Өнеркәсіптік кәсіпорындардағы тауарлы – материалдық қорлардың есебі және талдауы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ТАУАРЛЫҚ . МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ...
1.1 Тауарлық . материалдық қорларға сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Тауарлық . материалдық қорларды бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3Қоймадағы және бухгалтериядағы тауарлық . материалдық қорлардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4 Тауарлық . материалдық қорларды түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Тауарлық . материалдық қорлардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. «ВАСИЛЬКОВ ТКБ» АҚ. НЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 «Васильков ТКБ» АҚ. ның 2005 . 2007 жылдардағы қаржылық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 «Васильков ТКБ» АҚ. ның тауарлық . материалдық қорларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 «Васильков ТКБК» АҚ. ның тауарлық . материалдық қорларының
есебін жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. «ВАСИЛЬКОВ ТКБ» АҚ. НЫҢ ТАУАРЛЫҚ . МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУДЕГІ МӘСЕЛЕЛЕР ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 «Васильков ТКБ» АҚ. ның тауарлық . материалдық қорларының есебін жүргізудегі мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ТАУАРЛЫҚ . МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ...
1.1 Тауарлық . материалдық қорларға сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Тауарлық . материалдық қорларды бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3Қоймадағы және бухгалтериядағы тауарлық . материалдық қорлардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4 Тауарлық . материалдық қорларды түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Тауарлық . материалдық қорлардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. «ВАСИЛЬКОВ ТКБ» АҚ. НЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 «Васильков ТКБ» АҚ. ның 2005 . 2007 жылдардағы қаржылық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 «Васильков ТКБ» АҚ. ның тауарлық . материалдық қорларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 «Васильков ТКБК» АҚ. ның тауарлық . материалдық қорларының
есебін жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. «ВАСИЛЬКОВ ТКБ» АҚ. НЫҢ ТАУАРЛЫҚ . МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУДЕГІ МӘСЕЛЕЛЕР ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 «Васильков ТКБ» АҚ. ның тауарлық . материалдық қорларының есебін жүргізудегі мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Қазіргі Қазақстан Республикасындағы кез келген кәсіпорындар үшін неғұрлым тауарлық – материалдық қорларды үнемді жұмсай отырып, яғни аз шығын шығара отырып көбірек табыс алу өзекті мәселелердің бірі болып саналады.
Бұл дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты аз шығын шығарып көбірек пайда алу үшін тауарлық – материалдық қорларды үнемді жұмсау мақсатында оларды есептеудің тиімді әдістерін қарастыру және әдістерді жетілдіру жолдарын қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. «Васильков ТКБ» АҚ- на қысқаша шолу жасай отырып, қандай қызметпен айналысатындығын, қандай тауарлық – материалдық қорларды тұтынатынын қарастыру;
2. «Васильков ТКБ» АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларды игеруде атқаратын қызыметтерін анықтау;
3. «Васильков ТКБ» АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларды игеруде, сақтауда және есепке алғанда, есептен шығарғанда қандай құжаттарды қалай және қандай ретте толтыратынын қарастыру;
4. «Васильков ТКБ» АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларын есепке алу және есептен шығару әдістерін қарастыру;
5. «Васильков ТКБ» АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларының есебін жүргізудің тиімді әдістерін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектсі «Васильков ТКБ» АҚ.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы тауарлық – материалдық қорларды игеруде, сақтауда және есептеуде толтырылатын құжаттарды анықтау және есептеу әдістеріне талдау жасау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу мәселесі тауарлық – материалдық қорларды есептеудің тиімді әдістерін қарастыра отырып олардың кәсіпорынға әкелетін пайдасы мен тиімділігіне қарай салыстру.
1 Тауарлы – материалдық қорлардың есебі
Қазіргі Қазақстан Республикасындағы кез келген кәсіпорындар үшін неғұрлым тауарлық – материалдық қорларды үнемді жұмсай отырып, яғни аз шығын шығара отырып көбірек табыс алу өзекті мәселелердің бірі болып саналады.
Бұл дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты аз шығын шығарып көбірек пайда алу үшін тауарлық – материалдық қорларды үнемді жұмсау мақсатында оларды есептеудің тиімді әдістерін қарастыру және әдістерді жетілдіру жолдарын қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. «Васильков ТКБ» АҚ- на қысқаша шолу жасай отырып, қандай қызметпен айналысатындығын, қандай тауарлық – материалдық қорларды тұтынатынын қарастыру;
2. «Васильков ТКБ» АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларды игеруде атқаратын қызыметтерін анықтау;
3. «Васильков ТКБ» АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларды игеруде, сақтауда және есепке алғанда, есептен шығарғанда қандай құжаттарды қалай және қандай ретте толтыратынын қарастыру;
4. «Васильков ТКБ» АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларын есепке алу және есептен шығару әдістерін қарастыру;
5. «Васильков ТКБ» АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларының есебін жүргізудің тиімді әдістерін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектсі «Васильков ТКБ» АҚ.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы тауарлық – материалдық қорларды игеруде, сақтауда және есептеуде толтырылатын құжаттарды анықтау және есептеу әдістеріне талдау жасау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу мәселесі тауарлық – материалдық қорларды есептеудің тиімді әдістерін қарастыра отырып олардың кәсіпорынға әкелетін пайдасы мен тиімділігіне қарай салыстру.
1 Тауарлы – материалдық қорлардың есебі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
ҚАРЖЫ ЖӘНЕ ЕСЕП КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберуге рұқсат
беріледі:
кафедра меңгерушісі:
_________________
_____ _____
20__ж
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Өнеркәсіптік кәсіпорындардағы тауарлы –
материалдық қорлардың есебі және талдауы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ТАУАРЛЫҚ – МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ...
1.1 Тауарлық – материалдық қорларға
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.2 Тауарлық – материалдық қорларды
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3Қоймадағы және бухгалтериядағы тауарлық – материалдық қорлардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4 Тауарлық – материалдық қорларды
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Тауарлық – материалдық қорлардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. ВАСИЛЬКОВ ТКБ АҚ- НЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
2.1 Васильков ТКБ АҚ- ның 2005 – 2007 жылдардағы қаржылық
жағдайы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Васильков ТКБ АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Васильков ТКБК АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларының
есебін жүргізу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
3. ВАСИЛЬКОВ ТКБ АҚ- НЫҢ ТАУАРЛЫҚ – МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІН
ЖҮРГІЗУДЕГІ МӘСЕЛЕЛЕР ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Васильков ТКБ АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларының есебін
жүргізудегі
мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Қазіргі Қазақстан Республикасындағы кез келген кәсіпорындар үшін
неғұрлым тауарлық – материалдық қорларды үнемді жұмсай отырып, яғни аз
шығын шығара отырып көбірек табыс алу өзекті мәселелердің бірі болып
саналады.
Бұл дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты аз шығын шығарып көбірек пайда
алу үшін тауарлық – материалдық қорларды үнемді жұмсау мақсатында оларды
есептеудің тиімді әдістерін қарастыру және әдістерді жетілдіру жолдарын
қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. Васильков ТКБ АҚ- на қысқаша шолу жасай отырып, қандай қызметпен
айналысатындығын, қандай тауарлық – материалдық қорларды тұтынатынын
қарастыру;
2. Васильков ТКБ АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларды игеруде
атқаратын қызыметтерін анықтау;
3. Васильков ТКБ АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларды игеруде,
сақтауда және есепке алғанда, есептен шығарғанда қандай құжаттарды қалай
және қандай ретте толтыратынын қарастыру;
4. Васильков ТКБ АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларын есепке алу және
есептен шығару әдістерін қарастыру;
5. Васильков ТКБ АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларының есебін
жүргізудің тиімді әдістерін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектсі Васильков ТКБ АҚ.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы тауарлық – материалдық
қорларды игеруде, сақтауда және есептеуде толтырылатын құжаттарды анықтау
және есептеу әдістеріне талдау жасау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу мәселесі тауарлық – материалдық қорларды
есептеудің тиімді әдістерін қарастыра отырып олардың кәсіпорынға әкелетін
пайдасы мен тиімділігіне қарай салыстру.
1 Тауарлы – материалдық қорлардың есебі
1.1. Тауарлық – материалдық қорларға сипаттама
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызмет барысында өздернің өндірген дайын
бұйымдары, сату үшін сатып алған, тауарлары, сатып алған, бірақ әзірге
ұйымға келіп түспеген тауарлары (жолдағы тауарлар,) аяқталмаған өн-діріс,
басқаларға көрсеткен қызметтер, сондай – ақ жұмыстарды орындау және
қызмсттерді көрсету барысыңда пайдалануға арналған қосалқы бөлшектер,
отындар, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа да
материалдары сол ұйымның тауарлық – материалдық қоры түріндегі ағымдағы
активі болып табылады.
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өңдіріс құралдары шаруашылық
үдерісіне (процесіне) ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай
отырып өндірілетін өнімге өз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса,
еңбек заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын
түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын
жұмыстың өзіндік құнының көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады.
Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
Материалдарды есептеудің негізгі міндеттері:
1. Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе
сыртқа босатылған материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе
есептен шығау;
2. Материалдардың қоймада жене тасымалдау кезінде
түгел сақталуын бақылау ;
3. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе
төмендеп кетпеуін бақылау;
4. Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық
жолмен анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау ;
5. Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау ;
6. Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың
жоспарлы есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған
материалдар құнын әр объектінің шығынына қосу.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына,
үнемді пайдаланылуына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс
сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдаланылуы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды
жасау қажет:
- Тиісті түрде жабдықталған материалдық – қорларды сақтайтын қойма
немесе бөлме болуы қажет және бөлмелердің әрқайсысы материалдардың
белгілі бір түрін сақтауға арналған болуы керек;
- Материалдар қойманың әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары,
өлшемдері бойынша керекті кезінде тез алуға және босатқаннан кейінгі
кездегі қалдығын тексеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы
керек;
Кәсіпорындармен ұйымдардың әкімшілігі материалдарды сақтайтын жерді
таразымен, өлшеу аспаптары мен және ыдыстармен жабдықтап және оларды жиі
тексеріп, дұрыстығын қадағалап отыру керек. Ұйымның басшысы материалдарды
қабылдайтын және босататын босататын адамдардың топтарын белгілеп, олармен
материалдарға жауапкершілік туралы шарт жасайды.
1.2. Тауарлық – материалдық қорларды бағалау
2 - ҚЕБХС ( есеп берудің халықаралық стандарттары) сәйкес қорлар
екі өлшемнің ең кішісімен өзіндік кұнның және өткізудің таза құнымен
бағалануы тиіс.
Қорлардың өзіндік құнына қорларды казіргі тұрған жеріне дейін
жеткізуге кеткен шығындар мен өңдеуге, алуға жұмсалған шығындар кіреді.
Тауарлы – материалдық қорлар есебі бухгалтерлік есеп стандарттартына
(БЕС 7) сәйкес алуға кеткен шығындарға сатып алу бағасы, шеттен әкелу бажы,
жабдықтаушы ұйымдар төлеген делдалдық (комиссиялық) сыйақылар, көліктік –
дайындау шығыстары мен қорларды алуға тікелей байланысты басқа да шығындар
(саудалық жеңілдіктер, артық төлеуді қайтару және т.б. осындай түзетулер
алу шығындарын анықтаған кезде қоса есептеледі) кіреді.
7 - БЕС сәйкес тауарлы – материалдық қорларды өткізудің таза кұны
әдеттегі іс - әрекет барысында көзделетін сатуы алым бағасына тең минус
сатуды ұйымдастыру мен жинақтап, құрастыру шығындары алынады. Басқаша
айтсақ, 2 - ҚЕБХС сәйкес6 егер қорлардың өзіндік құны өтелмейтіндей болса,
өйткені қорлар бүлінген, толық немесе жарым – жартылай ескірген және соған
сәйкес бағасы да төмендеген. Сондай – ақ сатылым алдындағы әзірлік немесе
өткізуді іске асыруға арналып бағаланған шығындар өсуі мүмкін болса,
материалдар өткізудің таза құны бойынша бағаланады. Мұндай жағдайда
қорлардың баланстық құны өткізуден немесе материалдық қорларды қолданудан
алу күтілетін сомадан артпайды.
Материалдар алу сәтінде нақты құны (синтетикалық есепте) немесе
есептік баға (аналитикалық есепте) бойынша көрсетіледі.
Материалдарды алудың нақты кұны субъектінің осы қорларды дайындау мен
жеткізу шығындарынан және сатып алу бағасынан құралады.
Есептік бағалар (алудың жоспарлы өзіндік құны орташа сатып алу
бағасымен және т.б.) бойынша материалдарды есептеуде есептік баға ретінде
қорлардың құны мен қор алудың нақты құны арасындағы айырма осы шоттағы
есептеу арқылы айқындалады.
Баланста материалдар есебі нақты құны бойынша көрсетіледі, осы баға
бойынша олар синтетикалық есепте, ал аналитикалық есепте – тұрақты есептік
бағалармен (келісім – шарттық немесе жоспарлы-есептік) есептеледі. Егер
материалдарды есептеу келісім – шарттық бағалар бойынша ұйымдастырылса,
онда олардың нақты құны осы бағалар бойынша материалдар сомасын қосу
көліктік дайындау шығындары (КДШ) қосылып шығарылады. БЕС – қа сәйкес КДШ
құрамына жабдықтау өткізу ұйымдарына төленген үстеме бағалар, барлық
косымша алымдарымен бірге жүкті тасығаны үшін кіре ақы төлемі, субъектінің
қоймасына материалдарды түсіру мен жеткізу шығындары, дайындау орындарында
ұйымдастырылған арнайы дайындау кеңселерін, қоймалар мен агенттіктерді
ұстауға арналған шығындар, материалдарды алу мен жеткізуге байланысты
(жабдықтаушылардан жүк жеткізгендегі субъектінің жүргізушілері, жүк
тиеушілер) және іс – сапар шығындары кіреді.
Егер материалдар есебі алудың жоспарлы өзіндік құны бойынша
жүргізілсе, онда қорлардың нақты өзіндік кұны осы бағалар бойынша
материалдардың қүнына қосу, есептік бағалар бойынша құнынан алу нақты
өзіндік құнның ауытқулары есептеліп шығарылады. Жоспарлық – есептік
бағаларды КДШ жоспарлы мөлшердегі есепке алынған келісім – шарттық бағалар
негізінде субъектінің өзі жасайды.
Егер қорлар есебі жоспарлы – есептік бағалар бойынша олардың құнынын
материалдардың нақты құнының ауытқушылықтарын жекелей есептеп, жоспарлы –
есептік бағалар бойынша үйымдастырылса, мұндай жағдайда субъект жоспарлы –
есептік бағаларды материалдық құндылықтардың атауы, түрлері және топтарына
орай, сол шекте белгілейді, ал ауытқулар өндірістік қор түрлері бойынша
есептеледі және ай сайын материалдарды пайдалану есеп шотына, жұмсалған
және босатылған материалдардың (КДШ мен ауытқулар талдаушы есеп шоттарында
жекелей ескеріледі) үйлесімді (пропорционалды) жоспарлы – есептік құны
есебі объектілеріне есептен шығарылады.
Материалдар есебіне, басқа шығыстарға қойылатын талаптар 7 - БЕС – ке
тұжырымдалған және есепті ұтымды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін олардың
өзіндік құнын қалыптастыру тұрғысынан шешіледі.
7- БЕС б.т. сәйкес Тауарлық – материалдық қорлардың өзіндік құнына:
қорларды алуға жұмсалған шығындар, оларды қазіргі тұратын орнына жеткізуге
байланысты көліктік – дайындау шығындары кіреді.
Өндіріске босатылған материалдар құнын анықтаған кезде Тауарлық –
материалдық қорлар есебі 7 БЕС мен ҚЕБХС 2 Қорлар ұсынған бағалау
тәсілдері қолданылуы мүмкін:
- Орташа өлшемді құн бойынша – есепті кезеңде қозғалысы болған бір
түрдің, есепті кезең соңында қолданылмағандардың да, өндіріске
босатылғандардың да бірлік орташа құнын есептеулер мен анықтауларды
қолдануға негізделген.
- ФИФО – есепті кезең соңыңда есепте тұрған материалдардың құнын
ескеріп есепті кезеңде алғашқы сатып алудың өзіндік құны бойынша
материалдарды есептен шығаруды болжайды. Яғни алдымен есепті кезең соңында
пайдаланылмаған өзіндік құн анықталады.
- ЛИФО – кейінгі сатып алулардың өзіндік құны бойынша материалдарды
есептен шығару ағымдағы кірістер мен шығындардың сәйкестілігін қамтамасыз
етеді және инфлякцияның құрлысы қызметі нәтижелеріне ықпалын ескертуге
мүмкіндік береді. –
Ерекше теңестіру (идентификация), ұқсастыру әдетте өзара бірін – бірі
ауыстырмайтын және арнайы жобалар, тапсырыстарға арналған тауарлық –
материалдық қорлар бірлігінің өзіндік құны есептеледі (жұмсалған
материалдарды бағалау мақсатымен әрбір партияны түгендеуді өткізуге
жалғасқан, материалдарды партиялық есептеуді ұйымдастыру мүмкіндігі бар
болса, қолданылады).
- ПИФО - кейін түсті – бірінші кетті бағалары бойынша
материалдарды есептен шығаруды шамалайды. Бұл тәсілде материалды босату
бағасын түскен бағасьмен теңестіру үшін түзетулер қажет. Бұл тәсіл орнын
толтыру бағасы тәсіліне ұқсас.
- Стандарттық баға – нормативті өзіндік құн. Өндіріске
босатылған
материалдар стандартты (нормативті) бағалары бойынша бағаланады. Нақты баға
мен нормативтінің арасындағы айырмашылық жеке шотта жиналады.
Материалдарды әр түрлі тәсілмен бағалаудың кемшіліктері мен
артықшылықтарын қарастырайық
1 – кесте
ФИФО ЛИФО Орташа Ерекше НИФО Стан-дарт
өлшемі Теңестір, ты
(иден-тифика (норма-ти
ция) втік)
құн
Кемшілік-тЕскірген Қорларды Қорларды Түгендеуді Материал Нормат-ив
ер өндірістік шынайы және өткізу үшін босатудың әр ті құн
шығындарға емес төменөндірістіккөп еңбек бірі үшін ағым-дағы
ұшыратады, бағалауға шығын-дардсіңіруді кейінгі
пайданы душар ы шынайы қажет етеді,тапсырыстық
көтереді жәнеетеді жәнемәнінен қосымша бағасын
қорлар есебінқорлар басқаша шығындар-ға анықтағанда
күрделен-діреесебін бағалауға ұшыратады көп күш талап
ді күрделен-дәкеледі етеді. Босату
іреді бағасын түскен
құнмен
теңестіру үшін
тұрақты
түзетулерді
талап етеді
Артықшы-лыТМҚ шын Шын Қолдан-ылуҚорларды Қорларды және Қорлар
қтар бағалауды өндірістікы және өндірістік есебін
жүргізеді шығын-дарғқара-пайымөндірістік шығындарды жеңілде-т
а және , есеп шығындар-ды шынайы бағалауеді,
пайданың саны өте нақты жүргізеді өйткені
оң-солға аз шамада бағалауға құнды
сақ, әкеледі тіркеу-ді
байыпты ң
көрсеткішт қажетті-л
еріне ігі жоқ
әкеледі
Шаруашылық жүргізуші субъектінің әр түрлі тәсілдерді таңдау, қорларды
бағалау мүмкіндігі бар, бірақ тәсіл таңдалғаннан кейін ол дәйекті түрде бір
есепті кезеңнен соң екіншісінде қолданылуы тиіс. Алайда материалдың түрі
үшін бір ғана тәсілді қолдануға болатынын есте ұстау қажет. Бағалау
тәсілдерін таңдауды субъектінің есеп саясаты белгілейді. Егер түйінді негіз
болған жағдайда тәсілді өзгертуге болады, мұндайда ауыстырудың себеп –
салдарлары қаржылық есеп беруге түсініктеме хат – жазбада түсіндірілуі
тиіс.
Қорларды есепке алудың аса маңызды мәселелерінің бірі оларды
бағалау болып табылады. 2 – ХҚЕС – ына сәйкес қорлар өткізу мүмкіндігінің
өзіндік құны мен таза құны сияқты екі шаманың ең азы бойынша бағалануы
тиіс. Оның мәнісі – байыппен қарау қағидатына орай қорлар мүмкін болатын
құндарының ең кемі бойынша бағаланады. Сондай – ақ мүмкін болатын
өткізудің таза құны не өткенін, қандай жағдайларда қорлар өкізудің таза
құны бойынша бағаланатын және өткізудің таза құны айқындау әдісін білу
қажет.
Мүмкін болатын өткізудің таза құнының есеп – қисабы ең сенімді
айғаққа, яғни есеп – қисап жасалған кезде өткізу үшін арналған қорлар
шамасына негізделеді. Бұл есеп – қисаптар кезең аяқталғаннан кейін мұндай
оқиғалр кезең аяғында болған жағдайларды қандайда бір деңгейде дәлелдейтін
оқиғаларға тікелей қатысты бағаның өзіндік құнының ауытқуын есепке алады.
Өткізудің таза құнына дейінгі барлық есептен шығарылулар және қорлардың
барлық ысыраптары есептен шығаруды жүзеге асыру немесе ысырап болған
кезеңдегі шығастар ретінде танылуы тиіс.
Қорларды өткізудің таза құнына дейін есептен шығарған кезде қорлардың
арналуына негізделген белгілі ережелерге сүйенуі қажет.
- Егер қорлар өткізу үшін арналса, онда есеп – қисап өткізудің ағымдағы
рыноктық бағалары негізінде жүргізіледі
- Егер қорлар жасалған шарттар бойынша сатуға арналса, онда есеп – қисап
шартты орындау үшін арналған көлемде контракті бағалары бойынша
жүргізіледі. Шарт бойынша қажеттен асып кеткен қорлар ағымдағы рыноктық
бағалар бойынша қайта бағаланады;
- Егер шикізат пен материалдар негізінде шығарылған дайын өнім өзіндік
құнына тең немесе асырылған бағалар бойынша сатылатын болса, шикізат пен
материалдар қайта бағаланбайды. Егер мұндай сенімділік жоқ болса, шикізат
пен материалдар олардың қалпына келтіру құны (ауыстыру құны) бойынша қайта
бағаланады.
Өткізудің таза құнын бағалау әрбір есепті кезеңде дүркін – дүркін
жүргізіледі. Өткізудің таза құнына дейінгі қорларды бастапқыда ішінара
есептен шығаруға әкеп соққан жағдайлар өзгергенде, есептен шығарылған сома
қорлардың өзіндік құнын сипаттайтын шамаға дейін өтеледі (жаңа баланстық
құны өткізудің өзіндік құны мен таза құнынан ең аз мәнде болуы тиіс).
Жалпы бүгінгі күндегі көзқарас бойынша, өндірістік есептен шығарғанда
немесе сатқан кезде қорларды бағалау әдістерінің (тәсілдерінің) неғұрлым
тиімді болып өзгергендігін білуіміз қажет.
Қорлардың өзіндік құнын есептеу тәсілдерінің (әдістерінің)
салыстыруын қарастырайық.
7 – ХБЕС – нің 12 – тармағы 4 әдісті ұсынды.: өлшенген орташа құн,
ФИФО,ЛИФО және ерекше бірегейлендіру. Ал 2 – ХБЕС бізге 3 әдісті ғана
ұсынады.
1. 23 – тармақ – арнайы жобалар үшін шығарылған және сатып алынған қордың
өзіндік құны жеке шығындарды бірегейлендіру арқылы айқындалуға тиіс. Бұл
әдіс қорларды және өндірістің әр бір жеке бірлігі бойынша өткізілген
тауарлардың өзіндік құнын бағалау үшін аса тиімді негіз болып табылады.
2. 25 – тармақ қалған – қорлар үшін алғашқы келіп түсу – алғашқы босату
әдісі ФИФО немесе өлшенген орташа құн әдісі пайдаланылуы мүмкін. Қорларды
есептен шығару сомасының баланс көрсеткіштеріне тікелей ықпалы бар, ол
өткізілген өнімнің өзіндік құнының көлемі арқылы есептік кезеңдегі қаржылық
нәтижелерге ықпалын тигізеді, сондықтан кәсіпорын осылардың бірін таңдап
алуға және өз кәсіпорнының есеп саясатында белгілеуге құқылы. Бұл әдістің
артықшылықтары: қорлдардың өзіндік құны есептік кезеңнің аяғында ағымдағы
бағаларға жуықтайды, ал кемшіліктері: бағалар көтерілген кезде – пайда
өседі; төмендеген кезде – пайда кемиді.
