Оңтүстік Қазақстан кәсіби тарихшыларының мәртебесі (шымкент қаласы мектептері негізінде)
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Оңтүстік Қазақстан кәсіби тарихшыларының әлеуметтік статусы ... ... ... ... .6
1.1. Жалпы білім саласының әлеуметтік.статистикалық сипаттамасы ... ... ... .6
1.2. Кәсіби.тарихшы мамандарының қоғам структурасындағы әлеуметтік орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
ІІ. Шымкент қаласы тарихшы мамандарының кәсіби деңгейі ... ... ... ... ... ... ..22
2.1. Тарихты оқытудың негізгі проблемалары мен бағыттары ... ... ... ... ... ... .22
2.2. Кәсіби тарихшы мамандарының іс тәжірибелік және ғылыми зерттеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Сілтемелер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Оңтүстік Қазақстан кәсіби тарихшыларының әлеуметтік статусы ... ... ... ... .6
1.1. Жалпы білім саласының әлеуметтік.статистикалық сипаттамасы ... ... ... .6
1.2. Кәсіби.тарихшы мамандарының қоғам структурасындағы әлеуметтік орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
ІІ. Шымкент қаласы тарихшы мамандарының кәсіби деңгейі ... ... ... ... ... ... ..22
2.1. Тарихты оқытудың негізгі проблемалары мен бағыттары ... ... ... ... ... ... .22
2.2. Кәсіби тарихшы мамандарының іс тәжірибелік және ғылыми зерттеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Сілтемелер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлырақ болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш тек білімге ғана тән. Қай елдің болсын өсіп-өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты. Ел президенті Н.Назарбаевтың «Қазақстан-2030» атты халыққа жолдауында мемлекеттің мерейін өсіріп, іргесін бекітерлік ұзақ мерзімді басымдықтар қатарында ерекше орында білімнің аталуы да сондықтан. Өйткені адамзат тарихы тағылымы осыны дәлелдеп отыр. Мәселен, АҚШ-тың «Америка 2000 білімді дамыту стратегиясы» ұлттық бағдарламасынғы мемлекет дамуының ең басты құралы экономика да, нарық та, құқық та, жекеменшік те, әскери күш-қуат та емес, тек қана жаңа сипаттары білім беру жүйесі болып саналатыны баса айтылған.
Білім қадірін біздің халқымыз ерте түсінген. «Бахыт жолы тек білім мен табылар» дейді Ахмет Игунеки бабамыз. Ал іргелі мемлекет болашағы мен өскелең өркениет өзегі бастау бұлағын мектептен алатындығы даусыз. Себебі – мектеп бұл – қоғамның әлеуметтік институты. Оны қоғамға қажет нәтиже беріп, оның мүддесіне қызмет көрсете алатын кадр даярлау үшін құрады. Сондықтан қай заманда қандай қоғамда болсын, мектептегі білім, тәрбие беру ең алдымен, осы қоғамның мүддесінен туындайтын әлеуметтік сұранысқа қарай қызмет көрсету бағытын ұстанады. Он жылданастам уақытта білім беру саласында іске асырылған стратегиялық шаралардың нәтижелері - мұғалімдердің тәжірибелерінен қорытындыланып, тұжырымдалған еді. Жарық көрген ғылыми жұмыстар жалпы педагогикалық және методикалық бағыттар бойынша жүргізілген еді.
Жұмыстың зерттеу объектісі ретінде Шымкент қаласы мектептері алынды. Зерттеу барысында мектептердің дәрежесі ескерілді.
Жұмыстың мақсаты: Шымкент қаласы кәсіби тарихшы мамандарының мәртебесін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері: 1. Жалпы Оңтүстік Қазақстандағы 1999 жылғы демографиялық санақ бойынша халықтардың санын, білім деңгейін, жасы мен жыныс жағынан зерттеу.
2. Шымкент қаласы мектептерінің саны мен құрамын анықтау.
3. Тарихшы мамандарының әлеуметтік-статискалық орны мен дәрежесін көрсету.
4. Тарихты оқытудың негізгі проблемалары мен бағыттарын көрсету.
5. Кәсіби тарихшы мамандарының педагогикалық іс-тәжірибесінің жетістіктері мен ғылыми зерттеу жұмыстарының бағыттары.
Жұмыстың дерек көзі:
1.Облыстық статистикалық басқармасының статистикалық жылнамасы.2000-2004 ж. 1 (18,41 б.)
2. Итоги переписи население 1999 года по Южно -Казахстанской области том І, ІІ 2 (1,21б.)
3. Оңтүстік Қазақстан облыстық мемлекеттік архив материалдары 3 (19, Фонд -176, опись -5, Связка - 6,7 )
4. Оңтүстік Қазақстан үздіксіз білім жетілдіру институтының Шымкент қаласы мектептері бойынша мәліметтер 4( 20, 3-31б.)
5. Шымкент қалалық білім департаментінің материалдары 5 (23, Папка-4,7 -18 б.)
Тақырыптың зерттеліну деңгейі (тарихнамасы):
Қазіргі тарих ғылымына қойылатын талапқа қарай зерттеу мәселесі бойынша тарихнамалық еңбектер мен мақалаларды үш топқа бөліп сыныптауға болады. Бірінші топтағы еңбектерге – тарихи еңбектер мәселен, Ахмет Әділ «Білім бізді бақытқа бастайды» деген мақаласында білімнің күші оның құдіреттігі жайлы айтылады. Әрбір кезеңде адамзат баласына білімнің өте қажетті екені баяндалады.6 (5,21б.)
Баймолдаевтың «Қазақ мектебі қайтсе көркейеді» атты мақаласында ұлт мектептерін дамыту жұмыстары қарастырылған.7 (9,19б.)
Екінші мәселе бойынша тарихты оқыту әдістемесі және технологиясына қатысты авторлардың мақалаларын жатқызуымызға болады. Шәмші Беркімбаева «Оқулықсыз өркендеу жоқ» атты мақаласында қазіргі таңдағы қоғамтану және тарих пәндерінің жағдайы сипатталған. Мектеп оқулықтарын жазу барысында кеткен қателіктер жайлы проблемалар қарастырылған. 8 (11,
7-8б.)
Алматы қаласында өткен дөңгелек үстелде тарихшы ұстаздар «Жас тарихшы – жарқын болашаққа» деген тақырыпта тарих қалай дұрыс оқыту әдістері жайлы өз ойларын ортаға салды. Тотай Тұрлығұл тарих пәнін оқытуда ер азаматтардың беделін айрықша атап көрсетеді, ал Қайыркен Құнапина трих пәнін оқытуда қолданылатын көрнекі құралдарды сынайды.9 (22,81-82б.)
Үшінші мәселе бойынша озат тарихшы мұғалімдердің тәжірибесі туралы Асқарбаева «Ұстаз ізденістері озат мұғалімдер жайлы» атты еңбегінде қарастырады.10 (3,67б.)
Өкінішке орай Шымкент қаласындағы мектептердің озат тарихшы мұғалімдердің кәсіби деңгейі мен мәртебесі жайлы ғылыми зерттеу жұмыстары әлі күнге дейін толық зерттелінбеген. Сол себептен тақырыпқа байланысты мәліметтер Шымкент қалалық білім департаментінен және Оңтүстік Қазақстан үздіксіз білім жетілдіру интитутынан алынған.11 (23,18б;20,31б.)
Жұмыстың зерттелу кезеңі: 1995 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін.
Қолданылған зерттеу тәсілдері: Жұмыс статистикалық, нақты логикалық анализ, проблемдік мәселелер, тарихи-салыстырмалық әдістер қолданылды.
Жұмыстың тәжірибелік қолдануы: Зерттеу барысында қарастырылған мәселелерді мектептерде, жоғарғы оқу орындарында, білім беру департаментінде, үздіксіз білім жетілдіру институтында насихаттап пайдалануға болады.
Жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, төрт тақырыпшадан, қорытындыдан тұрады. Зерттеу жұмысында түрлі кестелер мен суреттер, сілтемелер тізімі мен әдебиеттер тізімі ұсынылған.
Тақырыптың өзектілігі. Ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлырақ болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш тек білімге ғана тән. Қай елдің болсын өсіп-өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты. Ел президенті Н.Назарбаевтың «Қазақстан-2030» атты халыққа жолдауында мемлекеттің мерейін өсіріп, іргесін бекітерлік ұзақ мерзімді басымдықтар қатарында ерекше орында білімнің аталуы да сондықтан. Өйткені адамзат тарихы тағылымы осыны дәлелдеп отыр. Мәселен, АҚШ-тың «Америка 2000 білімді дамыту стратегиясы» ұлттық бағдарламасынғы мемлекет дамуының ең басты құралы экономика да, нарық та, құқық та, жекеменшік те, әскери күш-қуат та емес, тек қана жаңа сипаттары білім беру жүйесі болып саналатыны баса айтылған.
Білім қадірін біздің халқымыз ерте түсінген. «Бахыт жолы тек білім мен табылар» дейді Ахмет Игунеки бабамыз. Ал іргелі мемлекет болашағы мен өскелең өркениет өзегі бастау бұлағын мектептен алатындығы даусыз. Себебі – мектеп бұл – қоғамның әлеуметтік институты. Оны қоғамға қажет нәтиже беріп, оның мүддесіне қызмет көрсете алатын кадр даярлау үшін құрады. Сондықтан қай заманда қандай қоғамда болсын, мектептегі білім, тәрбие беру ең алдымен, осы қоғамның мүддесінен туындайтын әлеуметтік сұранысқа қарай қызмет көрсету бағытын ұстанады. Он жылданастам уақытта білім беру саласында іске асырылған стратегиялық шаралардың нәтижелері - мұғалімдердің тәжірибелерінен қорытындыланып, тұжырымдалған еді. Жарық көрген ғылыми жұмыстар жалпы педагогикалық және методикалық бағыттар бойынша жүргізілген еді.
Жұмыстың зерттеу объектісі ретінде Шымкент қаласы мектептері алынды. Зерттеу барысында мектептердің дәрежесі ескерілді.
Жұмыстың мақсаты: Шымкент қаласы кәсіби тарихшы мамандарының мәртебесін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері: 1. Жалпы Оңтүстік Қазақстандағы 1999 жылғы демографиялық санақ бойынша халықтардың санын, білім деңгейін, жасы мен жыныс жағынан зерттеу.
2. Шымкент қаласы мектептерінің саны мен құрамын анықтау.
3. Тарихшы мамандарының әлеуметтік-статискалық орны мен дәрежесін көрсету.
4. Тарихты оқытудың негізгі проблемалары мен бағыттарын көрсету.
5. Кәсіби тарихшы мамандарының педагогикалық іс-тәжірибесінің жетістіктері мен ғылыми зерттеу жұмыстарының бағыттары.
Жұмыстың дерек көзі:
1.Облыстық статистикалық басқармасының статистикалық жылнамасы.2000-2004 ж. 1 (18,41 б.)
2. Итоги переписи население 1999 года по Южно -Казахстанской области том І, ІІ 2 (1,21б.)
3. Оңтүстік Қазақстан облыстық мемлекеттік архив материалдары 3 (19, Фонд -176, опись -5, Связка - 6,7 )
4. Оңтүстік Қазақстан үздіксіз білім жетілдіру институтының Шымкент қаласы мектептері бойынша мәліметтер 4( 20, 3-31б.)
5. Шымкент қалалық білім департаментінің материалдары 5 (23, Папка-4,7 -18 б.)
Тақырыптың зерттеліну деңгейі (тарихнамасы):
Қазіргі тарих ғылымына қойылатын талапқа қарай зерттеу мәселесі бойынша тарихнамалық еңбектер мен мақалаларды үш топқа бөліп сыныптауға болады. Бірінші топтағы еңбектерге – тарихи еңбектер мәселен, Ахмет Әділ «Білім бізді бақытқа бастайды» деген мақаласында білімнің күші оның құдіреттігі жайлы айтылады. Әрбір кезеңде адамзат баласына білімнің өте қажетті екені баяндалады.6 (5,21б.)
Баймолдаевтың «Қазақ мектебі қайтсе көркейеді» атты мақаласында ұлт мектептерін дамыту жұмыстары қарастырылған.7 (9,19б.)
Екінші мәселе бойынша тарихты оқыту әдістемесі және технологиясына қатысты авторлардың мақалаларын жатқызуымызға болады. Шәмші Беркімбаева «Оқулықсыз өркендеу жоқ» атты мақаласында қазіргі таңдағы қоғамтану және тарих пәндерінің жағдайы сипатталған. Мектеп оқулықтарын жазу барысында кеткен қателіктер жайлы проблемалар қарастырылған. 8 (11,
7-8б.)
Алматы қаласында өткен дөңгелек үстелде тарихшы ұстаздар «Жас тарихшы – жарқын болашаққа» деген тақырыпта тарих қалай дұрыс оқыту әдістері жайлы өз ойларын ортаға салды. Тотай Тұрлығұл тарих пәнін оқытуда ер азаматтардың беделін айрықша атап көрсетеді, ал Қайыркен Құнапина трих пәнін оқытуда қолданылатын көрнекі құралдарды сынайды.9 (22,81-82б.)
Үшінші мәселе бойынша озат тарихшы мұғалімдердің тәжірибесі туралы Асқарбаева «Ұстаз ізденістері озат мұғалімдер жайлы» атты еңбегінде қарастырады.10 (3,67б.)
Өкінішке орай Шымкент қаласындағы мектептердің озат тарихшы мұғалімдердің кәсіби деңгейі мен мәртебесі жайлы ғылыми зерттеу жұмыстары әлі күнге дейін толық зерттелінбеген. Сол себептен тақырыпқа байланысты мәліметтер Шымкент қалалық білім департаментінен және Оңтүстік Қазақстан үздіксіз білім жетілдіру интитутынан алынған.11 (23,18б;20,31б.)
Жұмыстың зерттелу кезеңі: 1995 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін.
Қолданылған зерттеу тәсілдері: Жұмыс статистикалық, нақты логикалық анализ, проблемдік мәселелер, тарихи-салыстырмалық әдістер қолданылды.
Жұмыстың тәжірибелік қолдануы: Зерттеу барысында қарастырылған мәселелерді мектептерде, жоғарғы оқу орындарында, білім беру департаментінде, үздіксіз білім жетілдіру институтында насихаттап пайдалануға болады.
Жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, төрт тақырыпшадан, қорытындыдан тұрады. Зерттеу жұмысында түрлі кестелер мен суреттер, сілтемелер тізімі мен әдебиеттер тізімі ұсынылған.
Әдебиеттер тізімі
1. Агентство Республики Казахстан по статистике. Итоги переписи населения 1999 года по Южно - казахстанской области (под. ред. Смаилова А. Н.) Алматы, 2001. – І том б. 5-38
2. Агентство Республики Казахстан по статистике. Итоги переписи населения 1999 года по Южно-Казахстанской области (под. ред. Смаилова А. Н.) Алматы, 2001. – І І том б. 34-217
3. Асқарбаева А. Ұстаз ізденістері озат мұғалімдер туралы. – Алматы, 1987. 67 б.
4. Асылбеков М. Тарих оқулығына әділ сын болсын // Қазақ тарихы.- 1995 - №1 -№2 – б. 23-24
5. Ахмет Әділ. Білім бізді бақытқа бастайды // Қазақстан мектебі. – 1998. -№ 9 – б. 20 – 21
6. Әбдіғұлова Б. Оқулықтың ғылыми - әдістемелік негіздері // Қазақ тарихы – 2000. - №3. – б. 65
7. Боспалько В. П. Слагаемые педагогические технологии. Москва, 1989. - 25 б.
8. Берлибаев Е. Қазақстан интеллигенциясының әлеуметтік белсенділігі. – Алматы, 1999 .- 40 – 44 б.
9. Баймолдаев Т. Қазақ мектебі қайтсе көркейеді? // Қазақстан мектебі. – 1995. - № 9 - б. 19
10. Бектенғалиева С. Зор міндетке зәредей үлес қоссақ ...// Қазақстан мектебі.- 1995.- №9 – б. 17 – 18
11. Беркімбаева Ш. Кеңістікке көз тіксек. 3. Оқулықсыз өркендеу жоқ. // Қазақстан мектебі. – 1996. - №9. – б. 7-8
12. Дөкенова Б. Тарих сабағында оқушылдардың іздену ынтасын арттыру. // Қазақ тарихы. – 2005. -№ 4. – б. 103 – 105
13. Исаев С. Оқулық қалай жазылады? // Қазақстан мектебі. – 1998. -№7. – б. 67
14. Кларин М. В. Технология обучения ; идеал и реальность. – Рига.: Эксперимент, 1999. – 180 б.
15. Қараев Ж. А. Деңгейлеп – саралап оқыту технологиясы негіздері.- Алматы, 1997. - 64 б.
16. Қарабаева З. Білім сапасы қайтсе жақсарады? // Қазақ тарихы. – 2006. - №1 . – б. 89 – 90
17. Мемлекеттің білім беру саласындағы саясаттанушының тұжырымдамасы. Білім беру жүйесінің жай күйі // Қазақстан мектебі. – 1996. - № 2. –б. 17 – 18
18. Облыстық статистикалық басқармасының статистикалық жылнамасы. 2000 – 2004 ж. Шымкент, 2005. – 41 б.
19. Оңтүстік Қазақстан облыстық мемлекеттік архив материалдары. Фонд – 176, связка – 6, 7, 14, документ – 52, 72, 90, 60, 85, 159, 162
20. Оңтүстік Қазақстан үздіксіз білім жетілдіру институтының Шымкент қаласы мектептері бойынша мәліметтер. Папка № 2. Шымкен, 2005. – 3 – 31 б.
21. Рауан баспасынан тарих пәні үшін шыққан оқулықтар мен оқу құралдары. (1995 – 1997 ж.ж) // Қазақ тарихы. – 1998. - № 7. – б. 67
22. Тұрлығұл Т., Қанапина Қ. Жас тарихшы – жарқын болашаққа // Қазақ таризхы. – 2005. - № 6. – б. 81 – 82
Шымкент қалалық білім департаментінің материалдары. Папка – 4. Шымкент, 2005. – б. 7 - 18
1. Агентство Республики Казахстан по статистике. Итоги переписи населения 1999 года по Южно - казахстанской области (под. ред. Смаилова А. Н.) Алматы, 2001. – І том б. 5-38
2. Агентство Республики Казахстан по статистике. Итоги переписи населения 1999 года по Южно-Казахстанской области (под. ред. Смаилова А. Н.) Алматы, 2001. – І І том б. 34-217
3. Асқарбаева А. Ұстаз ізденістері озат мұғалімдер туралы. – Алматы, 1987. 67 б.
4. Асылбеков М. Тарих оқулығына әділ сын болсын // Қазақ тарихы.- 1995 - №1 -№2 – б. 23-24
5. Ахмет Әділ. Білім бізді бақытқа бастайды // Қазақстан мектебі. – 1998. -№ 9 – б. 20 – 21
6. Әбдіғұлова Б. Оқулықтың ғылыми - әдістемелік негіздері // Қазақ тарихы – 2000. - №3. – б. 65
7. Боспалько В. П. Слагаемые педагогические технологии. Москва, 1989. - 25 б.
8. Берлибаев Е. Қазақстан интеллигенциясының әлеуметтік белсенділігі. – Алматы, 1999 .- 40 – 44 б.
9. Баймолдаев Т. Қазақ мектебі қайтсе көркейеді? // Қазақстан мектебі. – 1995. - № 9 - б. 19
10. Бектенғалиева С. Зор міндетке зәредей үлес қоссақ ...// Қазақстан мектебі.- 1995.- №9 – б. 17 – 18
11. Беркімбаева Ш. Кеңістікке көз тіксек. 3. Оқулықсыз өркендеу жоқ. // Қазақстан мектебі. – 1996. - №9. – б. 7-8
12. Дөкенова Б. Тарих сабағында оқушылдардың іздену ынтасын арттыру. // Қазақ тарихы. – 2005. -№ 4. – б. 103 – 105
13. Исаев С. Оқулық қалай жазылады? // Қазақстан мектебі. – 1998. -№7. – б. 67
14. Кларин М. В. Технология обучения ; идеал и реальность. – Рига.: Эксперимент, 1999. – 180 б.
15. Қараев Ж. А. Деңгейлеп – саралап оқыту технологиясы негіздері.- Алматы, 1997. - 64 б.
16. Қарабаева З. Білім сапасы қайтсе жақсарады? // Қазақ тарихы. – 2006. - №1 . – б. 89 – 90
17. Мемлекеттің білім беру саласындағы саясаттанушының тұжырымдамасы. Білім беру жүйесінің жай күйі // Қазақстан мектебі. – 1996. - № 2. –б. 17 – 18
18. Облыстық статистикалық басқармасының статистикалық жылнамасы. 2000 – 2004 ж. Шымкент, 2005. – 41 б.
19. Оңтүстік Қазақстан облыстық мемлекеттік архив материалдары. Фонд – 176, связка – 6, 7, 14, документ – 52, 72, 90, 60, 85, 159, 162
20. Оңтүстік Қазақстан үздіксіз білім жетілдіру институтының Шымкент қаласы мектептері бойынша мәліметтер. Папка № 2. Шымкен, 2005. – 3 – 31 б.
21. Рауан баспасынан тарих пәні үшін шыққан оқулықтар мен оқу құралдары. (1995 – 1997 ж.ж) // Қазақ тарихы. – 1998. - № 7. – б. 67
22. Тұрлығұл Т., Қанапина Қ. Жас тарихшы – жарқын болашаққа // Қазақ таризхы. – 2005. - № 6. – б. 81 – 82
Шымкент қалалық білім департаментінің материалдары. Папка – 4. Шымкент, 2005. – б. 7 - 18
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Тарих факультеті
Қазақстан тарихы кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Оңтүстік Қазақстан кәсіби тарихшыларының мәртебесі (Шымкент қаласы
мектептері негізінде)
Студенттің аты-жөні:
Ғылыми жетекшісі:
Жоспар
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. Оңтүстік Қазақстан кәсіби тарихшыларының әлеуметтік
статусы ... ... ... ... .6
1.1. Жалпы білім саласының әлеуметтік-статистикалық
сипаттамасы ... ... ... .6
1.2. Кәсіби-тарихшы мамандарының қоғам структурасындағы әлеуметтік
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
ІІ. Шымкент қаласы тарихшы мамандарының кәсіби
деңгейі ... ... ... ... ... ... ..22
2.1. Тарихты оқытудың негізгі проблемалары мен
бағыттары ... ... ... ... ... ... .2 2
2.2. Кәсіби тарихшы мамандарының іс тәжірибелік және ғылыми
зерттеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
Сілтемелер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі
нұрлырақ болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш
тек білімге ғана тән. Қай елдің болсын өсіп-өркендеуі, өркениетті дүниеде
өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына
байланысты. Ел президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан-2030 атты халыққа
жолдауында мемлекеттің мерейін өсіріп, іргесін бекітерлік ұзақ мерзімді
басымдықтар қатарында ерекше орында білімнің аталуы да сондықтан. Өйткені
адамзат тарихы тағылымы осыны дәлелдеп отыр. Мәселен, АҚШ-тың Америка
2000 білімді дамыту стратегиясы ұлттық бағдарламасынғы мемлекет дамуының
ең басты құралы экономика да, нарық та, құқық та, жекеменшік те, әскери күш-
қуат та емес, тек қана жаңа сипаттары білім беру жүйесі болып саналатыны
баса айтылған.
Білім қадірін біздің халқымыз ерте түсінген. Бахыт жолы тек білім мен
табылар дейді Ахмет Игунеки бабамыз. Ал іргелі мемлекет болашағы мен
өскелең өркениет өзегі бастау бұлағын мектептен алатындығы даусыз. Себебі –
мектеп бұл – қоғамның әлеуметтік институты. Оны қоғамға қажет нәтиже беріп,
оның мүддесіне қызмет көрсете алатын кадр даярлау үшін құрады. Сондықтан
қай заманда қандай қоғамда болсын, мектептегі білім, тәрбие беру ең
алдымен, осы қоғамның мүддесінен туындайтын әлеуметтік сұранысқа қарай
қызмет көрсету бағытын ұстанады. Он жылданастам уақытта білім беру
саласында іске асырылған стратегиялық шаралардың нәтижелері - мұғалімдердің
тәжірибелерінен қорытындыланып, тұжырымдалған еді. Жарық көрген ғылыми
жұмыстар жалпы педагогикалық және методикалық бағыттар бойынша жүргізілген
еді.
Жұмыстың зерттеу объектісі ретінде Шымкент қаласы мектептері алынды.
Зерттеу барысында мектептердің дәрежесі ескерілді.
Жұмыстың мақсаты: Шымкент қаласы кәсіби тарихшы мамандарының
мәртебесін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері: 1. Жалпы Оңтүстік Қазақстандағы 1999
жылғы демографиялық санақ бойынша халықтардың санын, білім деңгейін, жасы
мен жыныс жағынан зерттеу.
2. Шымкент қаласы мектептерінің саны мен құрамын анықтау.
3. Тарихшы мамандарының әлеуметтік-статискалық орны мен дәрежесін көрсету.
4. Тарихты оқытудың негізгі проблемалары мен бағыттарын көрсету.
5. Кәсіби тарихшы мамандарының педагогикалық іс-тәжірибесінің жетістіктері
мен ғылыми зерттеу жұмыстарының бағыттары.
Жұмыстың дерек көзі:
1.Облыстық статистикалық басқармасының статистикалық жылнамасы.2000-2004 ж.
1 (18,41 б.)
2. Итоги переписи население 1999 года по Южно -Казахстанской области том
І, ІІ 2 (1,21б.)
3. Оңтүстік Қазақстан облыстық мемлекеттік архив материалдары 3 (19, Фонд
-176, опись -5, Связка - 6,7 )
4. Оңтүстік Қазақстан үздіксіз білім жетілдіру институтының Шымкент қаласы
мектептері бойынша мәліметтер 4( 20, 3-31б.)
5. Шымкент қалалық білім департаментінің материалдары 5 (23, Папка-4,7 -18
б.)
Тақырыптың зерттеліну деңгейі (тарихнамасы):
Қазіргі тарих ғылымына қойылатын талапқа қарай зерттеу мәселесі
бойынша тарихнамалық еңбектер мен мақалаларды үш топқа бөліп сыныптауға
болады. Бірінші топтағы еңбектерге – тарихи еңбектер мәселен, Ахмет Әділ
Білім бізді бақытқа бастайды деген мақаласында білімнің күші оның
құдіреттігі жайлы айтылады. Әрбір кезеңде адамзат баласына білімнің өте
қажетті екені баяндалады.6 (5,21б.)
Баймолдаевтың Қазақ мектебі қайтсе көркейеді атты мақаласында ұлт
мектептерін дамыту жұмыстары қарастырылған.7 (9,19б.)
Екінші мәселе бойынша тарихты оқыту әдістемесі және технологиясына
қатысты авторлардың мақалаларын жатқызуымызға болады. Шәмші Беркімбаева
Оқулықсыз өркендеу жоқ атты мақаласында қазіргі таңдағы қоғамтану және
тарих пәндерінің жағдайы сипатталған. Мектеп оқулықтарын жазу барысында
кеткен қателіктер жайлы проблемалар қарастырылған. 8 (11,
7-8б.)
Алматы қаласында өткен дөңгелек үстелде тарихшы ұстаздар Жас
тарихшы – жарқын болашаққа деген тақырыпта тарих қалай дұрыс оқыту
әдістері жайлы өз ойларын ортаға салды. Тотай Тұрлығұл тарих пәнін оқытуда
ер азаматтардың беделін айрықша атап көрсетеді, ал Қайыркен Құнапина трих
пәнін оқытуда қолданылатын көрнекі құралдарды сынайды.9 (22,81-82б.)
Үшінші мәселе бойынша озат тарихшы мұғалімдердің тәжірибесі туралы
Асқарбаева Ұстаз ізденістері озат мұғалімдер жайлы атты еңбегінде
қарастырады.10 (3,67б.)
Өкінішке орай Шымкент қаласындағы мектептердің озат тарихшы
мұғалімдердің кәсіби деңгейі мен мәртебесі жайлы ғылыми зерттеу жұмыстары
әлі күнге дейін толық зерттелінбеген. Сол себептен тақырыпқа байланысты
мәліметтер Шымкент қалалық білім департаментінен және Оңтүстік Қазақстан
үздіксіз білім жетілдіру интитутынан алынған.11 (23,18б;20,31б.)
Жұмыстың зерттелу кезеңі: 1995 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін.
Қолданылған зерттеу тәсілдері: Жұмыс статистикалық, нақты логикалық
анализ, проблемдік мәселелер, тарихи-салыстырмалық әдістер қолданылды.
Жұмыстың тәжірибелік қолдануы: Зерттеу барысында қарастырылған
мәселелерді мектептерде, жоғарғы оқу орындарында, білім беру
департаментінде, үздіксіз білім жетілдіру институтында насихаттап
пайдалануға болады.
Жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, төрт
тақырыпшадан, қорытындыдан тұрады. Зерттеу жұмысында түрлі кестелер мен
суреттер, сілтемелер тізімі мен әдебиеттер тізімі ұсынылған.
І . Оңтүстік Қазақстан кәсіби тарихшыларының әлеуметтік мәртебесі.
1. Жалпы білім саласының әлеуметтік статистикалық сипаттамасы
Қазақстан Республикасы жер көлемі жөнінен дүниежүзі бойынша тоғызыншы
орын болса, ал халқының сан жағынан төменгі көрсеткішті көрсетеді.
Адамзаттың ғаламдық проблемаларының бірі – қазіргі уақыттағы демография
мәселесі. 1999 жылы Қазақстан Республикасы бойынша халық санағы
жүргізіледі. Санақ бойынша Республикада 14 млн 800 мың адам тіркелді, оның
ішінде қазақтар саны 8 млн-дай болған, бұл халықтың шамамен 52-53 пайызын
құрайды.12
Жалпы 1999 жылғы санақ бойынша Оңтүстік Қазақстан Облысының
халықтарының саны – 1978339 адамды құрайды. Бұл Республика халық санынан
пайызын құрайды. Соның ішінде ерлердің саны – 975 330 адам. Яғни бұл
облыс халқының – 49,3 ( құрайды, ал әйелдер саны – 1003 009 адам. Бұл жалпы
халықтың 50,7( құрайды. Шымкент қаласы бойынша бұл көрсеткіш мынадай. Жалпы
халықтың саны - 729 587 ерлер саны 347 786 адам, бұл Шымкент қаласы
халқының (47 %) құрап отыр, және әйелдер саны 381801 адам, бұл шамамен
(52%) құрайды. Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 1 жастан 70 жас және одан
жоғары халықтардың санын 16 категорияға бөліп, мұндағы ерлер мен әйелдер
санын бөліп көрсетуімізге болады. Халықтың саны жағынан көрсеткіш 5 жас пен
14 жас аралығында – 498 512 адам (25,2 %) бар. Бұл жас аралықтарында
әйелдер саны ерлерге қарағанда басымырақ болып келеді. Мәселен, ерлер саны
253965 адам (26,1%) болса, әйелдер – 249 547 адамды (24,4%) құрап отыр.
Керісініше ең төменгі көрсеткіш 60 жас пен 70 жас және одан жоғары жас
аралығында адамдар саны 138 926 адам (6,9%) болса, олардың ішінде ерлер
саны 56002 адам (5,5%) ал, әйелдер саны ерлерге қарағанда көбірек 83321
адамды (8,3 %) құрайды. Міне осы және тағы басқа көрсеткіштерді № 1
Шымкент қаласы халық санын жастық категорияларға бөлу кестесінде көрініс
алған.13
Оңтүстік Қазақстан облысы халық санын жастық категорияларға бөлу
№1 кесте 12 (1, І том, 67бет)
Жас аралықтары Жалпы ( Ерлер ( әйелдер (
барлығы
Барлығы 1978339 100 975330 100 1003009 100
1 жасқа дейін 44536 2,3 22966 2,4 21570 2,2
1-4 жас аралығы187140 9,5 95449 9,8 91691 9,1
5-9 жас аралығы253308 12,8 129323 13,3 123985 12,4
10-14жас ара-ғы245204 12,4 124642 12,8 1200562 12,0
15-19 жас 196845 10,0 99178 10,2 97667 9,7
ара-ғы 171944 8,7 85775 8,8 86169 8,6
20-24 жас 155579 7,9 78517 8,1 77062 7,7
ара-ғы 141972 7,2 70822 7,3 71150 7,1
25-28 жас 139824 7,1 68434 7,0 71390 7,1
ара-ғы 111181 5,6 54250 5,6 56931 5,7
30-34 жас 86603 4,4 41268 4,2 45335 4,5
ара-ғы 52314 2,6 24658 2,5 27656 2,8
35-38 жас 52566 2,6 24046 2,5 28570 2,8
ара-ғы 49895 2,4 22765 2,2 27130 1,7
40-44 жас 30842 1,5 13311 1,3 17531 2,7
ара-ғы 58586 3,0 19926 2,0 38660 3,9
45-49 жас
ара-ғы
50-54 жас
ара-ғы
55-59 жас
ара-ғы
60-64жас ара-ғы
65-69 жас
ара-ғы
70-жас және
жоғары
Жалпы 5-9 жас аралығында ең көп көрсеткіш бұл халықтың 12,8( құрайды
және 10-14 жас аралығы бұл халықтың 12,4( құрайды. Ал 65-69 жас аралығы ең
төменгі көрсеткіш бұл жалпы халықтың 1,5( ғана құрайды.
Шымкент қаласы халық санын жастық категорияларға бөлу
№2 кесте 13 (1, Ітом 8 – 9 б)
Жас аралықтары Жалпы ( Ерлер ( әйелдер (
барлығы
Барлығы 729587 100 347786 100 381801 100
1 жасқа дейін 13170 1,8 6845 2.0 6325 1.7
1-4 жас аралығы57220 7,8 29165 8.4 28055 7.3
5-9 жас аралығы83686 11,5 42798 12.3 40888 10.7
10-14жас ара-ғы84572 11,6 43097 12.4 41475 10.9
15-19 жас 69596 9,5 34171 9.8 35425 9.3
ара-ғы 59738 8,2 27930 8.0 31808 8.3
20-24 жас 57281 7,9 27103 7.8 30178 7.9
ара-ғы 56135 7,7 26546 7.6 29589 7.7
25-28 жас 58418 8,0 27596 7.9 30822 8.1
ара-ғы 47907 6,6 22725 6.5 25182 6.6
30-34 жас 37321 5,1 17201 4.9 20120 5.3
ара-ғы 22359 3,1 10308 3.0 12051 3.2
35-38 жас 20709 2,8 9075 2.6 11634 3.0
ара-ғы 21977 3,0 9332 2.7 12645 3.3
40-44 жас 14465 2,0 6005 1.7 8460 2.2
ара-ғы 25033 3,4 7889 2.3 17144 4.5
45-49 жас
ара-ғы
50-54 жас
ара-ғы
55-59 жас
ара-ғы
60-64жас ара-ғы
65-69 жас
ара-ғы
70-жас және
жоғары
Шымкент қаласы бойынша 10-14 жас аралығында қала халқының саны жоғары
екенін байқауымызға болады. Облыспен салыстырғанда бір жасқа дейінгі адам
саны төменгі көрсеткішті көрсетеді. Яғни бұл қалада туу деңгейі ауылдық
жерлермен салыстырғанда төмен. Бірақ 5-9жас аралығында және 15-19 жас
аралықтарында әйелдерге қарағанда ерлердің санының көптігін көреміз. Ал,
керісінше 25 жастан жоғары қарай қайтадан ерлердің сандары азаяды.
Шымкент қаласы тұрғындарын ұлттарға бөлу
№3 кесте 14 (1, ІІ том, 17 б )
Ұлт атаулары Адам саны
қазақтар 449584
Орыстар 132327
Өзбектер 85577
татарлар 18100
Украиндар 9891
Кәрістер 8469
Әзірбайжандар 6231
Түріктер 3483
немістер 3341
Ұйғырлар 1840
Гректер 1410
Белорустар 1063
Күрділер 775
Армяндар 473
Жалпы Оңтүстік Қазақстан бойынша барлығы 108 ұлт өкілдері бар. Бұл
республикадағы ең жоғарғы көрсеткіш болып табылады. Берілген №3 кестеде
адам саны жағынан көп болып табылатын 14 ұлт көрсетілген.
Шымкент қаласында тұратын 14 ұлт өкілдерінің мемлекеттік тілді білу
деңгейі.
№4 кесте 15 (1, І том, 38б)
Ұлттар Мемлекеттік Нашар білмейтіндер Үйренушілер
тілде сөйлейтіндер
сөйлейтіндер
1. Қазақтар 449557 17 27 109
2. Орыстар 36769 26684 95558 36644
3. Өзбектер 75986 14037 10191 9233
4. Татарлар 13821 4062 4279 3254
5. Украиндар 2946 2069 6945 2128
6. Кәрістер 3189 1835 5280 2489
7.Әзірбайжандар5039 973 1192 7
8. Түріктер 3031 510 452 384
9. Немістер 1028 669 2313 1009
10. Ұйғырлар 1555 214 285 143
11. Гректер 496 282 914 330
12. Белорустар 288 181 775 186
13. Күрділер 582 106 193 109
14. Армяндар 197 116 276 120
Мемлекеттік тілді білу деңгейі қазақ ұлтынан кейін, көршілес өзбек ұлты,
одан кейінгі орыстар, әзірбайжандар т.б. ұлт өкілдері.
Мемлекеттік тілді мүлде білмейтін ұлттарға көбіне немістер, кәрістер
және армияндықтарға жатады. Ал мемлекеттік тілді үйренушілерге көбіне –
орыстар, украиндар, кәрістер т.б. ұлттарды жатқызуымызға болады.
Оңтүстік Қазақстанда жас ерекшеліктері бойынша білім деңгейі
№5 кесте 16 ( 2, ІІтом 97-99бб)
Жас Жоғары БітірілмегеОрта Жалпы Жалпы Жалпы
ерекшеліктербілімдерін жоғ. білімді орта арнайы бастауыш
і білімдер білімді
15-19 жас - 146 1783 20208 3672 49
20-24 жас 6323 1482 14594 43304 5681 138
25-29 жас 13129 677 20168 42899 5543 152
30-34 жас 15554 457 22091 38817 5161 232
35-39 жас 18417 316 23090 37018 5301 245
40-44 жас 15676 215 18847 28902 4544 378
45-49 жас 13079 141 13885 19828 3782 556
50-54жас 7186 73 6068 8667 2177 501
55-59 жас 3771 42 2845 5066 1726 668
60-64 жас 1316 18 749 1127 550 326
65-72 жас 215 2 136 240 104 134
73жас жоғары16 - 16 23 22 72
Білім деңгейінің жастық категорияларынан шығатын қорытынды жоғары
білімділер көбіне орта жас аралықтарында жоғарғы көрсеткішті көруімізге
болады. Бітірілмеген жоғары білімділер көбіне жастардың арасынан яғни 20-24
жас аралығындағылар болып табылады.
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша жалпы жоғары білімділер саны 94682,
бітірмеген жоғарғы білімділер 3566 адам, орта білімді мамандар 124272 адам,
жалпы орта білімділер саны – 246099 адам, жалпы арнайы – 38263 адам, жалпы
бастауыш – 3451 адам бар.
Шымкент қаласында жас ерекшеліктер бойынша білім деңгейі
№6 кесте 17 (2, ІІ том, 97-99бб)
Жас Жоғары БітірілмегеОрта Жалпы Жалпы Жалпы
ерекшеліктербілімдерін білімді орта арнайы бастауыш
і жоғ.білімде білімді
р
15-19 жас - 54 651 2377 576 2
20-24 жас 3171 689 5624 5777 1273 7
25-29 жас 6679 366 8232 6933 1441 38
30-34 жас 8068 258 9032 7205 1380 45
35-39 жас 9265 182 10039 7707 1582 38
40-44 жас 8213 138 8378 6484 1414 75
45-49 жас 6655 87 6346 4830 1200 94
50-54жас 3747 52 2969 2167 775 94
55-59 жас 1801 23 1058 862 452 121
60-64 жас 610 10 310 202 158 68
65-72 жас 123 2 73 58 22 21
73жас жоғары8 - 4 8 5 11
№5-ші кестеде көрсетілгендей №6-шы кестеде Шымкент қаласында жоғары
білімділер – көбіне орта жастағы азаматтар, орта білімді мамандар көбіне
35-39 жас аралықтарында жоғары көрсеткіш көрсетеді. Ал бітірмеген жоғары
білімділер өкінішке орай тағы да жастар арасында көп тараған.
Оңтүстік Қазақстан облысы және Шымкент қаласындағы білім беру
мекемелерінде оқитындар.
№7кесте 18 ( 2, ІІ том, 34б)
Барлық Жалпы Орта Жоғ.оқу Баст.оқу Оқымайтын
оқитындар біл.беру білімді орындары орын дар
мекде меке-р
оқи.
1. Оңт. Қаз.
Обл. бойынша 540124 49766 10462 29288 2461 1154901
100 ( 92,0( 1,9( 5,4( 0,5( -
( 109402 88270 4197 15475 875 264980
2. Шымкент қ. 100( 80,7( 3,8( 14,1( 0,8( -
( 54688 44811 2243 6904 491 119148
2.1. Ерлер 100( 81,9( 4,1( 12,6( 0,9( -
( 54714 43459 1954 8524 384 145832
2.2. Әйелдер 100( 79,4( 3,6( 15,7( 0,7( -
(
№7 кестеде көрсетілгендей жалпы білім саласындағы облыс бойынша барлық
оқитын адамдар саны - 540124 болса, ал қала бойынша олардың саны – 109402
адам екенін көруге болады. Жалпы халықты жыныстық категрия бөліп
қарасақ,білім саласында ерлерге қарағанда әйелдердің санының басым екені
байқалды.
Білім беру басқармасының қорытынды есептерінің мәліметтеріне
сүйенетін болсақ, 1995-1996 оқу жылдарында Шымкент қаласында 71 мектеп
болған, олардың 59-ы орта, он жартылай орта және екі бастауыш мектептер еді
19 (19, Фонд-176, Связка-5, Опись-14, Документ-162, 1-б)
Шымкент қаласында 2000 жылдан бастап күндізгі жалпы білім беретін
мектептер саны
№8 кесте 20 (18, 41б )
2000 жылы 2001 жылы 2002 жылы 2003 жылы 2004 жылы
Мектептер 92 100 98 99 98
саны
Оқушылар 97702 99969 105879 107110 105374
саны
Бұл кестеден 2001 жылы мектеп санының көп болғандығын байқауымызға
болады. Ал оқушылар саны 2003 жылы жоғары болғандығын көреміз. 2000 жылы
мектептер саны да, ондағы оқушылар саны да аз болған, небары – 97702 оқушы
Ал 1993-94 оқу жылдарындағы Шымкент қаласы білім саласының әлеуметтік-
экономикалық дамуы архив құжаттары негізінде
№9 21 (19,Фонд -176, опись – 5, связка – 7, документ – 72, 7-14б)
Қала Абай ауд Ул.Фараби Еңбекші ауд
ауданы
Жалпы
мектептер саны70 26 20 24
Баст. 4 1 1 2
мектептер 9 7 1 1
Баст. орта 57 18 18 21
мек. 72140 22925 21597 27618
Орта мектептер
Оқушының саны
Бұл көрсетілген көрсеткіштер әрине қазіргі таңдағы көрсеткіштерден
төмен. Себебі – бұл жылдары еліміз тәуелсіздігін жаңадан алып, білім
саласында жаңадан көптеген өзгерістер болып жатқан еді.
Ал қазіргі таңда қаламызда сазды және көркем сурет мектептерін
қоспағанда 79 мектеп бар және сол мектептерде 8037 ұстаз мұғалімдер қызмет
етуде.
1.2. Кәсіби – тарихшы мамандарының қоғам структурасындағы әлеуметтік орны
Шымкент қаласындағы жалпы күндізгі білім беретін, тарих пәні 74
мектепте 512 тарихшы мұғалімдер жұмыс істейді. Тарих пәнінен дәріс беретін
мұғалімдер әр мектепте сан жағынан әрқалай. Мысалы, А.Байтұрсынов атындағы
№50 көп салалы мектеп гимназиясында он сегіз тарих пәні мұғалімдері қызмет
етеді және нақ осындай көрсеткіш №57 орта мектебінде көруге болады. Ал №57
орта мектебінде он жеті, №66 орта мектебінде он алты, №64 орта мектебінде
он бес тарихшы ұстаздар жұмыс істейді. Бұл өте жоғары көрсеткіш болып
табылады. Яғни бұл мектептер тарихшы ұстаздарды қажет етпейді және
керісінше кейбір мектептерде мысалы: №22, №27, №61, №67, №71, №76 орта
мектептерінде тарих пәнінен бір немесе екі мұғалімдерден ғана бар.
Қаламыздағы 79 мектептің ішінде №46, №70, №73, №74 ші бастауыш
мектептерінде тарих пәні өтілмейді. Ал қалған 75 мектептердегі 512 тарихшы
мұғалімдердің 83 (-ін әйелдер, небары 16,49 (-ін ер кісілер құрайды.
Басқа пән мұғалімдері сияқты мектептерде тарихшы мұғалімдер өте аз.
Ал, жұртшылық талабымен ұстаздық – тәрбиелік тұрғыдан келсек, мектепте ер
мұғалімдердің аз болуының себептері де баршылық: оларға көрсетілетін
әлеуметтік қамқорлықтың төмендегі бірқатар институттардың жабылып қалуы,
мұғалім кадрларын даярлауда кеткен елеулі кемшіліктер, мұғалімдердің
білімін көтеру жұмысының сапасыздығы. Осылардың арасында әсіресе, қазіргі
нарық қыспағы заманында мұғалімдерге көрсетілетін әлеуметтік қамқорлықтың
нашарлығы яғни айлық жалақысының төмендігі, міне, осы мәселелер ер
мұғалімдерді өз кәсібінен кетуінің бірден-бір себебі болып табылады.
Мәселен, Туркияда осындай жағдай сонау 50-60 жылдары болған екен. Олар
мұның кері әсерін тез түсініп, ер мұғалімдерді мектепте көбірек тарту
мәселесін мемлекет тарапынан қойған. Ол үшін ер мұғалімдерге жалақыны екі-
үш есе көбейтіп жағдай жасаған 22 (22, 81-87 б.) Біз де бұл мәселені жедел
шешу үшін, әрине жалақыны көбейту қажет.
Біз өзі негізінде, қайнаған қоғамдық іс-әрекеттерден алыстау жүргенді
қалайтын халықпыз. Өндірісте де, оқу - ағарту саласында да тұтқаны өзге
ұлттың өкілдеріне ұстатып қойып, өзіміз сырттан бақылағанды ұнатамыз.
Әрине, ондай мінез-құлықтың қалыптасуына кеңестік идеология да кері әсерін
тигізген болар. Сол әдеттің салқынынан ба, тәуелсіздік алып,тізгін-болжаға
өзіміз ие болдық деген тұста мектептің хал-ахуалы күрт төмендеп кетті.
Одан соң, кейінгі он, он бес жылда мектеп педагогикалық оқу орындарына
келмей, мамандықтың басқа түрлерін жағалады. Сондықтан қазіргі
мұғалімдердің дені қыз балалар. Олар да тұрмысқа шыққан соң, ұзақ
үзіліскекетіп қалып жатады. Қайта келгенде білімі ескіреді, жаңа талаптарды
игеріп, үлгере алмайды. Осындай жағдайлар да оқыту жүйесін артқа тартады.
Дәл қазіргі кезеңде ілгерілеудің бір ғана жолы бар, ол уақыт көшінен кеш
қалмай, заман ағымына сай ерінбей еңбектелу, білім жетілдіру 23 (9, 19 б)
Бүгінде қаламыздағы 75 мектептегі тарихшыларды ұлттарға бөліп қарастырсақ,
қазақ ұлтты ұстаздар тарихшы мұғалімдер қауымының 63(-н құрайды, өзбек ұлты
- 17(, орыс ұлты - 12(, ал татар, украин, түрік.
Кәріс ұлттары тек 1% - ге ғана құрайды. Бұдан шығатын қорытынды Шымкент
қаласындағы қазақ ұлттарының 12% - ге мектеп тарихшылары құрайды.бұл
тарихшылардың көпшілігі орта жастағы мұғалімдер және көпшілігі Қ. А.
Яссауи атындағы халықаралық қазақ – түрік университетін Шымкент
Педагогикалық институтын, М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік
университетін бітіргендер болып табылады. Ал өзбек мектерінің ұстаздарының
көпшілігі Ташкент Педагогикалық иститутын бітіргендер екен. 24 (23, папка –
4, 7-18 б)
Оңтүстік Қазақстан облысы мұғалімдерінің кәсіби біліктілігін
(санаттарын) және олардың өсу деңгейінің көрсеткіштері 25 (20, папка – 2.,
12 б)
Сурет №1
Бұл 2003 – 2004 жылдардағы мәліметтер бойынша облысымыздағы Жоғарғы
санатты мұғалімдер санының төмен екенін көруімізге болады.
1. – жоғарғы санатты
2. – 1 санат
3. – 2 санат
4. – санаты жоқ
Педагог мамандар санаттық сапалық көрсеткіштерін төмендегідей диаграмма
арқылы көрсетуімізге болады.
Сурет №2
Шымкент қалалық білім беру кеңістігі.
Сурет №3
1 - мектепке дейінгі мекемелер
2 – орта мектептер
3 – негізгі мектептер
4 – бастауыш мектептер 26 (20, папка – 2, 6 б)
Ғылымының және тәжірибенің анықтаған шындығының бірі - әрбір жоғарғы
оқу орнын бітірген маманның бес жыл өткеннен кейән бұрынғы алған білімі
ескіре бастайды. Сондықтан бес жылда бір рет білім жетілдіру институттары
арқылы олардың теориялық және тәжірибелік білімін көтеру өте қажет.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005 – 2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасында (бұл құжат Қазақстан Республикасы
Президентінің 2004 жылғы 11 қазандағы №1459 жарлығымен бекітілген) педагог
кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктігін арттыру деген
арнайы бөлім бар.
Онда былай деп тұжырымдалған: Педагог кадрларды даярлау, олардың
біліктігін арттыру және қайта адярлау саласында
1. жетекші университеттер базасында жоғарғы оқу орындарының педагог
кадрларын даярлау, олардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау
жүйесін қалпына келтіру және одан әрі дамыту;
2 екінші мамандықтың қысқартылған білім беру бағдарламалары бойынша
оның ішінде мемлекеттік тіл, шетел және ана тілдері, информатика,
психолог бойынша пән мұғалімдерін қайта даярлау;
3 білім берудің жаңа мазмұнын, оқыту технологиялары мен сабақ беру
әдістемелерінің өзгергенін ескере отырып, мұғалімдер мен білі беру
ұйымдарының басшыларын қайта даярлауды және олардың біліктілігін
арттыруды жүзеге асырамыз.
Бүкіл кеңестік кезеңде де педагог және қайта даярлау жүйелі түрде іске
асырылады. Ол үшін барлық облыстарда мұғалімдердің білімін көтеру
институттары жұмыс істеді. 27 (16, 89.-90б)
1995 жылғы мәліметтер бойынша Оңтүстік Қазақстан облысында қырық
мыңнан астам педагог алты мыңнан астам мектепке дейінгі мекеме тәрбиешілері
еңбек еткен. Жыл сайын бұл қызметкерлердің төрт мыңдайы педагог кадрлардың
біліктілігін арттыру және қайта даярлау институттарында білімдерін
жетілдіреді.
Мысалы: 1992 жылы – 4138 1993 ж 4208, 1994ж - 4277 1995 жылдың бірінші
жыртысында 2500 маман біліктілігін арттыру курстарынан өткен. Бұдан
институттарға келушілердің жылма жыл артып келе жатқандығын көруге болады.
Мұнымен қатар институт – білім департаментімен бірігіп, республикалық
және облыстық тақырыптық семинарлар мен конференциялар ұйымдастырып
отырады. Сонымен қатар шет елдерден келген тәжірибелі мамандармен біздің
педагог мамандар тәжірибе бөліседі.
1995 жылы облысымызда -959 мектеп болған. Олардың 32- сі тәжірибе –
экспериментттік мектептер 179 мектепте пәндер тереңдетіліп оқытылады. Жаңа
типті лицензияланған мектептер – 22 оның 10 –ы лицей, 9 – ы гимназия, 3- і
кешенді мектептер.
Демек, бұл оқу жүйесінің түрі мен мазмұны да тереңдеп мұғалімдердің
кәсіби шеберлігіне деген талап та арта түсті деген сөз. Ендеше облыстық
мұғалімдер біліктілігін арттыру институтының да міндеті өз - өзінше
күрделене береді. Мұнда басты күш оқытуды дифференциялы жүргізуге
жұмылдырылады. Мақсат - әрбір мұғалімнің шығармашылық потенциялын ашып,
олардың білім жетілдіру ісіндегі өскелең талаптарын қанағаттандыру болып
табылады28 (10, 17 – 18 б).
Демек, мұғалім ең алдымен өзі оқытатын пәнді терең білуі, онан соң оны
оқушылар санасына жеткізе алатын болуы тиіс. Оқушыларды қызызқтыру үшін
білімді қажет жағынан бастап түсінікті түрде айтып жеткізу ең басты
мәселеге тоқтала білу, ең мәнді нәрсені екінші қатардағы мәселеден ажырата
білу, осының бәрін нақты, мысалдар келтіре отырып айтып беру – үлкен өнер.
Педагог кадрлардың кәсіби мамандығын жетілдіру қажеттігі мынадай
мәселелерден туындап отыр. Біріншіден, жалпы алғанда пединституттарды
бітіргендердің білім дәрежесінің төмендігінен. Мысалы 1976-1980 жылдары
республикамыздың педагогикалық оқу орындарында 33337 студент мемлекеттік
емтихан тапсырғанда олардың жыл сайын 9-10 пайызы ғана үздік диплом алған,
ал 5,4 және тек ғана 4 деген бағаға тапсырғандары 15 пайызды құраған.
615 студент 2 деген бағаға тапсырған. Бірақ бұлар да мектептерге жұмысқа
жіберілген.
Ал кейбір оқу орындарында жағымсыз көрсеткіштер бұдан да төмен болған.
Қарағанды пединститутында жыл сайын студенттердің 48,15,36,22 пайызы 3
деген бағаға тапсырған. Мұндай кемшіліктер Абай атындағы сондай-ақ,
Жезқазған, Гурьев Павлодар, Өскемен пединституттарында да орын алған. Осы
сияқты кемшіліктер жыл сайын кездеседі. Екіншіден, көптеген педагоггикалық
оқу орындарында сырттан оқу кең етек алған. Статистикалық мәліметтерге
жүгінсек олардың білім деңгейі күндізгі бөлім студенттерінен әлдеқайда
төмен. Мысалы аталған 5 жылдықта 15667 адам мемлекеттік емтихан тапсырса
олардың 3653 – ші 3 деген баға алған, ал 642 –і 2 деген баға алып
институтты бітіре алмай бұрынғы ұстаздық жұмысын жалғастыра берген.29 (16,
89 – 90 б).
Ал біздің қаламыздағы мектептердегі тарихшы мұғалімдердің шамамен 43
пайызды өз білімдерін жетілдірген болса, ал болашақта шамамен 54 пайыз
арнайы курстан өту жұмыстары жоспарланған. Мысалы: Оңтүстік Қазақстан
облыстық үздіксіз білім жетілдіру институтында 1995 – 2005 жылдар
аралығында № 54 орта мектептің жеті тарих пәні мұғалімдері атап айтсақ – Б.
Исакова, С. Мырзахамадамова, Ш. Пайзахметова, З. Назарова, А. Сайджанов,
Л. Оразова, М. Мұратовалар өз білімдерін жетілдірген
болатын. Сол сияқты 2000 – 2003 жылдар аралығында Н. Төреқұлов атындағы №
62 орта мектептен – С. Қожахметова, З. Алтаева, З. Сембиева, А. Нуримова,
А. Бимұратова арнайы курстан өтсе, 2001 – 2005 жылдар
аралығында №2 орта мектебінен – А. Сұлтанова, Ғ. Жұманова, М. Гомаршен, Т.
Еременко, З. Ашировалар да аталмыш оқу орнында білімдерін
жетілдірген болатын. Тек аталмыш үш мектеп қана емес, қаламыздағы 79
мектептегі барлық педагог мамандар әр бес жылда арнайы курстардан өтіп өз
білімдерін жетілдіріп отырады. 30 (23, папка – 4, 7 – 18б)
Жоғарыдағылардан шығатын қорытынды – мұғалімдердің білімін көтеру жаңа
талапқа сәйкес келуі қажет. Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру, оларды
қайта даярлау қоғамдық талаптан туындап отыр. Білім бөлімдері мен
департаменттері және барлық мектеп басшылары бұл талапты орындап, әрбір
мұғалімді курстық оқуға жіберіп олардың теориялық және әдістемелік
шеберлігін арттырып отырғаны дұрыс. Бұл - өмір талабы.
ІІ. Шымкент қаласы тарихшы мамандарының кәсіби деңгейі.
2.1. Тарихты оқытудың негізгі проблемалары мен бағыттары.
Еліміздің болашағы көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақтың биліктік, іскерлік қабілеттеріне тікелей тәуелді. Осыдан жас
ұрпақтың бойында іскерлік қабілеттерін ашумен оларды шығармашылыққа баулу
мәселесі туындайды. Ал оқушыға жүйелі білім беру, ынта – ықыласын арттыру,
қабілет – қасиетін дамыту мұғалімнің қолында ал мұғалімнің беделін
көтеретін – білім елбасы Н. Назарбаев Қазақстанның болашағы – бүгінгі
жастар. Сіздер оларға қалай білім берсеңіздер, қазақстан сол деңгейде
болады – деп атап көрсетеді. Мұғалімдердің сьезінде әрбір мемлекеттің
болашағы мектебінде шыңдалады. Ертең осы елге ие болып, тізгінін ұстар -
азаматтар – бүгінгі мектеп оқушысы. Мемлекеттің бүгінгі жайы, даму бағыты,
келешегінің көкжиектері бүкіл қоғамның, мемлекеттің назарында.
Қазіргі кезде білім ауқымы адам айтқысыз кеңейді, технология дамып,
ақпаратты таңдай білу мәселесі алдыңғы қатарға шықты. Қазіргі кезде
оқушыларды ғылыми жұмыстарға баулу заман талабына сай өз ойын еркін жеткізе
білетін дарынды білімді де салауатты тұлғаны қалыптастыру жолындағы
жасампаз еңбек адам баласы қызметінің ең күрделі түріне жатады. 31 (12,
103-105 б).
Бұрынғы КСРО мемлекетінде болған өзгерістер Қазақстанның тәуелсіздігін
алу мектептермен Жоғарғы оқу орындарына арналған қайта жазып, жаңа
бағдарлама жасауды талап етті. Бұл - оң шаруа емес. әйтседе белгілі
ғалымдардың күшімен. Білім министрлігінің ұйымдастыруымен 1993-94 жылдары
мектептер үшін Қазақстан Тарихының бірнеше оқулықтары баслып шықты. 32 (4,
23-24 б).
Білім беру оқыту жүйесінде оқулықтың мәні ерекше екені белгілі оқулық
белгілі бір класқа арнылып бекітілген бағдарламаға сүйенеді. Яғни оқулықтың
мазмұнын тақырыптың шеңберін айқындайтын құжат – оқу бағдарламысы. Ал оқу
бағдарламасы әр класқа сағат санын (апталық және жылдық) айқындалып, Білім
министрлігі бекіткен оқу жоспарына негізделеді. Сөйтіп, оқу жоспары әр
сипаттағы жылдық және апталық сағат саны мен бақылау - сынақ түрлерін
көрсетеді, соның негізінде оқу бағдарламасы жасалады. Оқулыққа қойылатын
тағы бір талап - сол пәнді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тарих факультеті
Қазақстан тарихы кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Оңтүстік Қазақстан кәсіби тарихшыларының мәртебесі (Шымкент қаласы
мектептері негізінде)
Студенттің аты-жөні:
Ғылыми жетекшісі:
Жоспар
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. Оңтүстік Қазақстан кәсіби тарихшыларының әлеуметтік
статусы ... ... ... ... .6
1.1. Жалпы білім саласының әлеуметтік-статистикалық
сипаттамасы ... ... ... .6
1.2. Кәсіби-тарихшы мамандарының қоғам структурасындағы әлеуметтік
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
ІІ. Шымкент қаласы тарихшы мамандарының кәсіби
деңгейі ... ... ... ... ... ... ..22
2.1. Тарихты оқытудың негізгі проблемалары мен
бағыттары ... ... ... ... ... ... .2 2
2.2. Кәсіби тарихшы мамандарының іс тәжірибелік және ғылыми
зерттеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
Сілтемелер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі
нұрлырақ болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш
тек білімге ғана тән. Қай елдің болсын өсіп-өркендеуі, өркениетті дүниеде
өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына
байланысты. Ел президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан-2030 атты халыққа
жолдауында мемлекеттің мерейін өсіріп, іргесін бекітерлік ұзақ мерзімді
басымдықтар қатарында ерекше орында білімнің аталуы да сондықтан. Өйткені
адамзат тарихы тағылымы осыны дәлелдеп отыр. Мәселен, АҚШ-тың Америка
2000 білімді дамыту стратегиясы ұлттық бағдарламасынғы мемлекет дамуының
ең басты құралы экономика да, нарық та, құқық та, жекеменшік те, әскери күш-
қуат та емес, тек қана жаңа сипаттары білім беру жүйесі болып саналатыны
баса айтылған.
Білім қадірін біздің халқымыз ерте түсінген. Бахыт жолы тек білім мен
табылар дейді Ахмет Игунеки бабамыз. Ал іргелі мемлекет болашағы мен
өскелең өркениет өзегі бастау бұлағын мектептен алатындығы даусыз. Себебі –
мектеп бұл – қоғамның әлеуметтік институты. Оны қоғамға қажет нәтиже беріп,
оның мүддесіне қызмет көрсете алатын кадр даярлау үшін құрады. Сондықтан
қай заманда қандай қоғамда болсын, мектептегі білім, тәрбие беру ең
алдымен, осы қоғамның мүддесінен туындайтын әлеуметтік сұранысқа қарай
қызмет көрсету бағытын ұстанады. Он жылданастам уақытта білім беру
саласында іске асырылған стратегиялық шаралардың нәтижелері - мұғалімдердің
тәжірибелерінен қорытындыланып, тұжырымдалған еді. Жарық көрген ғылыми
жұмыстар жалпы педагогикалық және методикалық бағыттар бойынша жүргізілген
еді.
Жұмыстың зерттеу объектісі ретінде Шымкент қаласы мектептері алынды.
Зерттеу барысында мектептердің дәрежесі ескерілді.
Жұмыстың мақсаты: Шымкент қаласы кәсіби тарихшы мамандарының
мәртебесін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері: 1. Жалпы Оңтүстік Қазақстандағы 1999
жылғы демографиялық санақ бойынша халықтардың санын, білім деңгейін, жасы
мен жыныс жағынан зерттеу.
2. Шымкент қаласы мектептерінің саны мен құрамын анықтау.
3. Тарихшы мамандарының әлеуметтік-статискалық орны мен дәрежесін көрсету.
4. Тарихты оқытудың негізгі проблемалары мен бағыттарын көрсету.
5. Кәсіби тарихшы мамандарының педагогикалық іс-тәжірибесінің жетістіктері
мен ғылыми зерттеу жұмыстарының бағыттары.
Жұмыстың дерек көзі:
1.Облыстық статистикалық басқармасының статистикалық жылнамасы.2000-2004 ж.
1 (18,41 б.)
2. Итоги переписи население 1999 года по Южно -Казахстанской области том
І, ІІ 2 (1,21б.)
3. Оңтүстік Қазақстан облыстық мемлекеттік архив материалдары 3 (19, Фонд
-176, опись -5, Связка - 6,7 )
4. Оңтүстік Қазақстан үздіксіз білім жетілдіру институтының Шымкент қаласы
мектептері бойынша мәліметтер 4( 20, 3-31б.)
5. Шымкент қалалық білім департаментінің материалдары 5 (23, Папка-4,7 -18
б.)
Тақырыптың зерттеліну деңгейі (тарихнамасы):
Қазіргі тарих ғылымына қойылатын талапқа қарай зерттеу мәселесі
бойынша тарихнамалық еңбектер мен мақалаларды үш топқа бөліп сыныптауға
болады. Бірінші топтағы еңбектерге – тарихи еңбектер мәселен, Ахмет Әділ
Білім бізді бақытқа бастайды деген мақаласында білімнің күші оның
құдіреттігі жайлы айтылады. Әрбір кезеңде адамзат баласына білімнің өте
қажетті екені баяндалады.6 (5,21б.)
Баймолдаевтың Қазақ мектебі қайтсе көркейеді атты мақаласында ұлт
мектептерін дамыту жұмыстары қарастырылған.7 (9,19б.)
Екінші мәселе бойынша тарихты оқыту әдістемесі және технологиясына
қатысты авторлардың мақалаларын жатқызуымызға болады. Шәмші Беркімбаева
Оқулықсыз өркендеу жоқ атты мақаласында қазіргі таңдағы қоғамтану және
тарих пәндерінің жағдайы сипатталған. Мектеп оқулықтарын жазу барысында
кеткен қателіктер жайлы проблемалар қарастырылған. 8 (11,
7-8б.)
Алматы қаласында өткен дөңгелек үстелде тарихшы ұстаздар Жас
тарихшы – жарқын болашаққа деген тақырыпта тарих қалай дұрыс оқыту
әдістері жайлы өз ойларын ортаға салды. Тотай Тұрлығұл тарих пәнін оқытуда
ер азаматтардың беделін айрықша атап көрсетеді, ал Қайыркен Құнапина трих
пәнін оқытуда қолданылатын көрнекі құралдарды сынайды.9 (22,81-82б.)
Үшінші мәселе бойынша озат тарихшы мұғалімдердің тәжірибесі туралы
Асқарбаева Ұстаз ізденістері озат мұғалімдер жайлы атты еңбегінде
қарастырады.10 (3,67б.)
Өкінішке орай Шымкент қаласындағы мектептердің озат тарихшы
мұғалімдердің кәсіби деңгейі мен мәртебесі жайлы ғылыми зерттеу жұмыстары
әлі күнге дейін толық зерттелінбеген. Сол себептен тақырыпқа байланысты
мәліметтер Шымкент қалалық білім департаментінен және Оңтүстік Қазақстан
үздіксіз білім жетілдіру интитутынан алынған.11 (23,18б;20,31б.)
Жұмыстың зерттелу кезеңі: 1995 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін.
Қолданылған зерттеу тәсілдері: Жұмыс статистикалық, нақты логикалық
анализ, проблемдік мәселелер, тарихи-салыстырмалық әдістер қолданылды.
Жұмыстың тәжірибелік қолдануы: Зерттеу барысында қарастырылған
мәселелерді мектептерде, жоғарғы оқу орындарында, білім беру
департаментінде, үздіксіз білім жетілдіру институтында насихаттап
пайдалануға болады.
Жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, төрт
тақырыпшадан, қорытындыдан тұрады. Зерттеу жұмысында түрлі кестелер мен
суреттер, сілтемелер тізімі мен әдебиеттер тізімі ұсынылған.
І . Оңтүстік Қазақстан кәсіби тарихшыларының әлеуметтік мәртебесі.
1. Жалпы білім саласының әлеуметтік статистикалық сипаттамасы
Қазақстан Республикасы жер көлемі жөнінен дүниежүзі бойынша тоғызыншы
орын болса, ал халқының сан жағынан төменгі көрсеткішті көрсетеді.
Адамзаттың ғаламдық проблемаларының бірі – қазіргі уақыттағы демография
мәселесі. 1999 жылы Қазақстан Республикасы бойынша халық санағы
жүргізіледі. Санақ бойынша Республикада 14 млн 800 мың адам тіркелді, оның
ішінде қазақтар саны 8 млн-дай болған, бұл халықтың шамамен 52-53 пайызын
құрайды.12
Жалпы 1999 жылғы санақ бойынша Оңтүстік Қазақстан Облысының
халықтарының саны – 1978339 адамды құрайды. Бұл Республика халық санынан
пайызын құрайды. Соның ішінде ерлердің саны – 975 330 адам. Яғни бұл
облыс халқының – 49,3 ( құрайды, ал әйелдер саны – 1003 009 адам. Бұл жалпы
халықтың 50,7( құрайды. Шымкент қаласы бойынша бұл көрсеткіш мынадай. Жалпы
халықтың саны - 729 587 ерлер саны 347 786 адам, бұл Шымкент қаласы
халқының (47 %) құрап отыр, және әйелдер саны 381801 адам, бұл шамамен
(52%) құрайды. Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 1 жастан 70 жас және одан
жоғары халықтардың санын 16 категорияға бөліп, мұндағы ерлер мен әйелдер
санын бөліп көрсетуімізге болады. Халықтың саны жағынан көрсеткіш 5 жас пен
14 жас аралығында – 498 512 адам (25,2 %) бар. Бұл жас аралықтарында
әйелдер саны ерлерге қарағанда басымырақ болып келеді. Мәселен, ерлер саны
253965 адам (26,1%) болса, әйелдер – 249 547 адамды (24,4%) құрап отыр.
Керісініше ең төменгі көрсеткіш 60 жас пен 70 жас және одан жоғары жас
аралығында адамдар саны 138 926 адам (6,9%) болса, олардың ішінде ерлер
саны 56002 адам (5,5%) ал, әйелдер саны ерлерге қарағанда көбірек 83321
адамды (8,3 %) құрайды. Міне осы және тағы басқа көрсеткіштерді № 1
Шымкент қаласы халық санын жастық категорияларға бөлу кестесінде көрініс
алған.13
Оңтүстік Қазақстан облысы халық санын жастық категорияларға бөлу
№1 кесте 12 (1, І том, 67бет)
Жас аралықтары Жалпы ( Ерлер ( әйелдер (
барлығы
Барлығы 1978339 100 975330 100 1003009 100
1 жасқа дейін 44536 2,3 22966 2,4 21570 2,2
1-4 жас аралығы187140 9,5 95449 9,8 91691 9,1
5-9 жас аралығы253308 12,8 129323 13,3 123985 12,4
10-14жас ара-ғы245204 12,4 124642 12,8 1200562 12,0
15-19 жас 196845 10,0 99178 10,2 97667 9,7
ара-ғы 171944 8,7 85775 8,8 86169 8,6
20-24 жас 155579 7,9 78517 8,1 77062 7,7
ара-ғы 141972 7,2 70822 7,3 71150 7,1
25-28 жас 139824 7,1 68434 7,0 71390 7,1
ара-ғы 111181 5,6 54250 5,6 56931 5,7
30-34 жас 86603 4,4 41268 4,2 45335 4,5
ара-ғы 52314 2,6 24658 2,5 27656 2,8
35-38 жас 52566 2,6 24046 2,5 28570 2,8
ара-ғы 49895 2,4 22765 2,2 27130 1,7
40-44 жас 30842 1,5 13311 1,3 17531 2,7
ара-ғы 58586 3,0 19926 2,0 38660 3,9
45-49 жас
ара-ғы
50-54 жас
ара-ғы
55-59 жас
ара-ғы
60-64жас ара-ғы
65-69 жас
ара-ғы
70-жас және
жоғары
Жалпы 5-9 жас аралығында ең көп көрсеткіш бұл халықтың 12,8( құрайды
және 10-14 жас аралығы бұл халықтың 12,4( құрайды. Ал 65-69 жас аралығы ең
төменгі көрсеткіш бұл жалпы халықтың 1,5( ғана құрайды.
Шымкент қаласы халық санын жастық категорияларға бөлу
№2 кесте 13 (1, Ітом 8 – 9 б)
Жас аралықтары Жалпы ( Ерлер ( әйелдер (
барлығы
Барлығы 729587 100 347786 100 381801 100
1 жасқа дейін 13170 1,8 6845 2.0 6325 1.7
1-4 жас аралығы57220 7,8 29165 8.4 28055 7.3
5-9 жас аралығы83686 11,5 42798 12.3 40888 10.7
10-14жас ара-ғы84572 11,6 43097 12.4 41475 10.9
15-19 жас 69596 9,5 34171 9.8 35425 9.3
ара-ғы 59738 8,2 27930 8.0 31808 8.3
20-24 жас 57281 7,9 27103 7.8 30178 7.9
ара-ғы 56135 7,7 26546 7.6 29589 7.7
25-28 жас 58418 8,0 27596 7.9 30822 8.1
ара-ғы 47907 6,6 22725 6.5 25182 6.6
30-34 жас 37321 5,1 17201 4.9 20120 5.3
ара-ғы 22359 3,1 10308 3.0 12051 3.2
35-38 жас 20709 2,8 9075 2.6 11634 3.0
ара-ғы 21977 3,0 9332 2.7 12645 3.3
40-44 жас 14465 2,0 6005 1.7 8460 2.2
ара-ғы 25033 3,4 7889 2.3 17144 4.5
45-49 жас
ара-ғы
50-54 жас
ара-ғы
55-59 жас
ара-ғы
60-64жас ара-ғы
65-69 жас
ара-ғы
70-жас және
жоғары
Шымкент қаласы бойынша 10-14 жас аралығында қала халқының саны жоғары
екенін байқауымызға болады. Облыспен салыстырғанда бір жасқа дейінгі адам
саны төменгі көрсеткішті көрсетеді. Яғни бұл қалада туу деңгейі ауылдық
жерлермен салыстырғанда төмен. Бірақ 5-9жас аралығында және 15-19 жас
аралықтарында әйелдерге қарағанда ерлердің санының көптігін көреміз. Ал,
керісінше 25 жастан жоғары қарай қайтадан ерлердің сандары азаяды.
Шымкент қаласы тұрғындарын ұлттарға бөлу
№3 кесте 14 (1, ІІ том, 17 б )
Ұлт атаулары Адам саны
қазақтар 449584
Орыстар 132327
Өзбектер 85577
татарлар 18100
Украиндар 9891
Кәрістер 8469
Әзірбайжандар 6231
Түріктер 3483
немістер 3341
Ұйғырлар 1840
Гректер 1410
Белорустар 1063
Күрділер 775
Армяндар 473
Жалпы Оңтүстік Қазақстан бойынша барлығы 108 ұлт өкілдері бар. Бұл
республикадағы ең жоғарғы көрсеткіш болып табылады. Берілген №3 кестеде
адам саны жағынан көп болып табылатын 14 ұлт көрсетілген.
Шымкент қаласында тұратын 14 ұлт өкілдерінің мемлекеттік тілді білу
деңгейі.
№4 кесте 15 (1, І том, 38б)
Ұлттар Мемлекеттік Нашар білмейтіндер Үйренушілер
тілде сөйлейтіндер
сөйлейтіндер
1. Қазақтар 449557 17 27 109
2. Орыстар 36769 26684 95558 36644
3. Өзбектер 75986 14037 10191 9233
4. Татарлар 13821 4062 4279 3254
5. Украиндар 2946 2069 6945 2128
6. Кәрістер 3189 1835 5280 2489
7.Әзірбайжандар5039 973 1192 7
8. Түріктер 3031 510 452 384
9. Немістер 1028 669 2313 1009
10. Ұйғырлар 1555 214 285 143
11. Гректер 496 282 914 330
12. Белорустар 288 181 775 186
13. Күрділер 582 106 193 109
14. Армяндар 197 116 276 120
Мемлекеттік тілді білу деңгейі қазақ ұлтынан кейін, көршілес өзбек ұлты,
одан кейінгі орыстар, әзірбайжандар т.б. ұлт өкілдері.
Мемлекеттік тілді мүлде білмейтін ұлттарға көбіне немістер, кәрістер
және армияндықтарға жатады. Ал мемлекеттік тілді үйренушілерге көбіне –
орыстар, украиндар, кәрістер т.б. ұлттарды жатқызуымызға болады.
Оңтүстік Қазақстанда жас ерекшеліктері бойынша білім деңгейі
№5 кесте 16 ( 2, ІІтом 97-99бб)
Жас Жоғары БітірілмегеОрта Жалпы Жалпы Жалпы
ерекшеліктербілімдерін жоғ. білімді орта арнайы бастауыш
і білімдер білімді
15-19 жас - 146 1783 20208 3672 49
20-24 жас 6323 1482 14594 43304 5681 138
25-29 жас 13129 677 20168 42899 5543 152
30-34 жас 15554 457 22091 38817 5161 232
35-39 жас 18417 316 23090 37018 5301 245
40-44 жас 15676 215 18847 28902 4544 378
45-49 жас 13079 141 13885 19828 3782 556
50-54жас 7186 73 6068 8667 2177 501
55-59 жас 3771 42 2845 5066 1726 668
60-64 жас 1316 18 749 1127 550 326
65-72 жас 215 2 136 240 104 134
73жас жоғары16 - 16 23 22 72
Білім деңгейінің жастық категорияларынан шығатын қорытынды жоғары
білімділер көбіне орта жас аралықтарында жоғарғы көрсеткішті көруімізге
болады. Бітірілмеген жоғары білімділер көбіне жастардың арасынан яғни 20-24
жас аралығындағылар болып табылады.
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша жалпы жоғары білімділер саны 94682,
бітірмеген жоғарғы білімділер 3566 адам, орта білімді мамандар 124272 адам,
жалпы орта білімділер саны – 246099 адам, жалпы арнайы – 38263 адам, жалпы
бастауыш – 3451 адам бар.
Шымкент қаласында жас ерекшеліктер бойынша білім деңгейі
№6 кесте 17 (2, ІІ том, 97-99бб)
Жас Жоғары БітірілмегеОрта Жалпы Жалпы Жалпы
ерекшеліктербілімдерін білімді орта арнайы бастауыш
і жоғ.білімде білімді
р
15-19 жас - 54 651 2377 576 2
20-24 жас 3171 689 5624 5777 1273 7
25-29 жас 6679 366 8232 6933 1441 38
30-34 жас 8068 258 9032 7205 1380 45
35-39 жас 9265 182 10039 7707 1582 38
40-44 жас 8213 138 8378 6484 1414 75
45-49 жас 6655 87 6346 4830 1200 94
50-54жас 3747 52 2969 2167 775 94
55-59 жас 1801 23 1058 862 452 121
60-64 жас 610 10 310 202 158 68
65-72 жас 123 2 73 58 22 21
73жас жоғары8 - 4 8 5 11
№5-ші кестеде көрсетілгендей №6-шы кестеде Шымкент қаласында жоғары
білімділер – көбіне орта жастағы азаматтар, орта білімді мамандар көбіне
35-39 жас аралықтарында жоғары көрсеткіш көрсетеді. Ал бітірмеген жоғары
білімділер өкінішке орай тағы да жастар арасында көп тараған.
Оңтүстік Қазақстан облысы және Шымкент қаласындағы білім беру
мекемелерінде оқитындар.
№7кесте 18 ( 2, ІІ том, 34б)
Барлық Жалпы Орта Жоғ.оқу Баст.оқу Оқымайтын
оқитындар біл.беру білімді орындары орын дар
мекде меке-р
оқи.
1. Оңт. Қаз.
Обл. бойынша 540124 49766 10462 29288 2461 1154901
100 ( 92,0( 1,9( 5,4( 0,5( -
( 109402 88270 4197 15475 875 264980
2. Шымкент қ. 100( 80,7( 3,8( 14,1( 0,8( -
( 54688 44811 2243 6904 491 119148
2.1. Ерлер 100( 81,9( 4,1( 12,6( 0,9( -
( 54714 43459 1954 8524 384 145832
2.2. Әйелдер 100( 79,4( 3,6( 15,7( 0,7( -
(
№7 кестеде көрсетілгендей жалпы білім саласындағы облыс бойынша барлық
оқитын адамдар саны - 540124 болса, ал қала бойынша олардың саны – 109402
адам екенін көруге болады. Жалпы халықты жыныстық категрия бөліп
қарасақ,білім саласында ерлерге қарағанда әйелдердің санының басым екені
байқалды.
Білім беру басқармасының қорытынды есептерінің мәліметтеріне
сүйенетін болсақ, 1995-1996 оқу жылдарында Шымкент қаласында 71 мектеп
болған, олардың 59-ы орта, он жартылай орта және екі бастауыш мектептер еді
19 (19, Фонд-176, Связка-5, Опись-14, Документ-162, 1-б)
Шымкент қаласында 2000 жылдан бастап күндізгі жалпы білім беретін
мектептер саны
№8 кесте 20 (18, 41б )
2000 жылы 2001 жылы 2002 жылы 2003 жылы 2004 жылы
Мектептер 92 100 98 99 98
саны
Оқушылар 97702 99969 105879 107110 105374
саны
Бұл кестеден 2001 жылы мектеп санының көп болғандығын байқауымызға
болады. Ал оқушылар саны 2003 жылы жоғары болғандығын көреміз. 2000 жылы
мектептер саны да, ондағы оқушылар саны да аз болған, небары – 97702 оқушы
Ал 1993-94 оқу жылдарындағы Шымкент қаласы білім саласының әлеуметтік-
экономикалық дамуы архив құжаттары негізінде
№9 21 (19,Фонд -176, опись – 5, связка – 7, документ – 72, 7-14б)
Қала Абай ауд Ул.Фараби Еңбекші ауд
ауданы
Жалпы
мектептер саны70 26 20 24
Баст. 4 1 1 2
мектептер 9 7 1 1
Баст. орта 57 18 18 21
мек. 72140 22925 21597 27618
Орта мектептер
Оқушының саны
Бұл көрсетілген көрсеткіштер әрине қазіргі таңдағы көрсеткіштерден
төмен. Себебі – бұл жылдары еліміз тәуелсіздігін жаңадан алып, білім
саласында жаңадан көптеген өзгерістер болып жатқан еді.
Ал қазіргі таңда қаламызда сазды және көркем сурет мектептерін
қоспағанда 79 мектеп бар және сол мектептерде 8037 ұстаз мұғалімдер қызмет
етуде.
1.2. Кәсіби – тарихшы мамандарының қоғам структурасындағы әлеуметтік орны
Шымкент қаласындағы жалпы күндізгі білім беретін, тарих пәні 74
мектепте 512 тарихшы мұғалімдер жұмыс істейді. Тарих пәнінен дәріс беретін
мұғалімдер әр мектепте сан жағынан әрқалай. Мысалы, А.Байтұрсынов атындағы
№50 көп салалы мектеп гимназиясында он сегіз тарих пәні мұғалімдері қызмет
етеді және нақ осындай көрсеткіш №57 орта мектебінде көруге болады. Ал №57
орта мектебінде он жеті, №66 орта мектебінде он алты, №64 орта мектебінде
он бес тарихшы ұстаздар жұмыс істейді. Бұл өте жоғары көрсеткіш болып
табылады. Яғни бұл мектептер тарихшы ұстаздарды қажет етпейді және
керісінше кейбір мектептерде мысалы: №22, №27, №61, №67, №71, №76 орта
мектептерінде тарих пәнінен бір немесе екі мұғалімдерден ғана бар.
Қаламыздағы 79 мектептің ішінде №46, №70, №73, №74 ші бастауыш
мектептерінде тарих пәні өтілмейді. Ал қалған 75 мектептердегі 512 тарихшы
мұғалімдердің 83 (-ін әйелдер, небары 16,49 (-ін ер кісілер құрайды.
Басқа пән мұғалімдері сияқты мектептерде тарихшы мұғалімдер өте аз.
Ал, жұртшылық талабымен ұстаздық – тәрбиелік тұрғыдан келсек, мектепте ер
мұғалімдердің аз болуының себептері де баршылық: оларға көрсетілетін
әлеуметтік қамқорлықтың төмендегі бірқатар институттардың жабылып қалуы,
мұғалім кадрларын даярлауда кеткен елеулі кемшіліктер, мұғалімдердің
білімін көтеру жұмысының сапасыздығы. Осылардың арасында әсіресе, қазіргі
нарық қыспағы заманында мұғалімдерге көрсетілетін әлеуметтік қамқорлықтың
нашарлығы яғни айлық жалақысының төмендігі, міне, осы мәселелер ер
мұғалімдерді өз кәсібінен кетуінің бірден-бір себебі болып табылады.
Мәселен, Туркияда осындай жағдай сонау 50-60 жылдары болған екен. Олар
мұның кері әсерін тез түсініп, ер мұғалімдерді мектепте көбірек тарту
мәселесін мемлекет тарапынан қойған. Ол үшін ер мұғалімдерге жалақыны екі-
үш есе көбейтіп жағдай жасаған 22 (22, 81-87 б.) Біз де бұл мәселені жедел
шешу үшін, әрине жалақыны көбейту қажет.
Біз өзі негізінде, қайнаған қоғамдық іс-әрекеттерден алыстау жүргенді
қалайтын халықпыз. Өндірісте де, оқу - ағарту саласында да тұтқаны өзге
ұлттың өкілдеріне ұстатып қойып, өзіміз сырттан бақылағанды ұнатамыз.
Әрине, ондай мінез-құлықтың қалыптасуына кеңестік идеология да кері әсерін
тигізген болар. Сол әдеттің салқынынан ба, тәуелсіздік алып,тізгін-болжаға
өзіміз ие болдық деген тұста мектептің хал-ахуалы күрт төмендеп кетті.
Одан соң, кейінгі он, он бес жылда мектеп педагогикалық оқу орындарына
келмей, мамандықтың басқа түрлерін жағалады. Сондықтан қазіргі
мұғалімдердің дені қыз балалар. Олар да тұрмысқа шыққан соң, ұзақ
үзіліскекетіп қалып жатады. Қайта келгенде білімі ескіреді, жаңа талаптарды
игеріп, үлгере алмайды. Осындай жағдайлар да оқыту жүйесін артқа тартады.
Дәл қазіргі кезеңде ілгерілеудің бір ғана жолы бар, ол уақыт көшінен кеш
қалмай, заман ағымына сай ерінбей еңбектелу, білім жетілдіру 23 (9, 19 б)
Бүгінде қаламыздағы 75 мектептегі тарихшыларды ұлттарға бөліп қарастырсақ,
қазақ ұлтты ұстаздар тарихшы мұғалімдер қауымының 63(-н құрайды, өзбек ұлты
- 17(, орыс ұлты - 12(, ал татар, украин, түрік.
Кәріс ұлттары тек 1% - ге ғана құрайды. Бұдан шығатын қорытынды Шымкент
қаласындағы қазақ ұлттарының 12% - ге мектеп тарихшылары құрайды.бұл
тарихшылардың көпшілігі орта жастағы мұғалімдер және көпшілігі Қ. А.
Яссауи атындағы халықаралық қазақ – түрік университетін Шымкент
Педагогикалық институтын, М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік
университетін бітіргендер болып табылады. Ал өзбек мектерінің ұстаздарының
көпшілігі Ташкент Педагогикалық иститутын бітіргендер екен. 24 (23, папка –
4, 7-18 б)
Оңтүстік Қазақстан облысы мұғалімдерінің кәсіби біліктілігін
(санаттарын) және олардың өсу деңгейінің көрсеткіштері 25 (20, папка – 2.,
12 б)
Сурет №1
Бұл 2003 – 2004 жылдардағы мәліметтер бойынша облысымыздағы Жоғарғы
санатты мұғалімдер санының төмен екенін көруімізге болады.
1. – жоғарғы санатты
2. – 1 санат
3. – 2 санат
4. – санаты жоқ
Педагог мамандар санаттық сапалық көрсеткіштерін төмендегідей диаграмма
арқылы көрсетуімізге болады.
Сурет №2
Шымкент қалалық білім беру кеңістігі.
Сурет №3
1 - мектепке дейінгі мекемелер
2 – орта мектептер
3 – негізгі мектептер
4 – бастауыш мектептер 26 (20, папка – 2, 6 б)
Ғылымының және тәжірибенің анықтаған шындығының бірі - әрбір жоғарғы
оқу орнын бітірген маманның бес жыл өткеннен кейән бұрынғы алған білімі
ескіре бастайды. Сондықтан бес жылда бір рет білім жетілдіру институттары
арқылы олардың теориялық және тәжірибелік білімін көтеру өте қажет.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005 – 2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасында (бұл құжат Қазақстан Республикасы
Президентінің 2004 жылғы 11 қазандағы №1459 жарлығымен бекітілген) педагог
кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктігін арттыру деген
арнайы бөлім бар.
Онда былай деп тұжырымдалған: Педагог кадрларды даярлау, олардың
біліктігін арттыру және қайта адярлау саласында
1. жетекші университеттер базасында жоғарғы оқу орындарының педагог
кадрларын даярлау, олардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау
жүйесін қалпына келтіру және одан әрі дамыту;
2 екінші мамандықтың қысқартылған білім беру бағдарламалары бойынша
оның ішінде мемлекеттік тіл, шетел және ана тілдері, информатика,
психолог бойынша пән мұғалімдерін қайта даярлау;
3 білім берудің жаңа мазмұнын, оқыту технологиялары мен сабақ беру
әдістемелерінің өзгергенін ескере отырып, мұғалімдер мен білі беру
ұйымдарының басшыларын қайта даярлауды және олардың біліктілігін
арттыруды жүзеге асырамыз.
Бүкіл кеңестік кезеңде де педагог және қайта даярлау жүйелі түрде іске
асырылады. Ол үшін барлық облыстарда мұғалімдердің білімін көтеру
институттары жұмыс істеді. 27 (16, 89.-90б)
1995 жылғы мәліметтер бойынша Оңтүстік Қазақстан облысында қырық
мыңнан астам педагог алты мыңнан астам мектепке дейінгі мекеме тәрбиешілері
еңбек еткен. Жыл сайын бұл қызметкерлердің төрт мыңдайы педагог кадрлардың
біліктілігін арттыру және қайта даярлау институттарында білімдерін
жетілдіреді.
Мысалы: 1992 жылы – 4138 1993 ж 4208, 1994ж - 4277 1995 жылдың бірінші
жыртысында 2500 маман біліктілігін арттыру курстарынан өткен. Бұдан
институттарға келушілердің жылма жыл артып келе жатқандығын көруге болады.
Мұнымен қатар институт – білім департаментімен бірігіп, республикалық
және облыстық тақырыптық семинарлар мен конференциялар ұйымдастырып
отырады. Сонымен қатар шет елдерден келген тәжірибелі мамандармен біздің
педагог мамандар тәжірибе бөліседі.
1995 жылы облысымызда -959 мектеп болған. Олардың 32- сі тәжірибе –
экспериментттік мектептер 179 мектепте пәндер тереңдетіліп оқытылады. Жаңа
типті лицензияланған мектептер – 22 оның 10 –ы лицей, 9 – ы гимназия, 3- і
кешенді мектептер.
Демек, бұл оқу жүйесінің түрі мен мазмұны да тереңдеп мұғалімдердің
кәсіби шеберлігіне деген талап та арта түсті деген сөз. Ендеше облыстық
мұғалімдер біліктілігін арттыру институтының да міндеті өз - өзінше
күрделене береді. Мұнда басты күш оқытуды дифференциялы жүргізуге
жұмылдырылады. Мақсат - әрбір мұғалімнің шығармашылық потенциялын ашып,
олардың білім жетілдіру ісіндегі өскелең талаптарын қанағаттандыру болып
табылады28 (10, 17 – 18 б).
Демек, мұғалім ең алдымен өзі оқытатын пәнді терең білуі, онан соң оны
оқушылар санасына жеткізе алатын болуы тиіс. Оқушыларды қызызқтыру үшін
білімді қажет жағынан бастап түсінікті түрде айтып жеткізу ең басты
мәселеге тоқтала білу, ең мәнді нәрсені екінші қатардағы мәселеден ажырата
білу, осының бәрін нақты, мысалдар келтіре отырып айтып беру – үлкен өнер.
Педагог кадрлардың кәсіби мамандығын жетілдіру қажеттігі мынадай
мәселелерден туындап отыр. Біріншіден, жалпы алғанда пединституттарды
бітіргендердің білім дәрежесінің төмендігінен. Мысалы 1976-1980 жылдары
республикамыздың педагогикалық оқу орындарында 33337 студент мемлекеттік
емтихан тапсырғанда олардың жыл сайын 9-10 пайызы ғана үздік диплом алған,
ал 5,4 және тек ғана 4 деген бағаға тапсырғандары 15 пайызды құраған.
615 студент 2 деген бағаға тапсырған. Бірақ бұлар да мектептерге жұмысқа
жіберілген.
Ал кейбір оқу орындарында жағымсыз көрсеткіштер бұдан да төмен болған.
Қарағанды пединститутында жыл сайын студенттердің 48,15,36,22 пайызы 3
деген бағаға тапсырған. Мұндай кемшіліктер Абай атындағы сондай-ақ,
Жезқазған, Гурьев Павлодар, Өскемен пединституттарында да орын алған. Осы
сияқты кемшіліктер жыл сайын кездеседі. Екіншіден, көптеген педагоггикалық
оқу орындарында сырттан оқу кең етек алған. Статистикалық мәліметтерге
жүгінсек олардың білім деңгейі күндізгі бөлім студенттерінен әлдеқайда
төмен. Мысалы аталған 5 жылдықта 15667 адам мемлекеттік емтихан тапсырса
олардың 3653 – ші 3 деген баға алған, ал 642 –і 2 деген баға алып
институтты бітіре алмай бұрынғы ұстаздық жұмысын жалғастыра берген.29 (16,
89 – 90 б).
Ал біздің қаламыздағы мектептердегі тарихшы мұғалімдердің шамамен 43
пайызды өз білімдерін жетілдірген болса, ал болашақта шамамен 54 пайыз
арнайы курстан өту жұмыстары жоспарланған. Мысалы: Оңтүстік Қазақстан
облыстық үздіксіз білім жетілдіру институтында 1995 – 2005 жылдар
аралығында № 54 орта мектептің жеті тарих пәні мұғалімдері атап айтсақ – Б.
Исакова, С. Мырзахамадамова, Ш. Пайзахметова, З. Назарова, А. Сайджанов,
Л. Оразова, М. Мұратовалар өз білімдерін жетілдірген
болатын. Сол сияқты 2000 – 2003 жылдар аралығында Н. Төреқұлов атындағы №
62 орта мектептен – С. Қожахметова, З. Алтаева, З. Сембиева, А. Нуримова,
А. Бимұратова арнайы курстан өтсе, 2001 – 2005 жылдар
аралығында №2 орта мектебінен – А. Сұлтанова, Ғ. Жұманова, М. Гомаршен, Т.
Еременко, З. Ашировалар да аталмыш оқу орнында білімдерін
жетілдірген болатын. Тек аталмыш үш мектеп қана емес, қаламыздағы 79
мектептегі барлық педагог мамандар әр бес жылда арнайы курстардан өтіп өз
білімдерін жетілдіріп отырады. 30 (23, папка – 4, 7 – 18б)
Жоғарыдағылардан шығатын қорытынды – мұғалімдердің білімін көтеру жаңа
талапқа сәйкес келуі қажет. Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру, оларды
қайта даярлау қоғамдық талаптан туындап отыр. Білім бөлімдері мен
департаменттері және барлық мектеп басшылары бұл талапты орындап, әрбір
мұғалімді курстық оқуға жіберіп олардың теориялық және әдістемелік
шеберлігін арттырып отырғаны дұрыс. Бұл - өмір талабы.
ІІ. Шымкент қаласы тарихшы мамандарының кәсіби деңгейі.
2.1. Тарихты оқытудың негізгі проблемалары мен бағыттары.
Еліміздің болашағы көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақтың биліктік, іскерлік қабілеттеріне тікелей тәуелді. Осыдан жас
ұрпақтың бойында іскерлік қабілеттерін ашумен оларды шығармашылыққа баулу
мәселесі туындайды. Ал оқушыға жүйелі білім беру, ынта – ықыласын арттыру,
қабілет – қасиетін дамыту мұғалімнің қолында ал мұғалімнің беделін
көтеретін – білім елбасы Н. Назарбаев Қазақстанның болашағы – бүгінгі
жастар. Сіздер оларға қалай білім берсеңіздер, қазақстан сол деңгейде
болады – деп атап көрсетеді. Мұғалімдердің сьезінде әрбір мемлекеттің
болашағы мектебінде шыңдалады. Ертең осы елге ие болып, тізгінін ұстар -
азаматтар – бүгінгі мектеп оқушысы. Мемлекеттің бүгінгі жайы, даму бағыты,
келешегінің көкжиектері бүкіл қоғамның, мемлекеттің назарында.
Қазіргі кезде білім ауқымы адам айтқысыз кеңейді, технология дамып,
ақпаратты таңдай білу мәселесі алдыңғы қатарға шықты. Қазіргі кезде
оқушыларды ғылыми жұмыстарға баулу заман талабына сай өз ойын еркін жеткізе
білетін дарынды білімді де салауатты тұлғаны қалыптастыру жолындағы
жасампаз еңбек адам баласы қызметінің ең күрделі түріне жатады. 31 (12,
103-105 б).
Бұрынғы КСРО мемлекетінде болған өзгерістер Қазақстанның тәуелсіздігін
алу мектептермен Жоғарғы оқу орындарына арналған қайта жазып, жаңа
бағдарлама жасауды талап етті. Бұл - оң шаруа емес. әйтседе белгілі
ғалымдардың күшімен. Білім министрлігінің ұйымдастыруымен 1993-94 жылдары
мектептер үшін Қазақстан Тарихының бірнеше оқулықтары баслып шықты. 32 (4,
23-24 б).
Білім беру оқыту жүйесінде оқулықтың мәні ерекше екені белгілі оқулық
белгілі бір класқа арнылып бекітілген бағдарламаға сүйенеді. Яғни оқулықтың
мазмұнын тақырыптың шеңберін айқындайтын құжат – оқу бағдарламысы. Ал оқу
бағдарламасы әр класқа сағат санын (апталық және жылдық) айқындалып, Білім
министрлігі бекіткен оқу жоспарына негізделеді. Сөйтіп, оқу жоспары әр
сипаттағы жылдық және апталық сағат саны мен бақылау - сынақ түрлерін
көрсетеді, соның негізінде оқу бағдарламасы жасалады. Оқулыққа қойылатын
тағы бір талап - сол пәнді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz