Ауыспалы жайылымдардың тиімділігі

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
 Шөлейт жерлер жағдайындағы ауыспалы жайылым
 Шөл жағдайындағы ауыспалы жайылым
 Таулы жердің ауыспалы жайылымы
 Далалық жəне құрғақ далалық аймақтарда ауыспалы жайылымдар
III. Қорытынды
IV. Қолданылған әдебиеттер тізімі

Табиғи мал азықтары агрегацияға ұшырап жайылым мен шабындықтар тақыр болып қалмас үшін жайылымда белгілі бір ауыспалы жайылым және шабындық жүйесін пайдаланады.
Ауыспалы жайылым , яғни жайылымды алмастырып пайдалану дегеніміз- жер отының мол болуын қамтамасыз ететін ғылыми шараның бір түрі.
Қазақ халқы ертеден-ақ мал жайылымын жиі-жиі ауыстырып отырған. Қазір бұл ғылыми негізде іске асырылады. Жайылым бірнеше өріске бөлініп, алмастырылып пайдаланылады. Әр жайылымның түріне қарай оның айналымы белгіленіп, жайылымды күту шаралары көрсетіледі. Ауыспалы жайылым мал азығы саласында үлкен маңызға ие.Себебі жайылымды бөліп пайдалану арқылы,оның кейбір бөлігіне малды жыл сайын кешірек жаятын болсақ, сонда ғана келесі жылы өсімдік бітік өсіп, жердің оты тез көтеріледі.

1. Əубəкіров Қ.Ə., Атақұлов Т.А., Каракальчев А.С. Ə «Мал азығын өндіру практикумы». Алматы, «Агроуниверситет» баспасы, 2009ж.91-96 беттер.
2. С.Ә.Оразбаев,А.Ә.Төреханов,И.И.Алимаев,Б.А.Ысқақ «Шалғындық және жайылымдық мал азығы өндірісі».Алматы,2012ж

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім министрлігі
Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университеті

Тақырыбы: Ауыспалы жайылымдардың тиімділігі

Орындаған:Даулетова Е.Д
Тобы: АГ-313
Курс: III
Тексерген: Сагандыков С.Н

Семей - 2015 жыл
Жоспар:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
Шөлейт жерлер жағдайындағы ауыспалы жайылым
Шөл жағдайындағы ауыспалы жайылым
Таулы жердің ауыспалы жайылымы
Далалық жəне құрғақ далалық аймақтарда ауыспалы жайылымдар
III. Қорытынды
IV. Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Табиғи мал азықтары агрегацияға ұшырап жайылым мен шабындықтар тақыр болып қалмас үшін жайылымда белгілі бір ауыспалы жайылым және шабындық жүйесін пайдаланады.
Ауыспалы жайылым , яғни жайылымды алмастырып пайдалану дегеніміз- жер отының мол болуын қамтамасыз ететін ғылыми шараның бір түрі.
Қазақ халқы ертеден-ақ мал жайылымын жиі-жиі ауыстырып отырған. Қазір бұл ғылыми негізде іске асырылады. Жайылым бірнеше өріске бөлініп, алмастырылып пайдаланылады. Әр жайылымның түріне қарай оның айналымы белгіленіп, жайылымды күту шаралары көрсетіледі. Ауыспалы жайылым мал азығы саласында үлкен маңызға ие.Себебі жайылымды бөліп пайдалану арқылы,оның кейбір бөлігіне малды жыл сайын кешірек жаятын болсақ, сонда ғана келесі жылы өсімдік бітік өсіп, жердің оты тез көтеріледі.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ.
Қазақстанның әртүрлі табиғи аймақтары мен жайылым типтері үшін ауыспалы шабындық және жайылымдық схемалар жасалған.
Бұл схемаларды жасау жайылымның типіне және онда шаруашылыққа шөптердің өсуіне байланысты.
Жайылымды ауыстырып пайдалану үшін әрбір шаруашылыққа нормадан тыс артық жер бөлінеді:
далалық аймақта 10-15%,
шөлейтті аймақта 20-25%,
шөлді аймақта 30-35%.
Ауыспалы жайылымды қай уақытта, қанша мерзім пайдалану керектігі арнаулы графикте көрсетіледі, оны зоотехниктер дайындайды.
И.В.Лариннің (1954) және А.П.Федоссивтің (1964) мәлімметтері бойынша, Қазақстанда жайылымдық кезеңде құрғақ далалы аймақта 1-2 және орманды далалы аймақта 2-3 шаруашылықтың (жайылымдық құндылығы) бар балауса шөп өсуі мүмкін. Жайылымның территориясын ұйымдастыру басқа элемменттерді орналастырумен қатар жүргізіледі. Оларға қойылатын негізгі талаптар жазғы лагерьдің ауыспалы жайылым танаптарымен (өрістермен) суару көздерімен және лагер маңындағы ауыспалы егістермен ең қысқа жолмен байланысты болуын қамтамассыз етуге саяды. Мал айдайтын жолмен табынның асықпай қозғалуын қамтамассыз ету үшін оның бұрылыстары, 180º - қа жақын доғал бұрышты баулуға тиіс.
Шөлейт жерлер жағдайындағы ауыспалы жайылым.
Қарағанды, Семей облыстарының шоқылы аумағында немесе шоқырлар арасындағы ойпандардың өрісін ұштастырғанда және далалық учаскелерде, сондай-ақ ішінара пішен шабуды көктемнен күзге дейін ұзақ тиімді пайдалану қажет. Жайылымды игеру жазғы кезеңінің 3-3,5 айын пайдаланумен ғана шектелетін жерлерде өздігінен ұрықтану үшін мерзімін біраз созыңқырай отырып, әрқилы мекендейтін жердің учаскелерін пайдалануды өзара кезектестірудің өзі жеткілікті.
Пішен шауып алу немесе мал басының жайылу мүмкіндігіне қарамастан жайылымдарды жөндеу қамын ұмытпаған жөн, әйтпесе олар мал мен пішен үшін пайдалы жайылым азығын бірте-бірте кемітетін болады. Оларды пайдалану мерзімін күзге ауыстыру арқылы осындай жөндеуді іске асыру керек. Бірқатар астықтұқымдас-түрлі шөп жусан өсетін жайылымдарда (түрлі шөп және астықтұқымдастар бөліктері есесінен) малды жусан және жеткілікті пайдаланылмаған қурап қалған астықтұқымдастар есесінен жаю үшін көктемде жаюға немесе оларға күздікүні қайтадан келуге болады. Осыған ұқсас жусан-раңтәріздестер өсетін жайылымдарды да пайдалануға болады, мұнда раңтәріздестер көктемде жегізу жазда кеш немесе күзге қарай жақсы жетілген жусанды жегізуге кедергі келтірмейді.
Далалық және жартылай шөл жайылымдарда ауыспалы жайылым енгізу жайылып жүрген мал үшін табиғи жайылым конвейермен қамтамасыз етілуі ескеріле отырып жүргізілуге тиіс. Жердің ұсақ шоқылы, әрқилы баурайлардың, шоқылар аралығындағы алаптар мен ойпандардың боулы шағын аумақта әрқилы жайылымдар жасауға болатынын байқатады, оларды түрлі мерзімде пайдалана отырып ұластыруға болады, өсйтіп көктемнен бастап күзге дейін үздіксіз жайылым конвейері жасалады. Алайда мұндай жайылымдарды қалыпты жөндеу және жеткілікті мөлшерде астықтұқымдастардың болуы үшін екі-үш жылдан кейін бірқатар учаскелерде өрістің өзге маусымына ауысу қажет. Бұл запас жайылымдардың болуын немесе өзге маусымның жайылымдарын пайдалануды талап етеді. Мысалы, далалық және шалғындық шөптерді тегіс далалық жерде маусым айының орнына қыркүйек айында пайдалану боз шөп-бетеге өсетін жайылымдар сиымдылығын 48%-ке, ал бидайық, арпабас жайылымдарында пайдалану мерзімдерінің өзгеруіне байланысты оларды 1,5-2 есе арттыру қажет. Оның үстіне әртүрлі өсімдіктердің өсіп жетілуін ескере отырып, әр маусымның бірінші, екінші, үшінші, төртінші бөлігінің учаскелерін кезекпен пайдаланған жөн.
Өсімдіктерді сирек өсетін шөлейт және шөл аймақтар жағдайында сирек кездесетін су көздері жайылатын мал санын, сол сияқты өрістер радиусын анықтайды.
Шөлейт аймақта жайылымдарды жылдар бойынша (шөп арасында астықтұқымдастар басым болғанда былай пайдаланған неғұрлым тиімді).

1 жыл
көктемнен бастап екі дүркін жегізу
2 жыл
шілденің екінші жартысыныда - тамызда шөбін бір дүркін жегізу
3 жыл
шөбін екі-үш дүркін жегізу (бұл шамамен маусымның екінші онкүндігінен басталады
4 жыл
қазанда шөбін бір дүркін жегізу
5 жыл
маусымның екінші жартысында - шілденің бірінші жартысында шөбін бір дүркін жегізу

Жайылым шөбін жегізу мерзімдерін осылайша кезектестіргенде екінші және төртінші жылдарда өсімдіктің басым бөлігі ұрықтандырғаннан кейін жүргізіледі, мұның өзі шөптің қалыпты күйде қайта шығуына мүмкіндік береді.

Жайылымды қарқынды пайдаланғанда оның өнімі төмендеп кетуі мүмкін. Мұны болдырмау үшін оны үш-төрт жылда бір рет тынықтырады немесе күзде бір рет мал жаяды.
Осының нәтижесінде Бегучев пен Гайдуковтың ұсынған схемасы бойынша 4 жылдық айналым қолданылады.
1 жыл
көктемнен бастап шөбін үш дүркін жегізу
2 жыл
тынықтыру немесе шөбін бір дүркін кешеуілдетіп жегізу
3 жыл
мамырда жайылымға шығарудан бастап шөбін екі дүркін жегізу
4 жыл
- қайтадан шөбін үш дүркін жегізу

Жайылымды тынықтыру үшін өсімдіктің қара күзде мал жаю нәтижесінде тұқыртылуы угловодтың қоры жинақталуына, тамыр жүйесінің өздігінен ұрықтануына және жайылым өніміне бірдей әсер ететін шөлейт жерлерде атқарылған жұмыстар арқылы анықталады.
1 жыл
екі дүркін жазғы өріс
2 жыл
екі дүркін жазғы өріс
3 жыл
көктемгі және бір дүркін жазғы өріс
4 жыл
жазғы өріс
5 жыл
күзгі өріс
Астықтұқымдас жусан өсетін қуаң даланың көктемнің аяғы, жазғы және ерте күзгі жайылымдар үшін мынадай ауыспалы жайылым схемасы қолайлы:

Батыс Қазақстанның Волга-Жайық өзендері аралығындағы шөбін тұқырта жегізілген құмды топырақ жайылымдарында мынадай төрт жылдық ауыспалы жайылымдар ұсынылады:
1 жыл
шөбін екі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.