Орташа өлшенген құн әдісі және оның артықшылығы – бағалардың өзгеру
ықпалын есептік кезеңнің ішінде қорлардың өзіндік құнына жұмсартуға
мүмкіндік береді. Бұнда қай әдісті таңдаған жөн? Осы жағдайда барлыға
кәсіби пайымдау мен өндірістің ерекшеліктеріне (өзгешелігіне) байланысты
ЛИФО әдісіне 2 – ХБЕС - нда тиім салынған оны қолдану есептіліктің
көрсеткіштерін бұрмалайды және компанияның шығындарын дұрыс көрсетпейді деп
есептейді.
2 – ХБЕС талаптарының қорларды бағалау бөлігі 7 –ҚБЕС – нің
талаптарына сай келеді: қорлар міндетті түрде өзіндік құнның және ықтимал
таза өткізу құнының (ЫТӨҚ) – осы екеуіндегі көлемінің ішіндегі ең азы
бойынша бағалануы тиіс. Ықтимал таза өткізу құны – бұл жұмысты орындауға
жұмсалған ықтимал шығындарды және өткізуге жұмсалған ықтимал шығындарды
шегергенде, іс барысы қалыпты жүргенде, болжамды сату бағасы.
1.3. Қоймадағы және бухгалтериядағы тауарлық – материаалдық қорлардың есеб
Материалдың қоймадағы есебі - материалдар өздері сақталынып
тұрған жері бойынша, яғни шаруашылық субъектісінің қоймасында және
субъектінің бухгалтериясында есептелінеді. Материал-дық қорлардың қоймадағы
есебінің дұрыс ұйымдастырылуы олардың дұрыс сақталуына, қоймадағы жұмыстың
дұрыс жүргізілуіне және жұмыстың қалай қойылғандығына байланысты.
Қоймада материалдық қорлардың түрлері, сорттары бойынша бөлек сақталуы
тиіс. Материалдардың маркасы, сорты, көлемі, номенклатуралық номері, өлшем
бірлігі.
Сақталып тұрған материалдардың мөлшері және тағы да
басқа көрсеткіштері картон немесе фанерге жазылып, материалдарға
байланып немесе жапсырылып қойылады. Қоймадағы және цехтағы
материалдардың аналитикалық (талдамалық) есебі белгіленген түріне сәйкес
олардың ішінде сорттары мен маркалары бойынша жүргізіледі. Қоймада
материалдық қорлардың тек қана сандық есебі жүргізіледі.
Материалдардың әрбір номенклатуралық номері бойынша бөлек үлгілі
түрі М - І7 карточкасы ашылады. Бұл карточкада материалдық
қорлардың аты, мөлшері, көлемі, сорты, өлшем бірлігі, номенклатуралық
нөмері және есептеу бағасы көрсетіледі. Бұл карточканы жаңадан кіріске
алынған материалға шаруашылық субъектісінің бухгалтериясы дайындап, одан
кейін кіріс ету ордерімен (реестр) бірге қоймаға беріледі. Қойма
қызметкері немесе қойма меңгерушісі алынған карточкаға материалдық
қорлардың қай жерде сақталып тұрғаны жайлы деректер толтырады.
Материалдардың кіріс-шығысының сорттық – сандық есебін сол материалдарға
жауапты адам жүргізеді. Кейбір жағдайда материалдарға жауапты
адамның келісімі бойынша қойманың карточкалық есебін жүргізу жұмысы басқа
адамға, яғни есепшіге немесе операторға жүктелуі мүмкін. Материалдардың
түрі номенклатуралық номері аз болатын шаруашылық субъектісінің
қоймаларында бұл карточканың орнына материалдар есебін тиісті түрде
жүргізуге дайындалып жасалған сорттық есеп кітабында жүргізуге
болады. Мұндай жағдайларда сорттық есеп кітабында қойма есебінің
карточкасындағы деректер болуы қажет. Қоймашы белгіленген тәртіп бойынша
толтырылған алғашқы құжаттардың негізінде материалдардың кіріске алынуын
және есептен шығарылу операцияларын, олардың іске асырылған күнін қойманың
есеп карточкасына жазып, онда материалдық қорлардың сол күннің соңындағы
қалдығын шығарып отыруы керек. Бұл карточкада материалдардың қалдығы әрбір
операциядан кейін шығарылып отырылады.
Айта кететін жағдай, ай соңында бухгалтерияға ондағы көрсетілген
материалдың алынған немесе алынып болмағанына қарамастан лимиттік –
заборлық карточкасының барлығы тапсырылуы керек. Алынып болмаған
материалдар үшін келесі айға жаңа лимиттік - заборлық карта жазып береді.
Қоймашы материалдардың қоймалық сорттық есеп карточкасының деректері
негізінде жабдықтау беліміне материалдардың әр номенклатуралық түрінің
қалдығы, оның тұрақты қор мөлшерден ауытқуы, көптен бері пайдаланбай
жатқан материалдар жайлы деректер беріп отырады. Қоймалық сорттық
карточканың дұрыс жүргізілуін бухгалтерия бақылап отыруы керек. Бухгалтерия
қызметкері жиі - жиі (апта сайын, 10 күнде) қоймашымен қоймадағы
операцияларды жүргізуге негіз болған алғашқы құжаттардың дұрыс
жазылуын, қоймалық сорттық карточканың дұрыс жүргізілуін және
карточкадағы материалдар қалдығының дұрыс шығарылуын тексеріп отыруы қажет.
Карточкадағы жазылған операциялардың дұрыстылығын және оны тексергені жайлы
бухгалтерия қызметкері есеп карточкасының тиісті жолына қол қояды. Қоймалық
– сорттық карточкалардағы жазуды тексеру, қойма меңгерушісінің
бухгалтерияға материалдарды кіріске алуы кезінде тапсыратын есептерінің
негізінде жүргізіледі. Қойма меңгерушісінің бухгалтерияға тапсыратын
құжаттары үлгілі түрі М-18А қабылдау - өткізу регистрына тіркеледі.
Материалдарға жауапты адамның келісімі бойынша бухгалтерия қызметкері
әр опер ацияның дұрыстығын тексергені және құжатты қабылдағаны жайында
карточкаға қол қояды. Мұндай жағдайда құжаттарды қабылдау - өткізу
регистрын жасаудың керегі болмайды. Егер орталық қойма немесе цех қоймасы
шаруашылық субъектісі басқармасынан қашық жерде орналасқан
жағдайда жүрігізілетін операциялардың дұрыс құжатталуы,
материалдарға жауап беретін адамның есеп карточкасын дұрыс жүргізуі
орталық бухгалтерияда тексеріледі. Мұндай жағдайда кіріс және шығыс
ету құжаттары белгіленген уақытта регистрлармен бірге бухгалтерияға
табыс етілуі керек. Шаруашылық субъектісінің орталығынан қашық жерде
орналасқан қойма басшысы белгіленген күні бухгалтерияға екі дана етіп
материалдардың ай соңындағы қалдық ведомосын (тізімін) тапсыруы
керек, Ведомость құрамында өзгерісі (кірісі мен шығысы) бар
материалдар бойынша жасалып, онда тек қана материалдардың сандық қалдығы
көрсетіледі. Ведомосқа цех, қойма, бөлімше бастығы және ол құжатты
толтырушы (жургізуші) қол қояды. Дұрыстығын тексеріп болғаннан
кейін ведомостың бір данасы жіберілген қателіктер жөніндегі ескертумен
қоймаға қайтарылады. Материалдардың есебін жедел оперативтік,
бухгалтерлік, қалдықтық әдіспен жүргізгеи жағдайда қоймалық есеп
карточкасымен қатар үлгілі түрі М–20 қоймадағы материалдар қалдығын
есептеу ведомосы жүргізіледі. Қойма меңгерушісі (бастығы)
карточкалардағы әрбір ай ішіндегі жиынтық деректері бойынша материалдардың
келесі айдың бірінші жұлдызына қалған қалдықтарын осы ведомосқа
көшіріп жазады. Ведомоста материалдар қоймалық есепте қаралған
номенклатуралары бойынша аралық шоттарға (субшоттарға) және синтетикалық
шоттарға топталғаны күйінде көрсетіледі. Бухгалтерияда
материалдардың қалдығы олардың жоспарланған есептеу бағасына көбейтіліп, ай
аяғына қалған материалдардың жалпы сомасы анықталады. Егер
пайдаланатын материалдар номенклатуралары аз болған жағдайда материалдарды
алған адамдардың қолын тек қоймалық есеп карточкасында қою арқылы босатуға
болады. Мұндай карточкалар тек 1 (бір) айға ғана ашылып, ай соңында
бухгалтерияға тапсырылады.
Келесі айда олардың орнына жаңа қоймалық есеп карточкасы ашылып,
оған материалдардың ай басындағы қалдығы жазылады. Құрылыс
ұйымдардарының құрылыс басындағы бөлімшелері қоймалық – сорттық
карточкасының орнына ай сайын материалдардың кірісі, босатылуы
және қалдығы жайлы үлгілі түрі М- 19А санды карточкасын толтырып есеп
беріледі. Бұл есепте материалдарға жауапты адамның жауапкершілігіндегі
материалдардың барлығы кіргізіледі. Берілетін есепте материалдардың кіріске
алынуы, шығыс етілуі және қалдығы алғашқы құжаттар (кіріс ету, босату,
түгендеу) негізінде көрсетіледі. Құрылыс бөлімшелері құрылысқа жұмсалған
материалдарға босату құжатын толтырмайды. Сондықтанда олардың бухгалтерияға
берген есеп мәліметтеріне құрылысқа пайдаланылған (жұмсалған)
материалдардың алғашқы құжаты тіркелмейді. Материалдардың бухгалтериядағы
есебі - Материалдардың бухгалтериядағы аналитикалық (талдамалық) есебі
сандық және ақшалай өлшемде жүргізіледі. Мұндай есепті ұйымдастырудың көп
қиындығына байланысты бухгалтерияда талдамалы (аналитикалық) есепті
ұйымдастыру жұмысы үздіксіз етілдіріліп келеді. Есеп жұмысына есеп
регистрларының өте ұтымды жаңа түрлері еңгізіліп, есеп жұмысының тәртібі
жақсартылып, есеп машиналары пайдаланылып, есеп беру жұмысы қысқартылып
жеңілдетудің басқа түрлері қолданылуда.
Соңғы кезгі уақыттарға дейін субьектілердің бухгалтерияларында
материалдардың талдамалық (аналитикалық) сорттық, сандық, бағалық есебіне
карточкаларда жүргізіп келеді. Жалпы бухгалтерияларда материаллдардың әр
номенкулатуралық номерлеріне бөлек карточка ашылады. Материалдардың кіріс
етілуіне босатылуына жасалған әр құжат деректері тиісті карточкаға жазылуы
керек. Ай біткеннен кейін немесе ай соңында әр карточка бойынша
материалдардың кіріске алынуы мен шығыс етілуінің қорытындысы шығарылып,
олар материалдардың айналым ведомосына жазылады. Сөйтіп, бухгалтериялардағы
карточкаларда қоймадағы карточкаларда жазылған деректер қайталанады.
Айырмашылығы: Қоймадағы карточкаларда сандық есеп қана
жүргізілсе, бухгалтериядағы карточкаларда сандық есеп пен қатар олардың
құндары да көрсетіледі. Бухгалтерияда материалдардың сорттық, сандық,
бағалық есебін жүргізу көптеген адам күшін және уақытты керек етеді.
Сондықтан да бухгалтерияда карточкалар мен айналым ведомостарын толтыру
кейде кешігіп отырады. Осыған байланысты сандық карточкалардың орнына
кейінгі кезде сандық, сорттық, сомалық айналым ведомосын пайдаланатын
болды. Есептің бұл әдісін қолданған кезден бастап (1946 жылдан) шаруашылық
субъектілерінің бухгалтерияларында сорттық, сандық, бағалық карточкасын
пайдаланбайтын болды. Шығыс етілген материалдардың сандық есебі алғашқы
құжатта тікелей жинақталып, қалдығы шығарылады. Ай біткеннен кейін 10 - 15
күн ішінде материалдардың айналымы мен қалдығы сорттық, сандық,
сомалық айналым ведомосына жазылады. Бұл әдісті пайдаланғанда
бухгалтерлердің жұмысы сәл жеңілдегенімен кемшіліктер де кездесіп
отырады. Ол кемшілікке субъектідегі материалдардың сандық есебінің
бухгалтерия мен қоймада қатар жүргізілуін жатқызуға болады.
Материалдардың бұл екі есебі көбіне бір – бірімен еш
байланыссыз жүргізілетін. Материалдар есебінің одан әрі жүргізілуі
оперативтік (жедел)
- бухгалтерлік (сальдолық) әдіспен байланысты болды.
Бұл әдісті бұрынғы КСРО – ның орталық статистика бөлімі 1959 жылдың 12
мамыр күнгі жазған хатында қолдануға ұсынған болатын. Ал іс жүзінде бұл
әдіс 1950 жылдардан бастап қолдана бастаған. Бұл әдіс бойынша
материалдардың есебі тек қоймалық сорттық, сандық есеп карточкаларында
жүргізіледі. Оперативтік (жедел) бухгалтерлік (сальдолық) есептеу әдісін
қолдану үшін міндетті түрде керек жағдайлардың бірі есептеу жұмысына
жоспарлы есептеу бағасын енгізу қажеттілігі болып табылады. Материалдардың
ағымдағы, яғни аналитикалық (талдамалық) есебі осы бағамен жүргізіледі.
Материалдар синтетикалық (топтамалық) шотта нақтылы өзіндік құнмен
есептелінеді. Материалдардың есебін оперативтік (жедел)
- бухгалтерлік (сальдолық) әдіспен жүргізуге жоғарыда аталған
қоймадағы материалдардың қалдығын есептеу үшін жүргізілетін үлгілі түрі М –
20 ведомосы пайдаланылады. Бұл ведомость, әр қойма бойынша бөлек
және бір жылға ашылады. Ай соңында қойма меңгерушісі осы
ведомосқа қоймадағы карточкалардан материалдардың тексерілген, келесі айдың
басына қалған сандық қалдығын көшіріп жазады. Кей жағдайларда шаруашылық
субъектісінің қоймасы цех немесе бөлімшеден алыс жерде орналасқан жағдайда
ведомосқа материалдардың қалдығын көшіріп жазу бухгалтерия қызметкерлеріне
немесе есептеу операторына жүктелуі мүмкін. Мұндай жағдайда
материалдарға жауапкер адам олардың қалдықтарының ведомосқа дұрыс
көшірілуін тексеріп шығып, қол қояды. Егер есепті ай бойы
субъектіде материалдар кіріске алынбаған және шығыс етілмеген болмаса
онда олардың бұрынғы қалдық саны мен сомасы жаңа айға көшіріліп жазылады.
Материалдар қалдығының қоймалық карточкаларынан үлгілі түрі М – 20 түрлі
ведомосқа дұрыс толтырылуын бухгалтерия қызметкері міндетті түрде тексеріп
қол қояды. Ай сайын үлгілі түрі М – 20 санды ведомосында көрсетілген
материалдар қалдығы олардың жоспарлы бағасына көбейтіліп,
материалдардың есептеу топтары және синтетикалық (топтамалық) шоттары
бойынша сомалары есептеліп жазылады. Жоғарыда айтылғандай
бухгалтерияда материалдардың сомалық есебі синтетикалық (топтамалық)
шоттар бойынша олардың ішінде әрбір қоймадағы материалардың
топтары бойынша бөлек жүргізіледі. Сонымен қатар субъектіде
матетериалдардың кіріске алынғандары мен шығыс етілгендерінің сомасын
тапқаннан кейін оларды материалдардың әр бір есептеу топтары бойынша
біріктіріп, олардың жиынтығын материалдардың кіріс – шығысымен қатар
қалдығын есептейтін ведомосқа көшіріп жазады. Бұл ведомость екі бөлімнен
тұрады.
Бірінші бөлімде кіріске алынған материалдың жиынтық өзіндік құны жайлы
деректер көрсетіледі. Сонымен қатар бұл бөлімде кіріске алынған
материалдардың, нақтылы өзіндік құны мен есептеу бағасымен есептелген
құнының арасындағы ауытқу мелшері керсетіледі.
Екінші бөлімде әрбір қойма мен материалдарға жауапты тұлғалар бойынша
материалдардың қозғалысы (айдың басындағы және айдың аягандағы қалдығы,
кірісі мен шығысы) тиісті шоттар бойынша көрсетіледі.
1.4 Тауарлық –материалдық қорларды түгендеу
Қазақстан Республикасында осы күнгі қолданылып жүрген ереже
бойынша шаруашылық субъектілері жылына кем дегенде бір рет өздерінің
меншігіндегі материалдық қорларына түгендеу жұмысын жүргізуі керек.
Түгендеу жұмысы міндетті түрде мынадай жағдайда жүргізіледі:
- жылдық есеп беру (жыл аяғында) алдында (маусыммен жұмыс істейтін
қайта өндіріуші шаруашылық субъектілері, сондай – ақ дайындаушы
және басқа да ұйымдар материалдар мен шикі заттарға олардың
қалдығының азайған кезінде) түгендеу жұмысын жүргізе алады;
- Материалдық қорларды міндетті түрде түгендеу материалдарға жауапты
адамның ауысуына байланысты, ұрлық және қиянат жасалған, сондай –
ақ материалдық қорлар бұзылғанда, табиғи апат, өрт болғанда,
шаруашылық субъектісі таратылғанда және (қайта құрылған да) тағы да
басқа жағдайларда жүргізіледі.
Қорларды қоймада сақтаудың оңтайлы мерзімдерін қалай айқындау
керек? Қорларды сақтаудың бірыңғай мерзімі жоқ, кәсіпорындардың өзіндік
ерекшеліктері болады. Сондықтан әрбір кәсіпорын материалдық қорлар үшін өз
нормаларын белгілеп бекітуге тиіс.
Түгендеу жүргізу үшін шаруашьшық субъектісі басшысының бұйрығымен
орталық түгендеу комиссиясы құрылады Бұл комиссияны шаруашылық
субъектісінің басшысы немесе оның орынбасары басқарады. Сонымен
қатар әрбір цех, бөлімше бойынша жергілікті түгендеу комиссиясы
құрылады Оның жұмысын орталық комиссия ұйымдастырып және басқарып
отырады.
Шаруашылық субъектісі басшысының бұйрығымен тугендеу жүргізу оның
басталуы және аяқталуы мерзіміне жауапты адам тағайындалады. Түгендеу
жұмысы материалдарға жауапты адамның жауапкершілігіндегі
материалдардың түрлері және олардың сақтаулы тұрған жерлері бойынша
жүргізіледі. Шаруашылық субъектісінде сақталып тұрған, бірақ оның өз
меншігіне жатпайтын, яғни басқа шаруашылық субъектісінің немесе мекеменің
сондай – ақ, жеке адамның материалдарында түгендеу керек.
Түгендеу – бұл барлық материалдардың әрқайсысын біртіндеп санап
шығып, одан кейін материалдардың нақтылы қалдығын бухгалтерлік
баланстағы қалдығымен салыстыру. Түгендеу жұмысы материалдардың түгел
сақталуын қамтамасыз етудің басты кұралы болып табылады. Жергілікті
түгендеу комиссиясы материалдардың қалдығын өлшеу жәнс санау арқылы
олардың сақталынып тұрған жерлері және материалдарға жауапты
адамдар бойынша түгендеу тізімін жазып (үлгілі түрі инв – 3) шаруашылық
субъектісінің бухгалтериясына тапсырады. Түгендеу тізіміне түгендеу
комиссиясының барлық мүшелері қол қоюлары тиіс. Басқа шаруашылық
субъектісінің, мекемелердің немесе жеке адамның материалдық игіліктеріне
бөлек тізім жасалынады. Субъекті бойынша түгендеу нәтижесін анықтау үшін
салыстыру ведомосы жасалады. Салыстыру ведомосы түгендеу кезінде анықталған
нақтылы қалдығы, оның бухгалтерлік есептегі қалдығына сәйкес
келмейтін тауарлы – материалдық қорлар бойынша жасалады. Салыстыру
ведомосында артық немесе кем шыққан материалдық қорлар бухгалтерлік
есепте көрсетілген бағасымен есептелінеді. Түгендеу комиссиясы барлық
артық және кем шыққан материалдар жөнінде оларға жауапты тиісті адамдардан
жазбаша түсінік алуға тиіс. Ол жазбаша түсінік негізінде тұрақты жұмыс
атқаратын түгендеу комиссиясы кем шыққан, жоғалған, бұзылған
материалдардың қандай себептен болғанын анықтайды және де келешекте
қайталанбау үшін шара қолданады. Сондай – ақ комиссия түгендеу кезінде
материалдардың артық шығу себебін – де анықтайды. Белгіленген кему
мөлшері тек қана кем шыққан материалдарға ғана қолданылады, Егер кейбір
материалдар бойынша кему мөлшері бекітілмеген болса, онда ол
материалдардың кем шыққаны нормадан тыс болып саналады. Материалдық
қорлардың бекітілген мөлшерден артық, кем шыққаны, сондай – ақ олардың
бұзылуынан пайда болған шығын, кінәлі адамнан ұсталынуы тиіс.
Материалдардың бекітілген табиғи кему мөлшерінен артық, кем шығуы және
олардың бүлінуіне байланысты шығын егер оған кінәлі адам табылмаған
жағдайда орталық комиссияның шешімімен шаруашылық субъектісінің шығындарына
апарады. Кей жағдайда материалдардың артық шығуының себебі материалдық
қорлардың бұрын қате есептелніп, өндіріс шығындарына қате апарылуынан
болуы мүмкін. Ондай жағдайда материалдық қорлардың құны өндіріс
шығындарынан алып тасталынып, кайтадан кіріске алады. Сондай – ақ
қателіктен аттары, сорттары, өлшемдері алмасып кеткен материалдардың
өзара бірімен – бірін жапқаннан шыққан сомалық айырмашылыққа да өндіріс
шығыңдары азайтылады. Қателесіп алмасып кетуден артық және кем
шыққан материалдардың сандарын өзара жабуы тек осы тексеріліп жатқан
мерзім аралығында алмасып кеткен және тек бір адамның өзінің
жауапкершілігіндегі бір аттас материалдар бойынша тепе – тең санға ғана
рұқсат етіледі. Материалдарға жауапты адам материалдардың өзара алмасып
кетуінен артық немесе кем шыққаны жайлы толық түсінік беруге тиіс. Егер
кем шыққан материалдарды артық шыққан материалдар жапқан кезде, кем
шыққан материалдар құны артық шыққан материалдардың құнынан көп болса,
екеуінің арасындағы айырмашылық сомасын кінәлі адам төлеуі тиіс.
Субъектідегі материалдық қорларды түгендеу нәтижесі бухгалтерлік есепте
түгендеудің біткен айында көрсетілуі тиіс. Кем шыққан және бүлінген
материалдардың құны кінәлі адамнан қағида бойынша бөлшек сауда бағасымен
өндіріледі.
Материалдық қорлардың есебі бойынша жүргізілетін бухгалтерлік есеп
операцияларының негізгі корреспонденциясы.
1 – кесте.
Шоттар
Операциялар мазмұны Дебет Кредит
1 2 3 4
1 Жабдықтаушылар мен жеткізу-шілерден
келген материалдар есеп айырысу
құжатының келгеніне қарамастан кіріске
алынады. Құны төленіп, ай соңында
жолда қалған немесе жабдықтаушы
қоймасынан әлі алынбаған материалдар 20-бас 1300 671 3310
ай аяғында қоймаға кіріске алынбай шот 4110
көрсетіледі. Келесі айдың басында бұл
сома сторно етіледі. Төленген сома
материалдық қорларды алғанға дейін
алашақ борыш болып саналады.
2 Кіріске алынған материалдардың құны
кассадан (қолма – қол ақшамен) 201- 1310- 451 1011
төленеді. 206 1318- 452 1012
3 Есеп беруге тиісті тұлғалар арқылы
сатылып алынған материалдық қорлардың 201- 1310 333 1250
құны. 206 1318 2150
4 Заңды тұлғалар мен және адамдардан
келісілген бағасы бойынша тегін 201 1310 727 6280
(қайтарымсыз) келіп түскен 206 1318
материалдар.
5 Негізгі құралды бұзғаннан, істен
шығарғаннан алынған материалдық 201 1310 722 6280
қорлар. 206 1318
6 Шаруашылық субъектісінің өз
өндірісінде өндіріліп, дайындалып өз 201 1310 900 8110
қажетіне пайдалануға арналған 208 1318 920 8310
материалды кіріске алу. 940 8410
7 Алынған материалдың құны (бағасы) және
олар үшін кеткен шығындар арнайы 201 1310 421 1040
банктердегі шоттардан төленеді. 206 1318 423 1060
8 Пайдалануға болатын өндірістік
ақаулардан алынған материалдарды 201- 1310- 950 8418
кіріске алу. 208- 1318-
9 Түгендеу кезінде артық шыққан 201 1310
материалдарды кіріске алу. 206, 1318 727 6280
208
10 Еншілес және тәуелді серіктестермен 201- 1310-
бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардан206, 1318 641 3320
келіп түскен кіріске алынған 208 643 3330
материалдар.
11 Материалдық қорларды дайындайтын
жұмыскерлерге есептелінген енңбекақы. 201 1310 681 3350
206 1318
12 Өндіріспен шаруа – шылыққа пайдалану
үшін жіберілген материалдар:
негізгі өндіріске; 901 8110 20-
қосалқы (көмекші) өндіріске; 921 8311 бөлім 1300
цехқа (үстеме шығын); 931 8211 шот-тары
әлеуметтік салаға; 941
шаруашылық субъектісінің жалпы және
әкімшілік шығынына.
821 7210
13 Салынып жатқан (аяқталмаған) құрылысқа126 2930 201- 1310-
жұмсалынған материалдар. 206, 1318
208
14 Өндірістік ақауды жөндеу үшін 951 8418 201- 1310-
пайдаланылған материалдар. 206, 1318
15 Түгендеу барысында бүлінген және 201- 1310-
жетпей қалған материалдарды есептен 821 7210 206, 1318
шығару (жауапты тұлға болмаса немесе 208
табылмаса)
16 Басқа да шаруашылық субъектісіне, 201 1310
ұйымға әрі қарай жөндеуге берілген 206, 1318
материалдар. 207 1317 208
17 Шаруашылық субъектінің жөндеуден
алынған материалдарына 201, 1310 207 1317
206 1318
18 Материалдарды жөндету үшін жұмсалған 671
шығындарға. 207 1317 641, 1310
643
687
19 Сатылған, есептен шығарылған 201- 1310-
материалдық қорлардың нақты өзіндік 206 1318
құны. 845 7470 208
20 Түгендеу барысында жоқ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
ҚАРЖЫ ЖӘНЕ ЕСЕП КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберуге рұқсат
беріледі:
кафедра меңгерушісі:
_________________
_____ _____
20__ж
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Өнеркәсіптік кәсіпорындардағы тауарлы –
материалдық қорлардың есебі және талдауы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ТАУАРЛЫҚ – МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ...
1.1 Тауарлық – материалдық қорларға
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.2 Тауарлық – материалдық қорларды
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3Қоймадағы және бухгалтериядағы тауарлық – материалдық қорлардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4 Тауарлық – материалдық қорларды
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Тауарлық – материалдық қорлардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. ВАСИЛЬКОВ ТКБ АҚ- НЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
2.1 Васильков ТКБ АҚ- ның 2005 – 2007 жылдардағы қаржылық
жағдайы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Васильков ТКБ АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Васильков ТКБК АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларының
есебін жүргізу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..
3. ВАСИЛЬКОВ ТКБ АҚ- НЫҢ ТАУАРЛЫҚ – МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІН
ЖҮРГІЗУДЕГІ МӘСЕЛЕЛЕР ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Васильков ТКБ АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларының есебін
жүргізудегі
мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Қазіргі Қазақстан Республикасындағы кез келген кәсіпорындар үшін
неғұрлым тауарлық – материалдық қорларды үнемді жұмсай отырып, яғни аз
шығын шығара отырып көбірек табыс алу өзекті мәселелердің бірі болып
саналады.
Бұл дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты аз шығын шығарып көбірек пайда
алу үшін тауарлық – материалдық қорларды үнемді жұмсау мақсатында оларды
есептеудің тиімді әдістерін қарастыру және әдістерді жетілдіру жолдарын
қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. Васильков ТКБ АҚ- на қысқаша шолу жасай отырып, қандай қызметпен
айналысатындығын, қандай тауарлық – материалдық қорларды тұтынатынын
қарастыру;
2. Васильков ТКБ АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларды игеруде
атқаратын қызыметтерін анықтау;
3. Васильков ТКБ АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларды игеруде,
сақтауда және есепке алғанда, есептен шығарғанда қандай құжаттарды қалай
және қандай ретте толтыратынын қарастыру;
4. Васильков ТКБ АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларын есепке алу және
есептен шығару әдістерін қарастыру;
5. Васильков ТКБ АҚ- ның тауарлық – материалдық қорларының есебін
жүргізудің тиімді әдістерін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектсі Васильков ТКБ АҚ.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы тауарлық – материалдық
қорларды игеруде, сақтауда және есептеуде толтырылатын құжаттарды анықтау
және есептеу әдістеріне талдау жасау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу мәселесі тауарлық – материалдық қорларды
есептеудің тиімді әдістерін қарастыра отырып олардың кәсіпорынға әкелетін
пайдасы мен тиімділігіне қарай салыстру.
1 Тауарлы – материалдық қорлардың есебі
1.1. Тауарлық – материалдық қорларға сипаттама
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызмет барысында өздернің өндірген дайын
бұйымдары, сату үшін сатып алған, тауарлары, сатып алған, бірақ әзірге
ұйымға келіп түспеген тауарлары (жолдағы тауарлар,) аяқталмаған өн-діріс,
басқаларға көрсеткен қызметтер, сондай – ақ жұмыстарды орындау және
қызмсттерді көрсету барысыңда пайдалануға арналған қосалқы бөлшектер,
отындар, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа да
материалдары сол ұйымның тауарлық – материалдық қоры түріндегі ағымдағы
активі болып табылады.
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өңдіріс құралдары шаруашылық
үдерісіне (процесіне) ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай
отырып өндірілетін өнімге өз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса,
еңбек заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын
түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын
жұмыстың өзіндік құнының көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады.
Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
Материалдарды есептеудің негізгі міндеттері:
1. Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе
сыртқа босатылған материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе
есептен шығау;
2. Материалдардың қоймада жене тасымалдау кезінде
түгел сақталуын бақылау ;
3. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе
төмендеп кетпеуін бақылау;
4. Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық
жолмен анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау ;
5. Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау ;
6. Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың
жоспарлы есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған
материалдар құнын әр объектінің шығынына қосу.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына,
үнемді пайдаланылуына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс
сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдаланылуы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды
жасау қажет:
- Тиісті түрде жабдықталған материалдық – қорларды сақтайтын қойма
немесе бөлме болуы қажет және бөлмелердің әрқайсысы материалдардың
белгілі бір түрін сақтауға арналған болуы керек;
- Материалдар қойманың әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары,
өлшемдері бойынша керекті кезінде тез алуға және босатқаннан кейінгі
кездегі қалдығын тексеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы
керек;
Кәсіпорындармен ұйымдардың әкімшілігі материалдарды сақтайтын жерді
таразымен, өлшеу аспаптары мен және ыдыстармен жабдықтап және оларды жиі
тексеріп, дұрыстығын қадағалап отыру керек. Ұйымның басшысы материалдарды
қабылдайтын және босататын босататын адамдардың топтарын белгілеп, олармен
материалдарға жауапкершілік туралы шарт жасайды.
1.2. Тауарлық – материалдық қорларды бағалау
2 - ҚЕБХС ( есеп берудің халықаралық стандарттары) сәйкес қорлар
екі өлшемнің ең кішісімен өзіндік кұнның және өткізудің таза құнымен
бағалануы тиіс.
Қорлардың өзіндік құнына қорларды казіргі тұрған жеріне дейін
жеткізуге кеткен шығындар мен өңдеуге, алуға жұмсалған шығындар кіреді.
Тауарлы – материалдық қорлар есебі бухгалтерлік есеп стандарттартына
(БЕС 7) сәйкес алуға кеткен шығындарға сатып алу бағасы, шеттен әкелу бажы,
жабдықтаушы ұйымдар төлеген делдалдық (комиссиялық) сыйақылар, көліктік –
дайындау шығыстары мен қорларды алуға тікелей байланысты басқа да шығындар
(саудалық жеңілдіктер, артық төлеуді қайтару және т.б. осындай түзетулер
алу шығындарын анықтаған кезде қоса есептеледі) кіреді.
7 - БЕС сәйкес тауарлы – материалдық қорларды өткізудің таза кұны
әдеттегі іс - әрекет барысында көзделетін сатуы алым бағасына тең минус
сатуды ұйымдастыру мен жинақтап, құрастыру шығындары алынады. Басқаша
айтсақ, 2 - ҚЕБХС сәйкес6 егер қорлардың өзіндік құны өтелмейтіндей болса,
өйткені қорлар бүлінген, толық немесе жарым – жартылай ескірген және соған
сәйкес бағасы да төмендеген. Сондай – ақ сатылым алдындағы әзірлік немесе
өткізуді іске асыруға арналып бағаланған шығындар өсуі мүмкін болса,
материалдар өткізудің таза құны бойынша бағаланады. Мұндай жағдайда
қорлардың баланстық құны өткізуден немесе материалдық қорларды қолданудан
алу күтілетін сомадан артпайды.
Материалдар алу сәтінде нақты құны (синтетикалық есепте) немесе
есептік баға (аналитикалық есепте) бойынша көрсетіледі.
Материалдарды алудың нақты кұны субъектінің осы қорларды дайындау мен
жеткізу шығындарынан және сатып алу бағасынан құралады.
Есептік бағалар (алудың жоспарлы өзіндік құны орташа сатып алу
бағасымен және т.б.) бойынша материалдарды есептеуде есептік баға ретінде
қорлардың құны мен қор алудың нақты құны арасындағы айырма осы шоттағы
есептеу арқылы айқындалады.
Баланста материалдар есебі нақты құны бойынша көрсетіледі, осы баға
бойынша олар синтетикалық есепте, ал аналитикалық есепте – тұрақты есептік
бағалармен (келісім – шарттық немесе жоспарлы-есептік) есептеледі. Егер
материалдарды есептеу келісім – шарттық бағалар бойынша ұйымдастырылса,
онда олардың нақты құны осы бағалар бойынша материалдар сомасын қосу
көліктік дайындау шығындары (КДШ) қосылып шығарылады. БЕС – қа сәйкес КДШ
құрамына жабдықтау өткізу ұйымдарына төленген үстеме бағалар, барлық
косымша алымдарымен бірге жүкті тасығаны үшін кіре ақы төлемі, субъектінің
қоймасына материалдарды түсіру мен жеткізу шығындары, дайындау орындарында
ұйымдастырылған арнайы дайындау кеңселерін, қоймалар мен агенттіктерді
ұстауға арналған шығындар, материалдарды алу мен жеткізуге байланысты
(жабдықтаушылардан жүк жеткізгендегі субъектінің жүргізушілері, жүк
тиеушілер) және іс – сапар шығындары кіреді.
Егер материалдар есебі алудың жоспарлы өзіндік құны бойынша
жүргізілсе, онда қорлардың нақты өзіндік кұны осы бағалар бойынша
материалдардың қүнына қосу, есептік бағалар бойынша құнынан алу нақты
өзіндік құнның ауытқулары есептеліп шығарылады. Жоспарлық – есептік
бағаларды КДШ жоспарлы мөлшердегі есепке алынған келісім – шарттық бағалар
негізінде субъектінің өзі жасайды.
Егер қорлар есебі жоспарлы – есептік бағалар бойынша олардың құнынын
материалдардың нақты құнының ауытқушылықтарын жекелей есептеп, жоспарлы –
есептік бағалар бойынша үйымдастырылса, мұндай жағдайда субъект жоспарлы –
есептік бағаларды материалдық құндылықтардың атауы, түрлері және топтарына
орай, сол шекте белгілейді, ал ауытқулар өндірістік қор түрлері бойынша
есептеледі және ай сайын материалдарды пайдалану есеп шотына, жұмсалған
және босатылған материалдардың (КДШ мен ауытқулар талдаушы есеп шоттарында
жекелей ескеріледі) үйлесімді (пропорционалды) жоспарлы – есептік құны
есебі объектілеріне есептен шығарылады.
Материалдар есебіне, басқа шығыстарға қойылатын талаптар 7 - БЕС – ке
тұжырымдалған және есепті ұтымды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін олардың
өзіндік құнын қалыптастыру тұрғысынан шешіледі.
7- БЕС б.т. сәйкес Тауарлық – материалдық қорлардың өзіндік құнына:
қорларды алуға жұмсалған шығындар, оларды қазіргі тұратын орнына жеткізуге
байланысты көліктік – дайындау шығындары кіреді.
Өндіріске босатылған материалдар құнын анықтаған кезде Тауарлық –
материалдық қорлар есебі 7 БЕС мен ҚЕБХС 2 Қорлар ұсынған бағалау
тәсілдері қолданылуы мүмкін:
- Орташа өлшемді құн бойынша – есепті кезеңде қозғалысы болған бір
түрдің, есепті кезең соңында қолданылмағандардың да, өндіріске
босатылғандардың да бірлік орташа құнын есептеулер мен анықтауларды
қолдануға негізделген.
- ФИФО – есепті кезең соңыңда есепте тұрған материалдардың құнын
ескеріп есепті кезеңде алғашқы сатып алудың өзіндік құны бойынша
материалдарды есептен шығаруды болжайды. Яғни алдымен есепті кезең соңында
пайдаланылмаған өзіндік құн анықталады.
- ЛИФО – кейінгі сатып алулардың өзіндік құны бойынша материалдарды
есептен шығару ағымдағы кірістер мен шығындардың сәйкестілігін қамтамасыз
етеді және инфлякцияның құрлысы қызметі нәтижелеріне ықпалын ескертуге
мүмкіндік береді. –
Ерекше теңестіру (идентификация), ұқсастыру әдетте өзара бірін – бірі
ауыстырмайтын және арнайы жобалар, тапсырыстарға арналған тауарлық –
материалдық қорлар бірлігінің өзіндік құны есептеледі (жұмсалған
материалдарды бағалау мақсатымен әрбір партияны түгендеуді өткізуге
жалғасқан, материалдарды партиялық есептеуді ұйымдастыру мүмкіндігі бар
болса, қолданылады).
- ПИФО - кейін түсті – бірінші кетті бағалары бойынша
материалдарды есептен шығаруды шамалайды. Бұл тәсілде материалды босату
бағасын түскен бағасьмен теңестіру үшін түзетулер қажет. Бұл тәсіл орнын
толтыру бағасы тәсіліне ұқсас.
- Стандарттық баға – нормативті өзіндік құн. Өндіріске
босатылған
материалдар стандартты (нормативті) бағалары бойынша бағаланады. Нақты баға
мен нормативтінің арасындағы айырмашылық жеке шотта жиналады.
Материалдарды әр түрлі тәсілмен бағалаудың кемшіліктері мен
артықшылықтарын қарастырайық
1 – кесте
ФИФО ЛИФО Орташа Ерекше НИФО Стан-дарт
өлшемі Теңестір, ты
(иден-тифика (норма-ти
ция) втік)
құн
Кемшілік-тЕскірген Қорларды Қорларды Түгендеуді Материал Нормат-ив
ер өндірістік шынайы және өткізу үшін босатудың әр ті құн
шығындарға емес төменөндірістіккөп еңбек бірі үшін ағым-дағы
ұшыратады, бағалауға шығын-дардсіңіруді кейінгі
пайданы душар ы шынайы қажет етеді,тапсырыстық
көтереді жәнеетеді жәнемәнінен қосымша бағасын
қорлар есебінқорлар басқаша шығындар-ға анықтағанда
күрделен-діреесебін бағалауға ұшыратады көп күш талап
ді күрделен-дәкеледі етеді. Босату
іреді бағасын түскен
құнмен
теңестіру үшін
тұрақты
түзетулерді
талап етеді
Артықшы-лыТМҚ шын Шын Қолдан-ылуҚорларды Қорларды және Қорлар
қтар бағалауды өндірістікы және өндірістік есебін
жүргізеді шығын-дарғқара-пайымөндірістік шығындарды жеңілде-т
а және , есеп шығындар-ды шынайы бағалауеді,
пайданың саны өте нақты жүргізеді өйткені
оң-солға аз шамада бағалауға құнды
сақ, әкеледі тіркеу-ді
байыпты ң
көрсеткішт қажетті-л
еріне ігі жоқ
әкеледі
Шаруашылық жүргізуші субъектінің әр түрлі тәсілдерді таңдау, қорларды
бағалау мүмкіндігі бар, бірақ тәсіл таңдалғаннан кейін ол дәйекті түрде бір
есепті кезеңнен соң екіншісінде қолданылуы тиіс. Алайда материалдың түрі
үшін бір ғана тәсілді қолдануға болатынын есте ұстау қажет. Бағалау
тәсілдерін таңдауды субъектінің есеп саясаты белгілейді. Егер түйінді негіз
болған жағдайда тәсілді өзгертуге болады, мұндайда ауыстырудың себеп –
салдарлары қаржылық есеп беруге түсініктеме хат – жазбада түсіндірілуі
тиіс.
Қорларды есепке алудың аса маңызды мәселелерінің бірі оларды
бағалау болып табылады. 2 – ХҚЕС – ына сәйкес қорлар өткізу мүмкіндігінің
өзіндік құны мен таза құны сияқты екі шаманың ең азы бойынша бағалануы
тиіс. Оның мәнісі – байыппен қарау қағидатына орай қорлар мүмкін болатын
құндарының ең кемі бойынша бағаланады. Сондай – ақ мүмкін болатын
өткізудің таза құны не өткенін, қандай жағдайларда қорлар өкізудің таза
құны бойынша бағаланатын және өткізудің таза құны айқындау әдісін білу
қажет.
Мүмкін болатын өткізудің таза құнының есеп – қисабы ең сенімді
айғаққа, яғни есеп – қисап жасалған кезде өткізу үшін арналған қорлар
шамасына негізделеді. Бұл есеп – қисаптар кезең аяқталғаннан кейін мұндай
оқиғалр кезең аяғында болған жағдайларды қандайда бір деңгейде дәлелдейтін
оқиғаларға тікелей қатысты бағаның өзіндік құнының ауытқуын есепке алады.
Өткізудің таза құнына дейінгі барлық есептен шығарылулар және қорлардың
барлық ысыраптары есептен шығаруды жүзеге асыру немесе ысырап болған
кезеңдегі шығастар ретінде танылуы тиіс.
Қорларды өткізудің таза құнына дейін есептен шығарған кезде қорлардың
арналуына негізделген белгілі ережелерге сүйенуі қажет.
- Егер қорлар өткізу үшін арналса, онда есеп – қисап өткізудің ағымдағы
рыноктық бағалары негізінде жүргізіледі
- Егер қорлар жасалған шарттар бойынша сатуға арналса, онда есеп – қисап
шартты орындау үшін арналған көлемде контракті бағалары бойынша
жүргізіледі. Шарт бойынша қажеттен асып кеткен қорлар ағымдағы рыноктық
бағалар бойынша қайта бағаланады;
- Егер шикізат пен материалдар негізінде шығарылған дайын өнім өзіндік
құнына тең немесе асырылған бағалар бойынша сатылатын болса, шикізат пен
материалдар қайта бағаланбайды. Егер мұндай сенімділік жоқ болса, шикізат
пен материалдар олардың қалпына келтіру құны (ауыстыру құны) бойынша қайта
бағаланады.
Өткізудің таза құнын бағалау әрбір есепті кезеңде дүркін – дүркін
жүргізіледі. Өткізудің таза құнына дейінгі қорларды бастапқыда ішінара
есептен шығаруға әкеп соққан жағдайлар өзгергенде, есептен шығарылған сома
қорлардың өзіндік құнын сипаттайтын шамаға дейін өтеледі (жаңа баланстық
құны өткізудің өзіндік құны мен таза құнынан ең аз мәнде болуы тиіс).
Жалпы бүгінгі күндегі көзқарас бойынша, өндірістік есептен шығарғанда
немесе сатқан кезде қорларды бағалау әдістерінің (тәсілдерінің) неғұрлым
тиімді болып өзгергендігін білуіміз қажет.
Қорлардың өзіндік құнын есептеу тәсілдерінің (әдістерінің)
салыстыруын қарастырайық.
7 – ХБЕС – нің 12 – тармағы 4 әдісті ұсынды.: өлшенген орташа құн,
ФИФО,ЛИФО және ерекше бірегейлендіру. Ал 2 – ХБЕС бізге 3 әдісті ғана
ұсынады.
1. 23 – тармақ – арнайы жобалар үшін шығарылған және сатып алынған қордың
өзіндік құны жеке шығындарды бірегейлендіру арқылы айқындалуға тиіс. Бұл
әдіс қорларды және өндірістің әр бір жеке бірлігі бойынша өткізілген
тауарлардың өзіндік құнын бағалау үшін аса тиімді негіз болып табылады.
2. 25 – тармақ қалған – қорлар үшін алғашқы келіп түсу – алғашқы босату
әдісі ФИФО немесе өлшенген орташа құн әдісі пайдаланылуы мүмкін. Қорларды
есептен шығару сомасының баланс көрсеткіштеріне тікелей ықпалы бар, ол
өткізілген өнімнің өзіндік құнының көлемі арқылы есептік кезеңдегі қаржылық
нәтижелерге ықпалын тигізеді, сондықтан кәсіпорын осылардың бірін таңдап
алуға және өз кәсіпорнының есеп саясатында белгілеуге құқылы. Бұл әдістің
артықшылықтары: қорлдардың өзіндік құны есептік кезеңнің аяғында ағымдағы
бағаларға жуықтайды, ал кемшіліктері: бағалар көтерілген кезде – пайда
өседі; төмендеген кезде – пайда кемиді.
Орташа өлшенген құн әдісі және оның артықшылығы – бағалардың өзгеру
ықпалын есептік кезеңнің ішінде қорлардың өзіндік құнына жұмсартуға
мүмкіндік береді. Бұнда қай әдісті таңдаған жөн? Осы жағдайда барлыға
кәсіби пайымдау мен өндірістің ерекшеліктеріне (өзгешелігіне) байланысты
ЛИФО әдісіне 2 – ХБЕС - нда тиім салынған оны қолдану есептіліктің
көрсеткіштерін бұрмалайды және компанияның шығындарын дұрыс көрсетпейді деп
есептейді.
2 – ХБЕС талаптарының қорларды бағалау бөлігі 7 –ҚБЕС – нің
талаптарына сай келеді: қорлар міндетті түрде өзіндік құнның және ықтимал
таза өткізу құнының (ЫТӨҚ) – осы екеуіндегі көлемінің ішіндегі ең азы
бойынша бағалануы тиіс. Ықтимал таза өткізу құны – бұл жұмысты орындауға
жұмсалған ықтимал шығындарды және өткізуге жұмсалған ықтимал шығындарды
шегергенде, іс барысы қалыпты жүргенде, болжамды сату бағасы.
1.3. Қоймадағы және бухгалтериядағы тауарлық – материаалдық қорлардың есеб
Материалдың қоймадағы есебі - материалдар өздері сақталынып
тұрған жері бойынша, яғни шаруашылық субъектісінің қоймасында және
субъектінің бухгалтериясында есептелінеді. Материал-дық қорлардың қоймадағы
есебінің дұрыс ұйымдастырылуы олардың дұрыс сақталуына, қоймадағы жұмыстың
дұрыс жүргізілуіне және жұмыстың қалай қойылғандығына байланысты.
Қоймада материалдық қорлардың түрлері, сорттары бойынша бөлек сақталуы
тиіс. Материалдардың маркасы, сорты, көлемі, номенклатуралық номері, өлшем
бірлігі.
Сақталып тұрған материалдардың мөлшері және тағы да
басқа көрсеткіштері картон немесе фанерге жазылып, материалдарға
байланып немесе жапсырылып қойылады. Қоймадағы және цехтағы
материалдардың аналитикалық (талдамалық) есебі белгіленген түріне сәйкес
олардың ішінде сорттары мен маркалары бойынша жүргізіледі. Қоймада
материалдық қорлардың тек қана сандық есебі жүргізіледі.
Материалдардың әрбір номенклатуралық номері бойынша бөлек үлгілі
түрі М - І7 карточкасы ашылады. Бұл карточкада материалдық
қорлардың аты, мөлшері, көлемі, сорты, өлшем бірлігі, номенклатуралық
нөмері және есептеу бағасы көрсетіледі. Бұл карточканы жаңадан кіріске
алынған материалға шаруашылық субъектісінің бухгалтериясы дайындап, одан
кейін кіріс ету ордерімен (реестр) бірге қоймаға беріледі. Қойма
қызметкері немесе қойма меңгерушісі алынған карточкаға материалдық
қорлардың қай жерде сақталып тұрғаны жайлы деректер толтырады.
Материалдардың кіріс-шығысының сорттық – сандық есебін сол материалдарға
жауапты адам жүргізеді. Кейбір жағдайда материалдарға жауапты
адамның келісімі бойынша қойманың карточкалық есебін жүргізу жұмысы басқа
адамға, яғни есепшіге немесе операторға жүктелуі мүмкін. Материалдардың
түрі номенклатуралық номері аз болатын шаруашылық субъектісінің
қоймаларында бұл карточканың орнына материалдар есебін тиісті түрде
жүргізуге дайындалып жасалған сорттық есеп кітабында жүргізуге
болады. Мұндай жағдайларда сорттық есеп кітабында қойма есебінің
карточкасындағы деректер болуы қажет. Қоймашы белгіленген тәртіп бойынша
толтырылған алғашқы құжаттардың негізінде материалдардың кіріске алынуын
және есептен шығарылу операцияларын, олардың іске асырылған күнін қойманың
есеп карточкасына жазып, онда материалдық қорлардың сол күннің соңындағы
қалдығын шығарып отыруы керек. Бұл карточкада материалдардың қалдығы әрбір
операциядан кейін шығарылып отырылады.
Айта кететін жағдай, ай соңында бухгалтерияға ондағы көрсетілген
материалдың алынған немесе алынып болмағанына қарамастан лимиттік –
заборлық карточкасының барлығы тапсырылуы керек. Алынып болмаған
материалдар үшін келесі айға жаңа лимиттік - заборлық карта жазып береді.
Қоймашы материалдардың қоймалық сорттық есеп карточкасының деректері
негізінде жабдықтау беліміне материалдардың әр номенклатуралық түрінің
қалдығы, оның тұрақты қор мөлшерден ауытқуы, көптен бері пайдаланбай
жатқан материалдар жайлы деректер беріп отырады. Қоймалық сорттық
карточканың дұрыс жүргізілуін бухгалтерия бақылап отыруы керек. Бухгалтерия
қызметкері жиі - жиі (апта сайын, 10 күнде) қоймашымен қоймадағы
операцияларды жүргізуге негіз болған алғашқы құжаттардың дұрыс
жазылуын, қоймалық сорттық карточканың дұрыс жүргізілуін және
карточкадағы материалдар қалдығының дұрыс шығарылуын тексеріп отыруы қажет.
Карточкадағы жазылған операциялардың дұрыстылығын және оны тексергені жайлы
бухгалтерия қызметкері есеп карточкасының тиісті жолына қол қояды. Қоймалық
– сорттық карточкалардағы жазуды тексеру, қойма меңгерушісінің
бухгалтерияға материалдарды кіріске алуы кезінде тапсыратын есептерінің
негізінде жүргізіледі. Қойма меңгерушісінің бухгалтерияға тапсыратын
құжаттары үлгілі түрі М-18А қабылдау - өткізу регистрына тіркеледі.
Материалдарға жауапты адамның келісімі бойынша бухгалтерия қызметкері
әр опер ацияның дұрыстығын тексергені және құжатты қабылдағаны жайында
карточкаға қол қояды. Мұндай жағдайда құжаттарды қабылдау - өткізу
регистрын жасаудың керегі болмайды. Егер орталық қойма немесе цех қоймасы
шаруашылық субъектісі басқармасынан қашық жерде орналасқан
жағдайда жүрігізілетін операциялардың дұрыс құжатталуы,
материалдарға жауап беретін адамның есеп карточкасын дұрыс жүргізуі
орталық бухгалтерияда тексеріледі. Мұндай жағдайда кіріс және шығыс
ету құжаттары белгіленген уақытта регистрлармен бірге бухгалтерияға
табыс етілуі керек. Шаруашылық субъектісінің орталығынан қашық жерде
орналасқан қойма басшысы белгіленген күні бухгалтерияға екі дана етіп
материалдардың ай соңындағы қалдық ведомосын (тізімін) тапсыруы
керек, Ведомость құрамында өзгерісі (кірісі мен шығысы) бар
материалдар бойынша жасалып, онда тек қана материалдардың сандық қалдығы
көрсетіледі. Ведомосқа цех, қойма, бөлімше бастығы және ол құжатты
толтырушы (жургізуші) қол қояды. Дұрыстығын тексеріп болғаннан
кейін ведомостың бір данасы жіберілген қателіктер жөніндегі ескертумен
қоймаға қайтарылады. Материалдардың есебін жедел оперативтік,
бухгалтерлік, қалдықтық әдіспен жүргізгеи жағдайда қоймалық есеп
карточкасымен қатар үлгілі түрі М–20 қоймадағы материалдар қалдығын
есептеу ведомосы жүргізіледі. Қойма меңгерушісі (бастығы)
карточкалардағы әрбір ай ішіндегі жиынтық деректері бойынша материалдардың
келесі айдың бірінші жұлдызына қалған қалдықтарын осы ведомосқа
көшіріп жазады. Ведомоста материалдар қоймалық есепте қаралған
номенклатуралары бойынша аралық шоттарға (субшоттарға) және синтетикалық
шоттарға топталғаны күйінде көрсетіледі. Бухгалтерияда
материалдардың қалдығы олардың жоспарланған есептеу бағасына көбейтіліп, ай
аяғына қалған материалдардың жалпы сомасы анықталады. Егер
пайдаланатын материалдар номенклатуралары аз болған жағдайда материалдарды
алған адамдардың қолын тек қоймалық есеп карточкасында қою арқылы босатуға
болады. Мұндай карточкалар тек 1 (бір) айға ғана ашылып, ай соңында
бухгалтерияға тапсырылады.
Келесі айда олардың орнына жаңа қоймалық есеп карточкасы ашылып,
оған материалдардың ай басындағы қалдығы жазылады. Құрылыс
ұйымдардарының құрылыс басындағы бөлімшелері қоймалық – сорттық
карточкасының орнына ай сайын материалдардың кірісі, босатылуы
және қалдығы жайлы үлгілі түрі М- 19А санды карточкасын толтырып есеп
беріледі. Бұл есепте материалдарға жауапты адамның жауапкершілігіндегі
материалдардың барлығы кіргізіледі. Берілетін есепте материалдардың кіріске
алынуы, шығыс етілуі және қалдығы алғашқы құжаттар (кіріс ету, босату,
түгендеу) негізінде көрсетіледі. Құрылыс бөлімшелері құрылысқа жұмсалған
материалдарға босату құжатын толтырмайды. Сондықтанда олардың бухгалтерияға
берген есеп мәліметтеріне құрылысқа пайдаланылған (жұмсалған)
материалдардың алғашқы құжаты тіркелмейді. Материалдардың бухгалтериядағы
есебі - Материалдардың бухгалтериядағы аналитикалық (талдамалық) есебі
сандық және ақшалай өлшемде жүргізіледі. Мұндай есепті ұйымдастырудың көп
қиындығына байланысты бухгалтерияда талдамалы (аналитикалық) есепті
ұйымдастыру жұмысы үздіксіз етілдіріліп келеді. Есеп жұмысына есеп
регистрларының өте ұтымды жаңа түрлері еңгізіліп, есеп жұмысының тәртібі
жақсартылып, есеп машиналары пайдаланылып, есеп беру жұмысы қысқартылып
жеңілдетудің басқа түрлері қолданылуда.
Соңғы кезгі уақыттарға дейін субьектілердің бухгалтерияларында
материалдардың талдамалық (аналитикалық) сорттық, сандық, бағалық есебіне
карточкаларда жүргізіп келеді. Жалпы бухгалтерияларда материаллдардың әр
номенкулатуралық номерлеріне бөлек карточка ашылады. Материалдардың кіріс
етілуіне босатылуына жасалған әр құжат деректері тиісті карточкаға жазылуы
керек. Ай біткеннен кейін немесе ай соңында әр карточка бойынша
материалдардың кіріске алынуы мен шығыс етілуінің қорытындысы шығарылып,
олар материалдардың айналым ведомосына жазылады. Сөйтіп, бухгалтериялардағы
карточкаларда қоймадағы карточкаларда жазылған деректер қайталанады.
Айырмашылығы: Қоймадағы карточкаларда сандық есеп қана
жүргізілсе, бухгалтериядағы карточкаларда сандық есеп пен қатар олардың
құндары да көрсетіледі. Бухгалтерияда материалдардың сорттық, сандық,
бағалық есебін жүргізу көптеген адам күшін және уақытты керек етеді.
Сондықтан да бухгалтерияда карточкалар мен айналым ведомостарын толтыру
кейде кешігіп отырады. Осыған байланысты сандық карточкалардың орнына
кейінгі кезде сандық, сорттық, сомалық айналым ведомосын пайдаланатын
болды. Есептің бұл әдісін қолданған кезден бастап (1946 жылдан) шаруашылық
субъектілерінің бухгалтерияларында сорттық, сандық, бағалық карточкасын
пайдаланбайтын болды. Шығыс етілген материалдардың сандық есебі алғашқы
құжатта тікелей жинақталып, қалдығы шығарылады. Ай біткеннен кейін 10 - 15
күн ішінде материалдардың айналымы мен қалдығы сорттық, сандық,
сомалық айналым ведомосына жазылады. Бұл әдісті пайдаланғанда
бухгалтерлердің жұмысы сәл жеңілдегенімен кемшіліктер де кездесіп
отырады. Ол кемшілікке субъектідегі материалдардың сандық есебінің
бухгалтерия мен қоймада қатар жүргізілуін жатқызуға болады.
Материалдардың бұл екі есебі көбіне бір – бірімен еш
байланыссыз жүргізілетін. Материалдар есебінің одан әрі жүргізілуі
оперативтік (жедел)
- бухгалтерлік (сальдолық) әдіспен байланысты болды.
Бұл әдісті бұрынғы КСРО – ның орталық статистика бөлімі 1959 жылдың 12
мамыр күнгі жазған хатында қолдануға ұсынған болатын. Ал іс жүзінде бұл
әдіс 1950 жылдардан бастап қолдана бастаған. Бұл әдіс бойынша
материалдардың есебі тек қоймалық сорттық, сандық есеп карточкаларында
жүргізіледі. Оперативтік (жедел) бухгалтерлік (сальдолық) есептеу әдісін
қолдану үшін міндетті түрде керек жағдайлардың бірі есептеу жұмысына
жоспарлы есептеу бағасын енгізу қажеттілігі болып табылады. Материалдардың
ағымдағы, яғни аналитикалық (талдамалық) есебі осы бағамен жүргізіледі.
Материалдар синтетикалық (топтамалық) шотта нақтылы өзіндік құнмен
есептелінеді. Материалдардың есебін оперативтік (жедел)
- бухгалтерлік (сальдолық) әдіспен жүргізуге жоғарыда аталған
қоймадағы материалдардың қалдығын есептеу үшін жүргізілетін үлгілі түрі М –
20 ведомосы пайдаланылады. Бұл ведомость, әр қойма бойынша бөлек
және бір жылға ашылады. Ай соңында қойма меңгерушісі осы
ведомосқа қоймадағы карточкалардан материалдардың тексерілген, келесі айдың
басына қалған сандық қалдығын көшіріп жазады. Кей жағдайларда шаруашылық
субъектісінің қоймасы цех немесе бөлімшеден алыс жерде орналасқан жағдайда
ведомосқа материалдардың қалдығын көшіріп жазу бухгалтерия қызметкерлеріне
немесе есептеу операторына жүктелуі мүмкін. Мұндай жағдайда
материалдарға жауапкер адам олардың қалдықтарының ведомосқа дұрыс
көшірілуін тексеріп шығып, қол қояды. Егер есепті ай бойы
субъектіде материалдар кіріске алынбаған және шығыс етілмеген болмаса
онда олардың бұрынғы қалдық саны мен сомасы жаңа айға көшіріліп жазылады.
Материалдар қалдығының қоймалық карточкаларынан үлгілі түрі М – 20 түрлі
ведомосқа дұрыс толтырылуын бухгалтерия қызметкері міндетті түрде тексеріп
қол қояды. Ай сайын үлгілі түрі М – 20 санды ведомосында көрсетілген
материалдар қалдығы олардың жоспарлы бағасына көбейтіліп,
материалдардың есептеу топтары және синтетикалық (топтамалық) шоттары
бойынша сомалары есептеліп жазылады. Жоғарыда айтылғандай
бухгалтерияда материалдардың сомалық есебі синтетикалық (топтамалық)
шоттар бойынша олардың ішінде әрбір қоймадағы материалардың
топтары бойынша бөлек жүргізіледі. Сонымен қатар субъектіде
матетериалдардың кіріске алынғандары мен шығыс етілгендерінің сомасын
тапқаннан кейін оларды материалдардың әр бір есептеу топтары бойынша
біріктіріп, олардың жиынтығын материалдардың кіріс – шығысымен қатар
қалдығын есептейтін ведомосқа көшіріп жазады. Бұл ведомость екі бөлімнен
тұрады.
Бірінші бөлімде кіріске алынған материалдың жиынтық өзіндік құны жайлы
деректер көрсетіледі. Сонымен қатар бұл бөлімде кіріске алынған
материалдардың, нақтылы өзіндік құны мен есептеу бағасымен есептелген
құнының арасындағы ауытқу мелшері керсетіледі.
Екінші бөлімде әрбір қойма мен материалдарға жауапты тұлғалар бойынша
материалдардың қозғалысы (айдың басындағы және айдың аягандағы қалдығы,
кірісі мен шығысы) тиісті шоттар бойынша көрсетіледі.
1.4 Тауарлық –материалдық қорларды түгендеу
Қазақстан Республикасында осы күнгі қолданылып жүрген ереже
бойынша шаруашылық субъектілері жылына кем дегенде бір рет өздерінің
меншігіндегі материалдық қорларына түгендеу жұмысын жүргізуі керек.
Түгендеу жұмысы міндетті түрде мынадай жағдайда жүргізіледі:
- жылдық есеп беру (жыл аяғында) алдында (маусыммен жұмыс істейтін
қайта өндіріуші шаруашылық субъектілері, сондай – ақ дайындаушы
және басқа да ұйымдар материалдар мен шикі заттарға олардың
қалдығының азайған кезінде) түгендеу жұмысын жүргізе алады;
- Материалдық қорларды міндетті түрде түгендеу материалдарға жауапты
адамның ауысуына байланысты, ұрлық және қиянат жасалған, сондай –
ақ материалдық қорлар бұзылғанда, табиғи апат, өрт болғанда,
шаруашылық субъектісі таратылғанда және (қайта құрылған да) тағы да
басқа жағдайларда жүргізіледі.
Қорларды қоймада сақтаудың оңтайлы мерзімдерін қалай айқындау
керек? Қорларды сақтаудың бірыңғай мерзімі жоқ, кәсіпорындардың өзіндік
ерекшеліктері болады. Сондықтан әрбір кәсіпорын материалдық қорлар үшін өз
нормаларын белгілеп бекітуге тиіс.
Түгендеу жүргізу үшін шаруашьшық субъектісі басшысының бұйрығымен
орталық түгендеу комиссиясы құрылады Бұл комиссияны шаруашылық
субъектісінің басшысы немесе оның орынбасары басқарады. Сонымен
қатар әрбір цех, бөлімше бойынша жергілікті түгендеу комиссиясы
құрылады Оның жұмысын орталық комиссия ұйымдастырып және басқарып
отырады.
Шаруашылық субъектісі басшысының бұйрығымен тугендеу жүргізу оның
басталуы және аяқталуы мерзіміне жауапты адам тағайындалады. Түгендеу
жұмысы материалдарға жауапты адамның жауапкершілігіндегі
материалдардың түрлері және олардың сақтаулы тұрған жерлері бойынша
жүргізіледі. Шаруашылық субъектісінде сақталып тұрған, бірақ оның өз
меншігіне жатпайтын, яғни басқа шаруашылық субъектісінің немесе мекеменің
сондай – ақ, жеке адамның материалдарында түгендеу керек.
Түгендеу – бұл барлық материалдардың әрқайсысын біртіндеп санап
шығып, одан кейін материалдардың нақтылы қалдығын бухгалтерлік
баланстағы қалдығымен салыстыру. Түгендеу жұмысы материалдардың түгел
сақталуын қамтамасыз етудің басты кұралы болып табылады. Жергілікті
түгендеу комиссиясы материалдардың қалдығын өлшеу жәнс санау арқылы
олардың сақталынып тұрған жерлері және материалдарға жауапты
адамдар бойынша түгендеу тізімін жазып (үлгілі түрі инв – 3) шаруашылық
субъектісінің бухгалтериясына тапсырады. Түгендеу тізіміне түгендеу
комиссиясының барлық мүшелері қол қоюлары тиіс. Басқа шаруашылық
субъектісінің, мекемелердің немесе жеке адамның материалдық игіліктеріне
бөлек тізім жасалынады. Субъекті бойынша түгендеу нәтижесін анықтау үшін
салыстыру ведомосы жасалады. Салыстыру ведомосы түгендеу кезінде анықталған
нақтылы қалдығы, оның бухгалтерлік есептегі қалдығына сәйкес
келмейтін тауарлы – материалдық қорлар бойынша жасалады. Салыстыру
ведомосында артық немесе кем шыққан материалдық қорлар бухгалтерлік
есепте көрсетілген бағасымен есептелінеді. Түгендеу комиссиясы барлық
артық және кем шыққан материалдар жөнінде оларға жауапты тиісті адамдардан
жазбаша түсінік алуға тиіс. Ол жазбаша түсінік негізінде тұрақты жұмыс
атқаратын түгендеу комиссиясы кем шыққан, жоғалған, бұзылған
материалдардың қандай себептен болғанын анықтайды және де келешекте
қайталанбау үшін шара қолданады. Сондай – ақ комиссия түгендеу кезінде
материалдардың артық шығу себебін – де анықтайды. Белгіленген кему
мөлшері тек қана кем шыққан материалдарға ғана қолданылады, Егер кейбір
материалдар бойынша кему мөлшері бекітілмеген болса, онда ол
материалдардың кем шыққаны нормадан тыс болып саналады. Материалдық
қорлардың бекітілген мөлшерден артық, кем шыққаны, сондай – ақ олардың
бұзылуынан пайда болған шығын, кінәлі адамнан ұсталынуы тиіс.
Материалдардың бекітілген табиғи кему мөлшерінен артық, кем шығуы және
олардың бүлінуіне байланысты шығын егер оған кінәлі адам табылмаған
жағдайда орталық комиссияның шешімімен шаруашылық субъектісінің шығындарына
апарады. Кей жағдайда материалдардың артық шығуының себебі материалдық
қорлардың бұрын қате есептелніп, өндіріс шығындарына қате апарылуынан
болуы мүмкін. Ондай жағдайда материалдық қорлардың құны өндіріс
шығындарынан алып тасталынып, кайтадан кіріске алады. Сондай – ақ
қателіктен аттары, сорттары, өлшемдері алмасып кеткен материалдардың
өзара бірімен – бірін жапқаннан шыққан сомалық айырмашылыққа да өндіріс
шығыңдары азайтылады. Қателесіп алмасып кетуден артық және кем
шыққан материалдардың сандарын өзара жабуы тек осы тексеріліп жатқан
мерзім аралығында алмасып кеткен және тек бір адамның өзінің
жауапкершілігіндегі бір аттас материалдар бойынша тепе – тең санға ғана
рұқсат етіледі. Материалдарға жауапты адам материалдардың өзара алмасып
кетуінен артық немесе кем шыққаны жайлы толық түсінік беруге тиіс. Егер
кем шыққан материалдарды артық шыққан материалдар жапқан кезде, кем
шыққан материалдар құны артық шыққан материалдардың құнынан көп болса,
екеуінің арасындағы айырмашылық сомасын кінәлі адам төлеуі тиіс.
Субъектідегі материалдық қорларды түгендеу нәтижесі бухгалтерлік есепте
түгендеудің біткен айында көрсетілуі тиіс. Кем шыққан және бүлінген
материалдардың құны кінәлі адамнан қағида бойынша бөлшек сауда бағасымен
өндіріледі.
Материалдық қорлардың есебі бойынша жүргізілетін бухгалтерлік есеп
операцияларының негізгі корреспонденциясы.
1 – кесте.
Шоттар
Операциялар мазмұны Дебет Кредит
1 2 3 4
1 Жабдықтаушылар мен жеткізу-шілерден
келген материалдар есеп айырысу
құжатының келгеніне қарамастан кіріске
алынады. Құны төленіп, ай соңында
жолда қалған немесе жабдықтаушы
қоймасынан әлі алынбаған материалдар 20-бас 1300 671 3310
ай аяғында қоймаға кіріске алынбай шот 4110
көрсетіледі. Келесі айдың басында бұл
сома сторно етіледі. Төленген сома
материалдық қорларды алғанға дейін
алашақ борыш болып саналады.
2 Кіріске алынған материалдардың құны
кассадан (қолма – қол ақшамен) 201- 1310- 451 1011
төленеді. 206 1318- 452 1012
3 Есеп беруге тиісті тұлғалар арқылы
сатылып алынған материалдық қорлардың 201- 1310 333 1250
құны. 206 1318 2150
4 Заңды тұлғалар мен және адамдардан
келісілген бағасы бойынша тегін 201 1310 727 6280
(қайтарымсыз) келіп түскен 206 1318
материалдар.
5 Негізгі құралды бұзғаннан, істен
шығарғаннан алынған материалдық 201 1310 722 6280
қорлар. 206 1318
6 Шаруашылық субъектісінің өз
өндірісінде өндіріліп, дайындалып өз 201 1310 900 8110
қажетіне пайдалануға арналған 208 1318 920 8310
материалды кіріске алу. 940 8410
7 Алынған материалдың құны (бағасы) және
олар үшін кеткен шығындар арнайы 201 1310 421 1040
банктердегі шоттардан төленеді. 206 1318 423 1060
8 Пайдалануға болатын өндірістік
ақаулардан алынған материалдарды 201- 1310- 950 8418
кіріске алу. 208- 1318-
9 Түгендеу кезінде артық шыққан 201 1310
материалдарды кіріске алу. 206, 1318 727 6280
208
10 Еншілес және тәуелді серіктестермен 201- 1310-
бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардан206, 1318 641 3320
келіп түскен кіріске алынған 208 643 3330
материалдар.
11 Материалдық қорларды дайындайтын
жұмыскерлерге есептелінген енңбекақы. 201 1310 681 3350
206 1318
12 Өндіріспен шаруа – шылыққа пайдалану
үшін жіберілген материалдар:
негізгі өндіріске; 901 8110 20-
қосалқы (көмекші) өндіріске; 921 8311 бөлім 1300
цехқа (үстеме шығын); 931 8211 шот-тары
әлеуметтік салаға; 941
шаруашылық субъектісінің жалпы және
әкімшілік шығынына.
821 7210
13 Салынып жатқан (аяқталмаған) құрылысқа126 2930 201- 1310-
жұмсалынған материалдар. 206, 1318
208
14 Өндірістік ақауды жөндеу үшін 951 8418 201- 1310-
пайдаланылған материалдар. 206, 1318
15 Түгендеу барысында бүлінген және 201- 1310-
жетпей қалған материалдарды есептен 821 7210 206, 1318
шығару (жауапты тұлға болмаса немесе 208
табылмаса)
16 Басқа да шаруашылық субъектісіне, 201 1310
ұйымға әрі қарай жөндеуге берілген 206, 1318
материалдар. 207 1317 208
17 Шаруашылық субъектінің жөндеуден
алынған материалдарына 201, 1310 207 1317
206 1318
18 Материалдарды жөндету үшін жұмсалған 671
шығындарға. 207 1317 641, 1310
643
687
19 Сатылған, есептен шығарылған 201- 1310-
материалдық қорлардың нақты өзіндік 206 1318
құны. 845 7470 208
20 Түгендеу барысында жоқ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz