Прогресс-см жауапкершілігі шектеулі серіктестестігінің кәсіпкерлік-шаруашылық қызметін талдау
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Бөлім.І Шағын кәсіпкерлік және оның Қазақстан Республикасында даму деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1 Шағын кәсіпкерліктің экономикалық мәні және оның экономикадағы алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Қазақстан Респуликасында шағын кәсіпкерлікті мемлекет тарапынан қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.3 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі кездегі даму тенденциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Бөлім.ІІ «Прогресс.СМ» жауапкершілігі шектеулі серіктестестігінің кәсіпкерлік.шаруашылық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
2.1 «Прогресс.СМ» ЖШС.ң кәсіпкерлік.ұйымдастырушылық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.2 «Прогресс.СМ» ЖШС.ң экономикалық әлеуетін бағалау ... ... ... ... ... ... 47
2.3 Кәсіпорынның қаржы.шаруашылық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ...67
Бөлім.ІІІ Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің дамуын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..76
3.1 Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің болашақ даму мәселелері және оны шет ел тәжірибелерін қолдана отырып шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..76
3.2 Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін басқару жүйесі кәсіпкерлік қызметтің тиімділігінің негізгі факторы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 95
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..101
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...105
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Бөлім.І Шағын кәсіпкерлік және оның Қазақстан Республикасында даму деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1 Шағын кәсіпкерліктің экономикалық мәні және оның экономикадағы алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Қазақстан Респуликасында шағын кәсіпкерлікті мемлекет тарапынан қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.3 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі кездегі даму тенденциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Бөлім.ІІ «Прогресс.СМ» жауапкершілігі шектеулі серіктестестігінің кәсіпкерлік.шаруашылық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
2.1 «Прогресс.СМ» ЖШС.ң кәсіпкерлік.ұйымдастырушылық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.2 «Прогресс.СМ» ЖШС.ң экономикалық әлеуетін бағалау ... ... ... ... ... ... 47
2.3 Кәсіпорынның қаржы.шаруашылық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ...67
Бөлім.ІІІ Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің дамуын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..76
3.1 Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің болашақ даму мәселелері және оны шет ел тәжірибелерін қолдана отырып шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..76
3.2 Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін басқару жүйесі кәсіпкерлік қызметтің тиімділігінің негізгі факторы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 95
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..101
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...105
Кіріспе
Мемлекеттің Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиясына және Қазақстан Республикасы Президентінің жыл сайынғы «2005 жылға арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары» үндеуіне сәйкес экономика аймағындағы басты міндет ретінде экономикалық өсудің жоғарғы қарқынына қол жеткізу қойылған. Бұл мақсатты іске асыру көбіне шағын кәсіпкерліктің даму деңгейіне байланысты. Себебі ол нарық конъюнктурасының өзгеруіне тез сезіну, айналым қаржыларын жоғары айналымдылығы, халықтың қаржы ресурстарын шоғырландыру прогрессивті жаңа идеяларды жүзеге асыру, мөлшері жағынан аз ғана алғашқы капиталды пайдалану, бәсекелестік ортаны құру тұтынушыларға жақын орналасу және жұмыспен қамту проблемаларын шешуге, ғылыми – техникалық прогресстің дамуына ықпал етуге, өнімді өндіруді және бюджетке түсетін төлемдерді ұлғайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар шағын кәсіпкерлік қазіргі қоғамның саяси тұрақтылықтың негізі – орташа топтың пайда болуына әлеуметтік экономикалық алғышарттар құрады.
Шағын кәсіпкерліктің артықшылықтары және Республикамызда оның дамуының жетілмегендігі диплом жұмысының тақырыбының өзектілігін ашады. Республика бойынша, соның ішінде жеке салаларда шағын кәсіпкерліктің дамуын қамтамасыз ететін тиімді механизмінің болмауы оның қызметін тежеді. Бұл механизм басқару, салық, қаржы – несиелік саясатты, кеден заңдарын, инфрақұрылым және т.б. мәселелерді қамтиды. Еліміздің экономикасы шағын кәсіпкерлік дамуының жетілдіру жолдарын қажет етеді.
Зерттеу объектiсi боп “Прогресс- СС” ЖШС таңдалды. “Прогресс-СМ” ЖШС Алматы облысы Үштөбе қаласында орналасқан. Ол “РМЗ” АҚ сегменттелуi нәтижесiнде құрылған.Шағын кәсiпкерлiк субъектiсi болып табылады.
Дипломның жазу мақсаты – Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің даму мәселелерін анықтау және оны “Прогресс-См” ЖШС кәсіпорын мысалында жетілдіру жолдарын ұсыну.
Міндеттері:
- шағын кәсіпкерліктің даму проблемаларын анықтау;
- Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің даму тенденциясын қарастыру;
- шағын кәсіпкерліктің қызмет етуінің шетелдік тәжірибесін қорыту және оны Қазақстан Республикасының экономикалық жағдайында қолдану мүмкіндіктерін анықтау;
- кәсiпорын қызметiн талдау және оның қызметін жетілдіру үшін ұсыныстар беру.
Дипломдық жұмысты жазу барысында теориялық және тәжірибелік негіздеме ретінде оқулықтар, заңдар, бюллетендер, Салық кодексі, интернет т.б. ақпарат көздері, Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі Агенттігінің мәлеметтері, «Прогресс – СМ» ЖШС –ң мәліметтері, баяндамалары қолданылды.
Дипломдық жұмыс 108 беттен, соның ішінде кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер көздерінен, қосымша мәліметтерден тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында шағын кәсіпкерліктің экономикалық мәні және нарық жағдайындағы алатын орны, мемлекет тарапынан қолдау саясаты, Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі кездегі даму тенденциясы қарастырылған. Екінші тарауда шағын кәсіпкерлік қызметті «Прогресс – СМ» ЖШС – ң мысалында талдау берілген. Үшінші тарауда шағын кәсіпкерлік қызметті шетел тәжірибесін қолдана отырып жетілдіру жолдары және кәсіпорын (Прогресс – СМ ЖШС қызметінің тиімділігіне, оның бәсеке қабілеттілігін арттыруға қол жеткізу үшін қандай шараларды жүзеге асыру керектігі жайлы ұсыныстар берілген.
Мемлекеттің Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиясына және Қазақстан Республикасы Президентінің жыл сайынғы «2005 жылға арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары» үндеуіне сәйкес экономика аймағындағы басты міндет ретінде экономикалық өсудің жоғарғы қарқынына қол жеткізу қойылған. Бұл мақсатты іске асыру көбіне шағын кәсіпкерліктің даму деңгейіне байланысты. Себебі ол нарық конъюнктурасының өзгеруіне тез сезіну, айналым қаржыларын жоғары айналымдылығы, халықтың қаржы ресурстарын шоғырландыру прогрессивті жаңа идеяларды жүзеге асыру, мөлшері жағынан аз ғана алғашқы капиталды пайдалану, бәсекелестік ортаны құру тұтынушыларға жақын орналасу және жұмыспен қамту проблемаларын шешуге, ғылыми – техникалық прогресстің дамуына ықпал етуге, өнімді өндіруді және бюджетке түсетін төлемдерді ұлғайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар шағын кәсіпкерлік қазіргі қоғамның саяси тұрақтылықтың негізі – орташа топтың пайда болуына әлеуметтік экономикалық алғышарттар құрады.
Шағын кәсіпкерліктің артықшылықтары және Республикамызда оның дамуының жетілмегендігі диплом жұмысының тақырыбының өзектілігін ашады. Республика бойынша, соның ішінде жеке салаларда шағын кәсіпкерліктің дамуын қамтамасыз ететін тиімді механизмінің болмауы оның қызметін тежеді. Бұл механизм басқару, салық, қаржы – несиелік саясатты, кеден заңдарын, инфрақұрылым және т.б. мәселелерді қамтиды. Еліміздің экономикасы шағын кәсіпкерлік дамуының жетілдіру жолдарын қажет етеді.
Зерттеу объектiсi боп “Прогресс- СС” ЖШС таңдалды. “Прогресс-СМ” ЖШС Алматы облысы Үштөбе қаласында орналасқан. Ол “РМЗ” АҚ сегменттелуi нәтижесiнде құрылған.Шағын кәсiпкерлiк субъектiсi болып табылады.
Дипломның жазу мақсаты – Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің даму мәселелерін анықтау және оны “Прогресс-См” ЖШС кәсіпорын мысалында жетілдіру жолдарын ұсыну.
Міндеттері:
- шағын кәсіпкерліктің даму проблемаларын анықтау;
- Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің даму тенденциясын қарастыру;
- шағын кәсіпкерліктің қызмет етуінің шетелдік тәжірибесін қорыту және оны Қазақстан Республикасының экономикалық жағдайында қолдану мүмкіндіктерін анықтау;
- кәсiпорын қызметiн талдау және оның қызметін жетілдіру үшін ұсыныстар беру.
Дипломдық жұмысты жазу барысында теориялық және тәжірибелік негіздеме ретінде оқулықтар, заңдар, бюллетендер, Салық кодексі, интернет т.б. ақпарат көздері, Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі Агенттігінің мәлеметтері, «Прогресс – СМ» ЖШС –ң мәліметтері, баяндамалары қолданылды.
Дипломдық жұмыс 108 беттен, соның ішінде кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер көздерінен, қосымша мәліметтерден тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында шағын кәсіпкерліктің экономикалық мәні және нарық жағдайындағы алатын орны, мемлекет тарапынан қолдау саясаты, Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі кездегі даму тенденциясы қарастырылған. Екінші тарауда шағын кәсіпкерлік қызметті «Прогресс – СМ» ЖШС – ң мысалында талдау берілген. Үшінші тарауда шағын кәсіпкерлік қызметті шетел тәжірибесін қолдана отырып жетілдіру жолдары және кәсіпорын (Прогресс – СМ ЖШС қызметінің тиімділігіне, оның бәсеке қабілеттілігін арттыруға қол жеткізу үшін қандай шараларды жүзеге асыру керектігі жайлы ұсыныстар берілген.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы Астана, 2005 жылғы 18 ақпан.//Егемен Қазақстан, 2005 ж. 18 ақпан. 1-3 бет.
2. Қазақстан Республикасының Заңы. „2005 жылға арналған республикалық бюджет туралы” 2004 ж. 2 желтоқсан №3-111// Егемен Қазақстан, 2004ж. 8 желтоқсан.
3. Қазақстан Республика Үкіметінің. Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың және қолдаудың 2004-2006ж.ж.арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асару жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы: 2004ж., 6 ақпан, № 149 //Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республика Үкіметінің Актілер жинағы. 2004, № 6.
4. Сейфолла Шайынғазы, Сұңғат Әліпбай. „Кәсіпкерлік–кемел келешек кепілдігі” // Егемен Қазақстан, 2005ж.,26 наурыз.
5. Қазақстан Республикасы Президентініңің Қазақстан халқына Жолдауы, Астана 2004ж.19 наурыз
6. Тоқтап тұрған кәсіпорындарды және тиімділігі шамалы өндірістерді саралаудың, кейіннен оларды белгіленген тәртіппен шағын кәсіпкерлік субъектілеріне берудің 2001-2005ж.ж. арналған салалық бағдарламасын бекіту туралы: 2001ж. 17 шілдедегі № 969 Қаулысы // Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің Актілер жинағы.- 2001ж. - № 26.
7. Абсалянова Н. Индустриально-инновационная перестройка экономики. //Байтерек, 2003, № 1.
8. Қазақстан Республикасы мен оның өңірінің әлеуметті – экономикалық көрсеткіштері, Алматы, 2005, ҚР Статистика жөніндегі Агенттігі.
9. Қазақстан Республикасының Заңы „Шағын кәсіпкерлікті мемелекеттік қолдау туралы” Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы // Егемен Қазақстан.- 2002. – 10 шілде.
10. Статистический ежегодник, Алматы, 2004//Статистическое Агентство.
11. Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне мемлекеттік меншіктің пайдаланатын объектілерін кейіннен меншікке өтеусіз беру құқығымен мүліктік жалға алуға (жалға беруге) немесе сенімгерлік басқаруға беру ережесі. //Егемен Қазақстан.-2003.-17 сәуір.
12. Стратегический план развития в РК до 2010г.: Собрания актов Президента РК и Правительства РК, 2001г., № 43, 44. стр. 240,244, 250.
13. Сагадиев К. Кластерные формы не для проформы. //Казахстанская правда- 2004-3 июля.
14. Соколенко С. Креативные кластеры в креативной индустрии //Промышленность Казахстана – 2004-№4. –С30-34.
15. Актуальная проблема развития экономики Казахстана в третьем тысячилетии: Сборник научных трактатов – Алматы: Экономика, 2000г.
16. На Казахстанском рынке отмечается спрос на готовые предприятия малого бизнеса// Панорама, 2004, апрель(№14) С12
17. Реали и перспективы высшего экономического образования Казахстана на стыке эпох: Материалы международного науч. – практ. конф.: сб. науч.тракт. – Алматы : Экономика, 2000
18. Анализ и аудит в системе управления предпринимательской деятельностью: Учебно-практ. Пособие/ Под ред. Т.А. Тасмаганбетова. – Алматы: Юнчи, 1999г.
19. Блинов А.О. „Малое предпринимательство организационные и правовые основы деятельности” М.: 1998г.
20. Блинов А.О., Шанин И.Н.: Предпринимательство на пороге ІІІ тысячилетия, М.: 2000
В.А. Рубе. Малый бизнес история, теория, практика
1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы Астана, 2005 жылғы 18 ақпан.//Егемен Қазақстан, 2005 ж. 18 ақпан. 1-3 бет.
2. Қазақстан Республикасының Заңы. „2005 жылға арналған республикалық бюджет туралы” 2004 ж. 2 желтоқсан №3-111// Егемен Қазақстан, 2004ж. 8 желтоқсан.
3. Қазақстан Республика Үкіметінің. Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың және қолдаудың 2004-2006ж.ж.арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асару жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы: 2004ж., 6 ақпан, № 149 //Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республика Үкіметінің Актілер жинағы. 2004, № 6.
4. Сейфолла Шайынғазы, Сұңғат Әліпбай. „Кәсіпкерлік–кемел келешек кепілдігі” // Егемен Қазақстан, 2005ж.,26 наурыз.
5. Қазақстан Республикасы Президентініңің Қазақстан халқына Жолдауы, Астана 2004ж.19 наурыз
6. Тоқтап тұрған кәсіпорындарды және тиімділігі шамалы өндірістерді саралаудың, кейіннен оларды белгіленген тәртіппен шағын кәсіпкерлік субъектілеріне берудің 2001-2005ж.ж. арналған салалық бағдарламасын бекіту туралы: 2001ж. 17 шілдедегі № 969 Қаулысы // Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің Актілер жинағы.- 2001ж. - № 26.
7. Абсалянова Н. Индустриально-инновационная перестройка экономики. //Байтерек, 2003, № 1.
8. Қазақстан Республикасы мен оның өңірінің әлеуметті – экономикалық көрсеткіштері, Алматы, 2005, ҚР Статистика жөніндегі Агенттігі.
9. Қазақстан Республикасының Заңы „Шағын кәсіпкерлікті мемелекеттік қолдау туралы” Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы // Егемен Қазақстан.- 2002. – 10 шілде.
10. Статистический ежегодник, Алматы, 2004//Статистическое Агентство.
11. Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне мемлекеттік меншіктің пайдаланатын объектілерін кейіннен меншікке өтеусіз беру құқығымен мүліктік жалға алуға (жалға беруге) немесе сенімгерлік басқаруға беру ережесі. //Егемен Қазақстан.-2003.-17 сәуір.
12. Стратегический план развития в РК до 2010г.: Собрания актов Президента РК и Правительства РК, 2001г., № 43, 44. стр. 240,244, 250.
13. Сагадиев К. Кластерные формы не для проформы. //Казахстанская правда- 2004-3 июля.
14. Соколенко С. Креативные кластеры в креативной индустрии //Промышленность Казахстана – 2004-№4. –С30-34.
15. Актуальная проблема развития экономики Казахстана в третьем тысячилетии: Сборник научных трактатов – Алматы: Экономика, 2000г.
16. На Казахстанском рынке отмечается спрос на готовые предприятия малого бизнеса// Панорама, 2004, апрель(№14) С12
17. Реали и перспективы высшего экономического образования Казахстана на стыке эпох: Материалы международного науч. – практ. конф.: сб. науч.тракт. – Алматы : Экономика, 2000
18. Анализ и аудит в системе управления предпринимательской деятельностью: Учебно-практ. Пособие/ Под ред. Т.А. Тасмаганбетова. – Алматы: Юнчи, 1999г.
19. Блинов А.О. „Малое предпринимательство организационные и правовые основы деятельности” М.: 1998г.
20. Блинов А.О., Шанин И.Н.: Предпринимательство на пороге ІІІ тысячилетия, М.: 2000
В.А. Рубе. Малый бизнес история, теория, практика
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
___________________________________ _________ кафедрасы
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
Кафедра меңгерушісімен
______________________
(ғылыми жәрежесі)
_____________
___ ____________20___ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы ___________________________________ ___________
___________________________________ _________________
Рецензент: Жетекші
_______________ ___________________
ғылыми дәрежесі ғылыми дәрежесі
____________ ____________
___ _________20__ж. ___ _________20__ж.
Стандартизация Студент:
бойынша кеңесші Мамандығы:
Тобы:
ғылыми дәрежесі
__________________
___ _________20__ж.
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Бөлім-І Шағын кәсіпкерлік және оның Қазақстан Республикасында даму
деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Шағын кәсіпкерліктің экономикалық мәні және оның экономикадағы алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2 Қазақстан Респуликасында шағын кәсіпкерлікті мемлекет тарапынан
қолдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.3 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі кездегі даму
тенденциясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .29
Бөлім-ІІ Прогресс-СМ жауапкершілігі шектеулі серіктестестігінің
кәсіпкерлік-шаруашылық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 34
2.1 Прогресс-СМ ЖШС-ң кәсіпкерлік-ұйымдастырушылық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.2 Прогресс-СМ ЖШС-ң экономикалық әлеуетін бағалау
... ... ... ... ... ... 47
2.3 Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ..67
Бөлім-ІІІ Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің дамуын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..76
3.1 Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің болашақ даму
мәселелері және оны шет ел тәжірибелерін қолдана отырып шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..76
3.2 Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін басқару жүйесі кәсіпкерлік
қызметтің тиімділігінің негізгі факторы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .95
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 01
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .105
Кіріспе
Мемлекеттің Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиясына және
Қазақстан Республикасы Президентінің жыл сайынғы 2005 жылға
арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары үндеуіне
сәйкес экономика аймағындағы басты міндет ретінде экономикалық
өсудің жоғарғы қарқынына қол жеткізу қойылған. Бұл мақсатты іске
асыру көбіне шағын кәсіпкерліктің даму деңгейіне байланысты. Себебі
ол нарық конъюнктурасының өзгеруіне тез сезіну, айналым қаржыларын
жоғары айналымдылығы, халықтың қаржы ресурстарын шоғырландыру
прогрессивті жаңа идеяларды жүзеге асыру, мөлшері жағынан аз ғана
алғашқы капиталды пайдалану, бәсекелестік ортаны құру тұтынушыларға
жақын орналасу және жұмыспен қамту проблемаларын шешуге, ғылыми –
техникалық прогресстің дамуына ықпал етуге, өнімді өндіруді және
бюджетке түсетін төлемдерді ұлғайтуға мүмкіндік береді. Сонымен
қатар шағын кәсіпкерлік қазіргі қоғамның саяси тұрақтылықтың негізі
– орташа топтың пайда болуына әлеуметтік экономикалық алғышарттар
құрады.
Шағын кәсіпкерліктің артықшылықтары және Республикамызда оның
дамуының жетілмегендігі диплом жұмысының тақырыбының өзектілігін
ашады. Республика бойынша, соның ішінде жеке салаларда шағын
кәсіпкерліктің дамуын қамтамасыз ететін тиімді механизмінің болмауы
оның қызметін тежеді. Бұл механизм басқару, салық, қаржы – несиелік
саясатты, кеден заңдарын, инфрақұрылым және т.б. мәселелерді қамтиды.
Еліміздің экономикасы шағын кәсіпкерлік дамуының жетілдіру жолдарын
қажет етеді.
Зерттеу объектiсi боп “Прогресс- СС” ЖШС таңдалды. “Прогресс-
СМ” ЖШС Алматы облысы Үштөбе қаласында орналасқан. Ол “РМЗ” АҚ
сегменттелуi нәтижесiнде құрылған.Шағын кәсiпкерлiк субъектiсi болып
табылады.
Дипломның жазу мақсаты – Қазақстан Республикасында шағын
кәсіпкерліктің даму мәселелерін анықтау және оны “Прогресс-См” ЖШС
кәсіпорын мысалында жетілдіру жолдарын ұсыну.
Міндеттері:
- шағын кәсіпкерліктің даму проблемаларын анықтау;
- Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің даму
тенденциясын қарастыру;
- шағын кәсіпкерліктің қызмет етуінің шетелдік тәжірибесін
қорыту және оны Қазақстан Республикасының экономикалық
жағдайында қолдану мүмкіндіктерін анықтау;
- кәсiпорын қызметiн талдау және оның қызметін жетілдіру үшін
ұсыныстар беру.
Дипломдық жұмысты жазу барысында теориялық және тәжірибелік
негіздеме ретінде оқулықтар, заңдар, бюллетендер, Салық кодексі,
интернет т.б. ақпарат көздері, Қазақстан Республикасының Статистика
жөніндегі Агенттігінің мәлеметтері, Прогресс – СМ ЖШС –ң
мәліметтері, баяндамалары қолданылды.
Дипломдық жұмыс 108 беттен, соның ішінде кіріспеден, үш
тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер көздерінен, қосымша
мәліметтерден тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында шағын кәсіпкерліктің
экономикалық мәні және нарық жағдайындағы алатын орны, мемлекет
тарапынан қолдау саясаты, Қазақстан Республикасындағы шағын
кәсіпкерліктің қазіргі кездегі даму тенденциясы қарастырылған. Екінші
тарауда шағын кәсіпкерлік қызметті Прогресс – СМ ЖШС – ң мысалында
талдау берілген. Үшінші тарауда шағын кәсіпкерлік қызметті шетел
тәжірибесін қолдана отырып жетілдіру жолдары және кәсіпорын
(Прогресс – СМ ЖШС қызметінің тиімділігіне, оның бәсеке
қабілеттілігін арттыруға қол жеткізу үшін қандай шараларды жүзеге
асыру керектігі жайлы ұсыныстар берілген.
Бөлім-І Шағын кәсіпкерлік және оның Қазақстан Республикасындағы даму
деңгейі
1. Шағын кәсіпкерліктің экономикалық мәні және оның экономикада
алатын орны
Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастарға өту кезінде
шаруашылықтың әртүрлi формаларын ұйымдастыруда оның ең маңызды бөлiгi шағын
кәсiпкерлiк болып табылады. Ел экономикасын дамытуда, нарықты
қалыптастыруда, ірі өндірушілер монополиясын шектеуде және бәсекелестiктi
дамытуда, тауар және қызмет сұранысын қанағаттандыруда, жұмыссыздық
мәселесiн тежеуде және жаңа технологияларды енгiзуде шағын және орта бизнес-
маңызды роль атқарады. Өйткенi ол қоғамның алѓа жылжуының бiрден-бiр
тетігі болып табылатыны сөзсiз. Шағын бизнес iрi бизнеске қарағанда нарыққа
тез бейiмдi, өзгермелi жағдайларға байланысты икемдi, жаңадан жұмыс істеп
тұрған өндiрiс секторларында жұмыс iстеуге қабілеттi.
Республика Президенті Н.Ә. Назарбаев кәсіпкерлердің оныншы
форумында, елде жеке кәсіпкерліктің көпшілікпен мақұлданған
анықтамаларының болмауын, орташа және ірі кәсіпкерліктің алдына
дейін өңделген сандық және сапалық бағалау өлшемдерінің
критерилерінің, шағын кәсіпкерліктің соңына дейін ойластырылған
ұғымдық ақпаратының жоқтығын атап өтті. Және шағын кәсіпкерліктің
мәнін анықтауда алдымен кәсіпкерліктің негізгі түсінігін ашып
айқындау, содан кейін ғана шағын кәсіпкерліктің негізгі түсінігін
нақтылау керек, деді.
Кәсіпкерлік теориясы ғасырлар бойы дамыды, оған классикалық
экономикалық теорияға, неоклассикалық теорияға, кейнсианстік,
необерализмге және қазіргі заманғы экономикалық ілімдерге негізделген
әр түрлі бағыттар тән.
Ғылыми термин түсінігінде кәсіпкер экономика теориясына
тұңғыш рет VIII ғасырдағы атақты ағылшын экономисті, банкирі Ричард
Кантильон енгізді. Кәсіпкер - бағаның тұрақсыздығы мен сату
болашағын болжауға болмайтын жағдайда тауарларды сатып алу мен сату
процесстеріне қатысатын, бірақ кірістерінің жалпы сомасын біле
бермейтін адамдар. Ең басты ерекшелік – тәуекелділік - деген.
Кәсіпкерлік ұғымын зертеуге тұңғыш ден қойғандар саяси
экономиканың ғылым ретінде қалыптасуының іргесін қалаған физиократия
мектебінің өкілдері. Негізін салушы Ф. Кенэ (1694-1774). Ол былай
деген : Жерді жалға алып, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші
кәсіпкер қоғамдық өнімді өткізуде басты роль атқарады.
ХХ ғасырдың басындағы капиталистік елдер экономикасының шапшаң өсуі
және ғасырдың отызыншы, жетпісінші жылдардағы әлемдік дағдарыстар
кәсіпкерлікке қатысты жаңа баптардың пайда болуына әкелді. Мұнда
әйгілі экономист Йозеф Шумпетерді атап өту керек.
Й. Шумпетер кәсіпкерлер деп әр түрлі комбинацияларда экономикалық
жаңашылдықпен айналысатын адамдарды атады. Оның пікірі бойынша,
кәсіпкерлік қызмет адамға мәңгілік бекітілмеген, ол оның жеке
қасиеттеріне байланысты..
А.Смит шағын кәсіпкерлік пен кәсiпкер туралы төмендегідей
жазған екен: ... ол тек өзінің жеке қызығушылығын, өзінің жеке
пайдасын ғана ойлайды және де көрінбейтін қол арқылы жоспарланбаған
мақсаттарына жетеді. Қоғамға қызмет етемін деп ойлаған кезден гөрі,
өзінің жеке пайдасын ойлаған кезде, қоғамға көбірек пайда алып
келеді.
Осылайша ғасырлар бойы кәсіпкерліктің теориялық негіздемелері
дамып отырды. Сонымен мынадай қорытынды жасауға болады: Кәсіпкерлік
– бұл, табысты алу мақсатымен өндірістің барлық факторларын
қозғалысқа келтіретін және толық экономикалық жауапкершілікке
негізделген, қауіптің және белгісіздіктің белгілі үлесімен жанасатын,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің ынталы, инновациялық қызметіне
негізделген өзін - өзі ұйымдастыру және өзін - өзі жаңарту процесі.
Қазіргі таңда кәсіпкерлікті жандандыру процесі экономикалық
және инвестициялық дағдарыстармен; білікті мамандардың жоқтығымен;
нормативті - құқықтық базаның жетілдіруімен, коррупциямен, тікелей
шаруашылық – коммерциялық қызметпен, тұрақты қауіппен; капиталдық
тапшылығымен; шаруашылық жүргізуші субъектілердің, моральды және
табиғи тозған материалдық базасымен байланысты қиын жағдайларда
өтуде.
Кәсіпкерлік қызметтің Қазақстан Республикасында заңдылық
негіздері 1990 жылдардан құрала бастады. Бұл бизнес түрінің дамуына
заңдар қабылданды, сонымен қатар заңдылық және басқа да нормативті
құқық актілері қабылданып, іске асуда. Сонымен қатар кәсіпкерліктің
дамуы дамуы туралы түрлі сұрақтар қамтылуда, ол: шаруашылық
серіктестерінің дамуы, акционерлік қоғам; тұлғалық кәсіпкерлік;
лицензиялау, заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу, кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын азаматтар мен заңды тұлғалардың құқығын қорғау
және т.б.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік көптеген
түрде дамуда. Қызметтің туындауына қарай - өндірістік, коммерциялық,
қаржылық, меншік сипатына қарай – жеке меншік, біріккен; ұйымдастыру
нысаны бойынша – тұлғалық, ұжымдық (серіктестік, АҚ); шаруашылық
субъектілері бойынша – ірі, орта және шағын болып бөлінеді.
Кәсіпкерлік түрлері 1 суретте берілген.
Өндірістік кәсіпкерлікке – тұтынушылардың кейіннен сатып алуына
тиісті өнім өндіру, жұмыстар жүргізу және қызмет көрсету, жинау, өңдеу және
ақпарат беру, рухани құндылық жасау т.б. бағытталған қызметтер жатады.
Коммерциялық кәсіпкерлікке – қызмет түрін сипаттайтын, оның
мазмұнының мәнін айқындайтын тауар ақша қатынастары, тауар айырбастау
операциялары жатады.
Қаржылық кәсіпкерлік – коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі,
сондықтан оның сатып алу, сату айрықшылығы – ақшалар, валюта, құнды
қағаздар (акциялар, облигациялар, вексельдер, кепілдіктер және т.б.) яғни
бірдей ақшаларды сату тікелей немесе жанама формада жүргізіледі.
Мемлекеттік кәсіпкерлікті, әсіресе шағын кәсіпкерлікті мемлекет
тарапынан қолдау түрі кең ауқымды жүріп жатыр.
Нарықтың әр түрлі аймақтарын жеңіп алу және көптеген
елдердегі шағын кәсіпкерліктің әлемдік нарықта өркендеуі,
экрномиканың осы сферасының шаруашылық жүргізуші субъектілерін
мақсатты түрде мемлекеттік қолдау ұлттық экономикадағы ролі мен
орнын анықтауда қызығушылық туғызады.
Шағын кәсіпкерліктің нарық жағдайында алатын орны зор.
Мысалы Мәскеу мемлекеттік Университетінің еңбегі сіңген профессоры
В.А. Рубе шағын кәсіпкерлік кәсіпорын иесінің еңбекке және
кәсіпорынды басқаруға қатынасымен, оның персоналмен қарым – қатынасқа
түсу дәрежесімен анықталады деген. Және оның пікірі бойынша, шағын
кәсіпкер бір тұлғада меншік иесі және басқарушы, сонымен бірге
өндіріс процессінің тікелей қатысушы, әрі басқа жұмыскерлермен
әрқашан байланыста болады. Бұл пікір мен келісуге болады.
Халықаралық банктің мәліметтері бойынша кәсіпорындарды
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне жатқызу көрсеткіштерінің саны 50–
ден асады. Соның ішінде көп қолданылатыны – жұмыс істейтіндердің
орташа саны, жылдық айналым, активтер шамасы. Бірақ барлық дамыған
елдерде негізгі көрсеткіш ретінде жұмыс істейтіндер саны алынады.
Құрамына экономикасы жоғары дамыған елдер кіретін
халықаралық экономикалық байланыс және даму ұйымы (ОЭСР) саны 19 –
ға дейін – өте шағын, 99 – ға дейін – шағын ретінде, 100 ден 499
адамға дейін – орташа және 500 – ден аса – ірі деп
кәсіпорындарды анықтайды.
Қазақстан Республикасының шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдау туралы Заңына сәйкес Заңды тұлға құрмайтын жеке адамдар
және қызметкерлернің орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын
активтердің жалпы саны алпыс мың еселенген есептік көрсеткіштен
аспайтын, кәсіпкерлік субъектілері болып табылады. Яғни шағын
кәсіпкерлік субъектілері 2 критерий бойынша анықталады: жұмыскерлердің
орташа саны және активтердің жалпы құны.
Заңды тұлға құрмайтын жеке кәсіпкерлер, сондай- ақ мынадай
ұйымдық- құқықтық нысандардағы заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік
субъектілері болуы мүмкін:
- толық серіктестік;
- коммандиттік серіктестік;
- жауапкершілігі шектеулі серіктестігі;
- қосымша жауапкершілігі бар серіктестік;
- өндірістік кооператив.
Шағын кәсіпорындар 2 түрге бөлінеді: өсу үшін шектелген
мүмкіндіктері бар қарапайым кәсіпорындар- иесіне қолайлы өмір
деңгейін қамтамасыз етуге қабілетті. Оларға:
1) кеңес берушілер, гүл дүкендері, пиццериялар жатады.
2) жаңа тез өсетін кәсіпорындар. Олардың мақсаты- шағын
кәсіпкерлік аясынан тезірек шығу. Олар: құрылыс, медициналық
қызмет, экологиямен, клиенттерге жеке қызмет көрсетумен
байланысты фирмалар.
3) кеңес берушілер, гүл дүкендері, пиццериялар жатады.
4) жаңа тез өсетін кәсіпорындар. Олардың мақсаты- шағын
кәсіпкерлік аясынан тезірек шығу. Олар: құрылыс, медициналық
қызмет, экологиямен, клиенттерге жеке қызмет көрсетумен
байланысты фирмалар.
Сурет 1.1 - Кәсіпкерліктің түрлері
5) кеңес берушілер, гүл дүкендері, пиццериялар жатады.
6) жаңа тез өсетін кәсіпорындар. Олардың мақсаты- шағын
кәсіпкерлік аясынан тезірек шығу. Олар: құрылыс, медициналық
қызмет, экологиямен, клиенттерге жеке қызмет көрсетумен
байланысты фирмалар.
Нарықтық жағдайда шағын кәсіпкерліктің орны зор.Қазіргі
кезде ірі компаниялардан шағын кәсіпкерлік жетекшілігіне ауысу
тенденциясы қарастырылуда. Негізінен 3 тенденция байқалуда:
1) Компъютерлер мен электронды техникалық енгізілуі шағын
кәсіпорындарға ірі кәсіпорын секілді жұмыс жасауға мүмкіндік
берді;
2) Қызметкерлердің көбі ірі фирмаларды тастап, өз кәсіптерін,
қызметтерін ашуда;
3) Шағын кәсіпкерлікте әйелдердің үлкен ағымы.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, шағын кәсіпкерлік әр елдің,
соның ішінде дамыған елдердің экономикасында да елеулі роль
атқарады. Себебі оған тән артықшылықтар бар:
- шаруашылықтың жергілікті жағдайларына тез бейімделу;
- шағын кәсіпкерлік субъектілерінің істі жүргізу тәуелсіздігі;
- шешімдер қабылдауда және оларды шешудегі иілімділік пен
оперативтілік;
- қызметін іске асыруда шығындардың жоғары болмауы, әсіресе
басқаруға жіберілген шығындар;
- өзінің идеяларын іске асырудағы, қабілеттілігін көрсетудегі
жеке адам үшін үлкен мүмкіндіктің бар болуы;
- алғашқы капиталға төмен қажеттілік және жергілікті нарық
талаптарына сай өнімне және өндіріс процесінге тез өзгеріс
енгізу қабілеттілігі;
- меншік капиталының жоғары айналымдылығы.
Сонымен, Халықаралық еңбек бюросының баяндамасында былай
деп берілген: шағын кәсіпорвндар ірі кәсіпорындарға қарағанда
әлдеқайда көбірек бәсекелестік артықшылықтарды иеленеді, 1 жұмыскерге
есептегенде аз капитал салымдарын қажет етеді, жергілікті материалды
және еңбек ресурстарын кең қолданады.
Шағын кәсіпорындар иелері қор жинауға және инвестицияға
бейім болып келеді, оларға табыстарға жетуде үнемі жеке ынталандыру,
басқаша айтқанда, жеке мотивация жоғары деңгейде болады. Шағын
кәсіпкерлік субъектілері жергілікті нарықтағы сұраныс деңгейін жақсы
біледі, тұтынушылардың белгілі тобының тапсырыстары бойынша тауарлар
өндіру жиі кездеседі, жалдамалы қызметкерлердің санының жоғары
болуына мүмкіндік береді. Ең бастысы, шағын кәсіпкерліктің қызметіне
инновациялық бағыт тән. Антибиотиктер, инсуллин, пестицидтер, тік
ұшақтар, кондиционерлер, оттегі конвенторлары, целлофан,
микрокомпъютерлер тәрізді маңызды жаңалықтарды бірінші болып шағын
фирмалар дайындады және игерді.
Шағын кәсіпкерліктің маңыздылығын Елбасымыз Н. А. Назарбаев
өзінің Қазақстан халқына арналған соңғы Қазақстан экономикалық,
әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында жолдауында да атап
өтті. Онда былай деген: Мемлекеттік кәсіпорындар мен
мегахолдингтердің, ең алдымен ірі мемлекеттік компаниялар мен
монополиялардың өздеріне үйлеспейтін міндеттерін шағын және орта
бизнеске беру жөніндегі жұмысты тындыратын сәт туды. Сол арқылы
біз бизнеске тың тыныс ашамыз.
Яғни шағын кәсіпкерлік – бұл шаруашылық жүргізуші
субъектілердің толық экономикалық жауапкершілігіне, ынталы,
инновациялық қызметіне негізделген қаржы қорларының шектелген
жағдайларында жұмыс істейтін қауіппен және тәуеклділікпен жанасатын,
табыс алу мақсатында өндіріс факторларын қозғалысқа келтіретін және
меншік иесінің өндіріс пен басқару процесіне және қатысуын талап
ететін, өзін - өзі ұйымдастыру және өзін - өзі жаңарту процесі.
Шағын кәсіпкерліктің рөлі туралы айтатын болсақ, шет ел
тәжірибесіне сүйене отырып, шағын кәсіпкерлік дамуы келесі
мәселелерді сәтті шешудің маңызды факторы болып табылады:
- тұрғындардың тауарға (жұмысқа, қызметке) деген
қажеттілігін
жақсы қамтамасыз етілуіне әсерін тигізетін бәсекелестік
өркениетті нарықтық қатынастар құру;
- ассортиментті кеңейту мен тауарлар, жұмыстар, қызметтер
сапасын көтеру. Тұтынушылар талаптарын қанағаттандыруға
талпына отырып, шағын кәсіпкерлік тауарлар сапасының және
қызмет көрсету мәдениетінің көтерілуіне септігін тигізеді;
- тауарлар өндіру мен қызмет көрсетудің нақты тұтынушыларға
жақындауы;
- экономиканың құрылымдық қайта құрылуына себеп болу, шағын
кәсіпкерлік экономикаға иілімділік, мобильдік, моневрлік сипат
береді;
- өндірісті дамытуға тұрғындардың өз қаржысын тарту, шағын
кәсіпорындарда сыбайластар ірі компанияларға қарағанда іске
үлкен қызығушылықпен салады;
- қосымша жұмыс орындарын құру, жұмыссыздық деңгейін қысқарту;
- ірі өндіріс белгілі шектеулер қоятын тұрғындардың бөлек
топтарын, атап айтқанда зейнеткерлерді, мүгедектер, оқып
жүргендер, үйде отырған әйелдерді еңбекке жұмылдыру;
- ғылыми – техникалық прогресті жетілдіру;
- жергілікті шикізат көздері мен ірі өндіріс қалдықтарын игеру
және пайдалану;
- ірі кәсіпорындар қызметіне жабдықтаушы ұйымдар, остнаскалар
шығару мен қосымша және қызмет көрсететін өндірістер құруға
көмектесу;
- мемлекетті рентабельділігі төмен және шығынды кәсіпорындардан
олрды жалға алу мен сатып алу есебімен бастау.
Шағын кәсіпкерліктің осы және тағы басқа экономикалық,
әлеуметтік функциялары оның дамуын мемлекеттің маңызды мәселелері
қатарына қояды.
Қазіргі кезде шағын кәсіпорындар дамып,
экономикадағы позицияларды жеңіп алуда, ірі бизнестің серіктері
болды. Бұл инновациялық ұғым – кластерге тән. Сонымен қоса, барлық
елдер мемлекеттері шағын кәсіпкерліктің дамуын қолдау мен
ынталандыруда.
Экономикасы дамыған және дамушы елдерде шағын кәсіпкерлік
ең алдымен экономиканың маңызды сфераларының бірі, ал қоғамда
өтетін барлық процестермен кешенді дамуы, орташа және ірі
кәсіпкерлікпен тығыз байланысты. Берілген елдер Үкіметі, әр түрлі
формаларда және түрлерде көрінетін, шағын кәсіпкерліктің дамуына
белсенді қолдау көрсетеді. Елде отандық кәсіпкерліктің тиімді дамуы
үшін инновациялық қызметті енгізу мен, өнім экспортымен байланысты.
ШКС жеңілдетілген несиелеу сияқты қолдау түрін әрі қарай дамыту
және кейбір жағдайларды іске асыру механизмін құру қажет,
франчайзинг, венчурлік бизнесті, субмердігерлік және лизингті
белсенді қолдау үшін жағдайлар жасау керек. Осындай қолдаудың
нәтижесінде шағын кәсіпкерлік ұлттық экономикада елеулі рольді
атқара бастайды.
2. Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті мемлекет тарапынан қолдау
Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың негізгі мақсаты – олардың
әлеуметтік – экономикалық қызметін тиімді атқаруына мүмкіндіктер
жасап, өмір сүру мерзімінің неғұрлым ұзаруына ықпал ету.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау жүйесінің құрылымы 3
деңгейде қалыптасады:
- республикалық;
- аймақтық;
- жергілікті. .
Біздің мемлекетімізде, кәсіпкерліктің, шағын бизнестің ролі күннен-
күнге арта түсуде. Біздің экономикамызда кәсіпкерліктің мынандай
міндеттерін шешу жүктелген:
- аймақтағы шикізат түрлерін қолдана отырып, аса маңызды капитал
салымын үлкейтпей-ақ қызмет, тұтыну тауар өндірісін кеңейту;
- аса ірі кәсіпорындардан босап қалған жұмысшыларға жаңадан жұмыс
орнын құру;
- ғылыми-техникалық прогрессті жылдамдату;
- қылмысты бизнес түрлеріне және т.б. оңды альтернатива құру.
Кәсіпкерлік өз қызметінде дамуын баяулайтын көптеген жағдайлармен
кездеседі. Қазақстан экономикасының қазіргі кезеңіндегі қандай маңыздылығын
ескере отырып, басшылық құрылымы кәсіпкерлікті қолдамауға бара алмайды.
1997 жылы „Мемлекет тарапынан шағын кәсіпкерлікті қолдау” туралы
Парламентпен қабылданған Заң Қазақстан Республикасының экономикалық дамуына
маңызды бастапқы қадам болды.
Кәсіпкерлік келесідей кепілдіктер алды:
- кәсіпкердің шаруашылық қызметіне мемлекеттік органның қызметтік
тұлғалары дәлелсіз істеріне кірісу құқықтары жоқ.
- казақстан Республикасының заңында басқа жағы қарастырылмаса, онда
мемлекеттік тексеріс органдармен кәсіпкерлердің қаржа-шаруашылық
қызметін жылына бір реттен көп тексерілмейді.
Заң қазақстандағы өндірістің, кәсіпкерліктің дамуына ыңғайлы жағдай
құрумен қатар, ХХІ ғасырда технологиялық дамудың негізін құрайды.
Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік негізгі бағыттарына мыналар
жатады:
- шағын кәсіпкерлік субъектілеріне мамандандырылған кадр жүйесін
дайындау, қайта дайындауды жоғарылатуды ұйымдастыру;
- шағын кәсіпкерлік субъектілеріне мемлекеттік қаржы, статистикалық,
материалды-техникалық және ақпарат құралдары, сонымен қатар ғылыми-
техникалық, технология қолдануда жеңілдіктер жасау;
- шағын кәсіпкерлік субъектілерін мемлекттік тіркеуді, қызметтерін
лицензиялау, өнімдерін куәліктендіруді жеңілдете түрде орнату;
- салық жүйесін, кеден салымдарына жеңілдік салу;
- шағын кәсіпкерлік субъектілерін инвестиция, шетел инвестицияларын
тарту жүйесін құра отырып оны дамыту, қолдау;
- шағын кәсіпкерлік субъектілердің сыртқы экономикалық қызметін
қолдау, сонымен қатар оның сауда, ғылыми-техникалық, өндірістік
және басқа да шетел әріптестерімен байланысын қолдау;
- қаржы көздерін анықтай отырып шағын кәсіпкерлік субъектілерді
арнайы программасын құру.
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қызмет ұйымының комиссиясы Қазақстан
Республикасының Үкіметі және жергілікті атқарушы органдары кіреді. .
Кәсіпкерлікті қолдаудың және дамытудың бес мемлекеттік бағдарламаларын
(199-1994ж.ж., 1994-1996ж.ж.ж, 1999-2000ж.ж.ж, 2001-2002ж.ж., 2004-
2006ж.ж.) жасалды. Оларды іске асыру республикада кәсіпкерлік секторда
қалыптастыруға және дамытуға оң әсер еткенін көрсетті. Тауарлар мен
қызметтер көрсетудің бәсекелі рыногы құрылды және шағын кәсіпкерлікті
қоладудың және дамытудың институционалдық шаралары айқындалды.
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың және қолдаудың
2004-2006 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі -
Бағдарлама) Қазақстан Ремспубликасының 2003 жылға дейінгі кезеңге арналған
Даму стратегиясын және „Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы”
Қазақстан Республикасының Заңын және Қазақстан Республикасының Индустриялық-
инновациялық дамуының 2003-2005 жылдарға арналған стратегиясын, Қазақстан
Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 қазанындағы Қазақстан
кәсіпкерлерінің 11-форумында берген тапсырмаларын іске асару мақсатында
әзірленген болатын.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004-2006 жылдарға арналған
бағдарламасы шағын бизнесті мемлекеттік қолдаудың нысандары мен әдістерін
жетілдіру жөнінде одан әрі белсенді жұмыс жүргізуді көздейді. Шағын
кәсіпкерлік саласын дамытуда бизнестің тиімділігіне кедергілерді жою үшін
атқарушы органдар қабылдайтын шешімдірдің әсерін бағалау және осы процесске
кәсіпкерлермен олардың қоғамдық ұйымдарын тарту жолымен қамтамасыз ету
болжанған болатын.
Кәсіпкерлердің қоғамдық бірлестіктерінің мемлекеттік органдарының
экономикалық және әлеуметтік саяси саласында шешімдерді әзірлеуіне барынша
қатысу үшін Үкіметтің 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасына сәйкес
шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту мәселелері жөніндегі сарапшы
кеңестердің қызметі жандандыруды көздеген болатын. Осындай кеңестер
жұмысының негізінде норматив тік құқықтық актілерді әзірлеу мен ұсынымдар
дайындау мемлекеттің экономикалық саясатты барынша тиімді жүргізуіне
мүмкіндік береді.
Бағдарламаның мақсаты- неғұрылым көп қосылған құны бар жоғары жаңа
технологиялық өндірістерді құруға бағдарланған шағын кәсіпкерлікті дамыту
есебінен орташа топты қалыптастыруға бағытталған институционалдық
жағдайларды жетілдіру болып табылады.
Алға қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
- шағын кәсіпкерлікке салық әкімшілігін жүргізу жүйесін жетілдіру;
- шағын кәсіпкерліктің несие ресурстарына қол жетімділігін жеңілдету;
- шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік және мемлекеттік емес
инситутардың тиімділігін арттыру;
- кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеуді оңтайландыру;
- шағын кәсіпкелікті қолдаудың бірыңғай білім беру және кәсіпкерлікті
тиімді ақпараттық-әдістемелік қолдау жүйесін құру;
- кәсіпкерлік мәселелері бойынша норматив тік құқықтық базаны
жетілдіру.
Бағдарламаның негізгі бағыттары мен оң іске асыру тетіктері:
1) шағын кәсіпкерлікке салық-әкімшілігін жүргізу жүйесін жетілдіру.
2) шағын кәсіпкерлікті қаржы-несиелік және инвестициялық қолдау жүйесін
дамыту.
3) шағын кәсіпкерліктің инфроқұрылымын дамыту.
4) шағын кәсіпкерлікті оқыту, ақпартаттық, ғылыми-әдістемелік
қамтамасыз ету және насихаттау.
5) кәсіпкерлік мәселелрі бойынша норматив тік құқықтық базаны жүйелеу
және жетілдіру.
Нарықтық реформалар жылдарында кәсіпкерлік сектор қоғамда елеулі
орынға ие болды. Басты стратегиялық мақсатқа: кәсіпкерлікпен айналысу
мүмкіндігі республика азаматтарының конституциялық құқықтарының шынайы және
ажырамас бөлігіне айналуына қол жеткізілді, ол үшін мемлекет қажетті
жағдайларды жасады.
Шағын кәсіпкерлікті реттеудің нормативтік құқықтық негзі құрылды.
Қазақстан Республикасы Салық кодексінің жекелеген бөлімінде
салық жүктемесін айтарлықтай төмендететін және салық салу жүйесін, соның
ішінде шағын бизнес субъектілеріне, шаруа фермер қожалықтарына, заңды
тұлғалар – ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілерге қатысты оңайлататын
арнайы салық режимдері көзделді. Шағын бизнес субъектілері үшін арнайы
салық режимі бір жолға талаптардың, патентердің және оңайлатылған
декларацияның негізінде айқындалады. 2004-2005 жылдардың ішінде Қазақстан
Республикасының салық кодексі не шағын бизнес субъектілері үшін салық
ауыртпалығын одан әрі төмендетуге байланысты өзгерістер мен толықтырулар
енгізілді.
Мемлекеттік бағдарлама көзделген іс-шаралар жоспарын іске асару үшін
жыл сайын республикалық бюджеттен 159,12 млн.тенге көлемінде қаражат
бөлініп жатыр.
Бағдарламаны іске асару кезеңінде кәсіпкерлікті қолдаудың ақпараттық
желісімен 400 мыңға дейін шағын кәсіпкерлік субъектілері қамтылуы тиіс.
Бағдарламада көзделген шараларды нақтылы іске асару нәтижесінде: шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің саны 550 мыңға дейін, оның ішінде: 2004 жылы –
510 мыңға дейін; 2005 жылы – 530 мыңға дейін; 2006 жылы – 550 мыңға дейін;
шағын кәсіпкерлікте жұмыс істейтіндердің саны 2004 жылы – 1,4 млн. адамға
дейін; 2005 жылы - 1,5 млн. адамға дейін; 2206 жылы – 1,6 млн. адамға
дейін; ЖІӨ құрылымындағы шағын кәсіпкерліктің үлесі 27 %-ға дейін оның
ішінде: 2004 жылы - 23 %-ға дейін; 2005 жылы - 25 %-ға дейін; 2006 жылы -
27 %-ға дейін ұлғайту қарастырылған болатын.
Кәсіпкерлер жиі кездесетін нарықтық инфрақұрылым объектісі - бұл
бизнес – инкубаторлар. Қазақстанда бизнес – инкубаторлар жүйесін құру
бастапқы қадамда тұр. Қазіргі кезде республикада 50 – ге жуық
бизнес – инкубаторлар жұмыс жасауда. Олар жергілікті атқару
органдарының инициативасы бойынша шағын кәсіпкерліктідамыту және
қолдаудың аймақтық бағдарламасы шегінде құрылған болатын.
Бүгінгі күні Қазақстанда қызмет ететін бизнес – инкубаторлардың
көбі Қазақстандық бизнес – инкубаторлар және инновациялық орталықтар
ассоциациясына (КАБИЦ) кіреді.
Мониторингтік зерттеулер нәтижелері бизнес - инкубаторлардың
жпртысынан астамы халықаралық тәжірибеде жасалған инфрақұрылымның бұл
нысанын құрудың концепциясына сай келмейтінін көрсетті: олар тек
оффистік және өндірістік орындарды берумен шектеліп қана қояды,
немесе мәселелердің азғантай спектрі бойынша қызмет көрсетеді. Бұл
зерттеулер бойынша респонденттердің 31,35 % - бизнес- инкубаторлар
қызметін мүлде пайдаланбаған.
Қалғандары келесідей бөлінген:
- құқықтық қызметтер – 31%;
- аудиторлық және бухгалтерлік қызметтер – 25,2%:
- оқыту – 20,4%:
- несие алу бойынша қызметтер – 16%:
- лизингтік қызметтер – 7,4%.
Инфрақұрылымның келесі объектісі - консалтингтік фирмалар. Қазіргі
кезде консалтингтік компаниялар шағын кәсіпкерлік субъектілеріне
келесідей қызметтер көрсетеді:
- құқықтық қамтамасыз ету;
- аудит және бухгалтерия;
- маркетингтік зерттеулер;
- бизнес – жоспар
- салық заңдылығы;
- кедендік қызметтер және т.б.
Қолданыстағы салық жүйесінің осы кезеңде экономикалық реттеуіш ретінде
шағын кәсіпкерлік субъектілері санының артуын ынталандыра отырып, жұмыс
орындары санының, өндірілетін жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер көлемінің
ұлғаюын қамтамасыз етуі өте маңызды.
Екінші деңгейдегі банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне
кредиттер беру рәсімдерін және онымен байланысты шығыстарды:
- шағын бизнес субъектілері үшін кредиттерге қызметтер көрсету
төлемдерін азайту жөніндегі тетіктерді әзірлеу және енгізу;
- шағын бизнес кәсіпорныдарын оларды жеңілдетілген нысан бойынша
жобаның техника-экономикалық негіздемесімен ауыстыра отырып, несие
берілетін іс-шара бойынша бизнес-жоспарларды міндетті түрде
ұсынудан босату;
- қарыз алушы шағын бизнес кәсіпорындарының қаржы жағдайын бағалау
өлшемдерін, сондай-ақ несиелерді қамтамасыз ету түрлеріне қойылатын
талаптарды жеңілдету жолымен оңтайландыру қажет болады.
Бағдарламаны іске асару шеңберінде кәсіпкерлердің қызметті игеруге
немесе кеңейтуге байланысты шығындарын жүйелі түрде сүйемелдеу және олардың
уәждері мен мақсаттарын есепке алу жолымен қысқарту үшін жағдайлар
жасалады. Осы міндетті орындау әкімдердің шағын кәсіпкерлік инфроқұрылымын
жергілікті жерлерде дамытуға жауапкершілігін және Шағын кәсіпкерлік
жөніндегі республикалық ақпараттық-көрме орталығы мен оның филиалдық
желісі, кәсіпкерлердің жұмыс істеп тұрған қауымдастықтары, бизнес
орталықтар, бизнес-инкубаторлар мен технопарк тер, оқу және
ақпараттық–талдау орталықтары қызметінің тиімділігін арттыру есебінен
мүмкін болады деп күтілген.
Кәсіпкерлердің қоғамдық бірлестіктер нысанындағы қауымдастықтарды
құруы кеңінен таралуда.
Шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін ірі кәсіпорындармен шағын бизнестің
ықпалдасуы үлкен маңызға ие болады. Сондықтан мемлекет тарапынан шағын және
ірі шаруашылық құрылымдардың ынтымақтастығын ұйымдастыру мен қолдау жөнінде
іс-шаралар жүргізілуде. Бұл қолдау:
- шағын бизнесті демеушілікті ынталандыру;
- шағын бизнестің ірі бизнеспен өзара іс-қимылын франчайзинг
қағидаттарымен қамтамасыз ету;
- жинақтаушы бұйымдар өндірісіне және қызметтер көрсетуге ірі
кәсіпорындардың тапсырыстарының негізгі үлесін отандық шағын
кәсіпорындар арасында орналастыру (кемінде 70-90 %);
- шағын кәсіпкерліктің минай-газ және тау-кен-металлургия, соның
ішінде шетел қатысатын компаниялармен байланыстарды нығайту; тиімді
жұмыс істеу және ірі компаниялармен тапсырыстар алу үшін
- шағын кәсіпкерліктің кәсіби деңгейін жетілдіру;
- жоғары технологияларды қолданатын өндірістік процесстерге (минай-
газ кешені, машина жасау, радиоэлектроника, аспап жасау және басқа
салалар) шағын кәсіпкерліктің қатысуын қамтамасыз ету. Қажетті
тауарларды шығару мен сервистік қызметтер көрсетуді қоса алғанда,
минай-газ саласының тіршілік әрекерінің қамтамасыз ету бойынша
инфроқұрылымының даму жөніндегі мәселенің маңыздылығын ескере
отырып, қосылған құны жоғары тауарлар шығару, сон дай-ақ жүйе
қалыптастыратын кәсіпорындарға тауарлар жеткізу және қызметтер
көрсету мақсатында отандық кәсіпкерлерді тарту жөнінде іс-шаралар
әзірленеді;
- шағын кәсіпорындарды ірі кәсіпорындардың тиісті бөлімшелері
жұмысының орныққан жабдықтау-өткізуші, маркетинг схемаларына қосуды
қамтамасыз ету жолымен жүзеге асырылады.
Шағын бизнес субъектілеріне беру мақсатында тоқтап тұрған
кәсіпорындарды бөлшектеу және қайта құрылымдау жөніндегі жұмысты
жалғастырылды..
Кәсіпкерлерді ақпаратпен қамтамасыз ету шағын бизнес мәселелері
жөніндегі кешені ақпаратты қамтитын кәсіпкерлікті қолданудың бірыңғай
ақпараттық желісінің жұмыс істеуі арқылы жүзеге асырылады.
Шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі мемлекеттік саясатты тиімді іске
асыруға бұқараның қоғамдық санасында азаматтардың күделікті материалдық
қажеттіліктерді қанағаттандыру көзі ғана емес, сондай-ақ лайықты өмір
сүруді қамтамасыз ететін кәсіпкерлік бастамасына оңды көзқарас қалыптастыру
үшін насихат жұмысын ұйымдастыру ықпал ететін болады. Осыған байланысты
бұқаралық апарат құралдарын тарта оырып, ақпараттық-танымдық сипатқа ие
семинарлар, конференциялар, „дөңгелек үсьелдер” өткізуді жоспарлануда.
Бұдан басқа, осы бағыттың аясында әйелдер мен жастар кәсіпкерлігін
дамытуды насихаттау жүргізіледі. Кәсіпкерлердің осы тобына кәсіпкерлік
негіздерін үйретуге баса назар аударылады. Кәсіпкерлік қызметпен дербес
айналасу үшін күш-жігері және ниеті бар азаматтарды қолдауды республикалық
және жергілікті бюджеттердің қаражатынан қаржыландырылатын бизнес-
инкубаторлардың шеңберінде жүзеге асару болжанған.
Соңғы он жыл ішінде қалыптасқан кәсіпкерлік ортада болған өзгерісер
оның нормативтік құқықтық базасын және мемлекеттік реттеудің негіздерін
жетілдіру қажеттігін бірінші орынға қойып отыр.
Осы мақсатта кәсіпкерлік мәселелерін реттейтін қолданыстағы
нормативтік құқықтық актілерде орын алған қайшылықтарды жою және экономика
дамуының қазіргі таңдағы жай-күйінің талаптарына сейкес келтіру мәніне
тексеру жүргізіледі.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің таратылу тәртібі ықшамдалады.
Қызметтің түрлерін лицензиялау және басқа рұқсат беру жүйесі
оңтайландырылады, сон дай-ақ оларды беру рәсімдері мен тәртібі
жетілдірілді.
Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне бұл ресурстарды экономикалық қызмет
саласына қатыстыру үшін жер учаскелерін беру тәртібі оңайлатылды..
Бүгінгі күні өнеркәсіп өндірісі көлемінің 85 %- ы жеке секторда
өндіріледі. Елдің ЖІӨ - дегі шағын және орта бизнестің үлесі
шамамен 25 % құрайды, экономиканың жеке секторында еңбекпен
қамтылған халықтың 60 % - дан астамы еңбек етеді. Кәсіпкерлікті
қолдау үшін бес мемлекеттік бағдарлама қабылданып, жүзеге асырылуда.
Бүгінде біздің елімізде кәсіпкерлікті дамытудың перспективасы
айқындалды. Қазіргі уақытта, Мемлекет басшысының халыққа жолдауы
негізінде шағын және орта кәсіпкерлікті 2006 – 2008 жылға дейін
дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралардың жаңа ауқымды бағдарламасы
әзірленуде. Бизнес құру жолындағы бюрократялық кедергілер азайтылды.
Тек соңғы жылдары ғана лицензияланатын қызметтердің 350 – ге жуық
түрлері қысқартылды. Кейбір лицензияларды беру өңірлік деңгейге
көшіріліп, процедуралар айтарлықтай қарапайымдандырылды.
Кәсіпкерлік ортаны одан әрі нығайту мәселесіне Қазақстан халқына
арналған таяудағы Жолдауда да айрықша көңіл бөлінген. Бүгінде
біздің елімізде кәсіпкерлікті дамытудың перспективасы айқындалды.
Қазіргі уақытта, Мемлекет басшысының халыққа жолдауы негізінде шағын
және орта кәсіпкерлікті 2006 – 2008 жылға дейін дамыту жөніндегі
жеделдетілген шаралардың жаңа ауқымды бағдарламасы әзірленуде. Бизнес
құру жолындағы бюрократялық кедергілер азайтылды. Тек соңғы жылдары
ғана лицензияланатын қызметтердің 350 – ге жуық түрлері қысқартылды.
Кейбір лицензияларды беру өңірлік деңгейге көшіріліп, процедуралар
айтарлықтай қарапайымдандырылды.
Елбасымыз Жолдауында басты міндетіміз – ұлттық экономиканы
инновациялық технологиялар негізінде диверсификациялауды жүзеге
асыруда жеке бизнеске жетекші рөл бөлетінімізді атап көрсеткен:
”Бірлесе отырып бізге экономиканың шикізаттық емес дамытуға қол
жеткізу қажет. Болашақта экспорттық әлеуетті ұлғайтатын басты көз
де солар болу тиіс”.(5(
Ол мақсатқа жету үшін қажетті ресурстарымыз бар. Арнайы
құрылған даму институттары – Қазақстанның инвестициялық қоры,
Қазақстанның даму банкі, Инновациялық қор, Экспортты сақтандыру
жөніндегі корпорация, Инжиниринг және технологиялар трансферті
орталығы осы жылды қоса есептегенде 120 млрд. тенгеден астам қаржы
жинақтауға жағдай туғызды. Өзі өмір сүрген қысқа мерзім ішінде
даму институттары жалпы сомасы 1 триллион 570 миллиард теңге
болатын 760 – тан астам жобаларды қарады. Қазіргі уақытта сомасы 60
млрд. теңгеден асатын 90 – ға тарта жоба қаржыландыруда. Шағын
кәсіпкерлікті дамытудың арнайы қоры жұмыс істейді, ол шағын және
орта бизнеске атаулы көмектер көрсетуде.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауға Елбасымыз үлкен назар
аударуда. Ол: „Даму банкі мен Инвестициялық қорға барлық
кәсіпкерлердің қолы жете бермейді. Сондықтан „Шағын кәсіпкерлікті
дамыту қоры” өзіндік бір „үлкен қаржылық маркетке” айналуға
тиіс...” демекші, Қорға биылғы жылы республикалық бюджеттен қосымша
10 млрд. теңге бөлінетін болды. Ол қаржы біріншіден, микрокредиттік
ұйымдарды құру мен олардың ресурстарын ұлғайтуға – 3 млрд.
теңге,екіншіден, шағын бизнес субъектілері үшінбанк кредиттері
бойынша кепілдіктер беруге – 4 млрд. теңге , үшіншіден қаржы
лизингін, франчайзингті несиелеуді, халықаралық стандартты енгізуді
қоса алғанда, жобалық несиелеуге 3 млрд. теңге көлемінде бөлінеді.
Нәтижесінде шағын бизнесті несиелеу мүмкіндігі 25 млрд. теңгеге
дейін артады. Әрине бұл – шағын кәсіпкерлікті дамытудағы мемлекет
тарапынан жасалған үлкен қолдау. (4(
Мемлекет тарапынан Шағың кәсіпкерлікті қолдау қорының
бағдарламалары арқылы жеке кәсіпорындардың халықаралық сапа
стандарттарына көшуіне септесетін және бұл жолда оларды енгізу үшін
жұмсаған шығындарының 50 % - н өтеп беретін болады.
Мемлекет басшысы мемлекеттік деңгейде де, облыстарда да
таңдаулы кәсіпкерлерге баға беретін конкурстар өткізуді ұсынды.
Еңбек өнімділігі жоғары және экспорттық әлеуетті мықты сапалы
өнімдерді шығаратын кәсіпкерлер мен өндіріс орындарының беделін
барынша биіктете беру керек, деді Президент.
1.3 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі
кездегі даму тенденциясы
Шағын кәсіпкерлік субъектілерішаруашылық кешеннің барлық
салаларында және республика өңірлерінде құрылып, қызмет етеді.
Олардың көпшілігі тұтынатын әр түрлі тауарларды өндірумен
айналысады, қызметтердің кең спекторын өсіреді, сауда делдалдық,
коммерциялық, және қаржылық қызметпен айналысады.Шағын кәсіпкерліктің
даму жағдайын және тенденцияларын талдау 2001 – 2005 жылдар
аралығында жүргізілді.
Шағын кәсіпкерлік қызметін белсендетудің негізгі нәтижелері
2–кестеде көрсетілген.
Кесте 1.1 - 2005 жылға есептелген аймақтар бойынша шағын бізнес
кәсіпорындарының саны
Тіркелгені Жұмыс істеп тұрғандары
Бірлік Қорытын-дБарлығы Олардан
ысына, % белсенділері
өткен айғаөткен Барлығы Олардан
жылға белсенділері
мың %- бен млн. %- бен
адам тенге
2001 2002 2003 2004
Негізгі қорлар, барлығы 2 585 4 374 7 717 12 295
соның ішінде:
Үй және ғимарат - 431 431 431
Машиналар және жабдықтар 2 585 3 943 7 286 11 029
Негізгі қорлардың тозуы 189 358 860 1 381
Баланстық (қалдық) құн 2 396 4 016 6 857 10 914
Ал базистік жылмен салыстырғанджа 9 710 мың теңгеге өсті. Құрамына
жеке тоқталайық: үй және ғимаратбайқап отырсақ, 2001ж. баланыста
көрсетілмей, 2002ж. есепке алынған. Құны – 431 мың тенге. Бұл
кәсіпорынның ғимаратты сатып алуымен, ал оған дейін РМЗ АҚ-нан жалға алып
отырумен түсіндіріледі. 2004 ж. Басқа да құралдар енгізілді. Құны – 835
мың тенге. Машина мен жабдықтар 2001ж. – 2 585 мың тенге, 2002ж. – 3 943
мың тенге, 2003ж. – 7 286 мың тенге, 2004ж. – 11 029 мың тенге. Машина мен
жабдықтардың өсу себебі, 2002ж. Қосымша өндірістің ілгерілегені, ол 2003ж.
күрт өсуі қосымша өндіріспен бірге, көмекші өндіріс пайда болды. Кәсіпорын
профиль дайындайтын негізгі құрал-станды жалға алмай, енді өзі шығаратын
болды. Сонымен бірге токарлық және фрезерлік станоктар жасап шығаруға
сұраныстың өсуі фактор ретінде болды.
Үй және ғимарат ретінде профиль дайындау учаскесінің ғимараты
құрастырылады.
Машина және жабдықтарға өздері жасап шығаратын және сатып
алынатын жабдықтар жатады. Оларға мысалы:
1. Өздері жасап шығаратын:
- профиль майыстырғыш стан;
- тарқатқыш;
- орағыш;
- дискіленген қайшылар;
- электромагнитті плита;
- 6 клеттік стан;
- профильденген бет станы;
- компрессор;
- т.б.
2. Сатып алынатын:
- бұрғылау станоктары;
- сылып-қырлау станогы;
- фрезерлік станоктар;
- гидропресс;
- механикалық ара;
- профильдейтін стан;
- балқытқыш автомат және т.б.
Негізгі қорлардың құны, техникалық деңгейі, пайдалану тиімділігі
кәсіпорын қызметінің нәтижелеріне үлкен әсерін тигізеді. Мысалы, өнім
көлемін, өзіндік құнға, рентабельділік, тұрақты қаржы жағдайына.
Негізгі қорды сипаттайтын, дәлірек айтқанда оларды пайдалану
тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштерге мыналарды жатқызамыз:
1) қор рентабельділігі
2) қор қайтарымдылығы
3) қор сиымдылығы
4) кесте бойынша талдау жасау:
Негізгі қордды пайдалану тиімділігінің жалпылама көрсеткіші - қор
рентабельділігі. Оның деңгейі тек қор қайтарымдылығына ғана тәуелді
емес, сонымен бірге өнім рентабельділігіне де тәуелді.
Кесте 2.2 - Қорды пайдалану тиімділігінің көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Өл Жылдар %-қ үлес Ауытқулар,
шем салмақ +-
бірлі
гі
2002
2001 2002 2003 2004
2002 2003 2004 2003 - 2004 - 2003
2002
1 Өнім көлемі мың тг.5682 75471 135252 69789 59781
2 Орташа жылдық мың тг.57600 86400 144000 28800 57600
өндірістік
қуаттылық
өсімі
3 Өндірістік мың тг. 57600 57600
қуаттылық
өсімі
4 Орташа жылдық % 10 87 94 77 7
қуаттылықты
пайдалану
деңгейі
Орташа жылдық қуаттық та жыл сайын өсіп отырған: 2003ж. 2002
жылмен салыстырмалы түрде 28800 мың тг-ге, ал 2004 ж. 57600 мың тг-
ге көтерілді. Бұған болған себеп: өндірістік қуаттылықтың өсуі.
Өндірістік орташа жылдық қуаттылықты табу үшін өндірістік
құаттылық балансындағы көрсеткіштер қолданды:
57600+57600
ӨҚорт.ж.= ------------------- = 57600 мың тг. – 2002 жылы
2
57600+115200
ӨҚорт.ж.=-------------------- = 86400 мың тг. – 2003 жылы
2
115200+172800
ӨҚорт.ж.=-------------------- = 144000 мың тг. – 2004 жылы
2
Яғни есепті және алдынғы жылдағы өндірістік қуаттылықтар. Олар
кестедегі өндірістік қуаттылық өсімі болу себебінен өзгеріп отырды.
Өндірістік қуаттылық өсімі. Шығаратын өнімге сұраныстың пайда
болып, тапсырыстардың көбеюі, өнім көлемін ұлғайту өндірістік
қуаттылықты жоғырылату қажет етті. Қуаттылықты көтеру кәсіпорынды
қайта жарақтандыру және техникалық ұйымдастыру шараларын жүргізу
арқылы іске асты.
Орташа жылдық қуаттылықты пайдалану деңгейіне келсек, оны
өндірістік қуаттылықты сипаттайтын жалпы коэффициентті пайдалану
арқылы таптық.
өнім өндіру көлемі
Жалпы коффициент =---------------------------------- ---- х 100%
өндірістік орт.ж. қуаттылық
2002 жылы бұл коффициенттің мәні - 10% болды. Яғни бұл жылы
өндірістік қуаттылықтың тек 10 % - ы ғана қолданды.2003 жылы - 87%,
2004 жылы - 94%, 2002 жылы көрсеткіштің төмен болу себебі - өнім
көлемінің төмен деңгейі. 2003 жылы бұл көрсеткіш алдыңғы жылмен
салыстырғанда өнім көлемінің өсуі есебінен 77% - ға көтерілген.
2004 жылы тағы 7% -ға. Әрине бұл көрсеткіштің 100% - ға жақындауы –
жақсы нәтижесі сипаттайды. Яғни құрастырылып отырылған коэффициент
қуаттылықты пайдалану деңгейін сипаттайды.
Кесте 2.5 - Прогресс – СМ ЖШС технико - экономикалық көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Өлш. Жылдар %-қ үлес Ауытқу
бірліг салмағы +-
і
2002 2003 2004
Жұмыс адам 30 28 30
істейтіндердің
орташа саны
Соның ішінде адам 20 16 17
жұмысшылар саны
Олардан:
Слесарьлар адам 6 8 7
Токарьлар адам 6 3 4
Фрезерлеушілер адам 2 2 2
Көмекші жұмысшыларадам 6 3 4
Мамандар адам 4 5 5
Инженерлі- адам 4 5 5
техникалық
жұмысшылар
Көмекші адам 2 2 3
қызметкерлер
Кесте бойынша жұмыс күші қозғалысына талдау жасайық. 2002 жылы
жыл басындағы жұмыс істейтіндер саны 25 адам болған, 4 жұмыскер
қабылданып, 11 жұмыскер босатылды. Сонымен жыл аяғында жұмыс
істейтіндер саны 18 адамға тең болған. 2003 жылы жыл аяғында
істейтіндер саны 30 адамға тең болған. Себебі жұмысқа 13 адам
қабылданды, және біреуі босатылды. 2004 жылы жұмысқа 11 адам
қабылданған.
Қабылдау бойынша айналым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
___________________________________ _________ кафедрасы
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
Кафедра меңгерушісімен
______________________
(ғылыми жәрежесі)
_____________
___ ____________20___ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы ___________________________________ ___________
___________________________________ _________________
Рецензент: Жетекші
_______________ ___________________
ғылыми дәрежесі ғылыми дәрежесі
____________ ____________
___ _________20__ж. ___ _________20__ж.
Стандартизация Студент:
бойынша кеңесші Мамандығы:
Тобы:
ғылыми дәрежесі
__________________
___ _________20__ж.
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Бөлім-І Шағын кәсіпкерлік және оның Қазақстан Республикасында даму
деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Шағын кәсіпкерліктің экономикалық мәні және оның экономикадағы алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2 Қазақстан Респуликасында шағын кәсіпкерлікті мемлекет тарапынан
қолдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.3 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі кездегі даму
тенденциясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .29
Бөлім-ІІ Прогресс-СМ жауапкершілігі шектеулі серіктестестігінің
кәсіпкерлік-шаруашылық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 34
2.1 Прогресс-СМ ЖШС-ң кәсіпкерлік-ұйымдастырушылық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.2 Прогресс-СМ ЖШС-ң экономикалық әлеуетін бағалау
... ... ... ... ... ... 47
2.3 Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ..67
Бөлім-ІІІ Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің дамуын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..76
3.1 Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің болашақ даму
мәселелері және оны шет ел тәжірибелерін қолдана отырып шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..76
3.2 Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін басқару жүйесі кәсіпкерлік
қызметтің тиімділігінің негізгі факторы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .95
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 01
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .105
Кіріспе
Мемлекеттің Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиясына және
Қазақстан Республикасы Президентінің жыл сайынғы 2005 жылға
арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары үндеуіне
сәйкес экономика аймағындағы басты міндет ретінде экономикалық
өсудің жоғарғы қарқынына қол жеткізу қойылған. Бұл мақсатты іске
асыру көбіне шағын кәсіпкерліктің даму деңгейіне байланысты. Себебі
ол нарық конъюнктурасының өзгеруіне тез сезіну, айналым қаржыларын
жоғары айналымдылығы, халықтың қаржы ресурстарын шоғырландыру
прогрессивті жаңа идеяларды жүзеге асыру, мөлшері жағынан аз ғана
алғашқы капиталды пайдалану, бәсекелестік ортаны құру тұтынушыларға
жақын орналасу және жұмыспен қамту проблемаларын шешуге, ғылыми –
техникалық прогресстің дамуына ықпал етуге, өнімді өндіруді және
бюджетке түсетін төлемдерді ұлғайтуға мүмкіндік береді. Сонымен
қатар шағын кәсіпкерлік қазіргі қоғамның саяси тұрақтылықтың негізі
– орташа топтың пайда болуына әлеуметтік экономикалық алғышарттар
құрады.
Шағын кәсіпкерліктің артықшылықтары және Республикамызда оның
дамуының жетілмегендігі диплом жұмысының тақырыбының өзектілігін
ашады. Республика бойынша, соның ішінде жеке салаларда шағын
кәсіпкерліктің дамуын қамтамасыз ететін тиімді механизмінің болмауы
оның қызметін тежеді. Бұл механизм басқару, салық, қаржы – несиелік
саясатты, кеден заңдарын, инфрақұрылым және т.б. мәселелерді қамтиды.
Еліміздің экономикасы шағын кәсіпкерлік дамуының жетілдіру жолдарын
қажет етеді.
Зерттеу объектiсi боп “Прогресс- СС” ЖШС таңдалды. “Прогресс-
СМ” ЖШС Алматы облысы Үштөбе қаласында орналасқан. Ол “РМЗ” АҚ
сегменттелуi нәтижесiнде құрылған.Шағын кәсiпкерлiк субъектiсi болып
табылады.
Дипломның жазу мақсаты – Қазақстан Республикасында шағын
кәсіпкерліктің даму мәселелерін анықтау және оны “Прогресс-См” ЖШС
кәсіпорын мысалында жетілдіру жолдарын ұсыну.
Міндеттері:
- шағын кәсіпкерліктің даму проблемаларын анықтау;
- Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің даму
тенденциясын қарастыру;
- шағын кәсіпкерліктің қызмет етуінің шетелдік тәжірибесін
қорыту және оны Қазақстан Республикасының экономикалық
жағдайында қолдану мүмкіндіктерін анықтау;
- кәсiпорын қызметiн талдау және оның қызметін жетілдіру үшін
ұсыныстар беру.
Дипломдық жұмысты жазу барысында теориялық және тәжірибелік
негіздеме ретінде оқулықтар, заңдар, бюллетендер, Салық кодексі,
интернет т.б. ақпарат көздері, Қазақстан Республикасының Статистика
жөніндегі Агенттігінің мәлеметтері, Прогресс – СМ ЖШС –ң
мәліметтері, баяндамалары қолданылды.
Дипломдық жұмыс 108 беттен, соның ішінде кіріспеден, үш
тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер көздерінен, қосымша
мәліметтерден тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында шағын кәсіпкерліктің
экономикалық мәні және нарық жағдайындағы алатын орны, мемлекет
тарапынан қолдау саясаты, Қазақстан Республикасындағы шағын
кәсіпкерліктің қазіргі кездегі даму тенденциясы қарастырылған. Екінші
тарауда шағын кәсіпкерлік қызметті Прогресс – СМ ЖШС – ң мысалында
талдау берілген. Үшінші тарауда шағын кәсіпкерлік қызметті шетел
тәжірибесін қолдана отырып жетілдіру жолдары және кәсіпорын
(Прогресс – СМ ЖШС қызметінің тиімділігіне, оның бәсеке
қабілеттілігін арттыруға қол жеткізу үшін қандай шараларды жүзеге
асыру керектігі жайлы ұсыныстар берілген.
Бөлім-І Шағын кәсіпкерлік және оның Қазақстан Республикасындағы даму
деңгейі
1. Шағын кәсіпкерліктің экономикалық мәні және оның экономикада
алатын орны
Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастарға өту кезінде
шаруашылықтың әртүрлi формаларын ұйымдастыруда оның ең маңызды бөлiгi шағын
кәсiпкерлiк болып табылады. Ел экономикасын дамытуда, нарықты
қалыптастыруда, ірі өндірушілер монополиясын шектеуде және бәсекелестiктi
дамытуда, тауар және қызмет сұранысын қанағаттандыруда, жұмыссыздық
мәселесiн тежеуде және жаңа технологияларды енгiзуде шағын және орта бизнес-
маңызды роль атқарады. Өйткенi ол қоғамның алѓа жылжуының бiрден-бiр
тетігі болып табылатыны сөзсiз. Шағын бизнес iрi бизнеске қарағанда нарыққа
тез бейiмдi, өзгермелi жағдайларға байланысты икемдi, жаңадан жұмыс істеп
тұрған өндiрiс секторларында жұмыс iстеуге қабілеттi.
Республика Президенті Н.Ә. Назарбаев кәсіпкерлердің оныншы
форумында, елде жеке кәсіпкерліктің көпшілікпен мақұлданған
анықтамаларының болмауын, орташа және ірі кәсіпкерліктің алдына
дейін өңделген сандық және сапалық бағалау өлшемдерінің
критерилерінің, шағын кәсіпкерліктің соңына дейін ойластырылған
ұғымдық ақпаратының жоқтығын атап өтті. Және шағын кәсіпкерліктің
мәнін анықтауда алдымен кәсіпкерліктің негізгі түсінігін ашып
айқындау, содан кейін ғана шағын кәсіпкерліктің негізгі түсінігін
нақтылау керек, деді.
Кәсіпкерлік теориясы ғасырлар бойы дамыды, оған классикалық
экономикалық теорияға, неоклассикалық теорияға, кейнсианстік,
необерализмге және қазіргі заманғы экономикалық ілімдерге негізделген
әр түрлі бағыттар тән.
Ғылыми термин түсінігінде кәсіпкер экономика теориясына
тұңғыш рет VIII ғасырдағы атақты ағылшын экономисті, банкирі Ричард
Кантильон енгізді. Кәсіпкер - бағаның тұрақсыздығы мен сату
болашағын болжауға болмайтын жағдайда тауарларды сатып алу мен сату
процесстеріне қатысатын, бірақ кірістерінің жалпы сомасын біле
бермейтін адамдар. Ең басты ерекшелік – тәуекелділік - деген.
Кәсіпкерлік ұғымын зертеуге тұңғыш ден қойғандар саяси
экономиканың ғылым ретінде қалыптасуының іргесін қалаған физиократия
мектебінің өкілдері. Негізін салушы Ф. Кенэ (1694-1774). Ол былай
деген : Жерді жалға алып, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші
кәсіпкер қоғамдық өнімді өткізуде басты роль атқарады.
ХХ ғасырдың басындағы капиталистік елдер экономикасының шапшаң өсуі
және ғасырдың отызыншы, жетпісінші жылдардағы әлемдік дағдарыстар
кәсіпкерлікке қатысты жаңа баптардың пайда болуына әкелді. Мұнда
әйгілі экономист Йозеф Шумпетерді атап өту керек.
Й. Шумпетер кәсіпкерлер деп әр түрлі комбинацияларда экономикалық
жаңашылдықпен айналысатын адамдарды атады. Оның пікірі бойынша,
кәсіпкерлік қызмет адамға мәңгілік бекітілмеген, ол оның жеке
қасиеттеріне байланысты..
А.Смит шағын кәсіпкерлік пен кәсiпкер туралы төмендегідей
жазған екен: ... ол тек өзінің жеке қызығушылығын, өзінің жеке
пайдасын ғана ойлайды және де көрінбейтін қол арқылы жоспарланбаған
мақсаттарына жетеді. Қоғамға қызмет етемін деп ойлаған кезден гөрі,
өзінің жеке пайдасын ойлаған кезде, қоғамға көбірек пайда алып
келеді.
Осылайша ғасырлар бойы кәсіпкерліктің теориялық негіздемелері
дамып отырды. Сонымен мынадай қорытынды жасауға болады: Кәсіпкерлік
– бұл, табысты алу мақсатымен өндірістің барлық факторларын
қозғалысқа келтіретін және толық экономикалық жауапкершілікке
негізделген, қауіптің және белгісіздіктің белгілі үлесімен жанасатын,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің ынталы, инновациялық қызметіне
негізделген өзін - өзі ұйымдастыру және өзін - өзі жаңарту процесі.
Қазіргі таңда кәсіпкерлікті жандандыру процесі экономикалық
және инвестициялық дағдарыстармен; білікті мамандардың жоқтығымен;
нормативті - құқықтық базаның жетілдіруімен, коррупциямен, тікелей
шаруашылық – коммерциялық қызметпен, тұрақты қауіппен; капиталдық
тапшылығымен; шаруашылық жүргізуші субъектілердің, моральды және
табиғи тозған материалдық базасымен байланысты қиын жағдайларда
өтуде.
Кәсіпкерлік қызметтің Қазақстан Республикасында заңдылық
негіздері 1990 жылдардан құрала бастады. Бұл бизнес түрінің дамуына
заңдар қабылданды, сонымен қатар заңдылық және басқа да нормативті
құқық актілері қабылданып, іске асуда. Сонымен қатар кәсіпкерліктің
дамуы дамуы туралы түрлі сұрақтар қамтылуда, ол: шаруашылық
серіктестерінің дамуы, акционерлік қоғам; тұлғалық кәсіпкерлік;
лицензиялау, заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу, кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын азаматтар мен заңды тұлғалардың құқығын қорғау
және т.б.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік көптеген
түрде дамуда. Қызметтің туындауына қарай - өндірістік, коммерциялық,
қаржылық, меншік сипатына қарай – жеке меншік, біріккен; ұйымдастыру
нысаны бойынша – тұлғалық, ұжымдық (серіктестік, АҚ); шаруашылық
субъектілері бойынша – ірі, орта және шағын болып бөлінеді.
Кәсіпкерлік түрлері 1 суретте берілген.
Өндірістік кәсіпкерлікке – тұтынушылардың кейіннен сатып алуына
тиісті өнім өндіру, жұмыстар жүргізу және қызмет көрсету, жинау, өңдеу және
ақпарат беру, рухани құндылық жасау т.б. бағытталған қызметтер жатады.
Коммерциялық кәсіпкерлікке – қызмет түрін сипаттайтын, оның
мазмұнының мәнін айқындайтын тауар ақша қатынастары, тауар айырбастау
операциялары жатады.
Қаржылық кәсіпкерлік – коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі,
сондықтан оның сатып алу, сату айрықшылығы – ақшалар, валюта, құнды
қағаздар (акциялар, облигациялар, вексельдер, кепілдіктер және т.б.) яғни
бірдей ақшаларды сату тікелей немесе жанама формада жүргізіледі.
Мемлекеттік кәсіпкерлікті, әсіресе шағын кәсіпкерлікті мемлекет
тарапынан қолдау түрі кең ауқымды жүріп жатыр.
Нарықтың әр түрлі аймақтарын жеңіп алу және көптеген
елдердегі шағын кәсіпкерліктің әлемдік нарықта өркендеуі,
экрномиканың осы сферасының шаруашылық жүргізуші субъектілерін
мақсатты түрде мемлекеттік қолдау ұлттық экономикадағы ролі мен
орнын анықтауда қызығушылық туғызады.
Шағын кәсіпкерліктің нарық жағдайында алатын орны зор.
Мысалы Мәскеу мемлекеттік Университетінің еңбегі сіңген профессоры
В.А. Рубе шағын кәсіпкерлік кәсіпорын иесінің еңбекке және
кәсіпорынды басқаруға қатынасымен, оның персоналмен қарым – қатынасқа
түсу дәрежесімен анықталады деген. Және оның пікірі бойынша, шағын
кәсіпкер бір тұлғада меншік иесі және басқарушы, сонымен бірге
өндіріс процессінің тікелей қатысушы, әрі басқа жұмыскерлермен
әрқашан байланыста болады. Бұл пікір мен келісуге болады.
Халықаралық банктің мәліметтері бойынша кәсіпорындарды
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне жатқызу көрсеткіштерінің саны 50–
ден асады. Соның ішінде көп қолданылатыны – жұмыс істейтіндердің
орташа саны, жылдық айналым, активтер шамасы. Бірақ барлық дамыған
елдерде негізгі көрсеткіш ретінде жұмыс істейтіндер саны алынады.
Құрамына экономикасы жоғары дамыған елдер кіретін
халықаралық экономикалық байланыс және даму ұйымы (ОЭСР) саны 19 –
ға дейін – өте шағын, 99 – ға дейін – шағын ретінде, 100 ден 499
адамға дейін – орташа және 500 – ден аса – ірі деп
кәсіпорындарды анықтайды.
Қазақстан Республикасының шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдау туралы Заңына сәйкес Заңды тұлға құрмайтын жеке адамдар
және қызметкерлернің орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын
активтердің жалпы саны алпыс мың еселенген есептік көрсеткіштен
аспайтын, кәсіпкерлік субъектілері болып табылады. Яғни шағын
кәсіпкерлік субъектілері 2 критерий бойынша анықталады: жұмыскерлердің
орташа саны және активтердің жалпы құны.
Заңды тұлға құрмайтын жеке кәсіпкерлер, сондай- ақ мынадай
ұйымдық- құқықтық нысандардағы заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік
субъектілері болуы мүмкін:
- толық серіктестік;
- коммандиттік серіктестік;
- жауапкершілігі шектеулі серіктестігі;
- қосымша жауапкершілігі бар серіктестік;
- өндірістік кооператив.
Шағын кәсіпорындар 2 түрге бөлінеді: өсу үшін шектелген
мүмкіндіктері бар қарапайым кәсіпорындар- иесіне қолайлы өмір
деңгейін қамтамасыз етуге қабілетті. Оларға:
1) кеңес берушілер, гүл дүкендері, пиццериялар жатады.
2) жаңа тез өсетін кәсіпорындар. Олардың мақсаты- шағын
кәсіпкерлік аясынан тезірек шығу. Олар: құрылыс, медициналық
қызмет, экологиямен, клиенттерге жеке қызмет көрсетумен
байланысты фирмалар.
3) кеңес берушілер, гүл дүкендері, пиццериялар жатады.
4) жаңа тез өсетін кәсіпорындар. Олардың мақсаты- шағын
кәсіпкерлік аясынан тезірек шығу. Олар: құрылыс, медициналық
қызмет, экологиямен, клиенттерге жеке қызмет көрсетумен
байланысты фирмалар.
Сурет 1.1 - Кәсіпкерліктің түрлері
5) кеңес берушілер, гүл дүкендері, пиццериялар жатады.
6) жаңа тез өсетін кәсіпорындар. Олардың мақсаты- шағын
кәсіпкерлік аясынан тезірек шығу. Олар: құрылыс, медициналық
қызмет, экологиямен, клиенттерге жеке қызмет көрсетумен
байланысты фирмалар.
Нарықтық жағдайда шағын кәсіпкерліктің орны зор.Қазіргі
кезде ірі компаниялардан шағын кәсіпкерлік жетекшілігіне ауысу
тенденциясы қарастырылуда. Негізінен 3 тенденция байқалуда:
1) Компъютерлер мен электронды техникалық енгізілуі шағын
кәсіпорындарға ірі кәсіпорын секілді жұмыс жасауға мүмкіндік
берді;
2) Қызметкерлердің көбі ірі фирмаларды тастап, өз кәсіптерін,
қызметтерін ашуда;
3) Шағын кәсіпкерлікте әйелдердің үлкен ағымы.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, шағын кәсіпкерлік әр елдің,
соның ішінде дамыған елдердің экономикасында да елеулі роль
атқарады. Себебі оған тән артықшылықтар бар:
- шаруашылықтың жергілікті жағдайларына тез бейімделу;
- шағын кәсіпкерлік субъектілерінің істі жүргізу тәуелсіздігі;
- шешімдер қабылдауда және оларды шешудегі иілімділік пен
оперативтілік;
- қызметін іске асыруда шығындардың жоғары болмауы, әсіресе
басқаруға жіберілген шығындар;
- өзінің идеяларын іске асырудағы, қабілеттілігін көрсетудегі
жеке адам үшін үлкен мүмкіндіктің бар болуы;
- алғашқы капиталға төмен қажеттілік және жергілікті нарық
талаптарына сай өнімне және өндіріс процесінге тез өзгеріс
енгізу қабілеттілігі;
- меншік капиталының жоғары айналымдылығы.
Сонымен, Халықаралық еңбек бюросының баяндамасында былай
деп берілген: шағын кәсіпорвндар ірі кәсіпорындарға қарағанда
әлдеқайда көбірек бәсекелестік артықшылықтарды иеленеді, 1 жұмыскерге
есептегенде аз капитал салымдарын қажет етеді, жергілікті материалды
және еңбек ресурстарын кең қолданады.
Шағын кәсіпорындар иелері қор жинауға және инвестицияға
бейім болып келеді, оларға табыстарға жетуде үнемі жеке ынталандыру,
басқаша айтқанда, жеке мотивация жоғары деңгейде болады. Шағын
кәсіпкерлік субъектілері жергілікті нарықтағы сұраныс деңгейін жақсы
біледі, тұтынушылардың белгілі тобының тапсырыстары бойынша тауарлар
өндіру жиі кездеседі, жалдамалы қызметкерлердің санының жоғары
болуына мүмкіндік береді. Ең бастысы, шағын кәсіпкерліктің қызметіне
инновациялық бағыт тән. Антибиотиктер, инсуллин, пестицидтер, тік
ұшақтар, кондиционерлер, оттегі конвенторлары, целлофан,
микрокомпъютерлер тәрізді маңызды жаңалықтарды бірінші болып шағын
фирмалар дайындады және игерді.
Шағын кәсіпкерліктің маңыздылығын Елбасымыз Н. А. Назарбаев
өзінің Қазақстан халқына арналған соңғы Қазақстан экономикалық,
әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында жолдауында да атап
өтті. Онда былай деген: Мемлекеттік кәсіпорындар мен
мегахолдингтердің, ең алдымен ірі мемлекеттік компаниялар мен
монополиялардың өздеріне үйлеспейтін міндеттерін шағын және орта
бизнеске беру жөніндегі жұмысты тындыратын сәт туды. Сол арқылы
біз бизнеске тың тыныс ашамыз.
Яғни шағын кәсіпкерлік – бұл шаруашылық жүргізуші
субъектілердің толық экономикалық жауапкершілігіне, ынталы,
инновациялық қызметіне негізделген қаржы қорларының шектелген
жағдайларында жұмыс істейтін қауіппен және тәуеклділікпен жанасатын,
табыс алу мақсатында өндіріс факторларын қозғалысқа келтіретін және
меншік иесінің өндіріс пен басқару процесіне және қатысуын талап
ететін, өзін - өзі ұйымдастыру және өзін - өзі жаңарту процесі.
Шағын кәсіпкерліктің рөлі туралы айтатын болсақ, шет ел
тәжірибесіне сүйене отырып, шағын кәсіпкерлік дамуы келесі
мәселелерді сәтті шешудің маңызды факторы болып табылады:
- тұрғындардың тауарға (жұмысқа, қызметке) деген
қажеттілігін
жақсы қамтамасыз етілуіне әсерін тигізетін бәсекелестік
өркениетті нарықтық қатынастар құру;
- ассортиментті кеңейту мен тауарлар, жұмыстар, қызметтер
сапасын көтеру. Тұтынушылар талаптарын қанағаттандыруға
талпына отырып, шағын кәсіпкерлік тауарлар сапасының және
қызмет көрсету мәдениетінің көтерілуіне септігін тигізеді;
- тауарлар өндіру мен қызмет көрсетудің нақты тұтынушыларға
жақындауы;
- экономиканың құрылымдық қайта құрылуына себеп болу, шағын
кәсіпкерлік экономикаға иілімділік, мобильдік, моневрлік сипат
береді;
- өндірісті дамытуға тұрғындардың өз қаржысын тарту, шағын
кәсіпорындарда сыбайластар ірі компанияларға қарағанда іске
үлкен қызығушылықпен салады;
- қосымша жұмыс орындарын құру, жұмыссыздық деңгейін қысқарту;
- ірі өндіріс белгілі шектеулер қоятын тұрғындардың бөлек
топтарын, атап айтқанда зейнеткерлерді, мүгедектер, оқып
жүргендер, үйде отырған әйелдерді еңбекке жұмылдыру;
- ғылыми – техникалық прогресті жетілдіру;
- жергілікті шикізат көздері мен ірі өндіріс қалдықтарын игеру
және пайдалану;
- ірі кәсіпорындар қызметіне жабдықтаушы ұйымдар, остнаскалар
шығару мен қосымша және қызмет көрсететін өндірістер құруға
көмектесу;
- мемлекетті рентабельділігі төмен және шығынды кәсіпорындардан
олрды жалға алу мен сатып алу есебімен бастау.
Шағын кәсіпкерліктің осы және тағы басқа экономикалық,
әлеуметтік функциялары оның дамуын мемлекеттің маңызды мәселелері
қатарына қояды.
Қазіргі кезде шағын кәсіпорындар дамып,
экономикадағы позицияларды жеңіп алуда, ірі бизнестің серіктері
болды. Бұл инновациялық ұғым – кластерге тән. Сонымен қоса, барлық
елдер мемлекеттері шағын кәсіпкерліктің дамуын қолдау мен
ынталандыруда.
Экономикасы дамыған және дамушы елдерде шағын кәсіпкерлік
ең алдымен экономиканың маңызды сфераларының бірі, ал қоғамда
өтетін барлық процестермен кешенді дамуы, орташа және ірі
кәсіпкерлікпен тығыз байланысты. Берілген елдер Үкіметі, әр түрлі
формаларда және түрлерде көрінетін, шағын кәсіпкерліктің дамуына
белсенді қолдау көрсетеді. Елде отандық кәсіпкерліктің тиімді дамуы
үшін инновациялық қызметті енгізу мен, өнім экспортымен байланысты.
ШКС жеңілдетілген несиелеу сияқты қолдау түрін әрі қарай дамыту
және кейбір жағдайларды іске асыру механизмін құру қажет,
франчайзинг, венчурлік бизнесті, субмердігерлік және лизингті
белсенді қолдау үшін жағдайлар жасау керек. Осындай қолдаудың
нәтижесінде шағын кәсіпкерлік ұлттық экономикада елеулі рольді
атқара бастайды.
2. Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті мемлекет тарапынан қолдау
Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың негізгі мақсаты – олардың
әлеуметтік – экономикалық қызметін тиімді атқаруына мүмкіндіктер
жасап, өмір сүру мерзімінің неғұрлым ұзаруына ықпал ету.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау жүйесінің құрылымы 3
деңгейде қалыптасады:
- республикалық;
- аймақтық;
- жергілікті. .
Біздің мемлекетімізде, кәсіпкерліктің, шағын бизнестің ролі күннен-
күнге арта түсуде. Біздің экономикамызда кәсіпкерліктің мынандай
міндеттерін шешу жүктелген:
- аймақтағы шикізат түрлерін қолдана отырып, аса маңызды капитал
салымын үлкейтпей-ақ қызмет, тұтыну тауар өндірісін кеңейту;
- аса ірі кәсіпорындардан босап қалған жұмысшыларға жаңадан жұмыс
орнын құру;
- ғылыми-техникалық прогрессті жылдамдату;
- қылмысты бизнес түрлеріне және т.б. оңды альтернатива құру.
Кәсіпкерлік өз қызметінде дамуын баяулайтын көптеген жағдайлармен
кездеседі. Қазақстан экономикасының қазіргі кезеңіндегі қандай маңыздылығын
ескере отырып, басшылық құрылымы кәсіпкерлікті қолдамауға бара алмайды.
1997 жылы „Мемлекет тарапынан шағын кәсіпкерлікті қолдау” туралы
Парламентпен қабылданған Заң Қазақстан Республикасының экономикалық дамуына
маңызды бастапқы қадам болды.
Кәсіпкерлік келесідей кепілдіктер алды:
- кәсіпкердің шаруашылық қызметіне мемлекеттік органның қызметтік
тұлғалары дәлелсіз істеріне кірісу құқықтары жоқ.
- казақстан Республикасының заңында басқа жағы қарастырылмаса, онда
мемлекеттік тексеріс органдармен кәсіпкерлердің қаржа-шаруашылық
қызметін жылына бір реттен көп тексерілмейді.
Заң қазақстандағы өндірістің, кәсіпкерліктің дамуына ыңғайлы жағдай
құрумен қатар, ХХІ ғасырда технологиялық дамудың негізін құрайды.
Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік негізгі бағыттарына мыналар
жатады:
- шағын кәсіпкерлік субъектілеріне мамандандырылған кадр жүйесін
дайындау, қайта дайындауды жоғарылатуды ұйымдастыру;
- шағын кәсіпкерлік субъектілеріне мемлекеттік қаржы, статистикалық,
материалды-техникалық және ақпарат құралдары, сонымен қатар ғылыми-
техникалық, технология қолдануда жеңілдіктер жасау;
- шағын кәсіпкерлік субъектілерін мемлекттік тіркеуді, қызметтерін
лицензиялау, өнімдерін куәліктендіруді жеңілдете түрде орнату;
- салық жүйесін, кеден салымдарына жеңілдік салу;
- шағын кәсіпкерлік субъектілерін инвестиция, шетел инвестицияларын
тарту жүйесін құра отырып оны дамыту, қолдау;
- шағын кәсіпкерлік субъектілердің сыртқы экономикалық қызметін
қолдау, сонымен қатар оның сауда, ғылыми-техникалық, өндірістік
және басқа да шетел әріптестерімен байланысын қолдау;
- қаржы көздерін анықтай отырып шағын кәсіпкерлік субъектілерді
арнайы программасын құру.
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қызмет ұйымының комиссиясы Қазақстан
Республикасының Үкіметі және жергілікті атқарушы органдары кіреді. .
Кәсіпкерлікті қолдаудың және дамытудың бес мемлекеттік бағдарламаларын
(199-1994ж.ж., 1994-1996ж.ж.ж, 1999-2000ж.ж.ж, 2001-2002ж.ж., 2004-
2006ж.ж.) жасалды. Оларды іске асыру республикада кәсіпкерлік секторда
қалыптастыруға және дамытуға оң әсер еткенін көрсетті. Тауарлар мен
қызметтер көрсетудің бәсекелі рыногы құрылды және шағын кәсіпкерлікті
қоладудың және дамытудың институционалдық шаралары айқындалды.
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың және қолдаудың
2004-2006 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі -
Бағдарлама) Қазақстан Ремспубликасының 2003 жылға дейінгі кезеңге арналған
Даму стратегиясын және „Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы”
Қазақстан Республикасының Заңын және Қазақстан Республикасының Индустриялық-
инновациялық дамуының 2003-2005 жылдарға арналған стратегиясын, Қазақстан
Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 қазанындағы Қазақстан
кәсіпкерлерінің 11-форумында берген тапсырмаларын іске асару мақсатында
әзірленген болатын.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004-2006 жылдарға арналған
бағдарламасы шағын бизнесті мемлекеттік қолдаудың нысандары мен әдістерін
жетілдіру жөнінде одан әрі белсенді жұмыс жүргізуді көздейді. Шағын
кәсіпкерлік саласын дамытуда бизнестің тиімділігіне кедергілерді жою үшін
атқарушы органдар қабылдайтын шешімдірдің әсерін бағалау және осы процесске
кәсіпкерлермен олардың қоғамдық ұйымдарын тарту жолымен қамтамасыз ету
болжанған болатын.
Кәсіпкерлердің қоғамдық бірлестіктерінің мемлекеттік органдарының
экономикалық және әлеуметтік саяси саласында шешімдерді әзірлеуіне барынша
қатысу үшін Үкіметтің 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасына сәйкес
шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту мәселелері жөніндегі сарапшы
кеңестердің қызметі жандандыруды көздеген болатын. Осындай кеңестер
жұмысының негізінде норматив тік құқықтық актілерді әзірлеу мен ұсынымдар
дайындау мемлекеттің экономикалық саясатты барынша тиімді жүргізуіне
мүмкіндік береді.
Бағдарламаның мақсаты- неғұрылым көп қосылған құны бар жоғары жаңа
технологиялық өндірістерді құруға бағдарланған шағын кәсіпкерлікті дамыту
есебінен орташа топты қалыптастыруға бағытталған институционалдық
жағдайларды жетілдіру болып табылады.
Алға қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
- шағын кәсіпкерлікке салық әкімшілігін жүргізу жүйесін жетілдіру;
- шағын кәсіпкерліктің несие ресурстарына қол жетімділігін жеңілдету;
- шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік және мемлекеттік емес
инситутардың тиімділігін арттыру;
- кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеуді оңтайландыру;
- шағын кәсіпкелікті қолдаудың бірыңғай білім беру және кәсіпкерлікті
тиімді ақпараттық-әдістемелік қолдау жүйесін құру;
- кәсіпкерлік мәселелері бойынша норматив тік құқықтық базаны
жетілдіру.
Бағдарламаның негізгі бағыттары мен оң іске асыру тетіктері:
1) шағын кәсіпкерлікке салық-әкімшілігін жүргізу жүйесін жетілдіру.
2) шағын кәсіпкерлікті қаржы-несиелік және инвестициялық қолдау жүйесін
дамыту.
3) шағын кәсіпкерліктің инфроқұрылымын дамыту.
4) шағын кәсіпкерлікті оқыту, ақпартаттық, ғылыми-әдістемелік
қамтамасыз ету және насихаттау.
5) кәсіпкерлік мәселелрі бойынша норматив тік құқықтық базаны жүйелеу
және жетілдіру.
Нарықтық реформалар жылдарында кәсіпкерлік сектор қоғамда елеулі
орынға ие болды. Басты стратегиялық мақсатқа: кәсіпкерлікпен айналысу
мүмкіндігі республика азаматтарының конституциялық құқықтарының шынайы және
ажырамас бөлігіне айналуына қол жеткізілді, ол үшін мемлекет қажетті
жағдайларды жасады.
Шағын кәсіпкерлікті реттеудің нормативтік құқықтық негзі құрылды.
Қазақстан Республикасы Салық кодексінің жекелеген бөлімінде
салық жүктемесін айтарлықтай төмендететін және салық салу жүйесін, соның
ішінде шағын бизнес субъектілеріне, шаруа фермер қожалықтарына, заңды
тұлғалар – ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілерге қатысты оңайлататын
арнайы салық режимдері көзделді. Шағын бизнес субъектілері үшін арнайы
салық режимі бір жолға талаптардың, патентердің және оңайлатылған
декларацияның негізінде айқындалады. 2004-2005 жылдардың ішінде Қазақстан
Республикасының салық кодексі не шағын бизнес субъектілері үшін салық
ауыртпалығын одан әрі төмендетуге байланысты өзгерістер мен толықтырулар
енгізілді.
Мемлекеттік бағдарлама көзделген іс-шаралар жоспарын іске асару үшін
жыл сайын республикалық бюджеттен 159,12 млн.тенге көлемінде қаражат
бөлініп жатыр.
Бағдарламаны іске асару кезеңінде кәсіпкерлікті қолдаудың ақпараттық
желісімен 400 мыңға дейін шағын кәсіпкерлік субъектілері қамтылуы тиіс.
Бағдарламада көзделген шараларды нақтылы іске асару нәтижесінде: шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің саны 550 мыңға дейін, оның ішінде: 2004 жылы –
510 мыңға дейін; 2005 жылы – 530 мыңға дейін; 2006 жылы – 550 мыңға дейін;
шағын кәсіпкерлікте жұмыс істейтіндердің саны 2004 жылы – 1,4 млн. адамға
дейін; 2005 жылы - 1,5 млн. адамға дейін; 2206 жылы – 1,6 млн. адамға
дейін; ЖІӨ құрылымындағы шағын кәсіпкерліктің үлесі 27 %-ға дейін оның
ішінде: 2004 жылы - 23 %-ға дейін; 2005 жылы - 25 %-ға дейін; 2006 жылы -
27 %-ға дейін ұлғайту қарастырылған болатын.
Кәсіпкерлер жиі кездесетін нарықтық инфрақұрылым объектісі - бұл
бизнес – инкубаторлар. Қазақстанда бизнес – инкубаторлар жүйесін құру
бастапқы қадамда тұр. Қазіргі кезде республикада 50 – ге жуық
бизнес – инкубаторлар жұмыс жасауда. Олар жергілікті атқару
органдарының инициативасы бойынша шағын кәсіпкерліктідамыту және
қолдаудың аймақтық бағдарламасы шегінде құрылған болатын.
Бүгінгі күні Қазақстанда қызмет ететін бизнес – инкубаторлардың
көбі Қазақстандық бизнес – инкубаторлар және инновациялық орталықтар
ассоциациясына (КАБИЦ) кіреді.
Мониторингтік зерттеулер нәтижелері бизнес - инкубаторлардың
жпртысынан астамы халықаралық тәжірибеде жасалған инфрақұрылымның бұл
нысанын құрудың концепциясына сай келмейтінін көрсетті: олар тек
оффистік және өндірістік орындарды берумен шектеліп қана қояды,
немесе мәселелердің азғантай спектрі бойынша қызмет көрсетеді. Бұл
зерттеулер бойынша респонденттердің 31,35 % - бизнес- инкубаторлар
қызметін мүлде пайдаланбаған.
Қалғандары келесідей бөлінген:
- құқықтық қызметтер – 31%;
- аудиторлық және бухгалтерлік қызметтер – 25,2%:
- оқыту – 20,4%:
- несие алу бойынша қызметтер – 16%:
- лизингтік қызметтер – 7,4%.
Инфрақұрылымның келесі объектісі - консалтингтік фирмалар. Қазіргі
кезде консалтингтік компаниялар шағын кәсіпкерлік субъектілеріне
келесідей қызметтер көрсетеді:
- құқықтық қамтамасыз ету;
- аудит және бухгалтерия;
- маркетингтік зерттеулер;
- бизнес – жоспар
- салық заңдылығы;
- кедендік қызметтер және т.б.
Қолданыстағы салық жүйесінің осы кезеңде экономикалық реттеуіш ретінде
шағын кәсіпкерлік субъектілері санының артуын ынталандыра отырып, жұмыс
орындары санының, өндірілетін жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер көлемінің
ұлғаюын қамтамасыз етуі өте маңызды.
Екінші деңгейдегі банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне
кредиттер беру рәсімдерін және онымен байланысты шығыстарды:
- шағын бизнес субъектілері үшін кредиттерге қызметтер көрсету
төлемдерін азайту жөніндегі тетіктерді әзірлеу және енгізу;
- шағын бизнес кәсіпорныдарын оларды жеңілдетілген нысан бойынша
жобаның техника-экономикалық негіздемесімен ауыстыра отырып, несие
берілетін іс-шара бойынша бизнес-жоспарларды міндетті түрде
ұсынудан босату;
- қарыз алушы шағын бизнес кәсіпорындарының қаржы жағдайын бағалау
өлшемдерін, сондай-ақ несиелерді қамтамасыз ету түрлеріне қойылатын
талаптарды жеңілдету жолымен оңтайландыру қажет болады.
Бағдарламаны іске асару шеңберінде кәсіпкерлердің қызметті игеруге
немесе кеңейтуге байланысты шығындарын жүйелі түрде сүйемелдеу және олардың
уәждері мен мақсаттарын есепке алу жолымен қысқарту үшін жағдайлар
жасалады. Осы міндетті орындау әкімдердің шағын кәсіпкерлік инфроқұрылымын
жергілікті жерлерде дамытуға жауапкершілігін және Шағын кәсіпкерлік
жөніндегі республикалық ақпараттық-көрме орталығы мен оның филиалдық
желісі, кәсіпкерлердің жұмыс істеп тұрған қауымдастықтары, бизнес
орталықтар, бизнес-инкубаторлар мен технопарк тер, оқу және
ақпараттық–талдау орталықтары қызметінің тиімділігін арттыру есебінен
мүмкін болады деп күтілген.
Кәсіпкерлердің қоғамдық бірлестіктер нысанындағы қауымдастықтарды
құруы кеңінен таралуда.
Шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін ірі кәсіпорындармен шағын бизнестің
ықпалдасуы үлкен маңызға ие болады. Сондықтан мемлекет тарапынан шағын және
ірі шаруашылық құрылымдардың ынтымақтастығын ұйымдастыру мен қолдау жөнінде
іс-шаралар жүргізілуде. Бұл қолдау:
- шағын бизнесті демеушілікті ынталандыру;
- шағын бизнестің ірі бизнеспен өзара іс-қимылын франчайзинг
қағидаттарымен қамтамасыз ету;
- жинақтаушы бұйымдар өндірісіне және қызметтер көрсетуге ірі
кәсіпорындардың тапсырыстарының негізгі үлесін отандық шағын
кәсіпорындар арасында орналастыру (кемінде 70-90 %);
- шағын кәсіпкерліктің минай-газ және тау-кен-металлургия, соның
ішінде шетел қатысатын компаниялармен байланыстарды нығайту; тиімді
жұмыс істеу және ірі компаниялармен тапсырыстар алу үшін
- шағын кәсіпкерліктің кәсіби деңгейін жетілдіру;
- жоғары технологияларды қолданатын өндірістік процесстерге (минай-
газ кешені, машина жасау, радиоэлектроника, аспап жасау және басқа
салалар) шағын кәсіпкерліктің қатысуын қамтамасыз ету. Қажетті
тауарларды шығару мен сервистік қызметтер көрсетуді қоса алғанда,
минай-газ саласының тіршілік әрекерінің қамтамасыз ету бойынша
инфроқұрылымының даму жөніндегі мәселенің маңыздылығын ескере
отырып, қосылған құны жоғары тауарлар шығару, сон дай-ақ жүйе
қалыптастыратын кәсіпорындарға тауарлар жеткізу және қызметтер
көрсету мақсатында отандық кәсіпкерлерді тарту жөнінде іс-шаралар
әзірленеді;
- шағын кәсіпорындарды ірі кәсіпорындардың тиісті бөлімшелері
жұмысының орныққан жабдықтау-өткізуші, маркетинг схемаларына қосуды
қамтамасыз ету жолымен жүзеге асырылады.
Шағын бизнес субъектілеріне беру мақсатында тоқтап тұрған
кәсіпорындарды бөлшектеу және қайта құрылымдау жөніндегі жұмысты
жалғастырылды..
Кәсіпкерлерді ақпаратпен қамтамасыз ету шағын бизнес мәселелері
жөніндегі кешені ақпаратты қамтитын кәсіпкерлікті қолданудың бірыңғай
ақпараттық желісінің жұмыс істеуі арқылы жүзеге асырылады.
Шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі мемлекеттік саясатты тиімді іске
асыруға бұқараның қоғамдық санасында азаматтардың күделікті материалдық
қажеттіліктерді қанағаттандыру көзі ғана емес, сондай-ақ лайықты өмір
сүруді қамтамасыз ететін кәсіпкерлік бастамасына оңды көзқарас қалыптастыру
үшін насихат жұмысын ұйымдастыру ықпал ететін болады. Осыған байланысты
бұқаралық апарат құралдарын тарта оырып, ақпараттық-танымдық сипатқа ие
семинарлар, конференциялар, „дөңгелек үсьелдер” өткізуді жоспарлануда.
Бұдан басқа, осы бағыттың аясында әйелдер мен жастар кәсіпкерлігін
дамытуды насихаттау жүргізіледі. Кәсіпкерлердің осы тобына кәсіпкерлік
негіздерін үйретуге баса назар аударылады. Кәсіпкерлік қызметпен дербес
айналасу үшін күш-жігері және ниеті бар азаматтарды қолдауды республикалық
және жергілікті бюджеттердің қаражатынан қаржыландырылатын бизнес-
инкубаторлардың шеңберінде жүзеге асару болжанған.
Соңғы он жыл ішінде қалыптасқан кәсіпкерлік ортада болған өзгерісер
оның нормативтік құқықтық базасын және мемлекеттік реттеудің негіздерін
жетілдіру қажеттігін бірінші орынға қойып отыр.
Осы мақсатта кәсіпкерлік мәселелерін реттейтін қолданыстағы
нормативтік құқықтық актілерде орын алған қайшылықтарды жою және экономика
дамуының қазіргі таңдағы жай-күйінің талаптарына сейкес келтіру мәніне
тексеру жүргізіледі.
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің таратылу тәртібі ықшамдалады.
Қызметтің түрлерін лицензиялау және басқа рұқсат беру жүйесі
оңтайландырылады, сон дай-ақ оларды беру рәсімдері мен тәртібі
жетілдірілді.
Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне бұл ресурстарды экономикалық қызмет
саласына қатыстыру үшін жер учаскелерін беру тәртібі оңайлатылды..
Бүгінгі күні өнеркәсіп өндірісі көлемінің 85 %- ы жеке секторда
өндіріледі. Елдің ЖІӨ - дегі шағын және орта бизнестің үлесі
шамамен 25 % құрайды, экономиканың жеке секторында еңбекпен
қамтылған халықтың 60 % - дан астамы еңбек етеді. Кәсіпкерлікті
қолдау үшін бес мемлекеттік бағдарлама қабылданып, жүзеге асырылуда.
Бүгінде біздің елімізде кәсіпкерлікті дамытудың перспективасы
айқындалды. Қазіргі уақытта, Мемлекет басшысының халыққа жолдауы
негізінде шағын және орта кәсіпкерлікті 2006 – 2008 жылға дейін
дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралардың жаңа ауқымды бағдарламасы
әзірленуде. Бизнес құру жолындағы бюрократялық кедергілер азайтылды.
Тек соңғы жылдары ғана лицензияланатын қызметтердің 350 – ге жуық
түрлері қысқартылды. Кейбір лицензияларды беру өңірлік деңгейге
көшіріліп, процедуралар айтарлықтай қарапайымдандырылды.
Кәсіпкерлік ортаны одан әрі нығайту мәселесіне Қазақстан халқына
арналған таяудағы Жолдауда да айрықша көңіл бөлінген. Бүгінде
біздің елімізде кәсіпкерлікті дамытудың перспективасы айқындалды.
Қазіргі уақытта, Мемлекет басшысының халыққа жолдауы негізінде шағын
және орта кәсіпкерлікті 2006 – 2008 жылға дейін дамыту жөніндегі
жеделдетілген шаралардың жаңа ауқымды бағдарламасы әзірленуде. Бизнес
құру жолындағы бюрократялық кедергілер азайтылды. Тек соңғы жылдары
ғана лицензияланатын қызметтердің 350 – ге жуық түрлері қысқартылды.
Кейбір лицензияларды беру өңірлік деңгейге көшіріліп, процедуралар
айтарлықтай қарапайымдандырылды.
Елбасымыз Жолдауында басты міндетіміз – ұлттық экономиканы
инновациялық технологиялар негізінде диверсификациялауды жүзеге
асыруда жеке бизнеске жетекші рөл бөлетінімізді атап көрсеткен:
”Бірлесе отырып бізге экономиканың шикізаттық емес дамытуға қол
жеткізу қажет. Болашақта экспорттық әлеуетті ұлғайтатын басты көз
де солар болу тиіс”.(5(
Ол мақсатқа жету үшін қажетті ресурстарымыз бар. Арнайы
құрылған даму институттары – Қазақстанның инвестициялық қоры,
Қазақстанның даму банкі, Инновациялық қор, Экспортты сақтандыру
жөніндегі корпорация, Инжиниринг және технологиялар трансферті
орталығы осы жылды қоса есептегенде 120 млрд. тенгеден астам қаржы
жинақтауға жағдай туғызды. Өзі өмір сүрген қысқа мерзім ішінде
даму институттары жалпы сомасы 1 триллион 570 миллиард теңге
болатын 760 – тан астам жобаларды қарады. Қазіргі уақытта сомасы 60
млрд. теңгеден асатын 90 – ға тарта жоба қаржыландыруда. Шағын
кәсіпкерлікті дамытудың арнайы қоры жұмыс істейді, ол шағын және
орта бизнеске атаулы көмектер көрсетуде.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауға Елбасымыз үлкен назар
аударуда. Ол: „Даму банкі мен Инвестициялық қорға барлық
кәсіпкерлердің қолы жете бермейді. Сондықтан „Шағын кәсіпкерлікті
дамыту қоры” өзіндік бір „үлкен қаржылық маркетке” айналуға
тиіс...” демекші, Қорға биылғы жылы республикалық бюджеттен қосымша
10 млрд. теңге бөлінетін болды. Ол қаржы біріншіден, микрокредиттік
ұйымдарды құру мен олардың ресурстарын ұлғайтуға – 3 млрд.
теңге,екіншіден, шағын бизнес субъектілері үшінбанк кредиттері
бойынша кепілдіктер беруге – 4 млрд. теңге , үшіншіден қаржы
лизингін, франчайзингті несиелеуді, халықаралық стандартты енгізуді
қоса алғанда, жобалық несиелеуге 3 млрд. теңге көлемінде бөлінеді.
Нәтижесінде шағын бизнесті несиелеу мүмкіндігі 25 млрд. теңгеге
дейін артады. Әрине бұл – шағын кәсіпкерлікті дамытудағы мемлекет
тарапынан жасалған үлкен қолдау. (4(
Мемлекет тарапынан Шағың кәсіпкерлікті қолдау қорының
бағдарламалары арқылы жеке кәсіпорындардың халықаралық сапа
стандарттарына көшуіне септесетін және бұл жолда оларды енгізу үшін
жұмсаған шығындарының 50 % - н өтеп беретін болады.
Мемлекет басшысы мемлекеттік деңгейде де, облыстарда да
таңдаулы кәсіпкерлерге баға беретін конкурстар өткізуді ұсынды.
Еңбек өнімділігі жоғары және экспорттық әлеуетті мықты сапалы
өнімдерді шығаратын кәсіпкерлер мен өндіріс орындарының беделін
барынша биіктете беру керек, деді Президент.
1.3 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің қазіргі
кездегі даму тенденциясы
Шағын кәсіпкерлік субъектілерішаруашылық кешеннің барлық
салаларында және республика өңірлерінде құрылып, қызмет етеді.
Олардың көпшілігі тұтынатын әр түрлі тауарларды өндірумен
айналысады, қызметтердің кең спекторын өсіреді, сауда делдалдық,
коммерциялық, және қаржылық қызметпен айналысады.Шағын кәсіпкерліктің
даму жағдайын және тенденцияларын талдау 2001 – 2005 жылдар
аралығында жүргізілді.
Шағын кәсіпкерлік қызметін белсендетудің негізгі нәтижелері
2–кестеде көрсетілген.
Кесте 1.1 - 2005 жылға есептелген аймақтар бойынша шағын бізнес
кәсіпорындарының саны
Тіркелгені Жұмыс істеп тұрғандары
Бірлік Қорытын-дБарлығы Олардан
ысына, % белсенділері
өткен айғаөткен Барлығы Олардан
жылға белсенділері
мың %- бен млн. %- бен
адам тенге
2001 2002 2003 2004
Негізгі қорлар, барлығы 2 585 4 374 7 717 12 295
соның ішінде:
Үй және ғимарат - 431 431 431
Машиналар және жабдықтар 2 585 3 943 7 286 11 029
Негізгі қорлардың тозуы 189 358 860 1 381
Баланстық (қалдық) құн 2 396 4 016 6 857 10 914
Ал базистік жылмен салыстырғанджа 9 710 мың теңгеге өсті. Құрамына
жеке тоқталайық: үй және ғимаратбайқап отырсақ, 2001ж. баланыста
көрсетілмей, 2002ж. есепке алынған. Құны – 431 мың тенге. Бұл
кәсіпорынның ғимаратты сатып алуымен, ал оған дейін РМЗ АҚ-нан жалға алып
отырумен түсіндіріледі. 2004 ж. Басқа да құралдар енгізілді. Құны – 835
мың тенге. Машина мен жабдықтар 2001ж. – 2 585 мың тенге, 2002ж. – 3 943
мың тенге, 2003ж. – 7 286 мың тенге, 2004ж. – 11 029 мың тенге. Машина мен
жабдықтардың өсу себебі, 2002ж. Қосымша өндірістің ілгерілегені, ол 2003ж.
күрт өсуі қосымша өндіріспен бірге, көмекші өндіріс пайда болды. Кәсіпорын
профиль дайындайтын негізгі құрал-станды жалға алмай, енді өзі шығаратын
болды. Сонымен бірге токарлық және фрезерлік станоктар жасап шығаруға
сұраныстың өсуі фактор ретінде болды.
Үй және ғимарат ретінде профиль дайындау учаскесінің ғимараты
құрастырылады.
Машина және жабдықтарға өздері жасап шығаратын және сатып
алынатын жабдықтар жатады. Оларға мысалы:
1. Өздері жасап шығаратын:
- профиль майыстырғыш стан;
- тарқатқыш;
- орағыш;
- дискіленген қайшылар;
- электромагнитті плита;
- 6 клеттік стан;
- профильденген бет станы;
- компрессор;
- т.б.
2. Сатып алынатын:
- бұрғылау станоктары;
- сылып-қырлау станогы;
- фрезерлік станоктар;
- гидропресс;
- механикалық ара;
- профильдейтін стан;
- балқытқыш автомат және т.б.
Негізгі қорлардың құны, техникалық деңгейі, пайдалану тиімділігі
кәсіпорын қызметінің нәтижелеріне үлкен әсерін тигізеді. Мысалы, өнім
көлемін, өзіндік құнға, рентабельділік, тұрақты қаржы жағдайына.
Негізгі қорды сипаттайтын, дәлірек айтқанда оларды пайдалану
тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштерге мыналарды жатқызамыз:
1) қор рентабельділігі
2) қор қайтарымдылығы
3) қор сиымдылығы
4) кесте бойынша талдау жасау:
Негізгі қордды пайдалану тиімділігінің жалпылама көрсеткіші - қор
рентабельділігі. Оның деңгейі тек қор қайтарымдылығына ғана тәуелді
емес, сонымен бірге өнім рентабельділігіне де тәуелді.
Кесте 2.2 - Қорды пайдалану тиімділігінің көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Өл Жылдар %-қ үлес Ауытқулар,
шем салмақ +-
бірлі
гі
2002
2001 2002 2003 2004
2002 2003 2004 2003 - 2004 - 2003
2002
1 Өнім көлемі мың тг.5682 75471 135252 69789 59781
2 Орташа жылдық мың тг.57600 86400 144000 28800 57600
өндірістік
қуаттылық
өсімі
3 Өндірістік мың тг. 57600 57600
қуаттылық
өсімі
4 Орташа жылдық % 10 87 94 77 7
қуаттылықты
пайдалану
деңгейі
Орташа жылдық қуаттық та жыл сайын өсіп отырған: 2003ж. 2002
жылмен салыстырмалы түрде 28800 мың тг-ге, ал 2004 ж. 57600 мың тг-
ге көтерілді. Бұған болған себеп: өндірістік қуаттылықтың өсуі.
Өндірістік орташа жылдық қуаттылықты табу үшін өндірістік
құаттылық балансындағы көрсеткіштер қолданды:
57600+57600
ӨҚорт.ж.= ------------------- = 57600 мың тг. – 2002 жылы
2
57600+115200
ӨҚорт.ж.=-------------------- = 86400 мың тг. – 2003 жылы
2
115200+172800
ӨҚорт.ж.=-------------------- = 144000 мың тг. – 2004 жылы
2
Яғни есепті және алдынғы жылдағы өндірістік қуаттылықтар. Олар
кестедегі өндірістік қуаттылық өсімі болу себебінен өзгеріп отырды.
Өндірістік қуаттылық өсімі. Шығаратын өнімге сұраныстың пайда
болып, тапсырыстардың көбеюі, өнім көлемін ұлғайту өндірістік
қуаттылықты жоғырылату қажет етті. Қуаттылықты көтеру кәсіпорынды
қайта жарақтандыру және техникалық ұйымдастыру шараларын жүргізу
арқылы іске асты.
Орташа жылдық қуаттылықты пайдалану деңгейіне келсек, оны
өндірістік қуаттылықты сипаттайтын жалпы коэффициентті пайдалану
арқылы таптық.
өнім өндіру көлемі
Жалпы коффициент =---------------------------------- ---- х 100%
өндірістік орт.ж. қуаттылық
2002 жылы бұл коффициенттің мәні - 10% болды. Яғни бұл жылы
өндірістік қуаттылықтың тек 10 % - ы ғана қолданды.2003 жылы - 87%,
2004 жылы - 94%, 2002 жылы көрсеткіштің төмен болу себебі - өнім
көлемінің төмен деңгейі. 2003 жылы бұл көрсеткіш алдыңғы жылмен
салыстырғанда өнім көлемінің өсуі есебінен 77% - ға көтерілген.
2004 жылы тағы 7% -ға. Әрине бұл көрсеткіштің 100% - ға жақындауы –
жақсы нәтижесі сипаттайды. Яғни құрастырылып отырылған коэффициент
қуаттылықты пайдалану деңгейін сипаттайды.
Кесте 2.5 - Прогресс – СМ ЖШС технико - экономикалық көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Өлш. Жылдар %-қ үлес Ауытқу
бірліг салмағы +-
і
2002 2003 2004
Жұмыс адам 30 28 30
істейтіндердің
орташа саны
Соның ішінде адам 20 16 17
жұмысшылар саны
Олардан:
Слесарьлар адам 6 8 7
Токарьлар адам 6 3 4
Фрезерлеушілер адам 2 2 2
Көмекші жұмысшыларадам 6 3 4
Мамандар адам 4 5 5
Инженерлі- адам 4 5 5
техникалық
жұмысшылар
Көмекші адам 2 2 3
қызметкерлер
Кесте бойынша жұмыс күші қозғалысына талдау жасайық. 2002 жылы
жыл басындағы жұмыс істейтіндер саны 25 адам болған, 4 жұмыскер
қабылданып, 11 жұмыскер босатылды. Сонымен жыл аяғында жұмыс
істейтіндер саны 18 адамға тең болған. 2003 жылы жыл аяғында
істейтіндер саны 30 адамға тең болған. Себебі жұмысқа 13 адам
қабылданды, және біреуі босатылды. 2004 жылы жұмысқа 11 адам
қабылданған.
Қабылдау бойынша айналым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz