Ғылыми-таным кезеңдері мен деңгейлері – схема Акселерация және жеке тұлғаның әлеуметтік жетілу мәселесі
1. Ғылыми.таным кезеңдері мен деңгейлері.
2. Акселерация схема.
3. Жеке тұлғаның әлеуметтік жетілу.
4. Пайдаланған әдебиеттер.
2. Акселерация схема.
3. Жеке тұлғаның әлеуметтік жетілу.
4. Пайдаланған әдебиеттер.
1. Ғылыми танымның нәтижелері түсініктерді қалыптастырумен аяқталады. Ғылымның түсініктілігі бір-бірімен тығыз байланысты аксиомалар, теоремалар мен тұжырымдардың қатаң логикалық құрылысымен түсіндіріледі. Түсініктер көп жақты құрылымға біріктірілген. Теория – бұл түсініктің кеңейтілген түрі. Кез келген ғылыми теория – Евклидтің не Н.И.Лобачевскийдің геометриясы, кванттық механика, не қазіргі заманғы космогония - түсініктердің қалыптасуының мысалы бола алады. Түсініктердің қалыптасуы - үздіксіз жүретін күрделі үрдіс. Әрбір ғылым белгілі бір заңдылықтарға бағынатын түсініктер жүйесі болып табылады.
Ғылым кумулятивті үрдіс деп аталатын тек қана фактілердің жай жиынтығы емес. Фактілерді әдетте гипотеза мен теориялар арқылы түсіндіруге тырысады. Олардың ішінде белгілі бір кезеңде парадигмаға айналатын жалпыға ортақ немесе фундаменталды теория болады. Кезінде осындай парадигма ретінде Ньютонның аспан және жер денелерінің қозғалыс теориясы қарастырылды, өйткені, бұл теорияға нақты механикалық процестерді зерттеуші дерлік ғалымдар сүйенді. Дәл осылай, электрлік, магниттік, оптикалық және радиотолқындық процестерді зерттеуші барлық ғалымдар Д.К.Максвелл жасаған электромагниттік теорияның парадигмасына сүйенді.
Ғылыми революцияларды талдау үшін, ғылымға парадигма түсінігін енгізген америкалық ғалым Томас Кун (1922-1996 ж.) олардың ерекшелігін – бұрынғы парадигманың жаңа парадигмаға ауысуы, яғни зерттеліп отырған процестердің жаңа, терең және күрделі түріне ауысуын көрсетіп кеткен. Оның пікірі бойынша ғылымның дамуын екі кезеңге бөлуге болады:
1. қалыпты кезең, бұл кезде ғалымдар парадигманы жеке, арнаулы сипаттағы мәселелерді шешуге пайдаланаған;
2. экстраординарлық кезең - жаңа парадигманы іздеу кезеңі.
Осындай қөзқараста жаңа парадигманың бұрынғы зерттеулермен ешқандай байланысы жоқ бола тұрып, оның өзінің пайда болуы түсініксіз болатыны сөзсіз. Шын мәнінде, парадигмаға қарама-қарсы аномалиялық фактілер мысалдарынан – анализ, бағалау сияқты процестердің ғылымның кәдімгі даму кезеңінде-ақ пайда болып жатқандығын байқауға болады. Сондықтан ғылымның дамуының көрсетілген кезеңдерін бір біріне үзілді – кесілді қарама - қарсы қою негізсіз болып, бұл көзқарас көптеген ғалымдардың тарапынан қарсылыққа кездесті.
Ғылым кумулятивті үрдіс деп аталатын тек қана фактілердің жай жиынтығы емес. Фактілерді әдетте гипотеза мен теориялар арқылы түсіндіруге тырысады. Олардың ішінде белгілі бір кезеңде парадигмаға айналатын жалпыға ортақ немесе фундаменталды теория болады. Кезінде осындай парадигма ретінде Ньютонның аспан және жер денелерінің қозғалыс теориясы қарастырылды, өйткені, бұл теорияға нақты механикалық процестерді зерттеуші дерлік ғалымдар сүйенді. Дәл осылай, электрлік, магниттік, оптикалық және радиотолқындық процестерді зерттеуші барлық ғалымдар Д.К.Максвелл жасаған электромагниттік теорияның парадигмасына сүйенді.
Ғылыми революцияларды талдау үшін, ғылымға парадигма түсінігін енгізген америкалық ғалым Томас Кун (1922-1996 ж.) олардың ерекшелігін – бұрынғы парадигманың жаңа парадигмаға ауысуы, яғни зерттеліп отырған процестердің жаңа, терең және күрделі түріне ауысуын көрсетіп кеткен. Оның пікірі бойынша ғылымның дамуын екі кезеңге бөлуге болады:
1. қалыпты кезең, бұл кезде ғалымдар парадигманы жеке, арнаулы сипаттағы мәселелерді шешуге пайдаланаған;
2. экстраординарлық кезең - жаңа парадигманы іздеу кезеңі.
Осындай қөзқараста жаңа парадигманың бұрынғы зерттеулермен ешқандай байланысы жоқ бола тұрып, оның өзінің пайда болуы түсініксіз болатыны сөзсіз. Шын мәнінде, парадигмаға қарама-қарсы аномалиялық фактілер мысалдарынан – анализ, бағалау сияқты процестердің ғылымның кәдімгі даму кезеңінде-ақ пайда болып жатқандығын байқауға болады. Сондықтан ғылымның дамуының көрсетілген кезеңдерін бір біріне үзілді – кесілді қарама - қарсы қою негізсіз болып, бұл көзқарас көптеген ғалымдардың тарапынан қарсылыққа кездесті.
1. Айтбаева А.Әлеуметтік педагогика негіздері. Оқу құрал.-А.,2011.
2. Әтемова Қ.Т.Әлеуметтік педагогика. Оқулық. –А.,2012
2. Әтемова Қ.Т.Әлеуметтік педагогика. Оқулық. –А.,2012
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
СӨЖ
Тақырыбы: Ғылыми-таным кезеңдері мен деңгейлері – схема Акселерация
және жеке тұлғаның әлеуметтік жетілу мәселесі
Орындаған:Токтарова А.С.
Тексерген: Карипбаева Ш.Т
Семей 2015 ж.
Жоспар:
1. Ғылыми-таным кезеңдері мен деңгейлері.
2. Акселерация схема.
3. Жеке тұлғаның әлеуметтік жетілу.
4. Пайдаланған әдебиеттер.
1. Ғылыми танымның нәтижелері түсініктерді қалыптастырумен аяқталады.
Ғылымның түсініктілігі бір-бірімен тығыз байланысты аксиомалар, теоремалар
мен тұжырымдардың қатаң логикалық құрылысымен түсіндіріледі. Түсініктер көп
жақты құрылымға біріктірілген. Теория – бұл түсініктің кеңейтілген түрі.
Кез келген ғылыми теория – Евклидтің не Н.И.Лобачевскийдің геометриясы,
кванттық механика, не қазіргі заманғы космогония - түсініктердің
қалыптасуының мысалы бола алады. Түсініктердің қалыптасуы - үздіксіз
жүретін күрделі үрдіс. Әрбір ғылым белгілі бір заңдылықтарға бағынатын
түсініктер жүйесі болып табылады.
Ғылым кумулятивті үрдіс деп аталатын тек қана фактілердің жай жиынтығы
емес. Фактілерді әдетте гипотеза мен теориялар арқылы түсіндіруге тырысады.
Олардың ішінде белгілі бір кезеңде парадигмаға айналатын жалпыға ортақ
немесе фундаменталды теория болады. Кезінде осындай парадигма ретінде
Ньютонның аспан және жер денелерінің қозғалыс теориясы қарастырылды,
өйткені, бұл теорияға нақты механикалық процестерді зерттеуші дерлік
ғалымдар сүйенді. Дәл осылай, электрлік, магниттік, оптикалық және
радиотолқындық процестерді зерттеуші барлық ғалымдар Д.К.Максвелл жасаған
электромагниттік теорияның парадигмасына сүйенді.
Ғылыми революцияларды талдау үшін, ғылымға парадигма түсінігін енгізген
америкалық ғалым Томас Кун (1922-1996 ж.) олардың ерекшелігін – бұрынғы
парадигманың жаңа парадигмаға ауысуы, яғни зерттеліп отырған процестердің
жаңа, терең және күрделі түріне ауысуын көрсетіп кеткен. Оның пікірі
бойынша ғылымның дамуын екі кезеңге бөлуге болады:
1. қалыпты кезең, бұл кезде ғалымдар парадигманы жеке, арнаулы сипаттағы
мәселелерді шешуге пайдаланаған;
2. экстраординарлық кезең - жаңа парадигманы іздеу кезеңі.
Осындай қөзқараста жаңа парадигманың бұрынғы зерттеулермен ешқандай
байланысы жоқ бола тұрып, оның өзінің пайда болуы түсініксіз болатыны
сөзсіз. Шын мәнінде, парадигмаға қарама-қарсы аномалиялық фактілер
мысалдарынан – анализ, бағалау сияқты процестердің ғылымның кәдімгі даму
кезеңінде-ақ пайда болып жатқандығын байқауға болады. Сондықтан ғылымның
дамуының көрсетілген кезеңдерін бір біріне үзілді – кесілді қарама - қарсы
қою негізсіз болып, бұл көзқарас көптеген ғалымдардың тарапынан қарсылыққа
кездесті.
Жеке ғылымдардың әдістері, жалпы ғылыми әдістер және оларға сипаттама
Ғылыми танымның әдістері жалпы деңгейлеріне, ғылыми зерттелу үдерісіне,
қолданылу ауқымының кеңдігіне қарай бірнеше топқа бөлінеді. Сондай-ақ олар:
• жеке,
• жалпы ғылыми және
• жалпылама (философиялық) әдістерге бөлінеді.
Жеке әдістер нақты зерттеулердің тар шеңберінде қолданылады және
зерттелетін объектілердің сапалық ерекшеліктерімен тығыз байланыста болады.
Пәндік бағдарына қарай зерттелу
үдерісіне: физикалық, биологиялық, әлеуметтік әдістері қолданылады.
Мысалы, химиядағы валенттілікті таб у, социологиядағы анкета жүргізу
әдістері сияқты. Зерттелетін объекті мен оны зерттеу арасындағы
тәуелділікті ескере отырып, зерттеуші объект пен әдістің сәйкес тілігін
қадағалау керек.
Жалпы ғылыми әдістер ғылыми зерттеулер аясында кең қолданылады.
Ғылыми танымныӊ эмпириялық және теориялық деңгейлері
Ғылыми таным эмпириялық және теориялық деңгейлерге бөлінеді. Жалпы ғылыми
әдістердің кейбірі тек эмпириялық деңгейде (бақылау, эксперимент, өлшеу),
басқалары тек теориялық деңгейде (идеалдау, формалау), тағы бірқатары
эмпириялық және теориялық деңгейде (модельдеу) қолданылады.
Танымның эмпириялық деңгейінің әдістері
Эмпириялық танымның бастау алатын әдісі — бақылау. Ол айналадағы нағыздық
объектілері туралы бірқатар алғашқы ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Бақылау белсенді танымдық үдеріске жатады және нәрсе мен сыртқы дүние
құбылыстарының сезімдік (көбінесе көру) бейнеленуі болып табылады. Бұл
әдісті қолданған кезде танушы адам белгілі бір тану мақсатына сүйенеді.
Әдетте, ойша әрекет бағдарламасын жоспарлайды және алынған айғақтарға,
демек, реалдылық туралы білімдерге сәйкес келетін түсінік береді.
Бақылау үдерісінде зерттеуші салыстыру және өлшеу операцияларын
қолданады. Зерттеуші объектіні белгілі бір белгісі бойынша салыстырады,
сонан кейін оны өлшейді. Өлшеу барысында субъективтілікті мейлінше
азайтады. Ал өлшеу кезінде өлшеу құралдарын қолдану зерттеушіні физикалық
үдерістерді тіркеудің; сезім органдары сияқты сенімсіз құралдарынан бас
тартқызады.
Эмпириялық танымның бұдан да күрделі әдісі тәжірибе болып табылады.
Тәжірибе деп объектінің өзіне сай қасиеттерін айқындау зерттеушінің оған
жасанды жағдайлар жасау жолымен әсер етуін айтамыз. Мұндай жағдайда
зерттеуші алдын ала объектінің белгісіз (жасырын) сипаттарын ашу үшін, оның
өту жағдайларын өзгерте отырып, табиғи үдеріс барысына енеді.
Танымның жалпы логикалық әдістері
Оған: ''анализ'', ''синтез'', ''инд укция'', ''дедукция'' жатады.
1. Анализ дегеніміз — объектіні бірнеше құрамдас бөліктерге бөліп алып,
оларды жеке зерттеу. Ондай бөліктер ретінде объектінің белгілі бір
заттық элементтері немесе оның қасиеттері, белгілері, қатынастары
алынуы мүмкін. Объектінің өзін ұстау заңдарын айқындау үшін алдын ала
оның маңызды және екінші қатардағы белгілерін ажыратып алу керек.
Олардың жалпы объект құрылымы мен ұстанымында алатын орнын айқындау
керек. Объектіні тұтастық ретінде тану оның құрамдас бөліктерін
зерттеумен шектелуге болмайды. Таным үдерісінде олардың арасындағы
объективтік мәнді байланыстарды ашу, оларды жинақтап, бірлікте
қарастыру қажет. Таным үдерісіндегі осы екінші кезенді жүзеге асыру —
объектінің жеке құрамдас бөліктерін зерттеуден оның біртұтас
байланысқан жағдайын зерттеуге көшуге, анализ әдісін өзге әдіспен,
яғни синтезбен алмастыруға байланысты.
2. Анализ аяқталған жерде синтез басталады. Синтездеу к езінде объектінің
анализ жасау кезінде ажыратылып тасталған құрамдас бөліктері қайтадан
біріктіріледі. Бүл жерде синтездеу деп элементтерді біртұтас жүйеге
қарапайым механикалық түрде біріктіру деп түсінбеу керек. Шындығында,
ол тұтас жүйедегі өр элементтің орны мен рөлін анықтайды, олардың
өзара байланыстарын белгілейді. Демек, біздің көз алдымызда
зерттелетін объектінің нағыз диалектикалық бірлігін көрсетіп береді.
3. Анализ бен синтез бір-бірінен бөлек операциялар емес, мәніне қарай
олар танымның аналитикалық, синтетикалық әдісінің екі жағы болып
табылады. Индукцияойдың жалпыдан жалпыға қарай бағытталуын, дедукция
кері бағытта, ойдың жалпыдан жалқыға қарай бағытталуын сипаттайды.
Біздің ой қорытуымызда индукция жиі көрініс береді. "Барлық адам
өледі. Юлий Цезарь — адам. Демек, Юлий Цезарьдің де өлетіні белгілі".
Жалпы жағдайды біле тұра, таным субъектісі оны сол сипаттағы
құбылыстардың бәріне ауыстырады. Бұған дейін мұндай объектілер ұзақ
индуктивті тану жолынан өткендіктен, сол білімдердің нәтижесінде жеке
зерттеу логикалық қорытуға ұласады.
4. Данышпан ғалым-химик Д.И.Менделеев сол кездегі белгілі химиялық
өлшемдердің бәрін дерліктей зерттей отырып, элементтердің периодтық
заңына алдымен индуктивтік жолмен келді. Элементтердің қасиеттері
олардың атомдық салмағына тәуелділігі анықталғанда, ол
таза дедуктивтік әдіспен сол кезде әлі ашылмаған,
белгісіз элементтердің қасиеттері туралы жорамал айтты. Содан кейінгі
ашылған элементтер ол тұжырымдаған заңдылықтардың толығымен
дұрыстығын көрсетті.
Индуктивтік әдіспен алынған ақиқат үнемі толық бола бермейді, сондықтан
ол дедуктивтік әдіспен дәйектелуі керек. Екінші жағынан, дедукция үнемі
индуктивтік жолмен алынған нәтижелерді пайдалануы керек.
Ғылыми танымның әдістері
Жоғарыда сипатталған ғылыми зерттеулердің құрылымы, кең мағынада ғылыми
танымның тәсілі немесе ғылыми әдістің өзі болып табылады. Әдіс – бұл
белгілі бір қорытындыға жетуге көмектесетін әрекеттердің жиынтығы.
Эмпирикалық ғылымның негізін салушылардың бірі - Ф.Бэкон танымның әдісін
циркульмен салыстырған. Әрбір адамның ойлау қабілетінің деңгейі әртүрлі,
сол себепті барлық адамдардың жетістікке жетуге деген мүмкіндіктерін
теңестіру үшін белгілі бір құрал керек. Ғылыми әдіс осындай құрал болып
табылады. Сондай – ақ, әдіс адамдардың мүмкіндіктерін теңестіріп қана
қоймай, олардың іс - әрекетін біркелкі жасап, ғылыми зерттеулердің ұқсас
нәтижесін алуға ықпал етеді.
Қазіргі заманғы ғылым белгілі методологияға, яғни қолданылатын әдістердің
жиынтығына негізделген. Осыған қоса әрбір ғылым саласы тек қана арнаулы
объектіге ғана емес, сол объектіге сәйкес арнаулы әдіске де ие болады.
Зерттелетін заттардың әртүрлілігінен пайда болатын, жаратылыстану ғылымы
мен гуманитарлық танымның методологиялары арасында бірқатар айырмашылықтар
бар. Жаратылыстану ғылымы методологиясында заттың жеке ерекшіліктері
ескерілмейді, себебі ол баяғыда қалыптасып зерттеушінің назарынан тыс
қалған. Мысалы, тарих ғылымында заттың пайда болуын, оның жеке
ерекшіліктерінің толығымен қарастырады. Әлеуметтік танымның методологиясы
жаратылыстану методологиясынан пәннің өзіндегі айырмашылықтары бойынша
ажыратылады: 1) әлеуметтік таным өзін - өзі жоюшы нәтижеге алып келеді
(“биржаның заңдарын білу осы заңдардың өзін жоюға әкеліп соғады”-деп жазды
кибернетиканың негізін салушы Н.Винер); 2) егер жаратылыстану ғылымдары
танымында жекелеген фактілер бірдей болса, әлеуметтік танымда ондай емес.
Сондықтан, әлеуметтік таным методологиясы фактілерді жалпылап қана қоймай,
сонымен бірге ол аса үлкен маңызға ие индивидуалды фактілермен жұмыс
істейді. Осы фактілерден объективті үрдіс пайда болып, солармен де
түсіндіріледі. Гуманитарлық таным методологиясының өзіне тән ерекшелігі
осында.
Қазіргі заманғы ғылымда жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдардың
методологияларының бір-біріне жақындасу тенденциясы байқалуда, бірақ
олардың негізгі және қағидалық айырмашылықтары әлі де сақталуда.
Ғылыми әдістер эмпирикалық және теориялық әдістер болып бөлінеді.
Эмпирикалық әдістер
Эмпирикалық әдістерге төмендегілер жатқызылған: 1) бақылау – объективті
шынайылықты арнайы түрде қабылдау; 2) суреттеу – объектілер туралы
мәліметті табиғи және жасанды тілдің көмегімен бекіту; 3) өлшеу-
объектілерді ұқсас қасиеттері немесе белгілері бойынша салыстыру; 4)
тәжірибе жасау – құбылысқайталанған кезде қажетті жағдайлар қайталакғанына
байланыстыөзгерістерді арнаулы дайындалған орындар арқылы бақылау.
Зерттеулердің теориялық деңгейіндегі ғылыми әдістерге төмендегілер
жатқызылады: 1) формаландыру - зерттеліп отырған шынайы процестердің
мағынасын ашатын абстрактылы-математикалық модельдер құру; 2)
аксиомаландыру – дәлелдеуді керек етпейтін аксиомалар, яғни дәлелдеуді
қажет етпейтін тұжырымдардың негізінде теория құру; 3) гипотетикалық -
дедуктивтік әдіс – нәтижесінде эмпирикалық фактілер тұжырымдалатын бір-
бірімен, дедуктивті байланыста болатын гипотезалардың жүйесін жасау.
Зерттеу әдістерінің классификациясы аса күрделі мәселе болғанның өзінде
де, дәстүрлі түрде оларды үш топқа: жалпы ғылыми, интерғылыми және жеке
ғылыми әдістерге бөлу қабылданған. Жалпы ғылыми әдістер барлық ғылым
салаларына тән және оларды біріктіретін зерттеу объектісінде пайдаланылатын
логикалық әдістерді, яғни: бақылау мен тәжірибе, анализ бен синтез, жорамал
мен гипотеза, индукция мен дедукция, аналогия, классификация мен
систематизация, генетикалық әдіс, т.б. біріктіреді. Интерғылыми әдістерге –
экстрополяция, интерполяция, модельдеу, ретроспекция, эксперттік бағалау,
т.б. жатады. Жеке ғылыми әдістердің көптеген ғылыми топтары бар.
Жалпы ғылыми әдістер ішінде төмендегілерді бөліп көрсетуге болады:
• анализ – жан-жақты зерттеу мақсатында бүтін бір затты құрамдас
бөліктерге (жақтарына, белгілеріне, қасиеттеріне және т.б) бөлу;
• синтез – заттың құрамдас бөліктерін біртұтас затқа біріктіру;
• абстракциялау - зерттеліп отырған құбылыстың қажетті емес қасиеттері мен
қарым-қатынастарынан зерттеуге керек қасиеттері мен қарым-қатынастарын
бөліп алу;
• жалпылау – объектілердің жалпы белгілері мен қасиеттерін анықтауға
мүмкіндік беретін ойлау әдісі;
• индукция – жеке қорытулар негізінде жалпы тұжырым жасауға мүмкіндік
беретін зертеу мен талқылау әдісі;
• дедукция – жалпы тұжырымнан жеке тұжырым жасауға мүмкіндік беретін
талқылау әдісі;
• аналогия – объектілердің бірдей белгілерінің ұқсастығы негізінде олардың
ұқсастығы туралы айтуға үмкіндік беретін таным әдісі, басқаша айтқанда,
аналогия - ғылымның бір саласындағы қатынастардың, оның екінші саласына
транспозициялануы, мысалға: тарихи аналогия, кеңістіктік аналогия және
т.б
• классификация- зерттелетін пәннің зерттеушіге қажетті маңызды белгілері
бойынша түрлі топтарға бөлу (әсіресе, биология, геология, география,
кристаллогрфия, т.б. ғылымдардың түрлі бөлімдері).
Зерттеу процесі барысында төмендегідей интерғылыми әдістер қолданылады: •
экстрополяция – ойдың дамуы немесе белгілі бір тарихи кезеңдегі
тенденциялардың ашылуы, яғни жасалған заңдар мен тұжырымдардың бақылау
аймағынан басқа аймаққа ауысуы; • интерполяция - құбылыстардың динамикалық
қатарында көрінбейтін, бірақ осы қатар мүшелерінің арақатынасын ашу
негізінде параметрлерді, функцияларды, көрсеткіштерді табу; • модельдеу –
шынайы түрде бар процестер мен құбылыстардың логикалық, информациялық және
графикалық құрылымын жасау, яғни объектілерді жеңілдетілген түрінде
бейнелеу; модельдеу – түпнұсқаның зерттеушіні қызықтыратын қажетті
жақтарының дәлме – дәл көшірмесін түсіру арқылы зерттеу; • ретроспекция-
объектінің жүйелі түрдегі сипаттамасын алу үшін зерттеу объектісінің тарихи
дамуын зерттеу, яғни оның әртүрлі уақыт кезеңдеріндегі дамуының динамикалық
қатарын зерттеу; • эксперттік бағалау - эксперттің немесе эксперттердің
тұжырымдары мен ойлары;
Күрделі құрылымды объектілерге анализ жасау үшін төмендегі әдістерді
қолданады:
• декомпозиция – үлкен жалпы бір мақсатты бірнеше топтарға бөлу;
• селекция – зерттелуге келетін варианттарды іріктеп алып, маңызы жоқ
фактілерді алып тастау;
• агрегирование – жекелеген сипаттамаларды жалпы сипаттамаға біріктіру.
Егер объектінің құрылымы жүйесіз болса, оны талдау үшін дезагрегациялау,
яғни жалпылаушы сипаттамаларды жеке сипаттамаларға жекелендіреді.
Жоғарыда айтылып өткен әдістердің немесе тәсілдің ешқайсысы да, дара
түрде зерттеудің негізіділігін, дәлділігі мен дәйектілігін қажетті деңгейде
қамтамасыз ете алмайды. Сол себепті зерттеуде жоғары нәтижеге жету үшін
олардың бірнеше түрінің жиынтығын пайдалану ғана тиімді бола алады.
2.Акселерация – зерттеулер мен түсініктер.
Акселерация терминінің өзіне жетпіс жылдан астам уақыт болды – оны 1935
жылы неміс дәрігері Е.М. Кох ұсынған болатын. Бұл сөзбен (латын тілінен
жылдамдату дегенді білдіретін) балалар мен жасөспірімдердің құрдастарымен
салыстырғанда бойының, салмағының және кейбір басқа өлшемдерінің ұлғаюы
аталған болатын. Акселерация құбылысы АҚШ-та, Европада, Азияда, Россияда
байқалады, қалаларда ауылдық жерлермен салыстырғанда күштірек көрініс
береді. Оның кеңінен таралуы ғалымдарға акселерация құбылысын қазіргі
заманғы адамның дамуына тән қақын ретінде қарауға мүмкіндік береді.
Организмнің өсіп, даму заңдылықтары балалар мен жасөспірімдердің қалыпты
өсіп, дамуы үшін, қоршаған орта факторларын гигиеналық нормаландырудың
теориялық негізі болып табылады. Бұл заңдылықтарды білу, балалар мен
жасөспірімдер гигиенасы бөлімінің дәрігеріне жеке органдар мен жүйелердің
баланың әртүрлі жас кезеңдерінде бүтін организм ретінде қызмет етуін, оның
қоршаған ортамен байланысын анықтауға және осы жағдайдың мәнін тереңірек
түсінуге мүмкіндік береді. Акселерация — жасөспірімдердің денесінің
дамуының уақыттан бұрын, тез қарқынмен үдеп жүруі; балалармен жас
өспірімдердің жыныстың жетілуінің өсуі мен дамуының күрт жылдамдануы.
Планетаның магнит денесінің кернеуі төмендеген кезде жануарлардың көптеген
түрінің денелерінің салмағы мен көлемінің ұлғаюы. Акселерацияның ең айқын
көрнісі ержеткен балалардың денесінің өздерінің ата-аналарының денесімен
салыстырылғанда іріленуі Ю.К. Бабанский акселерацияны балалардың денесі мен
психикасының аса ерте дамуы деп анықтады. Акселерацияның басты мысалдары
ретінде: жаңадан туған балалардың салмағы мен бойының өсуін (зерттеу кезіне
(1979 ж.), орта есеппен 1-2 кг-ға және 4-5 см-ден жоғары (сол жүз жылдықтың
30-жылдары). тістерінің уақытынан бұрын шығуын және олардың тұрақты тіске
ауысуын (1-2 жылға) скелеттің мерзімінен бұрын сүйекке айналуын (20-
ғасырдың 20-30 жылдарымен салыстырғанда 2-3 жылға ерте) өткен ұрпақтармен
салыстырғанда жалпы бойының 8-10 см.-ге өсуін. мектп жасындағы балалардың
бойының өсуі, ерте жыныстық жетілуін (ұлдарда 11-12 жаста) мысалға
келтіруге болады. Бұл белгілерді өз жұмыстарында Ю.Е. Вельтищев пен Г.С.
Грачева келтірген, И.М. Воронцов және А.В. Мазурин сондай-ақ акселерация
жалпы өмір ұзақтығының өсуіне және екі жыныстағы ересек адамдардың
репродуктивті кезеңіне байланысты екенін көрсеткен. бала дене бітімінің
даму көрінісі Акселерацияның туындауы туралы әртүрлі теория бар, оның
ішінде физикалық-химиялық (күн радиациясының, ғарыш радиациясының, толқын,
магниттік өріс, көмірқышқыл газының шоғырлануының артуы және басқалары),
және ескерілетін факторлар мен өмір жағдайларының факторларының кешені
(өсіп келе жатқан ақпараттық ағындар, урбандық әсер, әлеуметтік-биологиялық
факторлар), және генетикалық (цикликалық биологиялық өзгерістер,
популяциялық араласулар), осы уақытқа дейін толығымен аталғандардың қайсысы
маңызды екенін анықтау мүмкін емес.
Ғалымдардың пікірінше даму жылдамдығына, мысалы, отбасындағы әлеуметтік-
экономикалық жағдайлар мен тамақтану әсер етеді, бірақ нәсілдік меншіктік
немесе климат мүлдем әсер етпейді.
Сондай-ақ Б.Г. Ананьев балалардың психикалық және физикалық қасиеттерінің
бір қалыпқа түсуі бірқалыпты жүрмейтінін атап айтқан болатын. Бұл
дисгармониялық акселерация. Психологиялық жас биологиялық жастан қалып
жататын жағдайлар болып жатады (инфантильділік). Инфантильділік әдетте
ұлдарда кездеседі. Акселерация – ол туралы ата-аналар неге білуі керек?
Жоғарыда келтірілген ғылыми деректер, әрине, қызықтырады, бірақ біраз
алшақтау және акселерация туралы білімнің бізге, ата-аналарға, ғылымнан
хабары жоқ адамдарға не үшін қажет екенін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
СӨЖ
Тақырыбы: Ғылыми-таным кезеңдері мен деңгейлері – схема Акселерация
және жеке тұлғаның әлеуметтік жетілу мәселесі
Орындаған:Токтарова А.С.
Тексерген: Карипбаева Ш.Т
Семей 2015 ж.
Жоспар:
1. Ғылыми-таным кезеңдері мен деңгейлері.
2. Акселерация схема.
3. Жеке тұлғаның әлеуметтік жетілу.
4. Пайдаланған әдебиеттер.
1. Ғылыми танымның нәтижелері түсініктерді қалыптастырумен аяқталады.
Ғылымның түсініктілігі бір-бірімен тығыз байланысты аксиомалар, теоремалар
мен тұжырымдардың қатаң логикалық құрылысымен түсіндіріледі. Түсініктер көп
жақты құрылымға біріктірілген. Теория – бұл түсініктің кеңейтілген түрі.
Кез келген ғылыми теория – Евклидтің не Н.И.Лобачевскийдің геометриясы,
кванттық механика, не қазіргі заманғы космогония - түсініктердің
қалыптасуының мысалы бола алады. Түсініктердің қалыптасуы - үздіксіз
жүретін күрделі үрдіс. Әрбір ғылым белгілі бір заңдылықтарға бағынатын
түсініктер жүйесі болып табылады.
Ғылым кумулятивті үрдіс деп аталатын тек қана фактілердің жай жиынтығы
емес. Фактілерді әдетте гипотеза мен теориялар арқылы түсіндіруге тырысады.
Олардың ішінде белгілі бір кезеңде парадигмаға айналатын жалпыға ортақ
немесе фундаменталды теория болады. Кезінде осындай парадигма ретінде
Ньютонның аспан және жер денелерінің қозғалыс теориясы қарастырылды,
өйткені, бұл теорияға нақты механикалық процестерді зерттеуші дерлік
ғалымдар сүйенді. Дәл осылай, электрлік, магниттік, оптикалық және
радиотолқындық процестерді зерттеуші барлық ғалымдар Д.К.Максвелл жасаған
электромагниттік теорияның парадигмасына сүйенді.
Ғылыми революцияларды талдау үшін, ғылымға парадигма түсінігін енгізген
америкалық ғалым Томас Кун (1922-1996 ж.) олардың ерекшелігін – бұрынғы
парадигманың жаңа парадигмаға ауысуы, яғни зерттеліп отырған процестердің
жаңа, терең және күрделі түріне ауысуын көрсетіп кеткен. Оның пікірі
бойынша ғылымның дамуын екі кезеңге бөлуге болады:
1. қалыпты кезең, бұл кезде ғалымдар парадигманы жеке, арнаулы сипаттағы
мәселелерді шешуге пайдаланаған;
2. экстраординарлық кезең - жаңа парадигманы іздеу кезеңі.
Осындай қөзқараста жаңа парадигманың бұрынғы зерттеулермен ешқандай
байланысы жоқ бола тұрып, оның өзінің пайда болуы түсініксіз болатыны
сөзсіз. Шын мәнінде, парадигмаға қарама-қарсы аномалиялық фактілер
мысалдарынан – анализ, бағалау сияқты процестердің ғылымның кәдімгі даму
кезеңінде-ақ пайда болып жатқандығын байқауға болады. Сондықтан ғылымның
дамуының көрсетілген кезеңдерін бір біріне үзілді – кесілді қарама - қарсы
қою негізсіз болып, бұл көзқарас көптеген ғалымдардың тарапынан қарсылыққа
кездесті.
Жеке ғылымдардың әдістері, жалпы ғылыми әдістер және оларға сипаттама
Ғылыми танымның әдістері жалпы деңгейлеріне, ғылыми зерттелу үдерісіне,
қолданылу ауқымының кеңдігіне қарай бірнеше топқа бөлінеді. Сондай-ақ олар:
• жеке,
• жалпы ғылыми және
• жалпылама (философиялық) әдістерге бөлінеді.
Жеке әдістер нақты зерттеулердің тар шеңберінде қолданылады және
зерттелетін объектілердің сапалық ерекшеліктерімен тығыз байланыста болады.
Пәндік бағдарына қарай зерттелу
үдерісіне: физикалық, биологиялық, әлеуметтік әдістері қолданылады.
Мысалы, химиядағы валенттілікті таб у, социологиядағы анкета жүргізу
әдістері сияқты. Зерттелетін объекті мен оны зерттеу арасындағы
тәуелділікті ескере отырып, зерттеуші объект пен әдістің сәйкес тілігін
қадағалау керек.
Жалпы ғылыми әдістер ғылыми зерттеулер аясында кең қолданылады.
Ғылыми танымныӊ эмпириялық және теориялық деңгейлері
Ғылыми таным эмпириялық және теориялық деңгейлерге бөлінеді. Жалпы ғылыми
әдістердің кейбірі тек эмпириялық деңгейде (бақылау, эксперимент, өлшеу),
басқалары тек теориялық деңгейде (идеалдау, формалау), тағы бірқатары
эмпириялық және теориялық деңгейде (модельдеу) қолданылады.
Танымның эмпириялық деңгейінің әдістері
Эмпириялық танымның бастау алатын әдісі — бақылау. Ол айналадағы нағыздық
объектілері туралы бірқатар алғашқы ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Бақылау белсенді танымдық үдеріске жатады және нәрсе мен сыртқы дүние
құбылыстарының сезімдік (көбінесе көру) бейнеленуі болып табылады. Бұл
әдісті қолданған кезде танушы адам белгілі бір тану мақсатына сүйенеді.
Әдетте, ойша әрекет бағдарламасын жоспарлайды және алынған айғақтарға,
демек, реалдылық туралы білімдерге сәйкес келетін түсінік береді.
Бақылау үдерісінде зерттеуші салыстыру және өлшеу операцияларын
қолданады. Зерттеуші объектіні белгілі бір белгісі бойынша салыстырады,
сонан кейін оны өлшейді. Өлшеу барысында субъективтілікті мейлінше
азайтады. Ал өлшеу кезінде өлшеу құралдарын қолдану зерттеушіні физикалық
үдерістерді тіркеудің; сезім органдары сияқты сенімсіз құралдарынан бас
тартқызады.
Эмпириялық танымның бұдан да күрделі әдісі тәжірибе болып табылады.
Тәжірибе деп объектінің өзіне сай қасиеттерін айқындау зерттеушінің оған
жасанды жағдайлар жасау жолымен әсер етуін айтамыз. Мұндай жағдайда
зерттеуші алдын ала объектінің белгісіз (жасырын) сипаттарын ашу үшін, оның
өту жағдайларын өзгерте отырып, табиғи үдеріс барысына енеді.
Танымның жалпы логикалық әдістері
Оған: ''анализ'', ''синтез'', ''инд укция'', ''дедукция'' жатады.
1. Анализ дегеніміз — объектіні бірнеше құрамдас бөліктерге бөліп алып,
оларды жеке зерттеу. Ондай бөліктер ретінде объектінің белгілі бір
заттық элементтері немесе оның қасиеттері, белгілері, қатынастары
алынуы мүмкін. Объектінің өзін ұстау заңдарын айқындау үшін алдын ала
оның маңызды және екінші қатардағы белгілерін ажыратып алу керек.
Олардың жалпы объект құрылымы мен ұстанымында алатын орнын айқындау
керек. Объектіні тұтастық ретінде тану оның құрамдас бөліктерін
зерттеумен шектелуге болмайды. Таным үдерісінде олардың арасындағы
объективтік мәнді байланыстарды ашу, оларды жинақтап, бірлікте
қарастыру қажет. Таным үдерісіндегі осы екінші кезенді жүзеге асыру —
объектінің жеке құрамдас бөліктерін зерттеуден оның біртұтас
байланысқан жағдайын зерттеуге көшуге, анализ әдісін өзге әдіспен,
яғни синтезбен алмастыруға байланысты.
2. Анализ аяқталған жерде синтез басталады. Синтездеу к езінде объектінің
анализ жасау кезінде ажыратылып тасталған құрамдас бөліктері қайтадан
біріктіріледі. Бүл жерде синтездеу деп элементтерді біртұтас жүйеге
қарапайым механикалық түрде біріктіру деп түсінбеу керек. Шындығында,
ол тұтас жүйедегі өр элементтің орны мен рөлін анықтайды, олардың
өзара байланыстарын белгілейді. Демек, біздің көз алдымызда
зерттелетін объектінің нағыз диалектикалық бірлігін көрсетіп береді.
3. Анализ бен синтез бір-бірінен бөлек операциялар емес, мәніне қарай
олар танымның аналитикалық, синтетикалық әдісінің екі жағы болып
табылады. Индукцияойдың жалпыдан жалпыға қарай бағытталуын, дедукция
кері бағытта, ойдың жалпыдан жалқыға қарай бағытталуын сипаттайды.
Біздің ой қорытуымызда индукция жиі көрініс береді. "Барлық адам
өледі. Юлий Цезарь — адам. Демек, Юлий Цезарьдің де өлетіні белгілі".
Жалпы жағдайды біле тұра, таным субъектісі оны сол сипаттағы
құбылыстардың бәріне ауыстырады. Бұған дейін мұндай объектілер ұзақ
индуктивті тану жолынан өткендіктен, сол білімдердің нәтижесінде жеке
зерттеу логикалық қорытуға ұласады.
4. Данышпан ғалым-химик Д.И.Менделеев сол кездегі белгілі химиялық
өлшемдердің бәрін дерліктей зерттей отырып, элементтердің периодтық
заңына алдымен индуктивтік жолмен келді. Элементтердің қасиеттері
олардың атомдық салмағына тәуелділігі анықталғанда, ол
таза дедуктивтік әдіспен сол кезде әлі ашылмаған,
белгісіз элементтердің қасиеттері туралы жорамал айтты. Содан кейінгі
ашылған элементтер ол тұжырымдаған заңдылықтардың толығымен
дұрыстығын көрсетті.
Индуктивтік әдіспен алынған ақиқат үнемі толық бола бермейді, сондықтан
ол дедуктивтік әдіспен дәйектелуі керек. Екінші жағынан, дедукция үнемі
индуктивтік жолмен алынған нәтижелерді пайдалануы керек.
Ғылыми танымның әдістері
Жоғарыда сипатталған ғылыми зерттеулердің құрылымы, кең мағынада ғылыми
танымның тәсілі немесе ғылыми әдістің өзі болып табылады. Әдіс – бұл
белгілі бір қорытындыға жетуге көмектесетін әрекеттердің жиынтығы.
Эмпирикалық ғылымның негізін салушылардың бірі - Ф.Бэкон танымның әдісін
циркульмен салыстырған. Әрбір адамның ойлау қабілетінің деңгейі әртүрлі,
сол себепті барлық адамдардың жетістікке жетуге деген мүмкіндіктерін
теңестіру үшін белгілі бір құрал керек. Ғылыми әдіс осындай құрал болып
табылады. Сондай – ақ, әдіс адамдардың мүмкіндіктерін теңестіріп қана
қоймай, олардың іс - әрекетін біркелкі жасап, ғылыми зерттеулердің ұқсас
нәтижесін алуға ықпал етеді.
Қазіргі заманғы ғылым белгілі методологияға, яғни қолданылатын әдістердің
жиынтығына негізделген. Осыған қоса әрбір ғылым саласы тек қана арнаулы
объектіге ғана емес, сол объектіге сәйкес арнаулы әдіске де ие болады.
Зерттелетін заттардың әртүрлілігінен пайда болатын, жаратылыстану ғылымы
мен гуманитарлық танымның методологиялары арасында бірқатар айырмашылықтар
бар. Жаратылыстану ғылымы методологиясында заттың жеке ерекшіліктері
ескерілмейді, себебі ол баяғыда қалыптасып зерттеушінің назарынан тыс
қалған. Мысалы, тарих ғылымында заттың пайда болуын, оның жеке
ерекшіліктерінің толығымен қарастырады. Әлеуметтік танымның методологиясы
жаратылыстану методологиясынан пәннің өзіндегі айырмашылықтары бойынша
ажыратылады: 1) әлеуметтік таным өзін - өзі жоюшы нәтижеге алып келеді
(“биржаның заңдарын білу осы заңдардың өзін жоюға әкеліп соғады”-деп жазды
кибернетиканың негізін салушы Н.Винер); 2) егер жаратылыстану ғылымдары
танымында жекелеген фактілер бірдей болса, әлеуметтік танымда ондай емес.
Сондықтан, әлеуметтік таным методологиясы фактілерді жалпылап қана қоймай,
сонымен бірге ол аса үлкен маңызға ие индивидуалды фактілермен жұмыс
істейді. Осы фактілерден объективті үрдіс пайда болып, солармен де
түсіндіріледі. Гуманитарлық таным методологиясының өзіне тән ерекшелігі
осында.
Қазіргі заманғы ғылымда жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдардың
методологияларының бір-біріне жақындасу тенденциясы байқалуда, бірақ
олардың негізгі және қағидалық айырмашылықтары әлі де сақталуда.
Ғылыми әдістер эмпирикалық және теориялық әдістер болып бөлінеді.
Эмпирикалық әдістер
Эмпирикалық әдістерге төмендегілер жатқызылған: 1) бақылау – объективті
шынайылықты арнайы түрде қабылдау; 2) суреттеу – объектілер туралы
мәліметті табиғи және жасанды тілдің көмегімен бекіту; 3) өлшеу-
объектілерді ұқсас қасиеттері немесе белгілері бойынша салыстыру; 4)
тәжірибе жасау – құбылысқайталанған кезде қажетті жағдайлар қайталакғанына
байланыстыөзгерістерді арнаулы дайындалған орындар арқылы бақылау.
Зерттеулердің теориялық деңгейіндегі ғылыми әдістерге төмендегілер
жатқызылады: 1) формаландыру - зерттеліп отырған шынайы процестердің
мағынасын ашатын абстрактылы-математикалық модельдер құру; 2)
аксиомаландыру – дәлелдеуді керек етпейтін аксиомалар, яғни дәлелдеуді
қажет етпейтін тұжырымдардың негізінде теория құру; 3) гипотетикалық -
дедуктивтік әдіс – нәтижесінде эмпирикалық фактілер тұжырымдалатын бір-
бірімен, дедуктивті байланыста болатын гипотезалардың жүйесін жасау.
Зерттеу әдістерінің классификациясы аса күрделі мәселе болғанның өзінде
де, дәстүрлі түрде оларды үш топқа: жалпы ғылыми, интерғылыми және жеке
ғылыми әдістерге бөлу қабылданған. Жалпы ғылыми әдістер барлық ғылым
салаларына тән және оларды біріктіретін зерттеу объектісінде пайдаланылатын
логикалық әдістерді, яғни: бақылау мен тәжірибе, анализ бен синтез, жорамал
мен гипотеза, индукция мен дедукция, аналогия, классификация мен
систематизация, генетикалық әдіс, т.б. біріктіреді. Интерғылыми әдістерге –
экстрополяция, интерполяция, модельдеу, ретроспекция, эксперттік бағалау,
т.б. жатады. Жеке ғылыми әдістердің көптеген ғылыми топтары бар.
Жалпы ғылыми әдістер ішінде төмендегілерді бөліп көрсетуге болады:
• анализ – жан-жақты зерттеу мақсатында бүтін бір затты құрамдас
бөліктерге (жақтарына, белгілеріне, қасиеттеріне және т.б) бөлу;
• синтез – заттың құрамдас бөліктерін біртұтас затқа біріктіру;
• абстракциялау - зерттеліп отырған құбылыстың қажетті емес қасиеттері мен
қарым-қатынастарынан зерттеуге керек қасиеттері мен қарым-қатынастарын
бөліп алу;
• жалпылау – объектілердің жалпы белгілері мен қасиеттерін анықтауға
мүмкіндік беретін ойлау әдісі;
• индукция – жеке қорытулар негізінде жалпы тұжырым жасауға мүмкіндік
беретін зертеу мен талқылау әдісі;
• дедукция – жалпы тұжырымнан жеке тұжырым жасауға мүмкіндік беретін
талқылау әдісі;
• аналогия – объектілердің бірдей белгілерінің ұқсастығы негізінде олардың
ұқсастығы туралы айтуға үмкіндік беретін таным әдісі, басқаша айтқанда,
аналогия - ғылымның бір саласындағы қатынастардың, оның екінші саласына
транспозициялануы, мысалға: тарихи аналогия, кеңістіктік аналогия және
т.б
• классификация- зерттелетін пәннің зерттеушіге қажетті маңызды белгілері
бойынша түрлі топтарға бөлу (әсіресе, биология, геология, география,
кристаллогрфия, т.б. ғылымдардың түрлі бөлімдері).
Зерттеу процесі барысында төмендегідей интерғылыми әдістер қолданылады: •
экстрополяция – ойдың дамуы немесе белгілі бір тарихи кезеңдегі
тенденциялардың ашылуы, яғни жасалған заңдар мен тұжырымдардың бақылау
аймағынан басқа аймаққа ауысуы; • интерполяция - құбылыстардың динамикалық
қатарында көрінбейтін, бірақ осы қатар мүшелерінің арақатынасын ашу
негізінде параметрлерді, функцияларды, көрсеткіштерді табу; • модельдеу –
шынайы түрде бар процестер мен құбылыстардың логикалық, информациялық және
графикалық құрылымын жасау, яғни объектілерді жеңілдетілген түрінде
бейнелеу; модельдеу – түпнұсқаның зерттеушіні қызықтыратын қажетті
жақтарының дәлме – дәл көшірмесін түсіру арқылы зерттеу; • ретроспекция-
объектінің жүйелі түрдегі сипаттамасын алу үшін зерттеу объектісінің тарихи
дамуын зерттеу, яғни оның әртүрлі уақыт кезеңдеріндегі дамуының динамикалық
қатарын зерттеу; • эксперттік бағалау - эксперттің немесе эксперттердің
тұжырымдары мен ойлары;
Күрделі құрылымды объектілерге анализ жасау үшін төмендегі әдістерді
қолданады:
• декомпозиция – үлкен жалпы бір мақсатты бірнеше топтарға бөлу;
• селекция – зерттелуге келетін варианттарды іріктеп алып, маңызы жоқ
фактілерді алып тастау;
• агрегирование – жекелеген сипаттамаларды жалпы сипаттамаға біріктіру.
Егер объектінің құрылымы жүйесіз болса, оны талдау үшін дезагрегациялау,
яғни жалпылаушы сипаттамаларды жеке сипаттамаларға жекелендіреді.
Жоғарыда айтылып өткен әдістердің немесе тәсілдің ешқайсысы да, дара
түрде зерттеудің негізіділігін, дәлділігі мен дәйектілігін қажетті деңгейде
қамтамасыз ете алмайды. Сол себепті зерттеуде жоғары нәтижеге жету үшін
олардың бірнеше түрінің жиынтығын пайдалану ғана тиімді бола алады.
2.Акселерация – зерттеулер мен түсініктер.
Акселерация терминінің өзіне жетпіс жылдан астам уақыт болды – оны 1935
жылы неміс дәрігері Е.М. Кох ұсынған болатын. Бұл сөзбен (латын тілінен
жылдамдату дегенді білдіретін) балалар мен жасөспірімдердің құрдастарымен
салыстырғанда бойының, салмағының және кейбір басқа өлшемдерінің ұлғаюы
аталған болатын. Акселерация құбылысы АҚШ-та, Европада, Азияда, Россияда
байқалады, қалаларда ауылдық жерлермен салыстырғанда күштірек көрініс
береді. Оның кеңінен таралуы ғалымдарға акселерация құбылысын қазіргі
заманғы адамның дамуына тән қақын ретінде қарауға мүмкіндік береді.
Организмнің өсіп, даму заңдылықтары балалар мен жасөспірімдердің қалыпты
өсіп, дамуы үшін, қоршаған орта факторларын гигиеналық нормаландырудың
теориялық негізі болып табылады. Бұл заңдылықтарды білу, балалар мен
жасөспірімдер гигиенасы бөлімінің дәрігеріне жеке органдар мен жүйелердің
баланың әртүрлі жас кезеңдерінде бүтін организм ретінде қызмет етуін, оның
қоршаған ортамен байланысын анықтауға және осы жағдайдың мәнін тереңірек
түсінуге мүмкіндік береді. Акселерация — жасөспірімдердің денесінің
дамуының уақыттан бұрын, тез қарқынмен үдеп жүруі; балалармен жас
өспірімдердің жыныстың жетілуінің өсуі мен дамуының күрт жылдамдануы.
Планетаның магнит денесінің кернеуі төмендеген кезде жануарлардың көптеген
түрінің денелерінің салмағы мен көлемінің ұлғаюы. Акселерацияның ең айқын
көрнісі ержеткен балалардың денесінің өздерінің ата-аналарының денесімен
салыстырылғанда іріленуі Ю.К. Бабанский акселерацияны балалардың денесі мен
психикасының аса ерте дамуы деп анықтады. Акселерацияның басты мысалдары
ретінде: жаңадан туған балалардың салмағы мен бойының өсуін (зерттеу кезіне
(1979 ж.), орта есеппен 1-2 кг-ға және 4-5 см-ден жоғары (сол жүз жылдықтың
30-жылдары). тістерінің уақытынан бұрын шығуын және олардың тұрақты тіске
ауысуын (1-2 жылға) скелеттің мерзімінен бұрын сүйекке айналуын (20-
ғасырдың 20-30 жылдарымен салыстырғанда 2-3 жылға ерте) өткен ұрпақтармен
салыстырғанда жалпы бойының 8-10 см.-ге өсуін. мектп жасындағы балалардың
бойының өсуі, ерте жыныстық жетілуін (ұлдарда 11-12 жаста) мысалға
келтіруге болады. Бұл белгілерді өз жұмыстарында Ю.Е. Вельтищев пен Г.С.
Грачева келтірген, И.М. Воронцов және А.В. Мазурин сондай-ақ акселерация
жалпы өмір ұзақтығының өсуіне және екі жыныстағы ересек адамдардың
репродуктивті кезеңіне байланысты екенін көрсеткен. бала дене бітімінің
даму көрінісі Акселерацияның туындауы туралы әртүрлі теория бар, оның
ішінде физикалық-химиялық (күн радиациясының, ғарыш радиациясының, толқын,
магниттік өріс, көмірқышқыл газының шоғырлануының артуы және басқалары),
және ескерілетін факторлар мен өмір жағдайларының факторларының кешені
(өсіп келе жатқан ақпараттық ағындар, урбандық әсер, әлеуметтік-биологиялық
факторлар), және генетикалық (цикликалық биологиялық өзгерістер,
популяциялық араласулар), осы уақытқа дейін толығымен аталғандардың қайсысы
маңызды екенін анықтау мүмкін емес.
Ғалымдардың пікірінше даму жылдамдығына, мысалы, отбасындағы әлеуметтік-
экономикалық жағдайлар мен тамақтану әсер етеді, бірақ нәсілдік меншіктік
немесе климат мүлдем әсер етпейді.
Сондай-ақ Б.Г. Ананьев балалардың психикалық және физикалық қасиеттерінің
бір қалыпқа түсуі бірқалыпты жүрмейтінін атап айтқан болатын. Бұл
дисгармониялық акселерация. Психологиялық жас биологиялық жастан қалып
жататын жағдайлар болып жатады (инфантильділік). Инфантильділік әдетте
ұлдарда кездеседі. Акселерация – ол туралы ата-аналар неге білуі керек?
Жоғарыда келтірілген ғылыми деректер, әрине, қызықтырады, бірақ біраз
алшақтау және акселерация туралы білімнің бізге, ата-аналарға, ғылымнан
хабары жоқ адамдарға не үшін қажет екенін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz