Күзендердің систематикасы

1. Күзендерге жалпы сипаттама
2. Ақ күзен сипаттамасы
3. Су күзен жалпы сипаттамасы
4. Сасық күзенсипаттамасы
5. Еуропа қара күзені
6. Шұбар күзен сипаттамысы, ерекшелігі

Күзендер (лат. Mustela) – сусар тұқымдасының бір туысы. Қазақстанда орманды далалар мен шөлейт аймақтарды, әсіресе, жусанды және астық тұқымдас өсімдіктер өскен жерлерді мекендейтін 7 түрі: сарғыш күзен, аққалақ, ақкіс, сары күзен, еуропа қара күзені, сасықкүзен, су күзені бар. Бұлар көбінесе сарышұнақтардың, қосаяқтардың, аламандардың індерін пайдаланады. Өздері ін қазбайды. Тұрқы 13 – 53 см, салм. 0,1 – 2,2 кг. Денесі ұзынша келген. Жүні үлпілдек, жұмсақ, түсі алуан түрлі. Қорегін іңірде, түнде аулайды. Ақпанда ұйығып, мамыр айында 8 – 12-ден (кейде 19 – 20-дан) балалайды. К-дердің ішінде ең ірісі – дала К-і (M. eversmannі), оның тұрқы 29 – 52 см. Бұлар өздеріне қауіп төнгенде аналық безінен жағымсыз иіс шығарады, сондықтан оларды сасық К. деп те атайды. К. – терісі бағалы, кәсіптік маңызы бар аң. Сондай-ақ олар зиянкес кемірушілерді жеп пайда келтіреді.
Ақ күзен
Ақ күзен (Миstеlа егтіпеа) және ақкіс (М. піvаlіs) —Ақкіс (лат. Mustela erminea) – сусар тұқымдасына жататын жыртқыш аң. Қазақстанның солтүстіктегі орманды-далалы аймақтарында, оңтүстік және оңтүстік-шығыстағы тауларында кездеседі. Қоныс таңдамайды. Ол өзен-көл бойында, бұталы ағаш арасында, сай-салаларда, тау бөктерлерінде жиі ұшырайды. Дене тұрқы 16 – 30 см, құйрығының ұзындығы 6 – 12 см, салм. 120 – 370 г. Жазда арқасы мен бүйірі қоңыр, бауыры ақ түсті болса, қыста денесінің жүні аппақ келеді. Өзіне ұқсас ақ қалақтан айырмашылығы – құйрығының ұшы қара болады. А. негізінен тоқалтістермен, су тышқандарымен, бақа, кесіртке, балық, ондатрлармен және сондай-ақ ұсақжәндіктермен қоректенеді. Азығын аулауға көбіне түнде шығады. Ақпан – мамырда ұйығып, 9 айдан соң 8 – 9-дан күшіктейді. А. жылына екі рет – көктем мен күзде түлейді. Терісі бағалы болғандықтан ауланады. Зияндыкеміргіштермен қоректенгендіктен ауыл және орман шаруашылығына да едәуір пайдасын тигізеді.
Бізде көп жерлерде тараған. Олар жерден ін қазып, ұя салады. Ақ күзен және ақкістер зиянды кемірушілерді қырып, пайдасын тигізеді. Бұлардың тeрісі өте құнды, әсіресе ақ күзеннің терісі өте бағалы.

1. Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005
2. Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006.
3. Гептнер и др., 1967; 2.Бекенов, 1982; 3. Слудский, 1953; 4. Ротшильд и др., 1967; 5. Бурделов, Бондарь, 1986.
4. © Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылыми академиясының зоология және аңдар генофонды институты, 1996.
5. Жалпы териология; Алматы 2010; Б.Есжанов, О.Беркінбай, Қ.Нұрғазы
6. Қазақстан құстары мен аңдарының биологиясы; Алматы 2010;Б.Есжанов, О.Беркінбай, Б.Ташенов, Г.Құлманова