Әлемдік экономика жайлы

1. Халықаралық еңбек бөлінісі
2. Халықаралық интеграция
3. Халықаралық сауда
4. Халықаралық қаржының валюталық ұйымдары және жұмысшы күшінің халықаралық миграциясы

Еңбектің халықаралық бөлінуі – әлемдік экономикадағы орны мен дамуына қарамастан, елдер арасындағы өндірістік, ғылыми-техникалық, сауда және басқа да ынтымастық, білім, технология, тауар мен қызмет көрсету салаларының халықаралық айырбас жасауларының шын материалдық негізі.
Еңбектің халықаралық бөлінуінің негізі екі процестің бірігуімен айқындалады – өндіріс процесінің ажырауы және одан әрі бірігуі. Еңбектің халықаралық бөлінуінің негізгі мазмұны – кейбір елдердің әрқилы еңбек түрлерінің мамандырылуы мен әрі қарай бірлесуі, бір-бірін толықтыруы. Еңбектің халықаралық бөлінуі қоғамдық еңбектің шығын азайту құралы, әлемдік және ұлттық өндірістік күштерді оңтайландырудың негізі болып есептеледі, салалық және аймақтық елдік деңгейдегі оңтайлы халықаралық өндіріс қатынастарды құруға ықпал жасайды.
Қандай да топтардың ішінде кәсіпорындар арасындағы айырбастың жүруіне байланысты еңбектің халықаралық бөлінуінің келесі пішіндері пайда болады – ішкісалалық, салааралық, түраралық.
МРТ-нің ішкісалалықпішіні – белгілі бір заттар шығаратын, соның ішінде деректемелер, агретаттар және түйіндер, осы заттардың бір-бірімен араласуын көрсететін, халық шаруашылығының қайбір саласына кіретін түрлі елдердің өнеркәсіптерінің күштерінің жұмылдыруын көрсетеді. Егер де мысал ретінде трактор шығаратын өндірісті алсақ, онда ішкіаралық түр былайша болады – бірулері дөңгелекті трактор шығарса, екіншісі шынжыртабанды, үшіншісі - оған қосалқы бөлшектер т.б., және бір-бірімен осы заттармен алмасады.
Әр заттың бірнеше түрі болатындықтан, ішкісала бір түрлі болмауы мүмкін. Ішкі салалықтың заттық бейімделуінің жартылық немесе біртүрлілік, көптүрлілік пен барлықтүрліліктерін бөлу керек. Жартылай заттық бейімделу дегеніміз – елдер тек қана бір тауарды өндірудегі еларалық еңбек бөлуін айтады, мысалы бақша тракторы. Керісінше, көптүрлілік елдің аталған заттың бірнеше түрін шығаратындығын көрсетеді, мысалы, бақша және жер жырту тракторлары. Ал барлықтүрлілік заттық бейімделу – бір ел тауардың барлық түрін шығаратынын көрсетеді. Мысалы тракторды алатын болсақ, тек қана бақша немесе жер жыртатын емес, трактордың басқа да түрін шығаруын айтады.

1)Есенғалиева, Қ.С. «Микроэкономика: қысқа лекциялар, тест сұрақтары, есептер мен жаттығулар, іскерлік ойындар». Алматы 2007, 222-225б
2) Ә. Әбішев. «Ұлттық экономика» 2011 Алматы 123-126 б
3) Шеденов Ө Қ «Экономикалық ілімдер тарихы» Ақтөбе 2006 ж 132-135 б
4) Я. Әубәкіров, К. Нәрібаев, М. Есқалиев, Е. Жатқанбаев, т.б. «Экономикалық теория негіздері» Алматы 1998 ж 231-235 б

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ

Тақырыбы:
Әлемдік экономика

Тексерген: Габдуллина Л.Б
Орындаған: Мәдениетқызы Б.

Семей 2015 жыл
Әлемдік экономика

Жоспар:
1. Халықаралық еңбек бөлінісі
2. Халықаралық интеграция
3. Халықаралық сауда
4. Халықаралық қаржының валюталық ұйымдары және жұмысшы күшінің халықаралық миграциясы

Халықаралық еңбек бөлінісі

Еңбектің халықаралық бөлінуі - әлемдік экономикадағы орны мен дамуына қарамастан, елдер арасындағы өндірістік, ғылыми-техникалық, сауда және басқа да ынтымастық, білім, технология, тауар мен қызмет көрсету салаларының халықаралық айырбас жасауларының шын материалдық негізі.
Еңбектің халықаралық бөлінуінің негізі екі процестің бірігуімен айқындалады - өндіріс процесінің ажырауы және одан әрі бірігуі. Еңбектің халықаралық бөлінуінің негізгі мазмұны - кейбір елдердің әрқилы еңбек түрлерінің мамандырылуы мен әрі қарай бірлесуі, бір-бірін толықтыруы. Еңбектің халықаралық бөлінуі қоғамдық еңбектің шығын азайту құралы, әлемдік және ұлттық өндірістік күштерді оңтайландырудың негізі болып есептеледі, салалық және аймақтық елдік деңгейдегі оңтайлы халықаралық өндіріс қатынастарды құруға ықпал жасайды.
Қандай да топтардың ішінде кәсіпорындар арасындағы айырбастың жүруіне байланысты еңбектің халықаралық бөлінуінің келесі пішіндері пайда болады - ішкісалалық, салааралық, түраралық.
МРТ-нің ішкісалалықпішіні - белгілі бір заттар шығаратын, соның ішінде деректемелер, агретаттар және түйіндер, осы заттардың бір-бірімен араласуын көрсететін, халық шаруашылығының қайбір саласына кіретін түрлі елдердің өнеркәсіптерінің күштерінің жұмылдыруын көрсетеді. Егер де мысал ретінде трактор шығаратын өндірісті алсақ, онда ішкіаралық түр былайша болады - бірулері дөңгелекті трактор шығарса, екіншісі шынжыртабанды, үшіншісі - оған қосалқы бөлшектер т.б., және бір-бірімен осы заттармен алмасады.
Әр заттың бірнеше түрі болатындықтан, ішкісала бір түрлі болмауы мүмкін. Ішкі салалықтың заттық бейімделуінің жартылық немесе біртүрлілік, көптүрлілік пен барлықтүрліліктерін бөлу керек. Жартылай заттық бейімделу дегеніміз - елдер тек қана бір тауарды өндірудегі еларалық еңбек бөлуін айтады, мысалы бақша тракторы. Керісінше, көптүрлілік елдің аталған заттың бірнеше түрін шығаратындығын көрсетеді, мысалы, бақша және жер жырту тракторлары. Ал барлықтүрлілік заттық бейімделу - бір ел тауардың барлық түрін шығаратынын көрсетеді. Мысалы тракторды алатын болсақ, тек қана бақша немесе жер жыртатын емес, трактордың басқа да түрін шығаруын айтады.
МРТ-нің салааралық пішіні дегеніміз - түрлі саладағы еңбек бөлу емес, бір өндірістегі түрлі салалардағы еңбек бөлу. Осы ретте салааралық түр бірнеше нұсқада болуы мүмкін. Ең қарапайымы - екі кәсіпорын қатысатын екі елдің арасындағы еңбек бөлісуі, әр елден бір-бір қатысушы. Бірақ та салааралық еңбек бөлісу түрінде әр жақтан екі-үш немесе сол саладағы барлық өнеркәсіптер қатысуы да мүмкін. Кейде бір елдің бір кәсіпорны екінші елдің бірнеше кәсіпорнымен еңбек бөлісуі мүмкін. Санына байланысты басқа да нұсқалар болуы ықтимал. Сонымен, салааралық еңбек бөлісу түрінде қатысушы елдер саны сан-алуан болуы мүмкін.
МРТ-нің түраралық пішіні дегеніміз - бұл әр түрлі өндірістердің арасындағы еңбек бөлісу, өндіріс пен ауыл шаруашылығының, өндіріс пен құрылыс арасында және т.б. Түраралық еңбек бөлісуде бір өндірістік барлық бөлімшелерінің қатысуы міндет емес. Бір елдің өндірісінің барлық салалары өзінің тауарларын басқа елдің ауыл шаруашылығына айырбастауға міндетті емес. Егер де айырбас өндірісінің бір бөлімшесінде болса да ол түраралық пішін болып есептеледі, өйткені айырбас болып жатқан сала бір емес, әр түрлі өндіріске жатады. Әрине, еңбек бөлісудің түраралық пішінін қолданудың басқа да жолдары бар болуы мүмкін. Аймақаралық пішінді айтатын болсақ, ол бір елдің түрлі аймақтарындағы кәсіпорындардың қосылымын айтады.
Халықаралық еңбек бөлісудің негізін анықтайтын екі пішін болады: арнайыландыру және кооперациялау.
Халықаралық арнайыландыру деп - өнімнің сапасын жоғарлату және өзіндік құнын түсіру, тек қана өз қажеттілігін ғана емес, басқа елдердің де қажеттілігін жарыту үшін, біркелкі өнім шығарудың бір елде немесе көп емес бірнеше елде шоғырлануын айтады.
Халықаралық арнайландыру екі жолмен дамиды - аймақтық және өндірістік. Аймақтық аспектісі жекелеген ел топтары мен аймақтардың әлемдік нарыққа белгілі бір өнімдер мен олардың бөліктерін шығаруды жорамалдайды. Өз кезегінде, өндірістік бағыт салааралық, жекелеген кәсіпорындардың ішкіаралық арнайландыруы және ішкіфирмалы болып бөлінеді. Қазіргі кезде өңдеу өндірісін қамтитын, бірінші кезек машинажасайтын ішкісалалық арнайландыруы тез дамуда.
Халықаралық арнайландырудың негізгі белгілері болып заттық (нақты дайын өнім шығару, үлке пішінді), детальдық (ұсақтар, бөлшектер шығару, өнім құрамалары) және технологиялық немесе стадиялық арнайландырулар (жекелген операциялар немесе жекелеген технологиялық процесстерді орындау) есептеледі. Салалық аспектісінде арнайландырудың барлық пішіндерінің толық дамуы машинажасау саласында іске асты.
Келесілер халықаралық арнайлындырудың айқындаушы кездері болып есептеледі:
1) Табиғи қордың болуы;
2) Климаттық шарттар;
3) Өндірістік база;
4) Ұлтаралық арнайландырудың орнаған деңгейі.
Халықаралық еңбек бөлісуінің басқа бір түрі болып Халықаралық
кооперациялау болып есептеледі. Бұл екі немесе одан көп елдердің шығарған өнімді техникалық жетістіктерге жеткізу үшін, біріккен өндірістік бағдарламаны орындау мақсатында, өндірістік құралдарды бірлестіру.
Халықаралық кооперациялаудың негізгі белгілері:
- Тараптардың бірге жұмыс жасау шарттарын келісім-шарт тәртібімен алдын ала мәмілелеу;
- Түрлі елдердің серіктес-кәсіпорындардың шаруашылықтарын орындауды үйлестіру;
- Өндірістік кооперация субъектісі болып түрлі мемлекеттердің фирмалары болуы;
- Дайын бұйымдардың сапасының технологияға лайық болуын шартты түрде бекіту;
- Келісілген бағдарлама бойынша серіктестердің тапсырмаларды өзара тарату, кооперациялық келісімнің негізгі мақсатына байланысты, оларға өндірістік арнайыландырауды бекіту;
- Бір жақты немесе екі жақты тауар жеткізудегі тығыз байланыс;
- Серіктер арасындағы ұзақ мерзімді, тұрақты және үздіксіз экономикалық қатынас;
Халықаралық кооперациялауды топтастыру келесі бағыттарда жүргізіледі:
1) Суъектілер саны бойынша - екіжақты, көпжақты;
2) Объектілер саны бойынша - бірзаттылы, көпзаттылы;
3) Салалық байланыс құрылымы бойынша - ішкісалалық, салааралық (өндіріс, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік және сауда құрылымдарында);
4) Қызмет түрімен - өндіріс пен ауыл шаруашылығы арасында, өндіріс пен құрылыс арасында т.б., басқаша бұны салааралық ретінде қарастыруға болады.
5) Пайдалану әдістері бойынша - өндірістік-экономикалық, ғылыми-техникалық бағдарламалар, біріккен кәсіпорындар, келісімдік арнайлындырулар

Халықаралық интеграция

Экономикалық бірігу - бұл мемлекетаралық келісімдер формасын алатын шаруашылық механизмдерді жақындатуға әкелетін елдердің өзара ықпал ету процесі.
Қазіргі экономикалық сөздік анықтамасы бойынша, интеграция (латын тілінен integer - толық) - экономикалық тұлғалардың бірігуі,олардың өзара әрекеттесуінің тереңдеуі, өзара байланыстардың дамуы. Экономикалық интеграция жеке елдердің ұлттық шаруашылығы деңгейінде және де кәсіпорындар, фирмалар, корпорациялар, компаниялар арасында да жүреді. Экономикалық интеграция өндірістік - технологиялық байланыстарын кеңейту мен тереңдетуді, ресурстарды бірлесе пайдалану, капиталдар бірігуі, сол сияқты, бір-біріне қолайлы жағдай жасау арқылы экономикалық іс-әрекеттерге өзара кедергілерді жою бағыттарында айқын көрінеді.
Тарихи интеграция эволюциялық дамитын бірнеше негізгі сатылардан тұрады және оның әрқайсысы интеграцияның жетілу дәрежесінің көрсеткіші болып есептеледі.
Бірінші деңгейде мемлекеттер өзара жақындасудың алғашқы қадамы ретінде преференциалдық сауда келісімдерін жасайды. Бұл келісім жеке мемлекеттер арасында екі жақтылық негізінде немесе қалыптасқан интеграциялық топ пен мемлекет не мемлекеттер тобының арасында жасалуы мүмкін.
Келісімге сәйкес мемлекеттер бір-біріне үшінші мемлекеттерге қарағанда қолайлырақ режим ұсынады. Бұл интеграцялық процестің дайындық кезеңі.
Интеграцияның екінші деңгейінде мемлекеттер екі жақты саудада кедендік тарифтерді жай ғана қысқартуды емес, оны мүлдем алып тастауды көздейтін еркін сауда аймағын (ЕСА) құруға көшеді, бірақ үшінші елдермен қатынаста ұлттық кедендік тарифтер өзгертілмейді. Басым көпшілік жағдайда еркін сауда аумағының шарттары ауыл шаруашылық өнімдерінен басқа барлық тауарларға қолднылады.
Интеграцияның үшінші деңгейі кедендік одақ (КО) құруға негізделген. Бұл ұлттық кедендік тарифтер тобын келісімді түрде алып тастап, үшінші мемлекеттерге қатысты сауданы реттеуде ортақ кедендік тарифті енгізу және біріңғай тарифтік емес жүйесін қолдану болып табылады.
Әдетте кедендік одақ үйлестірілген сыртқы сауда саясатын қалыптастыратын мемлекетаралық органдардың дамыған жүйесін құруды талап етеді.
Интеграциялық процестің төртінші деңгейі - ортақ нарыққа жеткенде интеграцияланатын мемлекеттер тек тауарлар мен қызметтердің ғана емес, өндіріс факторларының - капитал және жұмыс күші - қозғалысының еркіндігі туралы келісім жасайды. Бұл экономикалық саясатты үйлестіру кезеңі.
Ең жоғарғы бесінші деңгейде интеграция ортақ кедендік тариф және тауарлар мен өндіріс факторлар қозғалысының еркіндігімен қатар, макроэкономикалық саясатты, валюта, бюджет, ақша сияқты негізгі салаларда үйлестіруді, заң шығарушылықты үйлестіруді көздейтін экономикалық одаққа айналады. Үкіметтер келісілген түрде өз қызметтерінің біршама бөлігінен бас тартады, яғни мемлекттік суверенитеттің бір бөлігін мемлекеттер үстіндегі органдар пайдасына береді. Бұндай қызметтерге ие болған мемлекеттер үстіндегі органдар бірлестікке қатысты мәселелерді мүше-мемлекеттер үкіметтерінің келісімінсіз шешуге құқы бар. Мысалы, ЕО - ғы (Еуропа одағы) шеңберінде - бұл ЕО комиссиясы.
Интеграцияның алтыншы деңгейінің де болуы мүмкін - бұл Саяси одақ (СО). Ол ұлттық үкіметтердің үшінші елдермен қатынасын қамтитын қызметтерінің басым көпшілігін мемлекеттер үстіндегі органдарға беруді көздейді. Іс жүзінде бұл жеке мемлекеттердің егемендігін жоғалтып, халықаралық конфедерация құруды талап етеді.
Бірақ интеграциялық топтардың бірде-біреуі дамудың бұл деңгейіне жеткен жоқ, тіпті өз алдына бұндай мақсаттар қойған жоқ.
ЕО, НАФТА - ға кіретін Солтүстік Америка елдері, белгілі дәрежеде Латын Америка елдерінің регионалдық интеграция тәжірибесін қорыта келе, экономикалық интеграцияның кейбір заңдылықтарын шығаруға болады.
Біріншіден, бұл эволюциялық жол. Біртіндеп, интеграция кезеңдерін аттамай, өндірушілер үшін де, тұтынушылар үшін де серіктестерді таңдау еркіндігін беріп, әкімшілік шектеулер мен тосқауылдарды алып тастау үшін жағдай жасап, сауда-экономикалық ынтымақтастық бірқалыпты (тұрақты) әрекет ететін нарықтық орта құру қажет.
Екіншіден, бұл интеграциялық міндеттемелерді біртіндеп, кезеңді түрде шешу. Ол үшін мүше-елдердің ассоциациялары көмегімен еркін сауда аймағы, кедендік одақ, капитал, тауар мен қызмет, еңбектің орта нарығын және біртұтас экономикалық кеңестіктің негізін қалау қажет.
Үшіншіден, бұл біртекті экономикалық орта құру, нарықтық қайта құрудың қарқыны мен деңгейін жақындастыру қажеттілігі.
Төртіншіден, интеграциялық процестің барлық мүшелерінің тең құқықтық серіктестігі, дискриминациясыз іс-әрекет етуі.
20 ғасырдың сексенінші жылдарының соңындағы басты дүниежүзілік оқиға - Кеңес Одағының ыдырауы жаңа тәуелсіз мемлекеттер алдында қоғамдық өмірді қайта құру, көп жылдар бойы қалыптасқан экономикалық және гуманитарлық қатынастарды сақтай отырып, ұлттық мемлекеттерді қалыптастыру мен нығайту мәселері пайда болды. Посткеңестік кеңестіктегі мемлекеттер бұрынғы Одақтан әміршілік-бюрократиялық басқарудың әкімшілік органдарын, жоспарлы-бұйрықты және шығынды экономиканы мұраға алды, бірақ олар сыртқы саясат және сыртқы экономикалық іс-әрекеттің ескі принциптері мен әдістерін қабылдамады. Енді өзара және үшінші мемлекеттермен қатынаса заман ағымына сай жаңа нормалар мен ережелер қажет болды.
90-шы жылдар жаңа тәуелсіз мемлекеттердің қалыптасу кезеңі болды. Бірақ бұл онжылдық бір-біріне қарамақайшы екі қоғамдық тарихи процестермен сипатталынды.
Біріншіден, бұл жаңа тәуелсіз мемлекеттердің ұйымдық-құқықтық тәркіленіп, экономиканың қалыптасуы, ол экономикалық дербестікті қалыптастыру жолында өзіндік қаржы-бюджеттік, валюталық, салықтық жүйелердің және де тәуелсіз мемлекеттің басқа да міндетті құрамаларының пайда болуынан басталады.
Екінші процесс - бұл халықаралық нормаларға негізделген өзара жаңа саяси және экономикалық қатынастар қалыптастыру қажеттілігі. Процесс қатаң орталықтандырылған қоғамдық - экономиканық жүйесінің біртұтас тоталитарлық мемлекеттің күшті әрі жан-жақты ықпалымен өтті. Бұл ықпалды бұзу және жаңа қатынастарды қалыптастыру біршама ұзақ мерзімді қажет етті.
Кейбір саясаткерлер басты мақсатты жаңа туған мемлекеттер интеграциясы деп таныды. Осыған байланысты 1991 жылы Беловеж келісімі нәтижесінде біртұтас мемлекет ыдырап, орнына жаңа 15 мемлекет пайда болды. Оның 12-сі Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын (ТМД) құрды (Әзербайджан, Армения, Белоруссия, Грузия, Қазақстан, Қырғыстан, Ресей Федерациясы, Тәжікістан, Түркменістан, Украина, Өзбекістан).
Тәуелсіз мемлекеттер Достастығы (ТМД) 1991 жылдың 8-ші желтоқсанындағы ТМД құру туралы Беловеж келісімі мен Келісімнің Протоколына және 1991 жылдың 21-ші желтоқсанындағы Алматы декларациясына сәйкес құрылды.
ТМД Жарғысы бірнеше бөлімдерден тұрады: мақсаты мен принциптері, ұжымдық қауіпсіздік және әскери - саяси ынтымақтастық, дау-жанжалдық алдын алу және келіспеушілікті бейбіт жолмен шешу; экономикалық, әлеуметтік және құқықтық салаларда бірігіп әрекет ету; Достастық органдары, парламенттік ынтымақтастық, қаржы-қаражат мәселелері.

Халықаралық сауда

Халықаралық сауда бүгінгі елдердің өндірісін дамыта отырып, өзінде бар ресурстарды тиімді пайдаланып, осылайша тауарлар мен қызмет түрін ұлғайтатын, халықтың әл-ауқатын арттыратын құралға айналып бара жатыр.
ХХ ғасырдың екінші жартысында әлемдік сауданың орташа жылдық өсу қарқыны әлемдік жалпы ішкі өнімд өсу қарқынынан 1,5 есеге асып кетті. Бұл көптеген елдердің өмірінде әлемдік рыноктың рөлінің артқанын, олардың арасындағы байланыстың артқанын, халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдегенін көрсетеді. Осылайша әлемдік экономикаға тартылған елдерге қатал халықаралық бәсекелесті жағдайында өзінің рыноктық үлесін алуға тура келеді.
Сол себепті де сыртқы сауда бір жағынан экономикалық өсудің қуатты факторы болып табылса, ал екінші жағынан елдердің халықаралық сауда айырбасына тәуелділігін арттырады. Сыртқы сауданың пайдасы, ол іскерлік белсенділікті жандандыру арқылы әр түрлі елдердің экономикалық дамуын теңестіруге мүмкіндік береді. Осыған байланысты сыртқы саудададағы кез-келген шектеулер елдің экономикасының дамуына теріс әсер етеді.
Сыртқы сауданың түсінігіне келсек, ол бір елдің тауарлары мен қызмет түрінің басқа бір елдің еркін айырбасталатын валютасына немесе жалпыға бірдей басқа құндылықтарға айырбасталуы. Бұл жерде тауарлар мен қызмет түрінің экспорты мен импорты бөлініп шығады. Сыртқы сауда саясаты өз кезегінде экспорттық-импорттық операцияларды реттеуге және мемлекетпен жасалған даму стратегиясының шегінде олардың экономикалық тиімділігін арттыру мақсатына бағытталған мемлекеттік әсер ету шараларының жиынтығы ретінде көрініс табады.
Сыртқы сауда қазіргі экономикалық ғылымның даулы және ежелгілерінің біріне жатады. Саяси экономияның Адам Смит, Давид Рикардо және Джон Стюарт Мил сияқты классиктерінің тұжырымдары мен идеялары әлі күнге шейін өзекті болып табылады.
Сонымен қатар ХХІ ғасырдың қарсаңындағы әлемдік экономикадағы қазіргі таңдағы тенденциялар, еркін тауар айналымы мен протекционизм саясаты кезіндегі сыртқы сауданы мемлекеттік реттеу механизмі жайындағы экономист ғалымдар арасындағы ескі теориялық дауларға жаңа серпін берді. Сыртқы саудадағы болған соңғы уақыттағы өзгерістерді зерделеуге деген ұмтылыстар негізі ретінде салыстырмалы артықшылықтар мен қатар, ұлғайып жатқан кіріс пен рыноктың құрылымы болып табылатын жаңа теориялардың пайда болуына әкелді. Бүгінде халықаралық сауда теориялары сыртқы сауданы дамытудан түскен пайданың негізіне және сыртқы сауда ағымдарының бағыты немен анықталады деген мәселелерге түсінік береді.
Әлемдік экономикалық ғылымда сыртқы сауданың жаратылысын түсіндіретін екі негізгі бағыт бар:
─ Дәстүрлі бағыт. Бұл елдің салыстырмалы артықшылығын (абсолюттік және салыстырмалы артықшылықтар теориясы) Хекшер - Олин тұжырымдамасымен толықтырылған (факторлық пропорциялар теориясы) жүзеге асыруға байланысты.
─ Жаңа бағыт - ішкі салалық сауданың пайда болуын түсіндіреді.
Дәстүрлі бағыт дамушы елдер мен экономикасы өтпелі кезеңдегі елдер үшін тән. Ол өндірісті табиғи фактормен қамтамасыз етудің әр түрлі деңгейіне негізделген. Осындай негізінен дамыған елдер арасындағы немесе дамушы мен дамыған елдер арасындағы әлемдік тауар айналымының (14)-ін құрайтын салааралық сауда пайда болады.
Жаңа бағыт (бір саланың әр түрлі тауарларымен сауда) масштабының әсері мен өнеркәсібтің мамандануын жүзеге асырумен байланысты. Сауданың осы түріне негізінен дамыған елдер арасындағы әлемдік сауданың 70% тиеді.
Сыртқы сауда мен халықаралық мамандану туралы мәселелерге жауапты экономикалық ғылым бұрыннан іздей бастады және оларды экономикалық теорияның негізгі мәселелеріне жатқызған.
Адам Смит халықаралық еңбек бөлінісі жөніндегі мәселелерді талдап, қандай тауарларды экспорттау, импорттау керек екендігі жайлы өз ойын былайша тұнсырымдады: Егер бөтен бір мемлекет өзіміз шығара алатынымызға қарағанда, арзан тауармен бізді қамтамасыз етуге қабілетті болса, онда сол тауарды өзіміз шығармай-ақ шетелден сатып алу әлдеқайда тиімді.
Адам Смиттің халықтар байлығының табиғаты мен себептері туралы зерттеу атты басты еңбегінде (1776 жылы) басты идея-ұлттар мен халықтар байлығының негізі, еңбек бөлінісі екендігіне саяды. Автор келесі қорытынды шығарды: Халықаралық еңбек бөлінісіне белсенді қатысып жатқан елдер пайда табады.
Адам Смит халықаралық еңбек бөлінісі елдің абсолюттік артықшылықтарын ескеру мен іске асырылу керек деп сендірді. Әр мемлекет өзінің абсолютті артықшылығы бар тауар өндірісіне мамандануы керек. Мемлекеттің өзінің абсолютті артықшылығы жоқ тауарларды өндіруден бас тартуы және басқа тауарлардың өндірісіне ресурстарын жұмылдыруы, өндіріс көлемінің ұлғаюына және елдер арасындағы тауар айырбасының кеңеюіне әкеледі.
Адам Смиттің қорытындысы меркантилистердің ойына қайшы болды. Экспорттың импорттан үлкен болуы салдарынан елге ағылатын алтын мен күміс емес, елдің өз иелігіндегі табиғи және абсолютті артықшылықтарын пайдалану арқылы халықаралық еңбек бөлінісіне белсене қатысушылық қана мемлекеттің тұрмыс жағдайының өсуіне себепкер бола алады.
Тәжірибеде елдердің кез келгені өздерінің әріптестері алдында абсолюттік артықшылықтарға ие бола бермейді. Табиғи ресурстардың жетіспеушілігінен немесе ұлттық жұмыс күшінің төменгі өнімділігінен кейбір елдер маңызды тауарларды басқа елдерге қарағанда жоғары шығынмен өндіреді, бұл осындай тауарлармен сыртқы сауданың тиімсіз екендігін көрсетеді. Сондықтан да Давид Рикардоның шығын мен бағадағы салыстырмалы артықшылықтар тұжырымдамасы халықаралық сауданың классикалық теориясының негізін қалады. Осы тұжырымдамаға сәйкес кез-келген ел қай тауарды басқа елдерге қарағанда төмен шығынмен өндірсе, онда сол тауарды экспорттауға маманданады.
Бірақ та сауданың салыстырмалы артықшылықтары классикалық теориясы негізінде бір ғана өзгеріп отыратын факторы (жұмыс күшінің бағасы) немесе толық мамандану қағидасы бар статистикалық модель. Осы модельді шведтің екі экономисі Э. Хекшер мен Б. Олин жетілдірген. Олар халықаралық мамандануға өндіріс факторларымен (негізінен жер, еңбек, капитал) қамтамасыз етілудің айырмашылығының әсер етуін ескерген. Хекшер-Олиннің өндіріс факторларымен қамтамасыз етілудің неоклассикалық теориясы сонымен қатар экономикалық өсімнің сауда параметріне, ұлттық экономиканың құрылымы мен әр түрлі өндіріс факторлары бойынша төлемдер мен түсімдердің дифференциясына әсерін талдап анықтауға мүмкіндік береді.
Факторлық қамтамыз ету теориясы капиталға бай ел технологиясы капиталды интенсивті пайдаланумен байланысты тауарларды өндіруге маманданады деп пайымдайды. Олар капиталды қажет ететін өнімді экспорттап, жер мен еңбекті интенсивті пайдалануды қажет ететін өнімге айырбастайды. Бұл теория дамушы елдерді жер мен еңбек ресурстарын интенсивті пайдалануды қажет ететін алғашқы өнімді экспорттауға күштерін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.