім өндіруге (немесе қызмет көрсетуге) арналған, сондай-ақ
өндірістің өзін қамтамасыз етуге арналған шикізат пен материалдар.
Өндіріске арналған тауарлар мен материалдарға тиесілі шығындар 1310-
Шикізат және материалдар шотындағы қорлардың бабы ретінде керсетіледі.
■ Аяқталмаған өндіріс - дайын болу дәрежесіне жетпеген өнім,
кейіннен соңына дейін дайындалатын жартылай фабрикаттар.
Өндірістік процеске тартылған шикізат пен материалдарға жұмсалған
шығындар, сонымен қоса, атап айтқанда, шикізат пен материалдарға
жатқызылған еңбекке жұмсалған тікелей шығындар, сондай-ақ қосымша
өндірістік шығындардың тиісті үлесі 1340-Аяқталмаған өндіріс шотында
көрсетіледі. '
Кәсіпорын шығарған және сатуға арналған дайын өнім. Аяқталған, бірақ
сатылмаған тауар бірліктеріне жататын шығындар есептік кезеңнің аяғында
қорлар бабындағы 1320-Дайын өнім шотында көрсетіледі.
■ Қайта сату үшін сатып алынған және сақталған тауарлар (1330-
Тауарлар шоты).
Барлық тауар қорлары екі жалпылама сипаттмалармен ерекшеленеді: сауда
компаниясының меншік құқығына жатады; тұтынушыларға сату үшін толығымен
дайын болады.
■ Қайта сатуға арналған мүлік(жер, үй, жабдықжәне т.б.) Қорларды
бағалау процесін негізгі үш сатыға белуге болады: қорларды бастапқы бағалау
(өзіндік қүны), басталқы танудан кейін және қорларды өндіру немесе сату
үшін есептен шығарған кезде бағалау. 7-ҚБЕС талатарында қорлардың өзіндік
құнын қалыптастыру белігіне 2-ХБЕС сәйкес келеді: қорлардың өзіндік қүнына
қорларды сатып алуға, қайта өңдеуге жұмсалған барлық шығындар және олардың
ағымдағы жай-кұйіне және ағымдағы орналасқан жеріне жеткізу мақсатында
шыққан басқа да шығындар кіруге тиіс.
1. 7-ҚБЕС бойынша, 2-ХБЕС бойынша сатып алуға жүмсалған шығындар:
сатып алу бағасы - сатып алушының бағасы;
сырт жерден әкелуге баж - импорт бажы және басқа өтелмейтін салықтар;
делдалдық ұйымдарға төленетін комиссиялық сыйақы;
көліктік-дайындау шығыстары - тасымалдауға,
өңдеуге жұмсалған шығыстар;
қорларды сатып алуға тіке байланысты өзге де шығыстар, объектіні сатып
алуға тікелей байланысты басқа да шығыстар.
2-ХБЕС-ның 11 -тармағында делдалдық ұйымдарға комиссиялық сыйақылар
туралы еш нәрсе айтылмаған, бірақ олар қорлардың өзіндік құнына кірмейді
деген сөз емес. Олар объектіні сатып алуға тікелей байланысты баска
шығыстар ұғымына кіреді. Сауалдар туындамас үшін, ең қолайлысы, кәсіпорын
есеп саясатында кәсіпорынның басқа шығыстар ба-бына кіргізетін
шығыстарының барлық түрлерін ашып көрсетуі тиіс.
Мысалы: делдалдық ұйымдарға төленетін, олар арқылы қорлар сатып
алынатын сыйақылар; қорлар сатып алуға байланысты ақпараттық және
консультациялық қызмет көрсеткені үшін ұйымдарға төленетін сомалар және т.б
2. Қайта өңдеуге жұмсалатын шығындар - шығарылатын өнімдердің нақты
түрлеріне тікелей байланысты тіке шығындар:
- шикізат шығындары; еңбек шығындары;
- өндірістік үстеме шығыстар - өндірілетін өнімнің құнына тіке
жатқызуға болмайтын, бірақ дайын өнім шығарғанда қорларды қайта өңдеуде
орыналатын шығыстар (мысалы, қосалқы өндірістік цехтардың шығындары,
өндірістік үй-жайларды жалға алу бойынша шығындар, өндірістік үй-жайларды
ұстау бойынша шығындар және т.б.)- Ең алдымен өндірістік үстеме шығыстар
(тұрақты жәме ауыспалы)үстеме шығыстар шотында жинақталады, ал содан кейін
жүйелі негізде бөлінеді. Үстеме шығыстарды бөлу базасы барынша дәрежеде
үстеме шығыстар мен өндіріс көлемі арасындағы өзара байланысты көрсетуі
тиіс. Үстеме шығыстарды бөлу базасын белгілеу бойынша бірыңғай ереже жоқ.
Кәсіпорын өз өндірісінің өзгешелігіне сәйкес өзінін бөлуге арналған базасын
өзі айқындайды және оны кәсіпорынның есеп саясатында көрсетеді.
Қайта өңдеу бойынша шығындарға жумсалған тұрақты қосымша шығыстарды
бөлу қалыпты жағдайларда жүмыс істеген кезде кәсіпорынның өндірістік
қуатына негіздегеді. Қалыпты қуаттылық - бүл сату қажеттілігін
қанағаттандыру үшін қажетті өндірістік қуаттың орташа жылдық дең-гейі. Яғни
кәсіпорын өнімінің жалпы өндіруге болатын көлемінің емес, өндіруі ықтимал
көлемінің нақты өлшемі. Қалыпты қуаттылықтың көлемі сұраныстың ауытқуларына
(маусымдық, кезеңдік және т.б.) сәйкес түзетілуі тиіс. 1-айырмашылык. 7-
ҚБЕС-ның 8-тармагы - ТМҚ-ды қайта өңдеуге жумсалеан шыгындареа тек қана
тікелей шығындар кіргізілді.
2-ХБЕС-на сөйкес тікелей шыәындардан өзге. қайта өңдеуге жумсалеан
шыгындареа тіркелген (түрақты) және қорларды дайын өнімге қайта өңдеу
процесінде туындайтын ауыспалы шығындардың теңбе-тең сомасы кіреді.
2-айырмашылык. 2-ХБЕС элементтер бойынша мұндай топтастыруды
белгілемейді. Өнім шығаруға жүмсалған шығындарды есепке алу мәселелеріне
арналған ХҚЕС-ның жеке стандарты жоқ. 2-ХБЕС-да (Қайта өңдеу құны
бөлімшесі) кәсіпорынның езінде дайындалған өнімді бағалау мәселелері
ішінара қозғалады. 2-ХБЕС-ның 12-тармағында шығындарды толық белудің әдет-
тегі әдісін қолдану үсынылады: енімнің қүнына (қорлар-ды қайта өңдеуге)
өндіруге жұмсалған тікелей шығын-дар, сондай-ақ енімді дайындауға
байланысты (шикізат-ты дайын енімге қайта өңдеген кезде) турақты және
ауыспалы қосымша ендірістік шығыстар кіреді. Тікелей шығындарға: шикізат
пен негізгі материалдар, өндірістік жүмысшыларға есептелген жалақы және
тағы басқалар сияқты өнімнің өзіндік құнын тікелей жатқызуға болатын
шығындар жатады. Жанама өндірістік шығыстар кезеңділігі белгілене отырып,
таңдап алынған базада өндірілетін өнім арасында теңбе-тең бөлінеді.
Стандарт ауыспалы және тұрақты жанама шығыстарды бөлудің ерекше ережесін
белгілейді.
Турақты үстеме өндірістік шығыстар өндіріс көлеміне тәуелсіз езгермей
қалатын жанама өндірістік шығындар болып табылады (өндірістік үйлер мен
жабдықтар-дың амортизация, оларды жөндеу және қызмет көрсету бойынша
шығыстар; цехтар мен өзге де цех қызметкерлерін басқару аппаратын үстауға
шығыстар жәнет.б.).
Ауыспалы өндірістік үстеме шығыстар шикізаттың жанама шығындары және
жанама еңбек шығындары сияқты өндіріс көлемінің өзгеруіне тікелей немесе
тікелей дерлік тәуелді болатын жанама үстеме шығыстар болып табылады.
3. Өзге шығындар - қорларды белгіленген жерге дейін және тиісті
жағдайға жеткізуге тікелей байланысты шығындар.
3-айырмашылык. Шығындардың бәрін бірдеп қорлардың өзіндік құнына
кіргізуге болмайды және 2-ХБЕС қорлардың өзіндік құнынан шығарылатын және
олардың пайда болуы кезеңінде ағымдагы шығыстар ретінде танылатын
шығындардың мысалдарын келтіреді: ә) шикізаттың, еңбектің нормативтен тыс
ысырап болуы немесе өзге де өндірістік шыәындар; 6} егер өндірістік
процестің келесі кезеңіне көшу үшін олар қажет болған жағдайда, сақтауга
жумсалатын шығындар;
в) қорларды олардың қазіргі тұрған орнына және жағдайына жеткізуге
байланысты емес әкімшілік устеме шыеыстар;
г) сатуға жұмсалатын шығындар;
Келіп түскен қорлар нысандарын ҚР Қаржы министрлігі 19.03.2004 ж.
бекіткен № 128 бастапқы есеп қужатта-рымен ресімделеді.
№ Нысанның № Нысанның аталуы Нысанды қолдану
1 ТМҚ-3 Кіріс ордері Жеткізушілерден н\е қайта
өңдеуден түскен кезде
2 ТМҚ-2 ТМҚ-ның қабылданғаны Жеткізушілер құжаттарының
туралы акт деректерімен сандық және
сапалық алшақтары бар,
сондай-ақ құжатсыз түскен
қорларды қабылдаған кезде.
3-Кесте
Дебит Кредит Операция мазмұны
Есеп беретін сомалардың есебінен сатып алу
1310 1250 Шикізат пен материалдар
1330 1250 тауарлар
1310,1330 3310 Жеткізушілерден шикізат пен
материалдар,тауарлар сатып алынды
Қорлар келіп түскен кезде шоттар корреспенденциясы.
4-кесте
Қорлардың әрбір түрін дайындаудың нақты өзіңдік қунын есептеп шығару -
өте күрделі мәселе, өйткені бұл едәуір еңбек шығынын және уақытты талал
етеді. Мүндай жайт кәсіпорынның есеп саясатында көрсетілуі тиіс. Мысалы,
бүл мынадай түрде көрсетілуі мумкін: Сатып алынатын қорлардың толық
өзіндік құнын қалыптастыру материалдар мен қорларды есепке алу бойынша
тікелей синтетикалық шоттарда жүзеге асырылады. Қорларды сатып алу бойынша
барлық шығыстар оларды кіріске алу сәтіне дейін белгілі болғандықтан
(көліктік. іссалар шығыстары, қосымша шығыстар төленіп қойылған, қорларды
пайдалануға дайындау бойынша операциялар кіріске алынғаннан кейін талап
етілмейді), қорлар сатып алу бағасына барлық туындаган шығындар қосыла
отырып, бірден есепке алынады. Сатып алынған қорлардың толық езіндік құнын
айқын-дау Ақ-қаймақ ЖШС мысалында: 240 000 теңге сомасына жеткізушінің
бағасы бойынша қаймақ 100 литр сатып алынды; Шымкенттен Павлодарға жеткізу
бойынша авто қызмет керсету - 25 000 теңге; делдалға шарт бойынша 2% - 4
800 теңге; жабдықтау менеджеріне іссапарға 11 200 теңге төленді. Барлық
жұмсалған шығын 281 000 теңге. Каймақтың 1 литрінің өзіндік құны (281 000 :
100) = 2 810 теңге. Бастапқы танудан кейін қорлардың өзіндік құны баланста
мына әдістердің бірі бойынша айқындалуы мүмкін:
➢ нақты шығындар бойынша есепке алу әдісі;
➢ норматив шығындар бойынша есепке алу әдісі - өндірістік
кәсіпорындар үшін;
➢ бөлшек бағалар әдісі - бөлшек сауда ұйымдары үшін. Нормативтік
шығындар әдісі шикізаттарды, материалдарды, еңбекті пайдаланудың
(белгіленген нормаларға сәй келетін) қалыпты нормаларын, олардың
тиімділігін және өндірістің қуатын есепке алады. Яғни дайын өнімнің
құны өндіріске жумсалған нақты нормаланатын шығыннан пайда болатын
ауытқуларды міндетті түрде талдай отырып. қандай да бір жоспарлы
калькуляциямен айқындалады. Жоспарлы калькуляциялар тұрақты түрде
тексеріліп отыруға және қажет болған жағдайда қайта қаралуға тиіс.
Норматив шығындар әдісі үздіксіз өндірісте қолданылады. Қорлар
бірлігінін. өзіндік құнының нормативі белгіленеді, ал қорлардың өзі
норматив пен қоймадағы қорлардың нақты санына кебейту арқылы бағалана-ды.
Нормадан тыс шығындар ағымдағы кезеңнің шығыстары есептен шығарылады.
Өндіріске есептен шығарғанда немесе сатқан кезде қорларды бағалау
Қорлардың өзіндік қүнын есептеу тәсілдерінің (әдістерінің) салыстыруын
қарастырайық. 7-ҚБЕС-ның 12-тармағьі 4 әдісті ұсынды: 1.Өлшенген орташа құн
2. ФИФО 3.ЛИФО және 4.Ерекше бірегейлендіру. 2-ХБЕС бізге 3 әдісті ғана
усынады.
1. 23-тармақ - арнайы жобалар үшін шығарылган және сатып алынған
қордың өзіндік құны жеке шығындар-ды ерекше бірегейлендіру арқылы
айқындалуға тиіс.
Бұл әдіс қорларды және өндірістің әрбір жеке бірлігі бойынша өткізілген
тауарлардың өзіндік құнын бағалау үшін аса тиімді негіз болып табылады. Бул
шығыстардың кірістерге дәл сайкес келуін қамтамасыз етеді және есептік
күнге қорлар құнының бағасы да дұрыс болады. Алайда жоғары құн және аса
жылдам емес айналым бойынша бірліктердің аса көп емес қорлары бар
кәсіпорындарды ғана есептемегенде, бұл бағалау әдісі тәжірибеде қолданыла
бермейді.
2. 25-тармақ - қалған қорлар үшін алғашқы келіп түсу - алғашқы
босату әдісі (ФИФО) немесе өлшенген орташа кұн әдісі пайдаланады.
Бұл әдістер бізге-7-ҚБЕС-нан белгілі. Қорларды есептен шығару сомасының
баланс керсеткіштеріне тікелей ықпалы бар, ол өткізілген өнімнің өзіндік
қунының келемі арқылы есептік кезеңдегі қаржылық нәтижелерге ықпалын
тигізеді, сондықтан кәсіпорын осылардың бірін таңдап алуға және өз
кәсіпорнының есеп саясатында белгілеуге құқылы. Мысалы, ФИФО әдісі.
Артыкшылыктаоы: қорлардың өзіндік құны есептік кезеңнің аяғында ағымдағы
бағаларғы жуықтайды. Қемшіліктері: бағалар көтерілген кезде - пайда өседі;
төмендеген кезде - пайда кемиді.
Орташа елшенген құн әдіс
Артықшылықтары - бағалардың өзгеру ықлалын есептік кезеңнің ішінде
қорлардың өзіндік қунына жумсартуға мумкіндік береді.
Қай әдісті тандаған жөн ? Осы жағдайда барлығы кәсіби пайымдау мен
өндірістің ерекшеліктеріне (өзгешелігіне) байланысты.
4-айырмашылық. ЛИФО әдісіне 2-ХБЕС-нда тиым салынған. Оны қолдану
есептілістің көрсеткіштерін бұрмалайды және компанияның шығындарын дұрыс
керсетпейді деп есептейді.
2-ХБЕС кәсіпорынның оларды пайдалану сипаты жағынан соған ұқсас барлық
қорлар үшін кәсіпорын бірдей формулаларды қолдануы тиіс деп айқындайды.
Сатудың ықтимал таза бағасы Жылдық қаржылық есептілікті жасаудың
алдында материалдық қорлардың нақты өзіндік қуны олардың нарықтық қунымен
салыстырылады
2-ХБЕС талаптәрының қорларды бағалау бөлігі 7-ҚБЕС-ның талаптарына сай
келеді: қорлар міндетті түрде өзіндік қунның және ықтимал таза өткізу
құнының (ЫТӨҚ) - осы екеуіндегі көлемнің ішіндегі ең азы бойынша бағалануға
тиіс.
Ықтимал таза өткізу құны - бұл жұмысты орындауға жумсалған ықтимал
шығындарды және өткізуге жумсалған ықтимал шығындарды шегергенде, іс барысы
қалыпты жүргенде, болжамды сату бағасы. Ықтимал таза өткізу құнына қатысты
2-ХБЕС талаптарын қалай түсінуге болады? Жыл ішінде сату бағасы төмендеген
не моральдық жағынан ескірген, немесе өзінің бас-тапқы сапасын ішінара
жоғалтқан қорлар (қондырылатын жабдықтан басқасы), егер ықтимал еткізу
бағасы бастапқы сатып алу (дайындау құнынан төмен болмаса, есептік кезеңнің
аяғында бухгалтерлік баланста ықтимал өткізу бағасы бойыншә көрсетіледі.
Ықтимал таза өткізу құнын есептеген кезде есептік кұннен кейінгі оқиғаларға
байланысты бағалардың ауытқулары ескеріледі. Баланстық құн мен ықтимал таза
өткізу құны арасындағы айырмашылық шығыс ретінде қарастырылады және
кірістер мен шығыстар туралы есепте көрсетіледі, яғни есептік жылдың
пайдасы кемиді. Соған қарай талаптарға сәйкес есептік кезеңде кәсіпорын бір
жағынан материалдар құнының жоғарылауына жол бермейді, ал екінші жағынан
осы кезеңге өзін сақтандырады. Сонымен бірге, материалдардың қорлары, дайын
өнім немесе тауарлар сақтау, кептіру, ағып кету салдарынан бүлінуі мүмкін,
ұсақ-түйек ұрлық салдарынан шығын болуы ықтимал Мұндай айырмашылықтар
кезеңдік түгендеу жүргізген кезде де туындауы мүмкін. Осындай жағдайларда
ХҚЕС ысыраптарды олардың пайда болуы кезеңінде танылуын талап етеді.
Қорларды бағалау есептілікті жасаған кезде жүргізіледі. Ықтимал таза өткізу
құны есептеу кезінде неғурлым сенімді куәліктерге негізделуі тиіс. Есептеу
кезінде бар қорлардың қандай мақсатқа арналғанын есепке алу қажет.
Тұжырымдамалы негізге сәйкес активтер кіріс әкеледі. Өз кәсіпорнымыздың
балансын тексеріп көрейік, қалдықта қанша және қандай қорлар бар екен.
Кейінгі уақытқа дейін кәсіпорында қорлар қаншалық-ты көп болса, соншалықты
жақсы деп есептеліп келді. Кәсілорында материалдық-техникалық жарақтандыру
проблемалары болғанда, мұндай жағдайда едәуір сақтандыру қорларын құру
қәжет болғанда - бул дұрыс та. Қазіргі жағдайларда тапшылық проблемасы
едәуір азайған, кәсіпарын материалдардың мол қорын жасамаса да болады.
Қорлар - жатып қалған қаражат, бул - пайдалануға болмайтын ақша.
Материалдық қорларды талдаған кезде төрт жіктеу белгілерін пайдалану
ұсынылады: құрылу мақсаты, турған жері, уақыты және атқаратын функциялары.
Қорларды қоймада сақтаудың оңтайлы мерзімдерін қалай айқындау керек?
Қорларды сақтаудың бірыңғай мерзімі жоқ, әр кәсіпорында өз өндірісінің
ерекше-ліктері болады. Сондықтан әрбір кәсіпорын материалдық қорлар үшін өз
нормаларын белгілеп, бекітуге тиіс. Мысалы, операциялық қорлар үшін:
шикізатпен қосым-ша материалдар - ең кеп дегенде 45 күнге дейін. Көптеген
кәсіпорындар өз өндірісінің ерекшеліктеріне қарай ақшаға қатысты аз
жүмсалатын, бірақ әр уақытта қолда болуға тиіс қорлардың көп
номенклатурасын қойма-да сақтауға мәжбүр болады. Осындай қорларға не-ғурлым
тән мысалдар қосалқы бөлшектер болып табылады. Қандай да бір тиын туратын
қосалқы белшектің болмауынан жабдық жөнделмей қалуы мүмкін. Қосалқы
бөлшектер үшін сақтау мерзімін - ең көп дегенде 60 күнге дейін белгілеуге
болады. Егер кәсіпорын қоймаларда қорларды сақтаудың нормативтік оңтайлы
мерзімін белгілесе, онда олардьң әрбір түрі бойынша қорлардың нақты
айналымдылығын есептеген жөн және жіктеу белгілері бойынша талдау жасау
керек. Егер қоймалардағы қорларды сақтаудың нормативтік мерзімдері
белгіленбесе де, бәрібір, олардың әрбір түрі бойынша (қорлардың топтары
бойынша) қорлардың айналымдылығына бағалау жасаңыз. Қорлардың айналымын
бағалау үшін мынадай формула пайдаланылады:
Қорлардың айналым Өткізілген тауарлардың өзіндік
құныдылығы ( айналымы)
Орташа
қорлар
Мұнда, өткізілген тауарлардың өзіндік құны - өндіріске жұмсалған
қорлардың жылдық көлемі (2-нысан, 020-жол). Орташа қорлар - қорлардың
орташа жылдық мәні (әдетте жылдың басындағы, сол сияқты аяғындағы ек-іге
бөлінген сома ретінде баланстың деректері бойынша айқындалады, алайда жыл
ішінде олардың өзгерістерін неғұрлым жан-жақты зерделеуге де болады)-
Кәсіпорын қорларының айналымдылығы неғурлым жоғары болған сайын, өндіріс те
солғұрлым тиімді және оның кәсіпорны үшін айналым капиталына қажеттілігі де
солғурлым аз болып табылады. Осындай көрсеткіш қорлардың қоймада жатқан
күндерінің орташа саны ретінде де айқындалады. Мұндай жағдайда формула
мынадай түрде болады:
Орташа қорлар
Қорлардың айналымдылығы (күндермен) = х
365
Өткізілген
тауарлардың өзіндік құны
Қандай қорларды ұзақ сақтаймыз, есептік күнге осы қорларды неге және
қалай бағалаймыз, соған жауап аламыз. Өтімсіз қорлардың бар екендігін
былайша белгілеуге болады.
Өтімсіз қорлар - бұл ұзақ уақыт пайдаланылмаған және кәсіпорынға керек
емес қорлар. Егер оларды өткізу мүмкін болмаса (мысалы, қорлар моральдық
жағынан ескірген немесе сақтау процесінде сапасы нашарлаған және т.б.),
онда олар активтердің өлшемдеріне сай келмейтіндіктен, яғни болашақта кіріс
әкелмейтіндіктен есептен шығарылуға тиіс.
Ақпаратты ашу
Қаржылық есептілікте мыналар ашылуға жатады:
- қорларды бағалау үшін бекітілген есеп саясаты; түрлері бойынша
қорлардың баланстық құны және жалпы баланстық құны;
- таза өткізу құны бойынша есепке алынған қорлардың баланстық құны;
- есептік кезеңнің ішінде шығыстардың сапасында танылған қорлардың
көлемі;
есептік кезеңде танылған қорлар құнының төмендеу (қалпына келу) көлемі;
қорлар құнын қалпына келтіруге алып келген жағдайлар (оқиғалар);
міндеттемелерді қамтамасыз ету үшін кепіл ретінде пайдаланылған
қорлардың баланстық қуны.
ХҚЕС: Қорлардың бағалануын есепке алу.
2-ХҚЕС-ына сәйкес қорлар (inventory - американша, stock - ағылшынша) -
мына активтер:
■ қалыпты қызмет барысында сату үшін арналған;
■ осылай сату ушін өндіріс процесінде, немесе
■ өндіріс процесінде немесе қызметтер көрсету кезінде пайдалану үшін
арналған шикізат немесе материалдар түрінде.
Демек, қорлар анықтамаға сәйкес мынадай үш санатқа бөлінеді:
1) шикізат пен материалдар (raw materials inventory);
2) аяқталмаған өндіріс [work-in-process (work-in-progress) inventory];
3) дайын өнім (finished goods) және тауарлар (goods). Қорлар компания
балансында актив ретінде танылады. Егер компанияға болашақта экономикалық
пайдалар ағысының ықтимылдығы болса, қорлардың құны немесе сеніммен өлшене
алатын бағасы болады. Әдетте компания қорларының құрамына олар бойынша
меншіктің заңды құқығы сатып алушыға көшкен қорлар енеді. Алайда
стандарттарда қарастырылған белгілі бір ережелер қолданылатын бірқатар
жағдайлар болады. Жыл аяғындағы оларға заңдылық құқық сатып алушыға көшкен
жолдағы тауарлар (goods in transit) есепті кезеңнің қорлары ретінде
көрсетіледі (сатып алушыда); консигнацияға берілген тауарлар (consigned
goods) консигнанттағы (меншік иесіндегі) қор ретінде көрсетіледі. Қорларды
еселке алудың аса маңызды мәселелерінің бірі оларды бағалау болып табылады.
2-ХҚЕС-ына сәйкес қорлар өткізу мүмкіндігінің өзіндік кұны мен таза кұны
сияқты екі шаманың ең азы бойынша бағалануы тиіс. Яғни компаниялар қорларды
қаржы есептілігінде төменгі баға ережесі бойынша көрсетуге тиіс. Оның
мәнісі - байыппен қарау болатын құндарының ең кемі бойынша бағаланады.
Компания бухгалтері қорлардың өзіндік құнына нелер қосылатынын және
қорлардың өзіндік құнынан шығарылатын әрі олардың пайда болуы кезеңінде
шығыстар ретінде танылатын шығындар тізбесін білуге тиіс. Компанияның есеп
саясатында қызмет ерекшелігіне қарай компания қорларының өзіндік құнына
қосылатын шығындар тізбесі белгіленуі тиіс. Сондай-ақ мүмкін болатын
өткізудің таза құны (ӨТҚ) не екенін, қандай жағдайларда қорлар ӨТҚ бойынша
бағаланатынын және ӨТҚ-ны айқындау әдісін білу қажет. Ең аз бағалауды
айқындаудың әдісі де немесе тәсілі де есеп саясатымен белгіленеді. Мүмкін
болатын өткізудің таза кұнының есеп-қисабы ең сенімді айғаққа, ягни есел-
кисап жасалған кезде өткізу ушін арналған қорлар шамасына негізделеді. Бул
есеп-қисаптар кезең аяқталғаннан кейін мұндай оқиғалар кезең аяғында болған
жағдайларды қандай да бір деңгейде дәлелдейтін қағидаларғаларға тікелей
қатысты бағаның немесе өзіндік құнының ауытқуын есепке алады.
Өткізудің таза құнына дейінгі барлық есептен UJbifa-рулар және
қорлардың барлық ысыраптары есептен шығаруды жүзеге асыру немесе ысырап
болған кезеңдегі шығыстар ретінде танылуы тиіс.
Қаржы есептілігін ХҚЕС-ына сәйкес жасайтын ұйымдар шоттардың жұмыс
жоспары ұйым қызметінің ерекшілігіне орай Нұсқаулықка сәйкес жасалатынын
казақстандық компаниялардың бухгалтерлері біледі. Қазақстан Республикасының
заңнамасына және құрылтай құжаттарына сәйкес. Нұсқаулыкта белгіленген
тәртіппен қызмет қажеттілігіне қарай ұйым син-тетикалық және талдамалықтар
ашады.
Тауарлық топтар әдісі
Тауарлық топтар әдісін пайдаланған кеэде Ақ-қаймақЖШС мысалында;
Баланста 31.12.2005 ж. қорлар компания тауарларының әрбір тобы бойынша ең
аз мәндегі сома ретінде 346 900 теңге (290 000 + 28 800 + 28 100)
мөлшерінде көрсетілетін болады.
Бухгалтерлік есепте компания бухгалтері 31.12.2005 ж.
мынадай жазба жасайды:
Д-т 7216 - Қорлардың өзіндік қүнын ӨТҚ-ға дейін есептен шығару
жөніндегі шығыстар - 400 теңге
К-т 1361 - Қорлардың өзіндік құнын ӨТҚ-ға дейін жеткізу жөніндегі
резерв - 400 теңге (346 900 - 347 300)
Бухгалтерлік баланста мынадай ақпарат болады:
Қысқа мерзімді активтер:
Қорлар - 347 300 теңге
Қорлардың өзіндік құнын ӨТҚ-ға дейін жеткізу жөніндегі резерв
- (400) тенге
Жиыны - 346 900 тенге
Тікелей есептеп шығару әдісі.
Д-т 7216 - Қорлардың өзіндік құнын ӨТҚ-ға дейін есептен шығару
жөніндегі шығыстар - 400 теңге
К-т 1330 - Тауарлар - 400 теңге (340 900 - 347 300)
Бухгалтерлік баланста мынадай ақпарат болады:
Қысқа иерзімді активтер:
Қорлар - 346 900 тенге
Қорларды өткізудің таза құнына дейін есептен шығару ережесі.
Қорларды өткізудің таза құнына дейін есептен шығарған кезде қорлардың
арналуына негізделген белгілі бір ережелерге сүйену қажет:
➢ Егер қорлар өткізу үшін арналса, онда есеп-қисап өткізудің ағымдағы
рыноктық бағалары негізінде жүргізіледі.
➢ Егер қорлар жасалған шарттар бойынша сатуға арналса, онда есеп-
қисап шартты орындау үшін арналған көлемде контракті бағалары
бойынша жүргізіледі. Шарт бойынша қажеттен асып кеткен қорлар
ағымдағы рыноктық бағалар бойынша қайта бағаланады.
➢ Егер шикізат пен материалдар негізінде шығарылған дайын өнім
өзіндік құнына тең немесе асырылған бағалар бойынша сатылатын болса,
шикізат пен материалдар қайта бағаланбайды. Егер мұндай сенімділік
жоқ болса, шикізат пен материалдар олардың қалпына келтіру қуны
(ауыстыру қуны - replacement cost) бойынша қайта бағаланады.
Өткізудің таза құнын бағалау әрбір есепті кезеңде дүркін-дүркін
жүргізіледі. Өткізудің таза құнына дейінгі қорларды бастапқыда ішінара
есептен шығаруға әкеп соққан жағдайлар өзгергенде, есептен шығарылған сома
қорлардын. өзіндік құнын сипаттайтын шамаға дейін өтеледі (жаңа баланстық
құны өткізудің өзіндік құны мен таза құнынан ең аз мәнде болуы тиіс). Ақ-
қаймақ ЖШС –нің мысалында. Өткізудің таза құны бойынша оның сату бағасы
төмендеуінен ескерілген қор бабы әлі де келесі есепті кезеңнің аяғына қорда
қала береді, ал оның сату бағасы артқан.
Өткізудің таза ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz