Экологиялық қуыстар туралы түсінік, потенциалдық және жүзеге асырылған экологиялық қуыстар жайлы

1. Кіріспе
• Экологиялық қуыстар туралы түсінік, потенциалдық және жүзеге асырылған экологиялық қуыстар.
2. Негізгі бөлім
• Шаруашылық маңызы бар түрлердің санын реттеу.
• Экожүйелердің біртұтастығы және орнықтылығы.
• Экологиялық сукцессия, бастапқы және қайталанған сукцессиялар
• Табиғи сукцессиялар барысында және антропогендік әсерлердің нәтижесінде қауымдастықтың түр әралуандылығының өзгеруі.
3. Пайдаланған әдебиеттер

Экологиялық қуыс - бұл табиғатта түрдің тіршілік етуіне ықпал ететін барлық орта факторларының жиынтығы. «Экологиялық қуыс» ұғымын ғылымға зоолог Дж. Гринелл биоценоздағы түрдің рөлін анықтау үшін енгізді. Ю. Одумның айтуы бойынша «экологиялық қуыс» ұғымы организмнің экожүйедегі атқаратын рөліне жатады, яғни тіршілік ету ортасы түрдің «мекенжайы», ал қуыс – түрдің «мамандығы». Мысалы, өсімдікқоректі антилопа мен кенгуру әртүрлі жерде тіршілік еткенмен, бір экологиялық қуысты иеленеді. Керісінше, орман тиіні мен бұғысы да өсімдікқоректі болғанымен, әртүрлә экологиялық қуысты иеленеді. Қорек түрлері әртүрлә болуына байланысты экологиялық қуыс жануарлар арасында жақсы байқалады.
Африка саваннасында жайылып жүрген тұяқты жануарлар жайылымның шөптерімен әртүрлі қоректенеді: зебралар негізінен өсімдіктердің бас жақтарымен, антилопа гну зебралардан қалған өсімдіктердің тек кейбір түрлерімен, газель аласа өсімдіктермен, ал топи антилопалары басқа жануарлардан қалған, қураған биік шөптермен қоректенеді.
Гаузе принципі бойынша екі түр кішкентай бір кеңістікте бірге тіршілік ете алмайды. Өйткені екі түрдің де санының өсуіне кеңістіктегі ресурстардың қоры жетіспейді. Яғни, экологиялық қажеттіліктері ұқсас түрлер бірдей экологиялық қуысты иелене алмайды. Өмір сүру үшін біреуі міндетті түрде экологиялық қуысын өзгерту керек (қорек түрін, тіршілік ету түрін).

1. «Экология және тұрақты даму» М.С. Тонкопий, Г.С. Сатбаева Алматы-2011
2. «Жалпы экология» А. Т. Қуатбаев Алматы-2012
3. «Экология» А. Жақбасова, Г.Саинова Алматы-2003
4. «Экология» Г. С. Оспанова, Г. Т. Бозшатаева Алматы-2002

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ
Тақырыбы: Экологиялық қуыстар туралы түсінік, потенциалдық және жүзеге асырылған экологиялық қуыстар. Шаруашылық маңызы бар түрлердің санын реттеу. Экожүйелердің біртұтастығы және орнықтылығы. Экологиялық сукцессия, бастапқы және қайталанған сукцессиялар. Табиғи сукцессиялар барысында және антропогендік әсерлердің нәтижесінде қауымдастықтың түр әралуандылығының өзгеруі.

Орындаған: Кабирова А.Ф.
Топ: ХН-501
Тексерген:Жексенаева А.Б.

Семей 2015 ж
Жоспар
1. Кіріспе
* Экологиялық қуыстар туралы түсінік, потенциалдық және жүзеге асырылған экологиялық қуыстар.
2. Негізгі бөлім
* Шаруашылық маңызы бар түрлердің санын реттеу.
* Экожүйелердің біртұтастығы және орнықтылығы.
* Экологиялық сукцессия, бастапқы және қайталанған сукцессиялар
* Табиғи сукцессиялар барысында және антропогендік әсерлердің нәтижесінде қауымдастықтың түр әралуандылығының өзгеруі.
3. Пайдаланған әдебиеттер

I. Экологиялық қуыстар туралы түсінік, потенциалдық және жүзеге асырылған экологиялық қуыстар
Экологиялық қуыс - бұл табиғатта түрдің тіршілік етуіне ықпал ететін барлық орта факторларының жиынтығы. Экологиялық қуыс ұғымын ғылымға зоолог Дж. Гринелл биоценоздағы түрдің рөлін анықтау үшін енгізді. Ю. Одумның айтуы бойынша экологиялық қуыс ұғымы организмнің экожүйедегі атқаратын рөліне жатады, яғни тіршілік ету ортасы түрдің мекенжайы, ал қуыс - түрдің мамандығы. Мысалы, өсімдікқоректі антилопа мен кенгуру әртүрлі жерде тіршілік еткенмен, бір экологиялық қуысты иеленеді. Керісінше, орман тиіні мен бұғысы да өсімдікқоректі болғанымен, әртүрлә экологиялық қуысты иеленеді. Қорек түрлері әртүрлә болуына байланысты экологиялық қуыс жануарлар арасында жақсы байқалады.
Африка саваннасында жайылып жүрген тұяқты жануарлар жайылымның шөптерімен әртүрлі қоректенеді: зебралар негізінен өсімдіктердің бас жақтарымен, антилопа гну зебралардан қалған өсімдіктердің тек кейбір түрлерімен, газель аласа өсімдіктермен, ал топи антилопалары басқа жануарлардан қалған, қураған биік шөптермен қоректенеді.
Гаузе принципі бойынша екі түр кішкентай бір кеңістікте бірге тіршілік ете алмайды. Өйткені екі түрдің де санының өсуіне кеңістіктегі ресурстардың қоры жетіспейді. Яғни, экологиялық қажеттіліктері ұқсас түрлер бірдей экологиялық қуысты иелене алмайды. Өмір сүру үшін біреуі міндетті түрде экологиялық қуысын өзгерту керек (қорек түрін, тіршілік ету түрін).
Өсімдіктердің қоректенуі автотрофты болғанына және ортаның бердей қорларын пайдалануына қарамастан, олардың да қуыстарға жіктелуі айқын байқалады. Жарық сүйгіш, көлеңке сүйгіш өсімдіктер, тамыр жүйелерінің әртүрлі тереңдікте болуы, қажетті ылғал мөлшері және олар әртүрлі кезеңдерге гүлдеп, жеміс береді, тозаңдатқыштары да әртүрлі болады.
Әрбір жеке организмнің тек өзіне ғана тән қолайлы тіршілік ететін қуысы болады. Олар көбінесе биоценоздың құрылымына байланысты өзінің атқаратын ерекше қызметін сипатталады. Мәселен, шөптесін өсімдіктер мен орман ағаштары Австралияда немесе Еуропада болсын, олардың экологиялық қуысы мен атқаратын қызметі ұқсас болып келеді. Экологиялық қуыстың тұрақты болуы көбінесе қоректік бәсекелестікке де тікелей байланысты. Ал бір систематикалық түрге жататын туыс түрлерін тіптен қоректік тұрғыда өте тиімді жіктелген. Мәселен, суда кездесетін ескекаяқты су қандалалаларының екі түрі бір жерде тіршілік ете береді. Себебі бірі жыртқыш болса, екіншісі қалықтармен қоректенеді. Мұндай жағдайда организмдердің экологиялық орны тұрақты келеді.
Сол сияқты ормандағы ағаш тектес немесе шөптесін өсімдіктер ярустылыққа байланысты реттеліп орналасқан. Ормандардағы ярустылық - әртүрлі организмдердің экологиялық қуыстарға бөлінуінің жақсы мысалы бола алады.
Әр түрге жататын организмдердің екі экологоиялық қуысы болуы мүмкін: фундаментальды (потенциалдық) және іске асырылған. Фундаментальды қуыс - түрдің тіршілік ете алатын жағдайлары, ал іске асырылған - түрдің сол қауымдастықтағы кездесуі. Іске асырылған қуыс фундаментальды қуыстың бір бөлігін құрайды.
Егер организмдер бір трофикалық деңгейде орналасса, олардың арасында қорек үшін түраралық бәсекелестік жиі болып тұрады. Уақыт өте келе идиоадаптацияның (грекше idios - өзіндік, ерекше және адаптация) жүйелі кезектесуі нәтижесінде бір трофикалық деңгейдегі әрбір түр өзінің экологиялық қуысын тауып, бәсекелестік азаюы мүмкін

II. Шаруашылық маңызы бар түрлердің санын реттеу, жануарлар дүниесін қорғау заңдылығы.
Жануарлардың белгілі бір тобын қорғау ертеден қолға алынып келеді. Қазақстан конституциясына сәйкес жануарлар дүниесі мемлекеттік меншікке жатады -- бүкіл халықтың игілігі.
Жануарларды қорғау және тиімді пайдалану жөнінде заңдылықтары бірқатар қаулы қарарлармен анықталады. Солардың ішіндегі ең негізгілері: Жануарлар дүниесін қорғау мен пайдалану туралы, 1981 ж Қазақстан республикасының заңы, республикалардың табиғатты қорғау туралы заңдары, аң аулау және аңшылық шаруашылық туралы республикалық ережелері, балық қорғау және еліміздің суларындағы балық шаруашылығын реттеу туралы ережелері, аң аулаудың және балық аулаудың жергілікті ережелері.
Жануарлар дүниесін қорғау мен пайдалану туралы заңның бірнеше бөлімдері бар. Олар: жануарлар дүниесін пайдалану; жануарлар дүниесін қорғау; жануарлардың мемлекеттік есебі және жануарлар дүннесінің мемлекеттік қоры; жануарлар дүниесін қорғау мен пайдалануға бақылау; жануарлар дүниесін қорғау мен пайдалану туралы заңдарды бұзғаны үшін жауапкершілік; халықаралық шарттар.
Табиғатты қорғау туралы заңдар объектілерді және оларды қорғаудың негізгі жолдарын анықтайды. Мысалы, Қазақстанның Табиғатты қорғау туралы заңы аңшылық шаруашылықтың қоры -- жануарлардың санын реттеп отыруды және оларды қорғауды, балық шаруашылығын басқа да кәсіпшілік маңызы бар аңдар мен құстарды қолға үйрету және клеткада аңдарды өсіру мақсатында үй жануарларының жаңа тұқымдарын шығаруда тұз жануарларының түрлерінің қажет екендігін тағайындайды (белгіленеді).
Сирек және құрып бара жатқан жануарлардың түрлері атып жоюдан сақтау үшін қорғауға жатады. Егер жануарлар ауыл шаруашылығына зиянын тигізбесе немесе халықтың денсаулығына әсерін тигізбесе, онда олардың кәсіптік маңызы болмаса да қорғауға алынған. Осы заңда қорғау жолдары да көрсетілген: кәсіптік маңызы бар жануарларды аулау ережелерін сақтау, кәсіптік маңызы бар жануарлардың қорын пайдалану
үшін олардың тіршілік ортасы мен санын көбейту жағдайын жақсарту, санын реттеу көрсетілген. Жергілікті жерге аңдардың жаңа түрін әкеліп жібергенде, сол жерден жануарға зияны тимейтіндей жағдайлар көрсетілген. Заңының ережелері негізінен кәсіптік маңызы бар балықтарға, аңдарға және құстарға қатысы бар. 1991 жылғы 18 маусымда Қазақстанда айналадағы табиғи ортаны қорғау туралы заң қабылданды. Онда да жануарлар дүниесін қорғау жайында бөлімдер бар.
Аңдардың барлығын дерлік аулауды арнайы рұқсат (лицензия) қағазының негізінде ұйымдасқан аңшылық шаруашылықтары жүргізеді. Әуесқойлық және кәсіптік жолмен қандай жануарлардың қай мезгілде және қалай ауланатындығы көрсетілген. Сонымен қатар кай аңды қанша мөлшерде аулауға болатындығы жөнінде де шек койылады.
Көрсетілген заң ережелеріне сәйкес түз жануарлары мемлекеттік меншікке жатады, соған сәйкес оларға деген көзқарас үнемді, тиімді пайдаланылуы қажет. Саны сиреп бара жатқан аңдар мен құстарды, сол сияқты кәсіптік маңызы жоқ пайдалы жануарларды аулауға тыйым салынған.
Кімде-кім аулау ережесін бұзатын болса, ондай адамды браконьерлер деп, оларға қарсы күрес жүргізеді, тіпті оларды саптап, дүние мүлкін мемлекет есебіне алады.

III. Экожүйелердің біртұтастығы және орнықтылығы
Табиғатта абсолютті түрде ұқсас даралар, популяциялар, түрлер мен экожүйелер болмайды. Тіпті бір жұмыртқадан дамыған егіздердің өзі бір - бірінен ерекшеленеді.
Қазіргі уақытта тіршіліктің алуантүрлілігінің кедейленуі адамзаттың іс - әрекеті нәтижесінде үлкен жылдамдықпен жүріп отыр. Орасан зор территорияларды таза тұқымды, тұқым қуалау қасиеттері біртекті аздаған мәдени өсімдіктер алып жатыр. Табиғи экожүйелер бұзылып, мәдени ландшафтпен ауыстырылуда, практикалық жағынан да биологиялық алуантүрліліктің биологиялық маңызын түсіндірудің маңызы зор.
Түрлік алуантүрліліктің жоғары болуы осы күрделі жүйелердің төмендегі қасиеттерін қамтамасыз етеді.
1. Бөліктерінің өзара бірі - бірін толықтыруы. Бірлестіктерде қоршаған орта ресурстарын пайдалануда бір - бірін толықтыратын түрлер бірігіп тіршілік етеді. Мысалы, жалпақ жапырақты орманда бірінші белдеудің өсімдіктері жарық ағынының 70 - 80%-ын сіңіріп алады. Екінші белдеуде толық жарықтың 10-20%-ы жеткілікті болатын ағаштар мен бұталар өседі, ал шөптесін өсімдіктер мен мүктер жарық ағынының бар болғаны 1-2% үлесінің өзінде фотосинтез жүргізуге қабілетті. Бір - бірін толықтыра отырып, өсімдіктер күн энергиясын толық пайдаланады.
Түрлердің өзара бір - бірін толықтыруы, яғни органикалық затты жасаушылар мен ыдыратушылар, биологиялық зат алмасудың негізінде жатыр.
2. Түрлердің бір - бірін ауыстыруы. Биоценоздың кез келген түрін басқа экологиялық талаптары мен функциялары ұқсас түрлермен алмастыруға болады. Мысалы, қылқан жапырақты ормандағы шыршаның және самырсынның әр түрлі шалғындықтағы тозаңдандырушы - бунақденелілер.
3. Реттеушілік қасиеті. Өздігінен реттелуге қабілеттілік - күрделі жүйелердің өмір сүруінің негізгі шарты. Өздігінен реттелу кері байланыстар негізінде пайда болады. Бұл принцип биоценоздардағы популяция ішілік және түраралық өзара қарым - қатынастардан көрінеді. Жемтіктерінің санының артуы жыртқыштар мен паразиттердің санының артуына алып келеді.
4. Функцияларды қамтамасыз етудің сенімділігі. Биоценоздың экожүйедегі негізгі қызметі - органикалық затты жасау, оны ыдырату және түрлердің санын реттеу болып табылады. Бұл функцияны көптеген бір - бірін сақтандырушы түрлер қамтамасыз етеді. Мысалы, бунақденелілердің санын көптеген әр түрлі тамақпен қоректенетін жыртқыштар, одан артып кеткенде - арнайы паразиттер, өте жоғары болғанда - инфекциялық ауруларды туғызушылар немесе бәсекелестік қатынастар мен популяция ішілік өзара әсерлердің күшеюі реттеп отырады.
Биологиялық алуантүрлілік - Жердегі тіршіліктің тұрақтылығының басты шарты.
Осы алуантүрлілікке байланысты Жердегі тіршілік миллиардтаған жылдар бойы сақталып келеді.
Геологиялық тарихтың қиын кезеңдерінде көптеген түрлер жойылып, алуан түрлілік төмендеген. Жаңа түрлер пайда болды және олар энергия айналымындағы жойылған түрлердің орнын басып отырды. Сондықтан табиғи және антропогенді жүйелердің тұрақтылығына нұқсан келтіретін биологиялық алуантүрліліктің төмендеуіне жол бермеу керек.
Биоценоздардағы организмдер тобының тәулік, жылдық, маусымдық белсенділігі біркелкі емес. Кейбір организмдер түнде активті келсе, кейбіреулері керісінше болып келеді. Сондықтан биоценоз құрамындағы түрлер сан және сапа жағынан да үнемі ауытқып отырады. Бұл жағдайда негізінен жер шарының климаттық белдеулері мен табиғат аймақтарына да көп байланысты.
Автогенді өзгерістерді экожүйенің дамуы немесе экологиялық сукцессия деп атайды. Экологиялық сукцессияға анықтама берген кезде мынандай 3 жағдай ескерілуі тиіс:
1) Сукцессия қауымдастықтың, яғни экожүйенің биотикалық компонентінің ықпалымен жүреді. Өз кезегінде қауымдастық сукцессияның сипаты мен жылдамдығын анықтап, даму шектерін межелейтін физикалық ортаның өзгерістерін туындатады.
2) Сукцессия дегеніміз қауымдастықтың түрлік құрамының және оның ішінде өтіп жатқан процестердің өзгеруіне байланысты жүретін экожүйенің реттелген дамуы. Сукцессия белгілі бір бағытта жүреді, демек оны болжауға болады.
3) Сукцессияның шарықтау шегі (кульминациясы)-энергия ағымы бірлігіне шыққанда максималды саны келетін биомасса түр аралық әсерлесулердің тепе-тең күйдегі экожүйенің қалыптасуы болып табылады.
Өзгерістердің жүру жылдамдығы мен тепе-тең күйге жету үшін қажет уақыт әртүрлі экожүйелер және экожүйенің жекелеген белгілері үшін әртүрлі болады. Жалпы биомассаның өзгеру қисық сызығының пішіні әдетте дөңес болса, жалпы бастапқы өнімнің өзгеруі қисық сызығы ойық болады. Орман экожүйесіндегі бастапқы таза өнім қауымдастықтың дамуын алғашқы кезеңдерінде өскенімен, соңғы кезеңдерде кемиді.
IV. Экологиялық сукцессия, бастапқы және қайталанған сукцессиялар
Қауымдастық құрлымы біртіндеп, белгілі бір уақыт ішінде құрылады. Егер тіршілік топырақта емес тау жыныстарында пайда болса, онда алдымен онда қыналар немесе пионерлік қауымдастық түзетін балдырлар қоныстануы мүмкін. Эрозия немесе тірі организмдер әсерінен мүктер, шөптесін өсімдіктер, сосын бұталар мен ағаштар өсетін топырқ қабаты түзіледі. Тағы бір мысал, ашық су айдындарының батпаққа айналуынан көл орнында алдымен батпақ, сосын қиякөлеңді шалғындық немесе орман түзілуі мүмкін.
Белгілі бір уақыт ішінде қауымдастықтар түзіліп және өзгеріске ұшырап тұрады. Олардың түрлік құрамы, әртүрлі топтағы организмдердің молдығы, трофикалық құрлымы, өнімділігі және басқа да көрсткіштері өзгеріп отырады. Бір биоценоздың екінші биоценозбен жүйелі түрде ауысуын экологиялық сукцессия (латынша-ауысу) деп атайды. Жалпы биоценоздардың бірін-бірі ауыстыру тізбегін сукцессиялық қатар немесе серия дейді. Сукцессияға мысал ретінде кішігірім көлдің батпаққаа, одан орманға айналуын келтіруге болады.
Экологиялық сукцессия ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.