Бидай технологиясы
1. Кіріспе
Бидай дегеніміз не
2. Негізгі бөлім
Бидайдың тхнологиясы
Бидайдың құрамы, өсуі
Бидайдың түрлері
3. Қортынды
Бидай дегеніміз не
2. Негізгі бөлім
Бидайдың тхнологиясы
Бидайдың құрамы, өсуі
Бидайдың түрлері
3. Қортынды
Бидай ұлы жемдік құндылығы болып табылады. Бидайдың жиырмадан астам түрі бар. Солардың ішінде ең көп тарағамы—жұмсақ бидай. Бұл дақылдын, алуан түрлі сорттары бар және олар жер шарының барлық аймақтарында егіледі.. Бүкіл дәнді дақылдар өнімінің 60% мөлшері бидайдан алынады. Азық-түлік өнімі ретінде бидайдың көптеген аса бағалы қасиеттері бар. Бидай дәні — аса құнарлы да қуатты азық, оны сақтау да қиын емес, бір жерден екінші жерге тасып жеткізу де оңай және оны өңдеп алуан түрлі өнім алуға болады. Дүние жүзіндегі азық-түліктік дақылдар ішінде бидай жетекші орын алады. Астық шаруашылығын және оның басты дақылы — бидай өсіруді үздіксіз дамыту процесі жүргізіліп келеді.
Алынатын астық мөлшерінде бидайдың ара салмағы 60 процентке жетеді.
Triticum туысының қазіргі систематикасы 27 түрді қамтиды (1-таблица), (В. Ф-Дорофеев, 1980). Адамзаттың басым бөлігі жұмсақ бидай нанын пайдаланады. Егіс көлемі жөнінен одан кейінгі орынды қатты бидай алады. Бұл екі түр де полиплоидтық түрге жатады.Қазіргі кезде көптеген зерттеушілер полиплоидтық бидайдың аллополиплоидтық бидайдан шыққанын анықтады. Сондай-ак оның қалыптасуына азықтық дән беретін бидайдың кемінде бес диплоидтық түрі қатыс-кандығы белгілі болды. Бүкіл адамзаттың, солардың ішінде біздің еліміз халқыыың негізгі тағахмы үшін жүмсақ бидай пайдала-нылатындықтан, ендігі жерде осынау бірегей түр жайын сөз етпекпіз.
Жұмсақ бидайға жататын түрлердің масағы тығыз емес, масақшалары сиректеу (Д=10—22, сирек жағдай-да 23—38), ұзындығы 5—17 см; масағыныд үзымдығы енінен 4—5 есе артық; масақтағы масақшалар бір-бірі-нен алшақ, жоғары қарай қиғаш орналасқан, дәндері-нің үзындығы 5—9 мм, ұзынша сопақшадан жұмыртқа тәрізді пішінге дейін өзгеріп отырады: ұзындығы әдстте дәнінің енінен 2 ссе артық, кепде сиімен шамалас, яғни домалак болып келеді. Бидай өскіндері қошқыл қара, жасыл, көкшіл немесе сарғыштау-жасыл, ашық жасыл түсті болады. Жапырақ тақталарының ұзыыдығы 8—35 см, кенде онан да үзын, ені 0,7—2,5 см, жылтыр (тегіс), бүртікті (беті кедір-бұдыр) немесе қысқа түктер басқан (қолға жұмсақ бол.ып тиеді). Жапырақ қынаптары жалацаш немесе түкті. Олардың жапырақ тақталарына өтер же-рінде тілше мен қүлақшалар бар. Қүлақшалардан кеіі-де жапырақ тақтасыпың жиегіне ететін үзын түкшелері» болады немесе болмайды. Тілшесіз (жарғақты ескін-сіз) түрлері де болады. Сабағының биіктігі 30—200 см. Сабағыныц іші бүкіл үзына бойына қуыс болады. Саба-нының буыны жалацаш немесе үйкелуден түсіп қалатын қысқа түктсрмен көмкерілген.
Алынатын астық мөлшерінде бидайдың ара салмағы 60 процентке жетеді.
Triticum туысының қазіргі систематикасы 27 түрді қамтиды (1-таблица), (В. Ф-Дорофеев, 1980). Адамзаттың басым бөлігі жұмсақ бидай нанын пайдаланады. Егіс көлемі жөнінен одан кейінгі орынды қатты бидай алады. Бұл екі түр де полиплоидтық түрге жатады.Қазіргі кезде көптеген зерттеушілер полиплоидтық бидайдың аллополиплоидтық бидайдан шыққанын анықтады. Сондай-ак оның қалыптасуына азықтық дән беретін бидайдың кемінде бес диплоидтық түрі қатыс-кандығы белгілі болды. Бүкіл адамзаттың, солардың ішінде біздің еліміз халқыыың негізгі тағахмы үшін жүмсақ бидай пайдала-нылатындықтан, ендігі жерде осынау бірегей түр жайын сөз етпекпіз.
Жұмсақ бидайға жататын түрлердің масағы тығыз емес, масақшалары сиректеу (Д=10—22, сирек жағдай-да 23—38), ұзындығы 5—17 см; масағыныд үзымдығы енінен 4—5 есе артық; масақтағы масақшалар бір-бірі-нен алшақ, жоғары қарай қиғаш орналасқан, дәндері-нің үзындығы 5—9 мм, ұзынша сопақшадан жұмыртқа тәрізді пішінге дейін өзгеріп отырады: ұзындығы әдстте дәнінің енінен 2 ссе артық, кепде сиімен шамалас, яғни домалак болып келеді. Бидай өскіндері қошқыл қара, жасыл, көкшіл немесе сарғыштау-жасыл, ашық жасыл түсті болады. Жапырақ тақталарының ұзыыдығы 8—35 см, кенде онан да үзын, ені 0,7—2,5 см, жылтыр (тегіс), бүртікті (беті кедір-бұдыр) немесе қысқа түктер басқан (қолға жұмсақ бол.ып тиеді). Жапырақ қынаптары жалацаш немесе түкті. Олардың жапырақ тақталарына өтер же-рінде тілше мен қүлақшалар бар. Қүлақшалардан кеіі-де жапырақ тақтасыпың жиегіне ететін үзын түкшелері» болады немесе болмайды. Тілшесіз (жарғақты ескін-сіз) түрлері де болады. Сабағының биіктігі 30—200 см. Сабағыныц іші бүкіл үзына бойына қуыс болады. Саба-нының буыны жалацаш немесе үйкелуден түсіп қалатын қысқа түктсрмен көмкерілген.
1. Зафрен С.Я. Жемшөп дайындау технологиясы (анықтамалық құрал).-А.,1980
2. К.Ш. Жанабаев., Т.С. Саудабаев. Өсімдік шаруашылығы.
3. Абанова, М.Н. Мал азықтандыру практикумы.- Алматы, 2007
4. Зыков Ю.Д., Копытин И.П. Мал азығын өндіру. – А., 1994
2. К.Ш. Жанабаев., Т.С. Саудабаев. Өсімдік шаруашылығы.
3. Абанова, М.Н. Мал азықтандыру практикумы.- Алматы, 2007
4. Зыков Ю.Д., Копытин И.П. Мал азығын өндіру. – А., 1994
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
СӨЖ
Тақырыбы: Бидай технологиясы
Орындаған: Бесембаева А.
Тексерген: Татенов А.
Семей 2015
Жоспар
1. Кіріспе
Бидай дегеніміз не
2. Негізгі бөлім
Бидайдың тхнологиясы
Бидайдың құрамы, өсуі
Бидайдың түрлері
3. Қортынды
Бидай ұлы жемдік құндылығы болып табылады. Бидайдың жиырмадан астам түрі бар. Солардың ішінде ең көп тарағамы -- жұмсақ бидай. Бұл дақылдын, алуан түрлі сорттары бар және олар жер шарының барлық аймақтарында егіледі.. Бүкіл дәнді дақылдар өнімінің 60% мөлшері бидайдан алынады. Азық-түлік өнімі ретінде бидайдың көптеген аса бағалы қасиеттері бар. Бидай дәні -- аса құнарлы да қуатты азық, оны сақтау да қиын емес, бір жерден екінші жерге тасып жеткізу де оңай және оны өңдеп алуан түрлі өнім алуға болады. Дүние жүзіндегі азық-түліктік дақылдар ішінде бидай жетекші орын алады. Астық шаруашылығын және оның басты дақылы -- бидай өсіруді үздіксіз дамыту процесі жүргізіліп келеді.
Алынатын астық мөлшерінде бидайдың ара салмағы 60 процентке жетеді.
Triticum туысының қазіргі систематикасы 27 түрді қамтиды (1-таблица), (В. Ф-Дорофеев, 1980). Адамзаттың басым бөлігі жұмсақ бидай нанын пайдаланады. Егіс көлемі жөнінен одан кейінгі орынды қатты бидай алады. Бұл екі түр де полиплоидтық түрге жатады.Қазіргі кезде көптеген зерттеушілер полиплоидтық бидайдың аллополиплоидтық бидайдан шыққанын анықтады. Сондай-ак оның қалыптасуына азықтық дән беретін бидайдың кемінде бес диплоидтық түрі қатыс-кандығы белгілі болды. Бүкіл адамзаттың, солардың ішінде біздің еліміз халқыыың негізгі тағахмы үшін жүмсақ бидай пайдала-нылатындықтан, ендігі жерде осынау бірегей түр жайын сөз етпекпіз.
Жұмсақ бидайға жататын түрлердің масағы тығыз емес, масақшалары сиректеу (Д=10 -- 22, сирек жағдай-да 23 -- 38), ұзындығы 5 -- 17 см; масағыныд үзымдығы енінен 4 -- 5 есе артық; масақтағы масақшалар бір-бірі-нен алшақ, жоғары қарай қиғаш орналасқан, дәндері-нің үзындығы 5 -- 9 мм, ұзынша сопақшадан жұмыртқа тәрізді пішінге дейін өзгеріп отырады: ұзындығы әдстте дәнінің енінен 2 ссе артық, кепде сиімен шамалас, яғни домалак болып келеді. Бидай өскіндері қошқыл қара, жасыл, көкшіл немесе сарғыштау-жасыл, ашық жасыл түсті болады. Жапырақ тақталарының ұзыыдығы 8 -- 35 см, кенде онан да үзын, ені 0,7 -- 2,5 см, жылтыр (тегіс), бүртікті (беті кедір-бұдыр) немесе қысқа түктер басқан (қолға жұмсақ бол.ып тиеді). Жапырақ қынаптары жалацаш немесе түкті. Олардың жапырақ тақталарына өтер же-рінде тілше мен қүлақшалар бар. Қүлақшалардан кеіі-де жапырақ тақтасыпың жиегіне ететін үзын түкшелері болады немесе болмайды. Тілшесіз (жарғақты ескін-сіз) түрлері де болады. Сабағының биіктігі 30 -- 200 см. Сабағыныц іші бүкіл үзына бойына қуыс болады. Саба-нының буыны жалацаш немесе үйкелуден түсіп қалатын қысқа түктсрмен көмкерілген.
Бидайдың морфологиялық белгілері систематиктер үшін түрлерді және әр түрдің ішіндегі түршелерді Тигдійнт туысының шегінде теңестіру құралы болып қызмет атқарады. Сонымен қатар кейбір морфологиялық белгілер селекционерлер үшін сұрыптау объектілері, ге-нетиктер үшін тұқым қуалау белгілерін бақылау мате-рмалы болып табылады және ең ақырында, олар имму-нологтар үшін де қажет болып саналады. Алайда түсімділік, технологиялық сапалар секілді аса маңызды белгілер зор шаруашылық маңызға ие бо-ла отырып , теңестіру мақсатына жарамайды, өйткені сыртқы орта жағдайлары оларға едәуір дәрежеде әсер етеді және сонымен қатар оларды оңай да тез әрі дәл-ме-дәл өлшеу мүмкін емес.
Бидай өсімдігіиің тамыры екі түрлі болады. Түқым өніп шыққанда жас өсімдікте урық тамырлары түзіледі. Қосымша -іамырлар немесе буын тамырлары эдетте бесеу, колеоптильдік тамырлар біреу-екеу бола-ды, буын тамырларының саны ауа райына, топырақ жағдайларына қарай өте өзгеріп отырады. Үрық тамыр-лары әрқашан да жіңішке, дріаметрлері бірдей, бүйір тармақтары бар және олар бүкіл вегетациялық кезең боііы қызмет атқарады.
Ұрық тамырының негізі дәнде астық тұқымдастар сүттеніп пісуінің бастапқы кезеңінде, бірінші жұбы -- сүттеніп пісудің басы мен орта кезеңінде, екінші жұбы -- сүттеніп пісудің соңы мен балауызданып пісу-
дің бастапқы кезеңінде түзіледі. Балауызданып пісудің ортасы мен соцымда колеоптильдік тамырдың меристералық ошақтары оқшауланады. Буын тамырлары негізгі өркенде жаздық бидайдың 1 -- 4-жапырақтары, күздік бидайдың 1 -- 8-жапырақтары бекінетін жерден жоғарырақта түзіледі. Тамыр жүйесі жалпы алғанда жаздық бидайда түқым көктеп шыққаннан кейін 30 -- 40 күн өткен соң, күздік бидайда 50 -- 60 күн өткен соң толық қалыптасады. Бидай - дәнді-дақылдар тобына жататын, көбінесе біржылдық шөптесін өсімдік. Дәнді-дақылдардың ішіндегі ең басты және ең көп өндірілетін дақыл. Бидайдың 20-ға жуық жабайы және мәдени түрі белгілі. Бір гектардан 30-40 центнер өнім береді. Бидай сұрыптары құрамындағы эндосперманың (80-84%) мөлшеріне байланысты бағаланады.
Бидайдың құрамындағы крахмал мен көмірсулардың мөлшері 50-70%-ға дейін, ақуыздар 10%-дан 20%-ға дейін жетеді. Сондай-ақ, өсімдік майлары, дәрумендер (В1, В2, В6, С, Е, РР), минералдар (калий, кальций, магний, фосфор т.б), өзектер, пектинді заттар, сонымен қатар белсенді ферменттер бар. Зерттеу жұмыстары барысында суда өнген бидайдың құндылығы бірнеше есе көбейетіні анықталған. Мәселен, өнген бидайда В2 дәрумені 10 есе көп болған. Осындай керемет қасиеттерінің арқасында өнген бидайды жеу адам ағзасы үшін аса пайдалы. Бидайдың дәніне қарағанда, қабығы мен ұрығында Е дәрумені, антиоксиданттар, В тобындағы дәрумендер өте көп болады. Бидай өңдеу өңдеу жүйесі әрбір топырақ-климаттық аймақтар үшін ұсынымдарына сәйкес жүзеге асырылады. Ерекше маңызы топырақтың мұқият теңгерімділігін қамтамасыз ету үшін, емдеу санын және тереңдігін азайту, салдарынан механикалық тазарту химиялық заттарды ауыстыру топырақтағы ылғалдың сақтау беріледі. Топырақ өңдеу және дайындау жолдары мен терминдер оның су, азық-түлік, ауаны және жылу режимдерін әсер етеді. Осы жылдан бастап, өз кезегінде, уақтылы көктеу, вегетация кезеңінде өсімдіктер қалыпты өсуі мен байланысты. Ан топырақтың ерте және дер кезінде емдеу су және қоректік заттардың көп жиналуына ықпал етеді, жақсы өсімдік қалдықтарын ыдырау, патогенді санын азайту, арам шөптерден кен толық тазалау және егу алдында топырақты тығыздау жақсарту. Ол борпылдақ қыста тисе, олардың жапырылуға және табыстылық азайту, өсімдіктердің тамыр жүйесі үзілуіне жетекші, деформациясы бар екен. Кезде сүрлем жүгері және басқа да предшественники, қара және айналысатын жұптардың астам егістік күздік бидай бастап, топырақ ауыл шаруашылығы жүйесі айқындалған саласындағы ізашары жағдайына байланысты сараланған тиіс. Диск соқа өңделген алдыңғы өсімдік топырақты жинау кейін. Терең өңдеу жүзеге асырылатын тиіс емес. Тікелей одан кейін сақина роликтері тырмалар аппаратында жұмсайды жырту емес, кейінірек жеті күннен кешіктірмей алдыңғы дақылдың жиналғаннан кейін, бірақ орнына соқа. Негізгі емдеу саласындағы кейін сақина роликтер және тырмалар немесе аралас бөлімшелерімен бөлімшесінде өсімдік қопсытқыш үшін қолайлы жағдайына түзетіледі. Қысқы бидай отырғызу бұрын бір немесе екі ай бойы жер жырту аяқтаңыз. 14-27 см - қалыптасқан жағдайларда (ылғал, қуат гумустың көкжиегі, кен алдыңғы өсімдік және фитосанитарлық жағдайы, сондай-ақ үкпе егістік көкжиектің қабілеті) байланысты негізгі өңдеу тереңдігі. Әсіресе маңызды топырақтың ылғал қоры шектеулі болғанда құрғақ жылдары күздік бидай үшін топырақты үйренуіміз керек. 7-10 см диск немесе қару тереңдікке таяз жинап, бақшадан - дала және орманды дала аймақтарында және орман құрғақ және дымқыл жылдары өңдеудің негізгі әдісі. Сонымен қатар міндетті түрде қысқы бидай отырғызу бұрын 50-60 см тереңдікте прорезать өткізді. Бастапқы өңдеуден кейін топырақ отырғызу үшін жарамды, кесек жақсы болуы тиіс. Тұқым қабаты 10 мм агрегаттардың айтарлықтай тұруы тиіс. Бұл топырақ себу кезінде байланыста және достық қашу пайда болуына жақсы тұқым қамтамасыз етеді. Төмен топырақ ылғал кезінде бидай тұқымы бойды бірінші кезекте қоршаған топырақ агрегаттарының мөлшеріне, онымен тұқым байланыста байланысты. Ол тұқым 1-3 см мөлшері 17,6% топырақ ылғалдығы кесектер қоршалған болса, олар 7-10 см агрегаттардың өлшемінен үлкен екі рет өнгіштігін екендігі анықталды. Соқа қабатының Бейнелеу доғал құрылымы топырақ су-көтеру қасиеттерін жақсартады және күшті тамыр жүйесі дамуын қамтамасыз етеді , жақсы қысқы және өсімдік көктемде өседі.
Адам организмі үшін қажетті белоктар мен углеводтардың жарымына жуығын, Ві витаминінін 70 -- 80%, РР және Е витамииінің не дәуір белігін, минералдық тұздарды және басқа қажетті заттарды бидай өнімі береді. Европадағы елдерде адамға қажетті барлық калорияның 35% бидайдан алынады. Бидай наны азық-түлік көзі ғана емес, сонымен қатар ерекше катализатор болып табылады. Осы пайдалану нәтижесінде ас қорыту жақсарады жете басқа қоректер де жақсы сіңеді. Бидай белогының да ерекше бағалы қасиеттері бар, оның амин қышқылдық құрамы үйлесімді ке- леді.
Қазіргі жоғары механикаландырылған және мамандандырылған ауыл шаруашылығы өндірісі жағдайында бидай түсімін арттыра берудің және мол өнім алудың негізгі факторы -- дақыл үшін ылғал, керек және режимінің ең қолайлы жағдайын жасаумен қатар, оның аса бағалы сорттарын өсіріп шығару болып табылады.
Өңдеу бетінің топырақта ылғалдың жақсы ұстап қалуды және жинақтау қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, топырақ-ақ күзгі бидай өсімдіктер бойды және дамыту үшін жақсы жағдай жасау, қадірі. Құрғақ жылдары топырақтың беткі емдеуден өнімділігі анағұрлым ылғал олардың даму бойды және бастапқы кезінде қолда бар өсімдіктер мен сіңу екендігін негізіне өседі. Бұршақ кейін күздік бидай бойынша топырақтың бетін өңдеу, сүрлемдік жүгері бидай егіс мерзімге топырақтың неғұрлым қолайлы су және қоректік мәртебесі жасайды. Алдында және тұқым орналастыру тереңдікте топырақтың ылғалды егу кейін жер жырту кейін астам disking кейін сәл жоғары. Көктемгі және жазғы вегетация түрлі емдеу әдістерін кейін топырақта ылғалдың мөлшерде елеулі айырмашылық байқалды.
Бидайдың морфологиялық сипаттамасы. Астық немесе қонырбастар тұкымдасы (Gramineae, Роасеае) даражарнақтылар класының ішіндегі ең үлкені, оған 7-10 мың түр және 700- дей туыс жатады. Олардың ішінде космополит түрлері кұрлыктардың барлығында кең таралған болып келеді. Астық тұкымдасы көп жағдайда шалғындар мен шөлейі жерлердің табиғи өсімдіктер жабынында басым болады. Тамакка пайдаланылатын және малға азық болатын өсімдіктер ретінде олардың халык шаруашылығындағы манызы аса зор. Тіршілік формалары негізінен көпжылдық шөптесін өсімдіктер. Тұкымдастың ағаш тәрізді өкілдері өсетін тропикалық және субтропикалық аймақтарда тіршілік формалары алуан түрлі болып келеді. Көптеген астық тұқымдасының, мысалы бидайдың, қарабидайдың, атқонактың, сабағынын буын аралығының іші қуыс, ал буындары ұлпалармен толтырылған болып келеді. Мұндай сабақты сабан деп атайды.Жапырактары кезектесіп орналасады және екі қатар түзеді. Астық тұкымдасынын жапырақтары, әдетте жінішке, ұзын, параллель жүйкеленген болып келеді және олардың кынапшасы болады. Жапырақ -- бидайдың негізгі ассимиля-циялаушы мүшесі. Ол жапырақ тақтасынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СӨЖ
Тақырыбы: Бидай технологиясы
Орындаған: Бесембаева А.
Тексерген: Татенов А.
Семей 2015
Жоспар
1. Кіріспе
Бидай дегеніміз не
2. Негізгі бөлім
Бидайдың тхнологиясы
Бидайдың құрамы, өсуі
Бидайдың түрлері
3. Қортынды
Бидай ұлы жемдік құндылығы болып табылады. Бидайдың жиырмадан астам түрі бар. Солардың ішінде ең көп тарағамы -- жұмсақ бидай. Бұл дақылдын, алуан түрлі сорттары бар және олар жер шарының барлық аймақтарында егіледі.. Бүкіл дәнді дақылдар өнімінің 60% мөлшері бидайдан алынады. Азық-түлік өнімі ретінде бидайдың көптеген аса бағалы қасиеттері бар. Бидай дәні -- аса құнарлы да қуатты азық, оны сақтау да қиын емес, бір жерден екінші жерге тасып жеткізу де оңай және оны өңдеп алуан түрлі өнім алуға болады. Дүние жүзіндегі азық-түліктік дақылдар ішінде бидай жетекші орын алады. Астық шаруашылығын және оның басты дақылы -- бидай өсіруді үздіксіз дамыту процесі жүргізіліп келеді.
Алынатын астық мөлшерінде бидайдың ара салмағы 60 процентке жетеді.
Triticum туысының қазіргі систематикасы 27 түрді қамтиды (1-таблица), (В. Ф-Дорофеев, 1980). Адамзаттың басым бөлігі жұмсақ бидай нанын пайдаланады. Егіс көлемі жөнінен одан кейінгі орынды қатты бидай алады. Бұл екі түр де полиплоидтық түрге жатады.Қазіргі кезде көптеген зерттеушілер полиплоидтық бидайдың аллополиплоидтық бидайдан шыққанын анықтады. Сондай-ак оның қалыптасуына азықтық дән беретін бидайдың кемінде бес диплоидтық түрі қатыс-кандығы белгілі болды. Бүкіл адамзаттың, солардың ішінде біздің еліміз халқыыың негізгі тағахмы үшін жүмсақ бидай пайдала-нылатындықтан, ендігі жерде осынау бірегей түр жайын сөз етпекпіз.
Жұмсақ бидайға жататын түрлердің масағы тығыз емес, масақшалары сиректеу (Д=10 -- 22, сирек жағдай-да 23 -- 38), ұзындығы 5 -- 17 см; масағыныд үзымдығы енінен 4 -- 5 есе артық; масақтағы масақшалар бір-бірі-нен алшақ, жоғары қарай қиғаш орналасқан, дәндері-нің үзындығы 5 -- 9 мм, ұзынша сопақшадан жұмыртқа тәрізді пішінге дейін өзгеріп отырады: ұзындығы әдстте дәнінің енінен 2 ссе артық, кепде сиімен шамалас, яғни домалак болып келеді. Бидай өскіндері қошқыл қара, жасыл, көкшіл немесе сарғыштау-жасыл, ашық жасыл түсті болады. Жапырақ тақталарының ұзыыдығы 8 -- 35 см, кенде онан да үзын, ені 0,7 -- 2,5 см, жылтыр (тегіс), бүртікті (беті кедір-бұдыр) немесе қысқа түктер басқан (қолға жұмсақ бол.ып тиеді). Жапырақ қынаптары жалацаш немесе түкті. Олардың жапырақ тақталарына өтер же-рінде тілше мен қүлақшалар бар. Қүлақшалардан кеіі-де жапырақ тақтасыпың жиегіне ететін үзын түкшелері болады немесе болмайды. Тілшесіз (жарғақты ескін-сіз) түрлері де болады. Сабағының биіктігі 30 -- 200 см. Сабағыныц іші бүкіл үзына бойына қуыс болады. Саба-нының буыны жалацаш немесе үйкелуден түсіп қалатын қысқа түктсрмен көмкерілген.
Бидайдың морфологиялық белгілері систематиктер үшін түрлерді және әр түрдің ішіндегі түршелерді Тигдійнт туысының шегінде теңестіру құралы болып қызмет атқарады. Сонымен қатар кейбір морфологиялық белгілер селекционерлер үшін сұрыптау объектілері, ге-нетиктер үшін тұқым қуалау белгілерін бақылау мате-рмалы болып табылады және ең ақырында, олар имму-нологтар үшін де қажет болып саналады. Алайда түсімділік, технологиялық сапалар секілді аса маңызды белгілер зор шаруашылық маңызға ие бо-ла отырып , теңестіру мақсатына жарамайды, өйткені сыртқы орта жағдайлары оларға едәуір дәрежеде әсер етеді және сонымен қатар оларды оңай да тез әрі дәл-ме-дәл өлшеу мүмкін емес.
Бидай өсімдігіиің тамыры екі түрлі болады. Түқым өніп шыққанда жас өсімдікте урық тамырлары түзіледі. Қосымша -іамырлар немесе буын тамырлары эдетте бесеу, колеоптильдік тамырлар біреу-екеу бола-ды, буын тамырларының саны ауа райына, топырақ жағдайларына қарай өте өзгеріп отырады. Үрық тамыр-лары әрқашан да жіңішке, дріаметрлері бірдей, бүйір тармақтары бар және олар бүкіл вегетациялық кезең боііы қызмет атқарады.
Ұрық тамырының негізі дәнде астық тұқымдастар сүттеніп пісуінің бастапқы кезеңінде, бірінші жұбы -- сүттеніп пісудің басы мен орта кезеңінде, екінші жұбы -- сүттеніп пісудің соңы мен балауызданып пісу-
дің бастапқы кезеңінде түзіледі. Балауызданып пісудің ортасы мен соцымда колеоптильдік тамырдың меристералық ошақтары оқшауланады. Буын тамырлары негізгі өркенде жаздық бидайдың 1 -- 4-жапырақтары, күздік бидайдың 1 -- 8-жапырақтары бекінетін жерден жоғарырақта түзіледі. Тамыр жүйесі жалпы алғанда жаздық бидайда түқым көктеп шыққаннан кейін 30 -- 40 күн өткен соң, күздік бидайда 50 -- 60 күн өткен соң толық қалыптасады. Бидай - дәнді-дақылдар тобына жататын, көбінесе біржылдық шөптесін өсімдік. Дәнді-дақылдардың ішіндегі ең басты және ең көп өндірілетін дақыл. Бидайдың 20-ға жуық жабайы және мәдени түрі белгілі. Бір гектардан 30-40 центнер өнім береді. Бидай сұрыптары құрамындағы эндосперманың (80-84%) мөлшеріне байланысты бағаланады.
Бидайдың құрамындағы крахмал мен көмірсулардың мөлшері 50-70%-ға дейін, ақуыздар 10%-дан 20%-ға дейін жетеді. Сондай-ақ, өсімдік майлары, дәрумендер (В1, В2, В6, С, Е, РР), минералдар (калий, кальций, магний, фосфор т.б), өзектер, пектинді заттар, сонымен қатар белсенді ферменттер бар. Зерттеу жұмыстары барысында суда өнген бидайдың құндылығы бірнеше есе көбейетіні анықталған. Мәселен, өнген бидайда В2 дәрумені 10 есе көп болған. Осындай керемет қасиеттерінің арқасында өнген бидайды жеу адам ағзасы үшін аса пайдалы. Бидайдың дәніне қарағанда, қабығы мен ұрығында Е дәрумені, антиоксиданттар, В тобындағы дәрумендер өте көп болады. Бидай өңдеу өңдеу жүйесі әрбір топырақ-климаттық аймақтар үшін ұсынымдарына сәйкес жүзеге асырылады. Ерекше маңызы топырақтың мұқият теңгерімділігін қамтамасыз ету үшін, емдеу санын және тереңдігін азайту, салдарынан механикалық тазарту химиялық заттарды ауыстыру топырақтағы ылғалдың сақтау беріледі. Топырақ өңдеу және дайындау жолдары мен терминдер оның су, азық-түлік, ауаны және жылу режимдерін әсер етеді. Осы жылдан бастап, өз кезегінде, уақтылы көктеу, вегетация кезеңінде өсімдіктер қалыпты өсуі мен байланысты. Ан топырақтың ерте және дер кезінде емдеу су және қоректік заттардың көп жиналуына ықпал етеді, жақсы өсімдік қалдықтарын ыдырау, патогенді санын азайту, арам шөптерден кен толық тазалау және егу алдында топырақты тығыздау жақсарту. Ол борпылдақ қыста тисе, олардың жапырылуға және табыстылық азайту, өсімдіктердің тамыр жүйесі үзілуіне жетекші, деформациясы бар екен. Кезде сүрлем жүгері және басқа да предшественники, қара және айналысатын жұптардың астам егістік күздік бидай бастап, топырақ ауыл шаруашылығы жүйесі айқындалған саласындағы ізашары жағдайына байланысты сараланған тиіс. Диск соқа өңделген алдыңғы өсімдік топырақты жинау кейін. Терең өңдеу жүзеге асырылатын тиіс емес. Тікелей одан кейін сақина роликтері тырмалар аппаратында жұмсайды жырту емес, кейінірек жеті күннен кешіктірмей алдыңғы дақылдың жиналғаннан кейін, бірақ орнына соқа. Негізгі емдеу саласындағы кейін сақина роликтер және тырмалар немесе аралас бөлімшелерімен бөлімшесінде өсімдік қопсытқыш үшін қолайлы жағдайына түзетіледі. Қысқы бидай отырғызу бұрын бір немесе екі ай бойы жер жырту аяқтаңыз. 14-27 см - қалыптасқан жағдайларда (ылғал, қуат гумустың көкжиегі, кен алдыңғы өсімдік және фитосанитарлық жағдайы, сондай-ақ үкпе егістік көкжиектің қабілеті) байланысты негізгі өңдеу тереңдігі. Әсіресе маңызды топырақтың ылғал қоры шектеулі болғанда құрғақ жылдары күздік бидай үшін топырақты үйренуіміз керек. 7-10 см диск немесе қару тереңдікке таяз жинап, бақшадан - дала және орманды дала аймақтарында және орман құрғақ және дымқыл жылдары өңдеудің негізгі әдісі. Сонымен қатар міндетті түрде қысқы бидай отырғызу бұрын 50-60 см тереңдікте прорезать өткізді. Бастапқы өңдеуден кейін топырақ отырғызу үшін жарамды, кесек жақсы болуы тиіс. Тұқым қабаты 10 мм агрегаттардың айтарлықтай тұруы тиіс. Бұл топырақ себу кезінде байланыста және достық қашу пайда болуына жақсы тұқым қамтамасыз етеді. Төмен топырақ ылғал кезінде бидай тұқымы бойды бірінші кезекте қоршаған топырақ агрегаттарының мөлшеріне, онымен тұқым байланыста байланысты. Ол тұқым 1-3 см мөлшері 17,6% топырақ ылғалдығы кесектер қоршалған болса, олар 7-10 см агрегаттардың өлшемінен үлкен екі рет өнгіштігін екендігі анықталды. Соқа қабатының Бейнелеу доғал құрылымы топырақ су-көтеру қасиеттерін жақсартады және күшті тамыр жүйесі дамуын қамтамасыз етеді , жақсы қысқы және өсімдік көктемде өседі.
Адам организмі үшін қажетті белоктар мен углеводтардың жарымына жуығын, Ві витаминінін 70 -- 80%, РР және Е витамииінің не дәуір белігін, минералдық тұздарды және басқа қажетті заттарды бидай өнімі береді. Европадағы елдерде адамға қажетті барлық калорияның 35% бидайдан алынады. Бидай наны азық-түлік көзі ғана емес, сонымен қатар ерекше катализатор болып табылады. Осы пайдалану нәтижесінде ас қорыту жақсарады жете басқа қоректер де жақсы сіңеді. Бидай белогының да ерекше бағалы қасиеттері бар, оның амин қышқылдық құрамы үйлесімді ке- леді.
Қазіргі жоғары механикаландырылған және мамандандырылған ауыл шаруашылығы өндірісі жағдайында бидай түсімін арттыра берудің және мол өнім алудың негізгі факторы -- дақыл үшін ылғал, керек және режимінің ең қолайлы жағдайын жасаумен қатар, оның аса бағалы сорттарын өсіріп шығару болып табылады.
Өңдеу бетінің топырақта ылғалдың жақсы ұстап қалуды және жинақтау қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, топырақ-ақ күзгі бидай өсімдіктер бойды және дамыту үшін жақсы жағдай жасау, қадірі. Құрғақ жылдары топырақтың беткі емдеуден өнімділігі анағұрлым ылғал олардың даму бойды және бастапқы кезінде қолда бар өсімдіктер мен сіңу екендігін негізіне өседі. Бұршақ кейін күздік бидай бойынша топырақтың бетін өңдеу, сүрлемдік жүгері бидай егіс мерзімге топырақтың неғұрлым қолайлы су және қоректік мәртебесі жасайды. Алдында және тұқым орналастыру тереңдікте топырақтың ылғалды егу кейін жер жырту кейін астам disking кейін сәл жоғары. Көктемгі және жазғы вегетация түрлі емдеу әдістерін кейін топырақта ылғалдың мөлшерде елеулі айырмашылық байқалды.
Бидайдың морфологиялық сипаттамасы. Астық немесе қонырбастар тұкымдасы (Gramineae, Роасеае) даражарнақтылар класының ішіндегі ең үлкені, оған 7-10 мың түр және 700- дей туыс жатады. Олардың ішінде космополит түрлері кұрлыктардың барлығында кең таралған болып келеді. Астық тұкымдасы көп жағдайда шалғындар мен шөлейі жерлердің табиғи өсімдіктер жабынында басым болады. Тамакка пайдаланылатын және малға азық болатын өсімдіктер ретінде олардың халык шаруашылығындағы манызы аса зор. Тіршілік формалары негізінен көпжылдық шөптесін өсімдіктер. Тұкымдастың ағаш тәрізді өкілдері өсетін тропикалық және субтропикалық аймақтарда тіршілік формалары алуан түрлі болып келеді. Көптеген астық тұқымдасының, мысалы бидайдың, қарабидайдың, атқонактың, сабағынын буын аралығының іші қуыс, ал буындары ұлпалармен толтырылған болып келеді. Мұндай сабақты сабан деп атайды.Жапырактары кезектесіп орналасады және екі қатар түзеді. Астық тұкымдасынын жапырақтары, әдетте жінішке, ұзын, параллель жүйкеленген болып келеді және олардың кынапшасы болады. Жапырақ -- бидайдың негізгі ассимиля-циялаушы мүшесі. Ол жапырақ тақтасынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz