Нарық шаруашылығының артықшылықтары және кемшіліктері
Кіріспе
Нарық
Негізгі бөлім
Нарықтың түрлері
Нарықтың артықшылығы
Нарықтық экономиканың үлгілері
Қорытынды бөлім
Пайдаланылған әідебиеттер
Нарық
Негізгі бөлім
Нарықтың түрлері
Нарықтың артықшылығы
Нарықтық экономиканың үлгілері
Қорытынды бөлім
Пайдаланылған әідебиеттер
Нарық - демократиялық қоғам тарихи жағынан нарықтық қатынастардың енуімен жалпылама сипатқа ие бола бастады. Мәдениеттің, демократияның, нарықтың арақатынастарын қарастырайық. Мәдениет пен нарықтың арақатынасы туралы әртүрлі, кейде бір-біріне қарама-қарсы көзқарастар бар. Алайда бір нәрсені анық айта аламыз: адамзат әлі күнге дейін адамдық әрекетті ынталандыру мен қоғамдық байлықты бөлудің нарықтан жетілген тәсілін ойлап тапқан жоқ. Нарықтық шаруашылыққа негізделген үлгілердің бір артықшылдығын қоғамдағы экономикалық әрекеттерді, бір жағынан, тұтынушылардың сұраныстарына сәйкес бағыттап, екінші жағынан, тауар дефицитін барған сайын өрістететін бәсекелестік пен еңбек өнімділігін арттыру арқылы жүзеге тиімді және рационалды шаруашылық процестері нәтижесінде қысқарту деп пайымдауға болады.
— еркін баға жүйесі ең төмен шығындарға негізделген және осы арқылы өндіріс құралдарын тиімді түрде қолданатын осыған дейін белгілі өндірістік қатынастардың арасындағы нағыз ұтымдысы болып табылады;
— өз шешімін қабылдауда автономды және ерікті болып табылатын кәсіпкерлер шығынды аз жұмсайтын өндіріс тәсілдерін қолданып, өзгермелі сұраныс жағдайында жылдам әрекет ете алады және өз әрекеттерінің тиімділігін қашан да естен шығармайды, керісінше, мемлекеттік экономикалық басқаруды жүзеге асыратын құрылымдар көптеген жағдайда динамикасыз, бюрократиялық машиналардың тетігіне айналып, дұрыс әрі тиімді шешімдер қабылдай алмайды және олар өндірістің жағдайымен кәсіпкерлерге қарағанда формалды түрде ғана таныс болып келеді;
— әкімшілік экономикасының үлгісіне қарағанда нарықтық шаруашылық моделі жеке белсенділік пен іскерліктің толыққанды, шығармашыл және еркін жүзеге асуына көбірек мүмкіндік береді;
— еркін баға жүйесі ең төмен шығындарға негізделген және осы арқылы өндіріс құралдарын тиімді түрде қолданатын осыған дейін белгілі өндірістік қатынастардың арасындағы нағыз ұтымдысы болып табылады;
— өз шешімін қабылдауда автономды және ерікті болып табылатын кәсіпкерлер шығынды аз жұмсайтын өндіріс тәсілдерін қолданып, өзгермелі сұраныс жағдайында жылдам әрекет ете алады және өз әрекеттерінің тиімділігін қашан да естен шығармайды, керісінше, мемлекеттік экономикалық басқаруды жүзеге асыратын құрылымдар көптеген жағдайда динамикасыз, бюрократиялық машиналардың тетігіне айналып, дұрыс әрі тиімді шешімдер қабылдай алмайды және олар өндірістің жағдайымен кәсіпкерлерге қарағанда формалды түрде ғана таныс болып келеді;
— әкімшілік экономикасының үлгісіне қарағанда нарықтық шаруашылық моделі жеке белсенділік пен іскерліктің толыққанды, шығармашыл және еркін жүзеге асуына көбірек мүмкіндік береді;
Әубәкiров Я. Ә. Байжұманов Б.Б. /
Әубәкiров Я. Ә. Экономикалық теория негiздерi. Оқулық. –
С.Әкiмбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А. Жанайдаров / Экономикалық теория. Оқу
Мұхамедиев Б.М. Микроэкономика: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ
Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тлеужанова М.А. Микроэкономика
Жұмамбаев С.К. Еңбек рыногы экономикасы: Оқу
Н. Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi
Кожахмедов Д.Б. “Машиностроение как основа формирования конкурентспособной
Қуат Бораш “Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн
Стратегия «Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға
Кенжеғали Сағадиев “Бәсекеге қабiлеттiлiктi өзiмiз жасауымыз керек” //
Статистический ежегодник. Алматы. – 2004г. №8.
Әубәкiров Я. Ә. Экономикалық теория негiздерi. Оқулық. –
С.Әкiмбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А. Жанайдаров / Экономикалық теория. Оқу
Мұхамедиев Б.М. Микроэкономика: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ
Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тлеужанова М.А. Микроэкономика
Жұмамбаев С.К. Еңбек рыногы экономикасы: Оқу
Н. Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi
Кожахмедов Д.Б. “Машиностроение как основа формирования конкурентспособной
Қуат Бораш “Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн
Стратегия «Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға
Кенжеғали Сағадиев “Бәсекеге қабiлеттiлiктi өзiмiз жасауымыз керек” //
Статистический ежегодник. Алматы. – 2004г. №8.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министірлігі Семей қаласының Шәкәрім атындығы мемлекеттік университеті.
СӨЖ
Тақырыбы: Нарықтық шаруашылықтың артықшылықтары және кемшіліктері
Тобы:АГ - -413
Орындаған:Елубек Қарлығаш
Тексерген:Қуатқан Б.Қ.
Семей 2015ж
Жоспар:
Кіріспе
Нарық
Негізгі бөлім
Нарықтың түрлері
Нарықтың артықшылығы
Нарықтық экономиканың үлгілері
Қорытынды бөлім
Пайдаланылған әідебиеттер
Нарық - демократиялық қоғам тарихи жағынан нарықтық қатынастардың енуімен жалпылама сипатқа ие бола бастады. Мәдениеттің, демократияның, нарықтың арақатынастарын қарастырайық. Мәдениет пен нарықтың арақатынасы туралы әртүрлі, кейде бір-біріне қарама-қарсы көзқарастар бар. Алайда бір нәрсені анық айта аламыз: адамзат әлі күнге дейін адамдық әрекетті ынталандыру мен қоғамдық байлықты бөлудің нарықтан жетілген тәсілін ойлап тапқан жоқ. Нарықтық шаруашылыққа негізделген үлгілердің бір артықшылдығын қоғамдағы экономикалық әрекеттерді, бір жағынан, тұтынушылардың сұраныстарына сәйкес бағыттап, екінші жағынан, тауар дефицитін барған сайын өрістететін бәсекелестік пен еңбек өнімділігін арттыру арқылы жүзеге тиімді және рационалды шаруашылық процестері нәтижесінде қысқарту деп пайымдауға болады. Әлеуметтік нарық экономикасы атты кітабында X. Ламперт нарықтың төмендегідей приоритеггерін атап өтеді:
-- еркін баға жүйесі ең төмен шығындарға негізделген және осы арқылы өндіріс құралдарын тиімді түрде қолданатын осыған дейін белгілі өндірістік қатынастардың арасындағы нағыз ұтымдысы болып табылады;
-- өз шешімін қабылдауда автономды және ерікті болып табылатын кәсіпкерлер шығынды аз жұмсайтын өндіріс тәсілдерін қолданып, өзгермелі сұраныс жағдайында жылдам әрекет ете алады және өз әрекеттерінің тиімділігін қашан да естен шығармайды, керісінше, мемлекеттік экономикалық басқаруды жүзеге асыратын құрылымдар көптеген жағдайда динамикасыз, бюрократиялық машиналардың тетігіне айналып, дұрыс әрі тиімді шешімдер қабылдай алмайды және олар өндірістің жағдайымен кәсіпкерлерге қарағанда формалды түрде ғана таныс болып келеді;
-- әкімшілік экономикасының үлгісіне қарағанда нарықтық шаруашылық моделі жеке белсенділік пен іскерліктің толыққанды, шығармашыл және еркін жүзеге асуына көбірек мүмкіндік береді;
-- сосын, нарықтық шаруашылықта өндірушілер шектелген, қатал, міндетті жалпышаруашылық жоспарларымен тоқталынбайды, шаруашылық субъектілері өндіріс құралдарын өз мақсаттарында еркін қолданады және осы себептен нарықтық жүйеге және ондағы өзгерістерге жылдам бейімделе алады.
Нарық -- бұл демократиялық құрал , онда әрбір тұтынушының дауыс қүқығы бар. Мемлекеттік артықшылықтар, жеңілдіктер, коррупция және тыйымдармен шектелмеген нарық жүйесінде байлыққа жетудің бірден бір жолы бар. Ол -- тұтынушылардың талап-мұқтаждарын дер кезінде аңғарып, оларды өтеу мақсатында тынбай еңбек ету.
Нарықтың түрлерi және қызметтерi
Экономикада нарықтың түрлерi өте күрделi болады және ол
Меншiк формаларымен (мемлекеттiк, жеке, аралас, ұжымдық);
Шаруашылық субъектiлерiнiң әр түрлi формаларының экономикадағы үлес салмағымен
Тауар айналымы сферасының ерекшелiктерiмен;
Шаруашылықтың құрылымдық бөлiмдерiнiң мемлекет иелiгiнен алыну және жекешелендiру
Осы елде пайдаланылатын сауда түрлерiмен.
Сондай-ақ нарықты құрылымы жөнiнен келесiдей критериилер арқылы бөлуге
Нарық қатынастары объектiлерiнiң атқаратын экономикалық қызметi бойынша:
Игiлiктер мен қызметтер нарығы;
Өндiрiс құралдарының нарығы;
Ғылыми-техникалық жұмыстар нарығы;
Құнды қағаздар нарығы;
Жұмыс күшi нарығы;
Қаржы рыногы және т.б. рыноктар.
2. Нарықтарды сонымен қатар тауарлық топтар бойынша жiктеуге
өндiрiстiк қызметке бағытталған тауарлар нарығы;
халық тұтынатын тауарлар; азық-түлiк тауарлар нарығы;
шикiзат пен материалдар нарығы.
Сондай-ақ ауылшаруашылық шикiзаттары нарығында азық-түлiкке және ауыл шаруашылық
3. Бәсекенiң шектеулi дәрежесi бойынша мынадай нарықтар болады:
Монополиялық нарық;
Олигополиялық нарық;
Салааралық нарықтар.
4. Тауарлар мен қызметтер нарығы.
Тұтыну тауарларының нарықтары - азық-түлiк және азық-түлiк емес
Қызметтер нарығы - тұрмыстық, көлiк, коммуналдық қызметтер нарығы.
Тұрғын үй немесе өндiрiстiк емес ғимараттардың нарығы.
5. Өндiрiс факторларының нарығы.
Жылжымайтын мүлiктер нарығы;
Еңбек құралдарының нарығы;
Шикiзат пен материалдардың нарығы;
Қуаттық ресурстрардың нарығы;
Пайдалы қазбалардың нарықтары.
6. Қаржылар нарығы.
Капиталдар немесе инвестициялық нарық;
Несие нарықтары;
Құнды қағаздар рыноктары;
Валюта-ақша нарықтары жатады.
Одан шығуына тосқауылдар көптеген салалар бойынша жоқ, яғни
Нарық құрылымының ерекшелiктерiн сипаттайтын ең басты көрсеткiштердiң бiрi,
Нарықтың мәнi оның қызметтерi арқылы толыңғырақ анықталады. Нарық
Тауар өндiрiсiнiң және қызмет көрсетудiң өзiн-өзi реттеу қызметi.
Ынталандыру қызметi, баға төмендегенде өндiрушiлер өндiрудi азайтады, осымен
Өндiрiлген өнiм мен еңбек шығындарының қоғамдық маңыздылығын айқындау
Реттеу қызметi, нарық тепе-теңдiгi арқылы экономикадағы, өндiрiстегi және
Шаруашылық өмiрдi демократияландыру, өзiн-өзi басқару принциптерiн жүзеге асыру
Нарықтық қатынастар негiзiнде экономиканың тиiмдi дамуын қамтамасыз ететiн
Бәсеке жалпы экономикалық құндылықтар мен жетiстiктердi дамытудың негiзгi
Осылайша әрбiр кәсiпкердiң бәсекеқабiлетi жоғары болуының нәтижесiнде әлемдiк
Нарықтық экономика қызмет етуiнiң механизмi үш басты қағидаға
маржиналдық (шектi) талдау;
балама талдау шығындары;
экономикалық рационалдылық;
Маржиналдық талдау қағидасы негiзiнде нарықтық субъектiлер мiнез-құлқы
Балама талдау шығындардың қағидасы. Балама талдау шығындары
Экономикадағы нарықтық қатынастардың шектелуiне байланысты бәсекенiң келесiдей түрлерi
Жетiлген бәсекелi нарығы;
Жетiлмеген бәсекелi нарығы;
Мұндағы жетiлген бәсеке нарығында нарыққа қатысушылардың арасында бәсеке
Бәсекенiң екiншi негiзгi түрi ол жетiлмеген бәсекелi нарық
Бәсекенiң экономикадағы орнын оның негiзгi қағидалары арқылы да
Бәсекенiң нарықтың элементi ретiндегi негiзгi қағидаларына келесiлер жатады:
нарыққа қатысушылар санының шектелмеушiлiгi, нарыққа кiрудiң және одан
материалды еңбек, қаржылық және басқа да ресурстардың мобильдiлiгi.
сұраныс пен ұсыныс туралы бәсекеге қатысушылардың толық ақпаратта
өнiмдердiң бiртектiлiгi, сапасының, қасиеттерiнiң ұқсас болып келуi. Ерекше
нарықтағы жекелеген қатысушылардың әсер теу мүмкiншiлiгiнiң болмауы, бағаның
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ДАМЫТУДЫҢ НЕГIЗДЕРI
2.1 Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарды қалыптастырудың өзiндiк ерекшелiктерi
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Он
Ал елiмiз экономикасының толықтай түрде нарықтық қатынастарға өтуi
Елiмiз нарықтық экономикаға өтуiне байланысты нарықтық қатынастар күрделенiп,
Елiмiздегi жағдайға келетiн болсақ 1991 жылдан бастап экономикалық
Ал елiмiз экономикасының толықтай түрде нарықтық қатынастарға өтуi
Елiмiз нарықтық экономикаға өтуiне байланысты нарықтық қатынастар күрделенiп,
Бүгiнгi таңда ұлттық экономикамыздың дамуында нарықтық қатынастардың артықшылықтары
Елiмiздегi нарықтың артықшылқтары елде жаппай жекешелендiрудiң жүргiзiлуi,
Кәсiпкерлiк нарық қатынастарын ұдайы iске қосып отыратын орта.
Кәсiпкерлiктiң экономикалық мiндеттерiне келесiлердi жатқызуға болады:
Нарықтық қатынастарды дамыту;
Шектеулi ресурстарды тиiмдi пайдалану;
Экономиканың бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру;
Жаңа жұмыс орындарын ашу;
Нарықтағы сұранысты қамтамасыз ету;
Экономикалық активтi халықты барынша ынталандыру;
Инвестицияларды тиiмдi салаларға тарту;
Инновациялық жаңалықтарды ашып оны өндiрiске енгiзу;
Кластерлiк жүйенiң дамуы;
Лизингтiк қатынастардың дамуы;
Өнiмдердiң сапалылығының жоғары болуы;
Тұрақты экономикалық өсудi қамтамасыз етiп, ЖIӨ-нiң негiзгi бөлiгiн
Қазақстанда бүгiнгi күнi шағын және орта кәсiпкерлiк бастан
Бүгiнгi таңда Республикамызда экономиканы нарықтық қатынаста қайта құру
Сонымен қатар, елiмiзде нарықтық қатынастардың қызмет етуi толық
Жалпы елiмiзде нарықтық экономиканың даму жағдайында келесiдей мәселелер
Өнеркәсiптiң жаппай шикiзат бағыттылығы;
Отандық өнеркәсiптiң бәсекеге қабiлетiнiң өте төмендiгi;
Негiзгi өндiрiс құралдарының 80% тозуы;
Әлеуметтiк мәселелердiң әлi де болса кейбiр тұстары (жұмыссыздық,
Ресурстардың тиiмдi бөлiнбеуi және қолданылмауы (елiмiздегi мұнай және
Осы мәселлердi өтпелi кезеңде мемлекет өз мойнына алып
Экономиканы жекешелендiру;
Ұлттық экономикаға инвестиция тартуды ынталандыру;
Өнеркәсiптiң бәсекеқабiлеттiлiгiн арттыру, осының негiзiнде елде индустриялық-инновациялық стратегия
2.2 Елiмiзде нарықтық қатынастардың тиiмдiлiгiн арттырудың
ықпалы
Бүгiнде Қазақстан экономикасы әлемдiк бәсекедегi орны айтарлықтай емес.
Ал шикiзаттық экономика бiзге белгiлi тұрақсыз, тиiмсiз болып
Суреттен көрiп оырғанымыздай ұлттық экономикадағы бәсекеге қабiлеттiлiктi арттыратын
Елiмiз өнеркәсiп саласының 2001-2004 жылдардағы импорты
Дегенмен, осы бiзде iстелiп жатқан шаралар баршылық, ал
Бiрiншiден, бiз нарық экономикасын насихаттап қана емес, оны
Осындай маңызды шаралар соңғы үш-төрт жылда елiмiзде қолға
Қазақстан бүгiн әлемдiк рынокта бәсекеге тек қана шикiзаттық
Экономиканың негiзгi секторы болып саналатын өнеркәсiптi қайта және
Елiмiзде нарықтық қатынастардың дамуымен байланысты нарықтың бәсекеге негiзделген
Ұлттық экономикадағы нарықтық қатынастардың ерекшелiгiне тоқталатын болсақ, олар
Нарықта өнiм ұсынатын тәуелсiз сатушылар саны елiмiзде
Iр фирманың жалпы нарықтық ұсыныстағы сату үлесi мемлекеттiк
Елiмiзде нарықтың дамуымен байланысты бағалар, техологиялық жаңалықтар, ықтимал
Жаңа фирмалардың салаға кiруiне немесе одан шығуына
Нарықтық экономикадағы еркiн бәсекенiң алатын орны және оның
Артықшылықтары:
Қоғамға қажет тауарларды өндiруде ресурстарды тиiмдi пайдалануға мүмкiндiктiң
Тез өзгерiп отыратын өндiрiс жағдайларына икемдi болып, оларға
Тауарлардың жаңа түрлерiн жасау саласына жаңа техника мен
өндiрушiлердi көптүрлi қажеттiлiктердi қанағаттандыруға, тауарлар мен қызметтердiң сапасын
Кемшiлiктерi:
ұдайы өндiрiлмейтiн ресурстарды (ормандар, табиғи жануарлар, жер, теңiз,
қоршаған ортаны қорғауда негативтiк бағытта болады;
ұжымдық пайдалануға бағытталған таулар мен қызметтер (дамбалар, жолдар,
фундаменталдық ғылымның, жалпы бiлiм беру жүйесiнiң, қалалық шаруашылықтың
еңбек, табыс, демалу құқықтарына кепiлдiк бермейдi;
Нарықтық экономика - рыноктық экономика, базарлы экономика - еркін кәсіпкерлік, өндіріс құрал-жабдығына меншік нысандарының көптігі, нарықтық баға белгілеу, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы шарттық қатынастар, мемлекеттің шаруашылық қызметке шектеулі түрде араласуы қағидаттарына негізделген экономика, яғни тауарлар мен қызметтерді өндіру, бөлу, оны бағдарламалау және реттеу саласы нарықта біріктірілетін экономика.
Рынокта бәсеке барысында сұраным мен ұсыным, баға құралады. Сұраным мен ұсынымның өзара әрекеті нарықтық экономиканың тиімділігін қамтамасыз ететін тетік болып табылады. Баға кәсіпорындар мен тұтынушыларға нарықта қалай әрекет ету керектігін - осы тауарды көп өндіру керек пе, жоқ па оның шығарылымын қысқарту немесе тоқтату керек пе, жоқ па дегенді хабарлайды. Бағаның құралу тетігімен қатар рыноктағы бәсекеге ерекше назар аударуға тура келеді, яғни бір-бірімен бәсекелесуші бірқатар фирмалар (кәсіпорындар) болса және олардың бірде-біреуі баға белгілеу үдерісін басқара алмаса - олар тұтынушылар алғысы келетін және төлей алатын тауарларды өндіруге мәжбүр болады. Алайда тауарлардың белгілі бір санаттары үшін баға тетігі жұмыс істемейді (мыс., қорғаныс), кейде тауар өндіруге жұмсалған барлық шығынды көрсетуге дәрменсіз болады, демек, баға мен шығын оның қоғамдық нәтижесін көрсетпейді. Нарықтың осы және басқа кемшіліктері нақты өмірде ұдайы кездесіп отырады, сондықтан "таза" нарықтық экономика, сұраным мен ұсынымның қандай үлгісінде құрылса да, болмайды. Нарық әрқашанда бірге әрекет етуші кәсіпорындар мен монополиялар, түрлі ұйымдар, саяси өкімет тарапынан араласу - реттеу арқылы толықтырылып, шектеліп отырады. Сонымен бірге нарықтық шаруашылық пен баға белгілеу тетіктерін толық алып тастап, оның орнына экономиканы толық басқару әкімш. және саяси шешімдермен шешілетін болса, онда "таза" жоспарлы экономика дейтін пайда болады.
Нарықтық экономика артықшылығы
Бұл жүйенің артықшылығы жұмыссыздықты толық жоюдың, ал жалақыға жұмсалатын шығынды қоса жаппай бақылау арқылы табысты (пайданы) да қалағандай бөлуді іске асырудың мүмкін екендігінде. Екі үлгінің де - жоспарлы үлгінің де, нарықтық үлгінің де - елеулі кемшіліктері бар. Егер нарықтық экономиканы реттеудің түрлі нысандарын енгізуіне тура келетін болса, онда жоспарлы экономиканың нарықтық тетіктерді енгізу жолымен жоспарлауды "жұмсартуына" тура келеді. Батыс экономистерінің пайымдауынша, қандай да экономика аралас экономика болып табылады және онда жоспарлы шаруашылықтың да, нарықтық шаруашылықтың да белгілері бар. Қазіргі заманғы нарықтық экономикаға тән сипат: көп жүйелілік, дамыған инфрақұрылым, мемлекеттің белсенді реттеушілік рөлі, ресурстар қарқынды түрде үнемделетін экон. өсу шарттары ретіндегі жоғары деңгейде дамыған технологияның пайдаланылуы. Қазақстанның өтпелі экономикасының дүниежүзілік нарықтық экономикаға тең құқылы жағдайда кіруі өркениетті және әлеум. тұрғыдан бағдарланған нарықтық құрылымды қалыптастыру жөнінен ұзақ та жүйелі жұмыс жүргізуді қажет етеді.
Нарық экономикасының бірінші элементі
Нарық экономикасының бірінші және өте маңызды элементі -- өндіріушілер мем тұтынушылар. Бұлар қоғамдық еңбек бөлінісі процесінде қалыптасады -- біреулері тауарды өндіреді, екіншілері оны тұтынады. Тұтыну жеке тұтыну және өндірістік тұтыну болып бөлінеді. Жеке тұтынуда тауарлар өндіріс сферасынан шығып, адамдардың жеке қажеттіліктеріне пайдаланылады. Өндірістік тұтыну өндіріс процесін әрі қарай жалғастырып жүргізу болып табылады. Бұнда тауарды басқа өндірушілер әрі қарай өндеуге пайдаланады. Бұл жағдайда өндірушілер мен тұтынушылардың бір-бірімен байланысы, әрқайсының әрекеттерінің нәтижелерін айырбастау арқылы жүріп отырады. Нарық шаруашылығында бұл байланыстар тұрақты болады, мамандануға негізделеді және көтерме (толайым) нарықтық келісімдер формасында жүреді.
Нарық экономикасының екінші элементі
Нарық экономикасының екінші элементін өндіріс орындарының корпоративтік басқаруына негізделген меншіктің жеке немесе аралас формаларымен болжанған экономикалық оңашалану құрайды.
Нарық экономикасының үшінші элементі
Нарық экономикасының үшінші маңызды элементі -- баға. Бағаны жеке талдап танысайық. Бұл жерде тек екі мәселені ескертеміз.
* Бірінші, баға сұраныс пен ұсыныс нәтижесінде қалыптасады. Бұлардың сәйкестігі конъюнктураға байланысты өзгеріп (тербеліп) отырады.
* Екінші -- осы географиялық ауданда өндірілген тауарға нарықтық қатынастар әсерінің сферасын баға анықтайды.
Осы сфераның шегін трансакциондық шығындар болжайды, яғни айырбаспен байланысты айналым шығындары болжайды.
Нарықтық экономиканың мақсаттары:
1. жұмыспен толық қамтылу
2. экономикалық өсу
3. бағаның тұрақтылығы
4. экономикалық еркіндік
5. теңдік.
6. тиімділк.
Нарық экономикасының төртінші элементі
Нарық экономикасының төртінші, орталық буыны - екі құрылымнан, сұраныстан және ұсыныстан, түрады. Нарықта сұраныс тауарларға қажеттілік болып көрінеді. Осытауарларды тұтынушылар қалыптасқан бағамен ақшалай табыстарына сатып алады. Сұраныс өндірудің ең тиімді әдісін қолданудың және ресурстарды тиімді пайдаланудың стимулы болып табылады. Сұраныс пен ұсыныс материалдық игіліктерді өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы тұрақты байланыстарды қамтамасыз ететін, нарық механизмінің өте маңызды элементтері.
Нарық экономикасының бесінші элементі
Нарық механизмінің бесінші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СӨЖ
Тақырыбы: Нарықтық шаруашылықтың артықшылықтары және кемшіліктері
Тобы:АГ - -413
Орындаған:Елубек Қарлығаш
Тексерген:Қуатқан Б.Қ.
Семей 2015ж
Жоспар:
Кіріспе
Нарық
Негізгі бөлім
Нарықтың түрлері
Нарықтың артықшылығы
Нарықтық экономиканың үлгілері
Қорытынды бөлім
Пайдаланылған әідебиеттер
Нарық - демократиялық қоғам тарихи жағынан нарықтық қатынастардың енуімен жалпылама сипатқа ие бола бастады. Мәдениеттің, демократияның, нарықтың арақатынастарын қарастырайық. Мәдениет пен нарықтың арақатынасы туралы әртүрлі, кейде бір-біріне қарама-қарсы көзқарастар бар. Алайда бір нәрсені анық айта аламыз: адамзат әлі күнге дейін адамдық әрекетті ынталандыру мен қоғамдық байлықты бөлудің нарықтан жетілген тәсілін ойлап тапқан жоқ. Нарықтық шаруашылыққа негізделген үлгілердің бір артықшылдығын қоғамдағы экономикалық әрекеттерді, бір жағынан, тұтынушылардың сұраныстарына сәйкес бағыттап, екінші жағынан, тауар дефицитін барған сайын өрістететін бәсекелестік пен еңбек өнімділігін арттыру арқылы жүзеге тиімді және рационалды шаруашылық процестері нәтижесінде қысқарту деп пайымдауға болады. Әлеуметтік нарық экономикасы атты кітабында X. Ламперт нарықтың төмендегідей приоритеггерін атап өтеді:
-- еркін баға жүйесі ең төмен шығындарға негізделген және осы арқылы өндіріс құралдарын тиімді түрде қолданатын осыған дейін белгілі өндірістік қатынастардың арасындағы нағыз ұтымдысы болып табылады;
-- өз шешімін қабылдауда автономды және ерікті болып табылатын кәсіпкерлер шығынды аз жұмсайтын өндіріс тәсілдерін қолданып, өзгермелі сұраныс жағдайында жылдам әрекет ете алады және өз әрекеттерінің тиімділігін қашан да естен шығармайды, керісінше, мемлекеттік экономикалық басқаруды жүзеге асыратын құрылымдар көптеген жағдайда динамикасыз, бюрократиялық машиналардың тетігіне айналып, дұрыс әрі тиімді шешімдер қабылдай алмайды және олар өндірістің жағдайымен кәсіпкерлерге қарағанда формалды түрде ғана таныс болып келеді;
-- әкімшілік экономикасының үлгісіне қарағанда нарықтық шаруашылық моделі жеке белсенділік пен іскерліктің толыққанды, шығармашыл және еркін жүзеге асуына көбірек мүмкіндік береді;
-- сосын, нарықтық шаруашылықта өндірушілер шектелген, қатал, міндетті жалпышаруашылық жоспарларымен тоқталынбайды, шаруашылық субъектілері өндіріс құралдарын өз мақсаттарында еркін қолданады және осы себептен нарықтық жүйеге және ондағы өзгерістерге жылдам бейімделе алады.
Нарық -- бұл демократиялық құрал , онда әрбір тұтынушының дауыс қүқығы бар. Мемлекеттік артықшылықтар, жеңілдіктер, коррупция және тыйымдармен шектелмеген нарық жүйесінде байлыққа жетудің бірден бір жолы бар. Ол -- тұтынушылардың талап-мұқтаждарын дер кезінде аңғарып, оларды өтеу мақсатында тынбай еңбек ету.
Нарықтың түрлерi және қызметтерi
Экономикада нарықтың түрлерi өте күрделi болады және ол
Меншiк формаларымен (мемлекеттiк, жеке, аралас, ұжымдық);
Шаруашылық субъектiлерiнiң әр түрлi формаларының экономикадағы үлес салмағымен
Тауар айналымы сферасының ерекшелiктерiмен;
Шаруашылықтың құрылымдық бөлiмдерiнiң мемлекет иелiгiнен алыну және жекешелендiру
Осы елде пайдаланылатын сауда түрлерiмен.
Сондай-ақ нарықты құрылымы жөнiнен келесiдей критериилер арқылы бөлуге
Нарық қатынастары объектiлерiнiң атқаратын экономикалық қызметi бойынша:
Игiлiктер мен қызметтер нарығы;
Өндiрiс құралдарының нарығы;
Ғылыми-техникалық жұмыстар нарығы;
Құнды қағаздар нарығы;
Жұмыс күшi нарығы;
Қаржы рыногы және т.б. рыноктар.
2. Нарықтарды сонымен қатар тауарлық топтар бойынша жiктеуге
өндiрiстiк қызметке бағытталған тауарлар нарығы;
халық тұтынатын тауарлар; азық-түлiк тауарлар нарығы;
шикiзат пен материалдар нарығы.
Сондай-ақ ауылшаруашылық шикiзаттары нарығында азық-түлiкке және ауыл шаруашылық
3. Бәсекенiң шектеулi дәрежесi бойынша мынадай нарықтар болады:
Монополиялық нарық;
Олигополиялық нарық;
Салааралық нарықтар.
4. Тауарлар мен қызметтер нарығы.
Тұтыну тауарларының нарықтары - азық-түлiк және азық-түлiк емес
Қызметтер нарығы - тұрмыстық, көлiк, коммуналдық қызметтер нарығы.
Тұрғын үй немесе өндiрiстiк емес ғимараттардың нарығы.
5. Өндiрiс факторларының нарығы.
Жылжымайтын мүлiктер нарығы;
Еңбек құралдарының нарығы;
Шикiзат пен материалдардың нарығы;
Қуаттық ресурстрардың нарығы;
Пайдалы қазбалардың нарықтары.
6. Қаржылар нарығы.
Капиталдар немесе инвестициялық нарық;
Несие нарықтары;
Құнды қағаздар рыноктары;
Валюта-ақша нарықтары жатады.
Одан шығуына тосқауылдар көптеген салалар бойынша жоқ, яғни
Нарық құрылымының ерекшелiктерiн сипаттайтын ең басты көрсеткiштердiң бiрi,
Нарықтың мәнi оның қызметтерi арқылы толыңғырақ анықталады. Нарық
Тауар өндiрiсiнiң және қызмет көрсетудiң өзiн-өзi реттеу қызметi.
Ынталандыру қызметi, баға төмендегенде өндiрушiлер өндiрудi азайтады, осымен
Өндiрiлген өнiм мен еңбек шығындарының қоғамдық маңыздылығын айқындау
Реттеу қызметi, нарық тепе-теңдiгi арқылы экономикадағы, өндiрiстегi және
Шаруашылық өмiрдi демократияландыру, өзiн-өзi басқару принциптерiн жүзеге асыру
Нарықтық қатынастар негiзiнде экономиканың тиiмдi дамуын қамтамасыз ететiн
Бәсеке жалпы экономикалық құндылықтар мен жетiстiктердi дамытудың негiзгi
Осылайша әрбiр кәсiпкердiң бәсекеқабiлетi жоғары болуының нәтижесiнде әлемдiк
Нарықтық экономика қызмет етуiнiң механизмi үш басты қағидаға
маржиналдық (шектi) талдау;
балама талдау шығындары;
экономикалық рационалдылық;
Маржиналдық талдау қағидасы негiзiнде нарықтық субъектiлер мiнез-құлқы
Балама талдау шығындардың қағидасы. Балама талдау шығындары
Экономикадағы нарықтық қатынастардың шектелуiне байланысты бәсекенiң келесiдей түрлерi
Жетiлген бәсекелi нарығы;
Жетiлмеген бәсекелi нарығы;
Мұндағы жетiлген бәсеке нарығында нарыққа қатысушылардың арасында бәсеке
Бәсекенiң екiншi негiзгi түрi ол жетiлмеген бәсекелi нарық
Бәсекенiң экономикадағы орнын оның негiзгi қағидалары арқылы да
Бәсекенiң нарықтың элементi ретiндегi негiзгi қағидаларына келесiлер жатады:
нарыққа қатысушылар санының шектелмеушiлiгi, нарыққа кiрудiң және одан
материалды еңбек, қаржылық және басқа да ресурстардың мобильдiлiгi.
сұраныс пен ұсыныс туралы бәсекеге қатысушылардың толық ақпаратта
өнiмдердiң бiртектiлiгi, сапасының, қасиеттерiнiң ұқсас болып келуi. Ерекше
нарықтағы жекелеген қатысушылардың әсер теу мүмкiншiлiгiнiң болмауы, бағаның
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ДАМЫТУДЫҢ НЕГIЗДЕРI
2.1 Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарды қалыптастырудың өзiндiк ерекшелiктерi
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Он
Ал елiмiз экономикасының толықтай түрде нарықтық қатынастарға өтуi
Елiмiз нарықтық экономикаға өтуiне байланысты нарықтық қатынастар күрделенiп,
Елiмiздегi жағдайға келетiн болсақ 1991 жылдан бастап экономикалық
Ал елiмiз экономикасының толықтай түрде нарықтық қатынастарға өтуi
Елiмiз нарықтық экономикаға өтуiне байланысты нарықтық қатынастар күрделенiп,
Бүгiнгi таңда ұлттық экономикамыздың дамуында нарықтық қатынастардың артықшылықтары
Елiмiздегi нарықтың артықшылқтары елде жаппай жекешелендiрудiң жүргiзiлуi,
Кәсiпкерлiк нарық қатынастарын ұдайы iске қосып отыратын орта.
Кәсiпкерлiктiң экономикалық мiндеттерiне келесiлердi жатқызуға болады:
Нарықтық қатынастарды дамыту;
Шектеулi ресурстарды тиiмдi пайдалану;
Экономиканың бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру;
Жаңа жұмыс орындарын ашу;
Нарықтағы сұранысты қамтамасыз ету;
Экономикалық активтi халықты барынша ынталандыру;
Инвестицияларды тиiмдi салаларға тарту;
Инновациялық жаңалықтарды ашып оны өндiрiске енгiзу;
Кластерлiк жүйенiң дамуы;
Лизингтiк қатынастардың дамуы;
Өнiмдердiң сапалылығының жоғары болуы;
Тұрақты экономикалық өсудi қамтамасыз етiп, ЖIӨ-нiң негiзгi бөлiгiн
Қазақстанда бүгiнгi күнi шағын және орта кәсiпкерлiк бастан
Бүгiнгi таңда Республикамызда экономиканы нарықтық қатынаста қайта құру
Сонымен қатар, елiмiзде нарықтық қатынастардың қызмет етуi толық
Жалпы елiмiзде нарықтық экономиканың даму жағдайында келесiдей мәселелер
Өнеркәсiптiң жаппай шикiзат бағыттылығы;
Отандық өнеркәсiптiң бәсекеге қабiлетiнiң өте төмендiгi;
Негiзгi өндiрiс құралдарының 80% тозуы;
Әлеуметтiк мәселелердiң әлi де болса кейбiр тұстары (жұмыссыздық,
Ресурстардың тиiмдi бөлiнбеуi және қолданылмауы (елiмiздегi мұнай және
Осы мәселлердi өтпелi кезеңде мемлекет өз мойнына алып
Экономиканы жекешелендiру;
Ұлттық экономикаға инвестиция тартуды ынталандыру;
Өнеркәсiптiң бәсекеқабiлеттiлiгiн арттыру, осының негiзiнде елде индустриялық-инновациялық стратегия
2.2 Елiмiзде нарықтық қатынастардың тиiмдiлiгiн арттырудың
ықпалы
Бүгiнде Қазақстан экономикасы әлемдiк бәсекедегi орны айтарлықтай емес.
Ал шикiзаттық экономика бiзге белгiлi тұрақсыз, тиiмсiз болып
Суреттен көрiп оырғанымыздай ұлттық экономикадағы бәсекеге қабiлеттiлiктi арттыратын
Елiмiз өнеркәсiп саласының 2001-2004 жылдардағы импорты
Дегенмен, осы бiзде iстелiп жатқан шаралар баршылық, ал
Бiрiншiден, бiз нарық экономикасын насихаттап қана емес, оны
Осындай маңызды шаралар соңғы үш-төрт жылда елiмiзде қолға
Қазақстан бүгiн әлемдiк рынокта бәсекеге тек қана шикiзаттық
Экономиканың негiзгi секторы болып саналатын өнеркәсiптi қайта және
Елiмiзде нарықтық қатынастардың дамуымен байланысты нарықтың бәсекеге негiзделген
Ұлттық экономикадағы нарықтық қатынастардың ерекшелiгiне тоқталатын болсақ, олар
Нарықта өнiм ұсынатын тәуелсiз сатушылар саны елiмiзде
Iр фирманың жалпы нарықтық ұсыныстағы сату үлесi мемлекеттiк
Елiмiзде нарықтың дамуымен байланысты бағалар, техологиялық жаңалықтар, ықтимал
Жаңа фирмалардың салаға кiруiне немесе одан шығуына
Нарықтық экономикадағы еркiн бәсекенiң алатын орны және оның
Артықшылықтары:
Қоғамға қажет тауарларды өндiруде ресурстарды тиiмдi пайдалануға мүмкiндiктiң
Тез өзгерiп отыратын өндiрiс жағдайларына икемдi болып, оларға
Тауарлардың жаңа түрлерiн жасау саласына жаңа техника мен
өндiрушiлердi көптүрлi қажеттiлiктердi қанағаттандыруға, тауарлар мен қызметтердiң сапасын
Кемшiлiктерi:
ұдайы өндiрiлмейтiн ресурстарды (ормандар, табиғи жануарлар, жер, теңiз,
қоршаған ортаны қорғауда негативтiк бағытта болады;
ұжымдық пайдалануға бағытталған таулар мен қызметтер (дамбалар, жолдар,
фундаменталдық ғылымның, жалпы бiлiм беру жүйесiнiң, қалалық шаруашылықтың
еңбек, табыс, демалу құқықтарына кепiлдiк бермейдi;
Нарықтық экономика - рыноктық экономика, базарлы экономика - еркін кәсіпкерлік, өндіріс құрал-жабдығына меншік нысандарының көптігі, нарықтық баға белгілеу, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы шарттық қатынастар, мемлекеттің шаруашылық қызметке шектеулі түрде араласуы қағидаттарына негізделген экономика, яғни тауарлар мен қызметтерді өндіру, бөлу, оны бағдарламалау және реттеу саласы нарықта біріктірілетін экономика.
Рынокта бәсеке барысында сұраным мен ұсыным, баға құралады. Сұраным мен ұсынымның өзара әрекеті нарықтық экономиканың тиімділігін қамтамасыз ететін тетік болып табылады. Баға кәсіпорындар мен тұтынушыларға нарықта қалай әрекет ету керектігін - осы тауарды көп өндіру керек пе, жоқ па оның шығарылымын қысқарту немесе тоқтату керек пе, жоқ па дегенді хабарлайды. Бағаның құралу тетігімен қатар рыноктағы бәсекеге ерекше назар аударуға тура келеді, яғни бір-бірімен бәсекелесуші бірқатар фирмалар (кәсіпорындар) болса және олардың бірде-біреуі баға белгілеу үдерісін басқара алмаса - олар тұтынушылар алғысы келетін және төлей алатын тауарларды өндіруге мәжбүр болады. Алайда тауарлардың белгілі бір санаттары үшін баға тетігі жұмыс істемейді (мыс., қорғаныс), кейде тауар өндіруге жұмсалған барлық шығынды көрсетуге дәрменсіз болады, демек, баға мен шығын оның қоғамдық нәтижесін көрсетпейді. Нарықтың осы және басқа кемшіліктері нақты өмірде ұдайы кездесіп отырады, сондықтан "таза" нарықтық экономика, сұраным мен ұсынымның қандай үлгісінде құрылса да, болмайды. Нарық әрқашанда бірге әрекет етуші кәсіпорындар мен монополиялар, түрлі ұйымдар, саяси өкімет тарапынан араласу - реттеу арқылы толықтырылып, шектеліп отырады. Сонымен бірге нарықтық шаруашылық пен баға белгілеу тетіктерін толық алып тастап, оның орнына экономиканы толық басқару әкімш. және саяси шешімдермен шешілетін болса, онда "таза" жоспарлы экономика дейтін пайда болады.
Нарықтық экономика артықшылығы
Бұл жүйенің артықшылығы жұмыссыздықты толық жоюдың, ал жалақыға жұмсалатын шығынды қоса жаппай бақылау арқылы табысты (пайданы) да қалағандай бөлуді іске асырудың мүмкін екендігінде. Екі үлгінің де - жоспарлы үлгінің де, нарықтық үлгінің де - елеулі кемшіліктері бар. Егер нарықтық экономиканы реттеудің түрлі нысандарын енгізуіне тура келетін болса, онда жоспарлы экономиканың нарықтық тетіктерді енгізу жолымен жоспарлауды "жұмсартуына" тура келеді. Батыс экономистерінің пайымдауынша, қандай да экономика аралас экономика болып табылады және онда жоспарлы шаруашылықтың да, нарықтық шаруашылықтың да белгілері бар. Қазіргі заманғы нарықтық экономикаға тән сипат: көп жүйелілік, дамыған инфрақұрылым, мемлекеттің белсенді реттеушілік рөлі, ресурстар қарқынды түрде үнемделетін экон. өсу шарттары ретіндегі жоғары деңгейде дамыған технологияның пайдаланылуы. Қазақстанның өтпелі экономикасының дүниежүзілік нарықтық экономикаға тең құқылы жағдайда кіруі өркениетті және әлеум. тұрғыдан бағдарланған нарықтық құрылымды қалыптастыру жөнінен ұзақ та жүйелі жұмыс жүргізуді қажет етеді.
Нарық экономикасының бірінші элементі
Нарық экономикасының бірінші және өте маңызды элементі -- өндіріушілер мем тұтынушылар. Бұлар қоғамдық еңбек бөлінісі процесінде қалыптасады -- біреулері тауарды өндіреді, екіншілері оны тұтынады. Тұтыну жеке тұтыну және өндірістік тұтыну болып бөлінеді. Жеке тұтынуда тауарлар өндіріс сферасынан шығып, адамдардың жеке қажеттіліктеріне пайдаланылады. Өндірістік тұтыну өндіріс процесін әрі қарай жалғастырып жүргізу болып табылады. Бұнда тауарды басқа өндірушілер әрі қарай өндеуге пайдаланады. Бұл жағдайда өндірушілер мен тұтынушылардың бір-бірімен байланысы, әрқайсының әрекеттерінің нәтижелерін айырбастау арқылы жүріп отырады. Нарық шаруашылығында бұл байланыстар тұрақты болады, мамандануға негізделеді және көтерме (толайым) нарықтық келісімдер формасында жүреді.
Нарық экономикасының екінші элементі
Нарық экономикасының екінші элементін өндіріс орындарының корпоративтік басқаруына негізделген меншіктің жеке немесе аралас формаларымен болжанған экономикалық оңашалану құрайды.
Нарық экономикасының үшінші элементі
Нарық экономикасының үшінші маңызды элементі -- баға. Бағаны жеке талдап танысайық. Бұл жерде тек екі мәселені ескертеміз.
* Бірінші, баға сұраныс пен ұсыныс нәтижесінде қалыптасады. Бұлардың сәйкестігі конъюнктураға байланысты өзгеріп (тербеліп) отырады.
* Екінші -- осы географиялық ауданда өндірілген тауарға нарықтық қатынастар әсерінің сферасын баға анықтайды.
Осы сфераның шегін трансакциондық шығындар болжайды, яғни айырбаспен байланысты айналым шығындары болжайды.
Нарықтық экономиканың мақсаттары:
1. жұмыспен толық қамтылу
2. экономикалық өсу
3. бағаның тұрақтылығы
4. экономикалық еркіндік
5. теңдік.
6. тиімділк.
Нарық экономикасының төртінші элементі
Нарық экономикасының төртінші, орталық буыны - екі құрылымнан, сұраныстан және ұсыныстан, түрады. Нарықта сұраныс тауарларға қажеттілік болып көрінеді. Осытауарларды тұтынушылар қалыптасқан бағамен ақшалай табыстарына сатып алады. Сұраныс өндірудің ең тиімді әдісін қолданудың және ресурстарды тиімді пайдаланудың стимулы болып табылады. Сұраныс пен ұсыныс материалдық игіліктерді өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы тұрақты байланыстарды қамтамасыз ететін, нарық механизмінің өте маңызды элементтері.
Нарық экономикасының бесінші элементі
Нарық механизмінің бесінші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz