Төлем жүйесінің теориялық аспектілері

Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек” деп атап көрсеттi. Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр. Ол үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және соны жүзеге асыру үшiн экономикалық жүйелердiң тиiмдi қызмет етуi болып табылады. Осы тиiмдi экономикалық дамуды қамтамасыз ететiн басты экономикалық жүйелердiң бiрi банк жүйесi болып табылады.
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторы Қазақстан Республикасындағы акша-несие және валюта саясаты, сыртқы карыз, төлем балансының параметрлерін, банк жүйесінің жағдайын шұғыл түрде талдау, жоспарлау және бақылау, сондай-ақ акша ағымын талдауға мүмкіндік беретін көрсеткіштер жүйесін калыптастыруға арналған.«Банк» деген ұғым италиян сөзі «bank» - орындық, «айырбас орны» деген ұғымды білдіреді. Тарихта банктің ең алғашқы қызметтері тұқым сату барысында ақшаны несиеге беру қызметтері жаңа эраға дейінгі ғасырларда орын алған болатын.
Банктер нарықтық экономикада басты қаржылық делдалдар болып табылады. Өз қызметiнiң үрдiсiнде, олар ақша нарығында тауар болатын, жаңа талаптар мен мiндеттемелердi жасады. Клиенттердiң салымдарын қабылдау арқылы банк депозит деген жаңа мiндеттеме жасаса, ал қарызды беру арқылы қарыз алушыға жаңа талап қояды. Осы жаңа мiндеттемелер мен талаптарды жасау үрдiсi қаржылық делдалдықтың негiзiн құрайды. Несие берушi қарыз алушыға және соған қатысты қаржылық институттар қызметiнiң қозғалысы орын ауыстыруы, қаржылық ресурстардың құйылуы қаржылық делдалдық деп аталады.
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика болса, ал экономиканың негiзi қаржы және банк жүйесi болғандықтан, қазiргi елiмiздегi банк жүйесiнiң құрылымын, оның экономикадағы негiзгi қызметтерi мен тиiмдiлiгiн талдап, ұлттық экономикамыз дамуына қосар үлесiн анықтау болып отыр.
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткенiндей экономикада нарықтық қатынастар өз-өзiн реттей алмайды. Оған белгiлi бiр деңгейде мемлекет әр түрлi саясаттар жүргiзу арқылы араласып, реттеп отырады. Мұндай экономиканы реттеу саясаттарына ақша-несие және бюджеттi-салық саясаты, валюталық саясаттар жатады. Бұл қаржы нарығының саясаттарын мемлекет тарапынан банк жүйесi атқарып отырады.
Елiмiздiң өз егемендiгiн алғаннан берi нарықтық қатынастар күннен-күнге дамып келедi. Бiрақ экономикада қанша нарықтық қатынастар орнағанымен , оның өзiн-өзi басқаруы мүмкiн емес. Оған белгiлi бiр дәрежеде мемлекет өзiнiң саясаттары арқылы әсер етiп отыруы керек. Мұндай саясаттарға мемлекеттiң ақша – несие саясаты және қаржы (бюджеттiк) саясат жатады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1 Қазақстан Республикасының «Банктер және банктік қызмет туралы» заңы 31.08.1995ж.
2 «Банки и банковские организации в РК»: Основные зконодательные акты. – Алматы, 2001г.
3 Батрракова Л.В. Экономический анализ деятельности коммерческого банка: - Москва, 2007 г.
4 Лаврушин О.И. Основы банковского менеджмента: - Москва, 2008г.
5 Лаврушин О.И. Банковское дело: - Москва, 2009 г.
6 Питер С.Роуз. Банковский менеджмент: - Москва, 1995г
7 Сейткалимов А.Г. Управление банковской ликвидностью и методы ее анализа: - Алматы, 1998г.
8 Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент: - Москва, 1998г
9 Шеремет А.Д.,Щербакова Г.Н. Финансовый анализ в коммерческом банке: - Москва, 2000
10 Управление коммерческим банком в условиях переходной экономики // Финансы и кредит, 2010г. №76 с51-59
11 Арсланбеков – Федоров А.А. Операционно-стоимостной анализ в коммерческом банке // Банки Казахстана 2009 г №6. с.42-45
12 Сейтқасымов Ақша, несие және банктер 2006ж
13 Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер және валюталық қатынастар
14 Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

1.Төлем жүйесінің теориялық аспектілері
1.1Төлем жүйесінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5 1.2 Төлем жүйесінің
операциялары мен қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Шет ел мемлекетінің төлем жүйесінің тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... .10

2. Қазақстан Республикасындағы төлем жүйесін талдау
2.1 Қазақстан Республикасындағы төлем жүйесінің құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2Қазақстан Республикасындағы төлем жүйесінің құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.3Банкаралық ақша жүйесінде жүргізілген операцияларды талдау ... ... ... ...21 3.
Қазақстан Республикасындағы төлем жүйесінің дамуындағы проблемалар мен
жетілдіру жолдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 24 Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29 Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31

Кіріспе

Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл
мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық
бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап
көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына
қосылуы керек” деп атап көрсеттi. Сондықтанда болар бүгiнгi күнi
экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең
түрде талқылауға түсiп отыр. Ол үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және
соны жүзеге асыру үшiн экономикалық жүйелердiң тиiмдi қызмет етуi болып
табылады. Осы тиiмдi экономикалық дамуды қамтамасыз ететiн басты
экономикалық жүйелердiң бiрi банк жүйесi болып табылады.
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторы Қазақстан
Республикасындағы акша-несие және валюта саясаты, сыртқы карыз, төлем
балансының параметрлерін, банк жүйесінің жағдайын шұғыл түрде талдау,
жоспарлау және бақылау, сондай-ақ акша ағымын талдауға мүмкіндік беретін
көрсеткіштер жүйесін калыптастыруға арналған.Банк деген ұғым италиян сөзі
bank - орындық, айырбас орны деген ұғымды білдіреді. Тарихта банктің ең
алғашқы қызметтері тұқым сату барысында ақшаны несиеге беру қызметтері жаңа
эраға дейінгі ғасырларда орын алған болатын.
Банктер нарықтық экономикада басты қаржылық делдалдар болып табылады.
Өз қызметiнiң үрдiсiнде, олар ақша нарығында тауар болатын, жаңа
талаптар мен мiндеттемелердi жасады. Клиенттердiң салымдарын қабылдау
арқылы банк депозит деген жаңа мiндеттеме жасаса, ал қарызды беру арқылы
қарыз алушыға жаңа талап қояды. Осы жаңа мiндеттемелер мен талаптарды
жасау үрдiсi қаржылық делдалдықтың негiзiн құрайды. Несие берушi қарыз
алушыға және соған қатысты қаржылық институттар қызметiнiң қозғалысы орын
ауыстыруы, қаржылық ресурстардың құйылуы қаржылық делдалдық деп аталады.
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика
болса, ал экономиканың негiзi қаржы және банк жүйесi болғандықтан, қазiргi
елiмiздегi банк жүйесiнiң құрылымын, оның экономикадағы негiзгi қызметтерi
мен тиiмдiлiгiн талдап, ұлттық экономикамыз дамуына қосар үлесiн анықтау
болып отыр.
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткенiндей экономикада нарықтық қатынастар өз-
өзiн реттей алмайды. Оған белгiлi бiр деңгейде мемлекет әр түрлi саясаттар
жүргiзу арқылы араласып, реттеп отырады. Мұндай экономиканы реттеу
саясаттарына ақша-несие және бюджеттi-салық саясаты, валюталық саясаттар
жатады. Бұл қаржы нарығының саясаттарын мемлекет тарапынан банк жүйесi
атқарып отырады.
Елiмiздiң өз егемендiгiн алғаннан берi нарықтық қатынастар күннен-
күнге дамып келедi. Бiрақ экономикада қанша нарықтық қатынастар орнағанымен
, оның өзiн-өзi басқаруы мүмкiн емес. Оған белгiлi бiр дәрежеде мемлекет
өзiнiң саясаттары арқылы әсер етiп отыруы керек. Мұндай саясаттарға
мемлекеттiң ақша – несие саясаты және қаржы (бюджеттiк) саясат жатады.

1.Төлем жүйесінің теориялық аспектілері

1.1Төлем жүйесінің түсінігі

Төлем жүйесі ұғымы нарықтык катынастар жағдайында қолданылатын, яғни
қолма-колсыз есеп айырысу жүйесінің орнына келген жаңа ұғым болып табылады.
Төлем жүйесіне анықтама бергенде оның пайдалану ауқымының кеңдігін
ескерген дұрыс.
Төлем жүйесі бұл:
- акшалай аударымдар мен төлемдерге арналған ережелер, ме-
кемелер және техникалық тетіктер жиынтығы;
- шаруашылық субъектілердің материалдық не қаржылық ре-
сурстарды сатып алу барысындағы кабылдайтын міндеттемелерді
орындауға арналған тетіктер жиынтығы;
- ақшалай қорлардың орын ауысуына не козғалысына себеп
болатын тетіктер жиынтығы;
- орындалуға тиісті міндеттемелер шегінде ақшалай аударымдар мен
төлемдерді жасайтын төлем құралдарының жиынтығы;
- ақшалай аударымдар мен төлемдерді экономикалық және құқыктық жағынан
қамтамасыз ететін бағдарламалардың, байланыс желілерінің және есептеуіш
техникалардың жиынтығы.

Төлем жүйесінің мақсаты тауар мен қызметтерді төлем жүйесі ұғымы нарықтык
катынастар жағдайында қолданылатын, яғни қолма-колсыз есеп айырысу
жүйесінің орнына келген жаңа ұғым болып табылады.
Төлем жүйесіне анықтама бергенде оның пайдалану ауқымының кеңдігін
ескерген дүрыс.
Төлем жүйесі бұл:
- ақшалай аударымдар мен төлемдерге арналған ережелер, ме-
кемелер және техникалық тетіктер жиынтығы;
- шаруашылық субъектілердің материалдық не қаржылық ре-
сурстарды сатып алу барысындағы кабылдайтын міндеттемелерді
орындауға арналған тетіктер жиынтығы;
- акшалай қорлардың орын ауысуына не козғалысына себеп
болатын тетіктер жиынтығы;
- орындалуға тиісті міндеттемелер шегінде ақшалай аударымдар мен
төлемдерді жасайтын төлем құралдарының жиынтығы;
-ақшалай аударымдар мен төлемдерді экономикалық және құқықтық жағынан
қамтамасыз ететін бағдарламалардың, байланыс желілерінің және есептеуіш
техникалардың жиынтығы.
Төлем жүйесінің мақсаты тауар мен қызметтерді жабдықтаушы мен сатып
алушылар арасындағы ақшалай аударымдар мен төлемдерді уақтылы заңға,
ережеге және стандарттарға сай жүзеге асырып, оларды міндеттемелерінің өз
уақытында орындалуын камтамасыз ету.
Төлем жүйесінің құрылымдык элементтеріне мыналар жатады:
* кұқықтық база;
* төлем жүйесінің қатысушылары;
- төлем құралдары;
- акшалай аударымдар мен телемдерді ұйымдастыру тетігі;
- инфрақұрылым және технология.
Кұкықтық база - төлем жүйесіне қатысушылардың құқыктары мен міндеттемелерін
нақты айқындауға мүмкіңдік жасайды. Кұкықтық база ретінде 2000 жылы
қабылданған Акшалай аударымдар мен төлемдер туралы Казақстан
Республикасының Заңын, Мемлекеттік жалпыға бірдей төлемдердің тағайындалу
классификаторын, Бюджеттік классификаторды және Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банктің нормативтік актілерін жатқызуға болады. Мұндағы мемлекеттік
жалпыға бірдей төлемдердің тағайындалу классификаторы төлемдердің
айқындылығын анықтау, төлемдер бойынша көрсеткіштер жүйесін қалыптастыру
және Казақстан Республикасына келетін акша ағымын таңдауға арналған
нормативтік құжат. Осы классификаторға сәйкес және ондағы кодтар бойынша
жасалған төлемдер Қазакстан Республикасы Ұлттық Банкке Қазакстан банкаралық
есеп айырысу орталығы (ҚБЕО) арқылы беріледі.
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторы Қазақстан
Республикасындағы акша-несие және валюта саясаты, сыртқы карыз, төлем
балансының параметрлерін, банк жүйесінің жағдайын шұғыл түрде талдау,
жоспарлау және бақылау, сондай-ақ акша ағымын талдауға мүмкіндік беретін
көрсеткіштер жүйесін калыптастыруға арналған.
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторының құрылымы
төмендегідей:

I II
16-00-ден 800-ге дейін 9

9-00-ден 1300-ге дейін 11
13-00-ден 16-00-ге дейін 22

Клирингке кұжаттарды тәулік бойы қабылданып, ақтык есеп айрысу15-00-ден
16-00 аралығында жасалады.
15-00-де Клирингтің операциялық күні аяқталады және төлем құжатттарын
қабылдау тоқтатылады, тек қана ағымдағы телем күнмен бір-біріне карама-
қарсы жасалатын талаптар жасалып, әр пайдаланушының таза ұстанымы
анықталады.
Ұсақ төлемдер жүйесі Қазақстанңың барлык аумақтарында жұмыс жасайды. Оны
пайдаланушыларға мыналар жатады:
* Казақстан Республикасының Ұлттық Банкі.
* Қазакстан Республикасы Қаржы министрлігінің қазынашылығы.
* Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы.
* Екінші деңгейдегі банктер.
* Облыстық клирингтік палаталар.
* Қазпошта РМК.
Ұсақ төлемдер жүйесінің басты ерекшеліктері мынадай:
- пайдаланушылар қатарында Қазақстаннның барлық
банктерімен катар, жекелеген банктік операцияларды жүзеге асыратын банктік
емес каржы мекемелері (Мемлекеттік зейнетақы
төлеу орталығы, Қазынашылык, банктердің филиалдары) бар;
-тек кана электрондык төлем құжаттарын қабылдайды.
- бір төлемнің сомасы 3 000 000 теңгеден аспауына шек койылады;
- пайдаланушыларға алдағы күндермен (Т+3) валюталау күнін коя отырып,
телемдерді жіберуге мүмкіндік беріледі, яғни сол күнге дейін олар
сақталады да күні жеткенде өндеуге кабылданады;
- пайдаланушылардың төлем жүйесіне кіруде бірнеше терминалдарды
пайдалану мүмкіндіктерінің болуы, бірак та олардың біреуі ғана негізгі
болып саналады;
- БААЖ-не қарағанда көрсетілетін қызметтердің бағасынын төмен болуы.
Екінші деңгейдегі банктердің филиалдары төлем құжаттарын бұл жүйеге бас
банктері аркылы немесе өздері тікелей бере алады. Ұсақ төлемдер жүйесі есеп
айырысу жасалғаннан кейін құжаттардың еткендігі туралы ақпараттарды бас
банкі аркылы филиалдарға жеткізіп отырады. Бұл жүйемен байланыс немесе
оған қатысу міндетті түрде БААЖ-гі шотының болуына байланысты калыптасады.

2.3 Банкаралық ақша жүйесінде жүргізілген операциларды талдау

Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы (ҚБЕО) - төлем жүйесін
пайдаланушылардың төлем құжаттарының негізінде олардың шоттарына акша
каражаттарының уақтылы түсуін, сондай-ақ оларды өзара толық ақпараттармен
қамтамасыз ететін мекеме.
Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы қазіргі заманға сай кұрал-
жабдықтармен жабдықталып, төлем тапсырмаларымен есеп айрысуларды қамтамасыз
ететін электронды бағдарламалар қондырылды. Ондай бағдарламаларға Кубаж-1
және Кубаж-2 жатты. Кубаж-1 бұл Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
автоматтандырылған жүйесін, ал Кубаж-2 Кубаж-1 бағдарламасының
жетілдірілген нысанын сипаттайды.
2010 жылы Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы базасында Ірі
төлемдер жүйесі ұйымдастырылып, ол жүйе жалпы төлемдерді нақты режимде
жүзеге асырып, электрондық төлемдерді өндеуді жүзеге асырды.
Төлем жүйесін жетілдірудің келесі бір шаралары ретінде Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің филиалдарынан екінші деңгейдегі банктің
корршоттарын Қазақстан Республикасы Ұлттык Банктін орталық аппаратына
кешірді. Корршоттарды орталықтандыру Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкіне
жедел түрде есеп айырысу банкінің қызметін атқаруға, сондай-ақ банктік және
төлем жүйесіне жасалатын бақылау қызметінің тиімділігін арттыруға мүмкіндік
берді.
Ұсақ төлемдер нарығын дамыту жөне осы салада кызмет көрсету сапасын арттыру
мақсатында 2009 жылдың 1 тамызынан бастап, Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің облыстык филиалдарындағы клирингтік палаталар жабылды.
Қазіргі кезде бұл клирингтік палаталар Қазақстан банкаралық есеп айырысу
орталығы қызметін жүзеге асырады.
Қазіргі уақыттағы Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығының (ҚБЕО)
клирингтік палатасындағы есеп айырысуды жүргізеді.
2010 жылдың соңына қарай ірі төлемдер жүйесі банкаралық ақшалай
аударымдар жүйесіне түрлендіріліп, оған қатысушылардың шотындағы қаражат
шегінде нақты уақыт режимінде есеп айырысу жүзеге асырыла бастады.
2009 жылы БААЖ арқылы еткен төлемдер саны 28,1% 7,9 млн. транзакцияға
дейін, төлемдер сомасы - 72,7% 50,3 трлн. теңгеге дейін өсті.
2009 жылы БААЖ арқылы негізінен Қазақстан резиденттерінің бағалы
қағаздарымен (БААЖ-дағы төлемдердің жалпы көлемінен 37,8%), банктердің және
олардың клиенттерінің банкаралық депозиттерімен және меншікті қаражатының
аударымдарымен (23,1%) операциялары және шетел валютасымен және қымбат
металдармен операциялар (11,4%) бойынша төлемдер өткізілді.
Осыған байланысты БААЖ-дағы төлемдер көлемінің байқалған көбеюі негізінен
Қазақстан резиденттерінің бағалы қағаздарымен (86,0%), банктердің және
олардың клиенттерінің банкаралық депозиттерімен және меншікті қаражатының
аударымдарымен (2,2 есе) операциялары, сондай-ақ шетел валютасымен және
қымбат металдармен (83,5%) операциялар бойынша телемдер көлемінің өсуіне
себепші болды. Осы төлемдер көлемінің көбею сомасы БААЖ-дағы төлемдер
көлемінің жалпы есімінен 84,9% болды. Сондай-ак телемдер келемінің
жүйесінде тауарлар және материалдык емес активтердің -33,1%, көрсетілген
қызметтің -19,5% және бюджетке төлемдер және бюджеттен телемдер - 48,0%
ескенін атап еткен жөн.
Елдің жүйелік-менді төлем жүйесі бола отырып, БААЖ іс жүзінде елдегі қолма-
қол жасалмайтын төлемдер көлемінің негізгі ағынын - Талданатын кезендегі
қолма-кол жасалмайтын төлемдердің жалпы көлемінен 97,2% өңдеді, бұл сан
бойынша қолма-қол жасалмайтын тәлемдердің жалпы санының 34,2% болды. Осы
арақатынас БААЖ-нің елдегі неғұрлым ірі және басым төлемдерді ғана
өткізетін фактіні растайды.
Бұл ретте жүйенің талданатын кезендегі жұмысының тиімділігін оң деп
бағалауға болады, себебі жүйедегі ақша ағынының елеулі өсімі (72,7%)
жүйедегі орындалмаған төлем құжаттары көлемінің кыскаруымен (88,6%)
қатаржүрді.
Ұсақ төлем жүйесі бұл төлем жүйесіне қатысушылардың
Екінші деңгейдегі банктер арасыңда корреспонденттік қатынас орнатулар 2000
жылы 25 қарашада Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің № 428 каулысымен
бекітілген Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің арасында
және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асырушы үйымдардың
арасында корреспонденттік катынастар орнату ережесін басшылыққа алады.
Осылайша, әрбір коммерциялық банк белгілі бір кезең аралығында
қалыптасқан өтімділік, қаржылық жағдайына талдау жасап, іс-әрекетінің
нәтижесін жоспарлау арқылы, өтімділікті қалыпты деңгейде ұстап тұруды өз
бетінше қамтамасыз ету керек және алдағы уақытта жарғылық қор, арнайы
құрылған және резервтік қорларды құру, сырттан қаржылар тарту, активтік
несиелік операцияларды жүргізу салаларында ғылыми негізделген экономикалық
саясат ұстағаны жөн.
Банк клиенттері қаржылық талдау негізінде банктің қаржы жағдайының
тұрақтылығын, оның сенімділігін, даму перспективаларын анықтайды. Көптеген
банктар өздеріндегі бар қорды жарияламайды. Себебі бұл ақпарат банктің
коммерциялық құпиясы болып табылады. Банктік менеджменттің күрт өзгеруі,
банкте белгілі бір тауқымет бар екенін көрсетеді. Бұл жүргізілетін
саясаттың келіспеушілігімен байланысты.
Сондықтан да банктің қаржы тұрақтылығын тиімді басқару үшін банктік
менеджмент нықты болуы керек, яғни кәсіпкерлік қабілеті жоғары мамандар,
қажетті ақпараттық базаның жеткіліктілігі, сонымен қатар банк имиджі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.