Қызыл таспа

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігі Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

БӨЖ

Тақырып :Қызыл таспа.

Орындаған: Алиханова Ж.

Тексерген: Сагандыков С. Н.

Топ: АГ-213

Семей 2015ж

ЖОСПАР

І НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Тарандар тұқымдасы.
Қызыл таспа.
Вегетативтік, генеративтік ерекшеліктері.
Қызыл таспаның денсаулыққа пайдасы.

ІІ ҚОРЫТЫНДЫ

ІІІ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Тарандар тұқымдасы. Түрлерінің жалпы саны 900-дей (40 туыс) . Түрлерінің шыққан жері Орталық жөне Оңтүстік Америка (ағаш), солтүстік ендіктің қоңыржай климатты облыстары (бүталар, шөптер) . Климаты құрғақ елдерде, мысалы Орта Азияда, бұталар мен біржылдық шөптесін өсімдіктері басым болып келеді; солтүстікке таман өсетін түрлері көпжылдық шөптесін өсімдіктер. Жапырақтары кезектесіп немесе қарама-қарсы, сиректеу топтасып орналасады. Буын аралықтарьшың түп жағын түтік төрізді жапырақ қынапшасы- раструб жауып түрады. Ол қосалқы жапырақшалардың бірііуінің нәтижесінде пайда болған. Сабағының буыңдары көп жағдайда жуаңдап ісіетен болып келеді, буьш аралықтары түп жағынан біраз уақыт бойы қыстырма меристеманың есебінен ұзындыққа өседі. Гүлдері үсақ, гемициклді немесе циклді, өдетте қосжынысты. Гүлсерігі қарапайым 3-6, сиректеу 5 мүшелі, әдетте бос орналасады, әртүрлі - жасыл, ақ, қызыл түстерге боялған болып келеді. Аталықтарының саны 6-9 (3-8) . Гинецейі ценокарпты 3 (2-4) жеміс жапьірақшалардан түрады. Гүлтүйіні төменгі. Жемістері 1-дәнді - 3-2 қырлы жаңғақшалар, кейде қанатты болып келеді. Таран туысы (горец) . 280-дей түрлері бар, БОР-дың флорасыңда 160 түрі, ал Қазақстанда 52 түрі кездеседі. Негізгі өмірлік формалары: бұталар және ағаштанған лианалар, жартылай бұталар, бір жылдық және көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Гүлді өсімдіктердің таралған жерлерінің солтүстік шекарасьшан бастап Австралияға, оңтүстік Африкаға (Кап жері) жөне Чилиге (космополид туысы) дейін таралған.

Қызыл таспа, қүс таспасы (горец птичий), - биіктігі 10-нан 40 см. дейін жететін бір жылдық шөптесін өсімдік, сабақтары жерге төселіп өседі немесе жатаған болып келеді. Гүлдері жапырақтың қолтығыңда 2-5-тен болады. Жемісі 3-қырлы, түп жағы сопақтау болып келеді. БОР-ның барлық жерлерінде, тіптен Арктикада да өседі. Көптеген жерді алып жатқан таза құс таспасын жиі кездестіруге болады. Өзен жағалауының құмдарында, су қайтқан жерлерде, егістікте және малдың өрістейтін жерлерінде, жолдың жағасында өсетін өсімдік. Дәрілік жөне жем-шөптік өсімдік болып табылады. Шырмауық таран (горец вьюнковый - Р. сопуоіуиіиз) - біржылдық өрмелеп өсетін өсімдік, биіктігі 1м. дейін барады, гүлдері жапырақтың қолтығында 3-6-дан топтасып отырады. БОР-дың территориясының барлық жерлерінде өседі, көп жағдайда егістік дақылдарының арамшөбі болып табылады, дәрілік жөне бал беретін өсімдік. Вейрих тараны (горец Вейриха) - биіктігі 2-5 м. болатын көпжылдық шөптесін өсімдік, гүлдері жапырақтың қолтығынан немесе сабақтың жоғарғы жағынан шығатын сыпырғы тәрізді гүлшоғырында орналасады; БОР-дың Қиыр Шығысында (Сахалин, Куриль аралдары), Жапонияда және Қытайда өседі. Сәндік және перспективті жемшөптік (силосқа) өсімдік ретінде себеді. (лат. Polýgonum aviculáre ) - сабақтары жайылыңқы, 30 см-ге дейінгі биіктікте өсетін жапырақтары сопақтау, немесе қияқ тәрізді бір жылдық шөп тектес өсімдік болып табылады. Гүлшоғыры ірілеу, ұзындау, ұшы үшкірлеу келеді. Маусым айынан бастап бүкіл жаз бойы гүлдеп тұрады. Көпшілігі тамыз айының екінші жартысында пісіп жетіледі, гүлдері жасыл түсті. Қазақстанның барлық жеріне кең тараған. Қызылтаспа гүлдеген шағында 8, 9 пайыз күлдер, 4, 4 пайыз протеин, 2, 8 пайыз май, 5, 3 пайыз клетчаткалар, 4, 4 пайыз азотсыз заттар, илік заттар, шайырлар, балауыз қанты, авикулярин глюкозиды, флавондар, 8 мг пайыздай каротин, 120 мг пайыз С витамині, К витамині, аздаған эфир майы кездеседі. Тамырында оксиантрахинондар бар. Дәрі жасау үшін медицинада оның жер үстіндегі бөлігін пайдаланады. Ғылыми медицинаның акушерлік-гинекологиялық тәжірибесінде қызылтаспа препараты әртүрлі жағдайларға байланысты жатырдан аққан қанды тоқтатып, оның қайталан анатомиялық жағынан бастапқы қалпына келуі үшін қызмет атқарады. Экспериментті деректерге қарағанда бұл өсімдіктің шөбінен алынған препараттар қан тамырының қабілетін арттырып қысымын төмендетеді, демалыс қозғалыстарының амплитудасы мен өкпенің желдену көлемін арттырады, жатыр бұлшық етінің тонусын көтереді. Препаратта флавонол глюкозидінің біраз мөлшерде кездесетіндігіне байланысты (диурезді) несеп бөлуді жақсартады. Халық медицинасында қызылтаспаны бүйрек, бауыр, қарын қатары, іш өту қуықтың ескілікті қатарымен жарақатына пайдаланады. Сондай-ақ оны организмде заттар алмасуы бұзылғанда, өкпе туберкулезімен, бүйрек-тас ауруларымен, нефрит, нефроз, пиэлит, циститпен сырқаттанған жағдайда да жиі қолданады. Ал артериосклероз ауруымен ауырғандар қызылтаспаға уқырықбуынды, арыстан құйрықты, гүлшетенді, ошағанды қосып пайдаланады. Қызылтаспамен қуық қатарының ескірген түрін де емдемейді. Кейбір дәрігерлер қызылтаспаның гипрохромдық анемия мен өкпе туберкулезін емдеудегі терапевтік тиімділігіне қатты ден қояды. Шығыс медицинасында қызылтаспа ыстықты төмендететін, несеп жүргізетін, қабынуларға қарсы қолданылатын, глист құрттарын шығаратын және нерві әлсірегенде, аурудан және кәріліктен әлсіздегенде тонус көтеретін дәрі ретінде қолданады. Сол сияқты терінің кейбір ауруларына жағатын май ретінде де пайдаланылады. Тропикалық безгекпен ауырғандар қызылтаспа шөбінен жасалған қайнатындыны ішеді. Қызылтаспа шөбін ыстық суға бөктіріп геморрой түйіндеріне, қабынған тік ішекке жапсырып басады. Көне заман фармакологтары бұл шөпті жараны жақсы жазатын дәрі қатарында санаған. Олар: "Қандай да болсын жараны жазып, қан ағысын баяулатады, тіпті қан ағысын әсіресе қан қақыртуды тоқтатады. Іш өткенде де нәтижелі емдейді" - деп жазады. Құс таран - Polygonum aviculare жол жиектерінде, тастанды жерлерде өсетін жатаған, бір жылдық шөптесін өсімдік. Негізінен космополит. Биіктігі 10-80 см. Халық атаулары: қызылтаспа, құс қарамұғы, қазоты, шөп-балауса. Сабағы 60см күшті тармақталған, тік тұратын, сирек өспелі, жерге жайылып өседі. Тамыры бұтағынан біраз жуандау, өзекті. Жапырағы майда кезектесіп орналасқан, пішіні ланцет тәрізді, ұзындығы 0, 4-1, 5 см, түсі сұр-жасыл. Гүлдері майда, бозырыңқы- жасыл, қызғылт немесе ақшылдау. Гүлдерінің шоқтары 2-5 ге дейін болады, олар жапырақ қойнауында орналасады. Аталықтары 8, аналықтары 3. Жемісі- қара үш қырлы жаңғақ. Жемістері шілде-қыркүйек айларында пісіп жетіледі.

Вегетативтiк мүшелерiнiң ерекшелiктерi . Тамыр жүйесi кiндiктамыр, көбiнесе жер астында түрi өзгерген өркендер - тамырсабақты, олардан жанама тамырлар тарамдалады. Сабағы тiк немесе көтерiңкi, бұтақты, буындары жиiрек кездеседi. Жапырақтары жай, кейде арасында бөлiнетiндерi бар (қызылтаспа), кезектесе, кейде шоқтанып орналасады. Буын аралықтарында түтiк тəрiздi жапырақ қынапшасы айқындалған. Түтiк сабақты орап жатқан жұқа түтiкше түрiнде.

Генеративтiк мүшелердiң ерекшелiктерi . Қызылтаспада ұсақ гүлдерi сыпыртқыгүл, масақ немесе жұмыр гүлшоғырына шоғырланған. Гүлдерi қосжынысты, кейде даражынысты, актиноморфты. Гүлсерiгi жай, бос, 3 - тен 6 жасыл, ақ, немесе қызыл бөлшектеу, кейде бiрiгiп өскен. Аталығы 3 - тен 18 - ге дейiн. Гинецейi 3 бос немесе бiрiгiп өсетiн, кейде 2- 4 жемiсжапырақшаларынан тұрады. Гүлдерiнiң формуласы: Р3-6А3-9-18G(2) -(4) . Гүлдерi желмен (қызылтаспа) жəне жəндiктер арқылы (құмық, самалдық) тозаңданады. Жемiс-жаңғағы жемiс жапырақшаларының санына сəйкес келетiн қырларға ие. Эндоспермдi тұқымы. Тұқымдастардың негiзгi бөлiгi жəне олардың маңызы. Тарантұқымдастар арасында бағалы тағамдық мəдени дақыл екпе құмық болып саналады, ол мəдени дақыл ретiнде осыдан 4 000-дай жыл бұрын шығарылған. Құмыққа гетеростилия құбылысы тəн, яғни кейбiр өсiмдiктерiнде гүлдерi ұзын аналықтарға жəне қысқа аталықтарға, бiрқатарында керiсiнше аталығы ұзын, аналығы қысқа болып келедi. Тұқым өнiмдiлiгi, егер аналығы қысқа гүлдер, аталығы қысқа гүлдерден алынған аталық тозаң арқылы немесе керiсiнше тозаңданған жағдайда артады. Құмық жемiстерiнен құрамында ақауыз, майлар, көмiрсулар, органикалық қышқылдар мен витаминдер бар кенеулiлiгi жоғары құмық жармасы алынады. Құмықтан өнеркəсiптiк жолмен медицинада атеросклероз жəне қан қысымы ауруына қарсы қолданылатын рутин өндiрiледi. Құмық-бағалы балдық өсiмдiк. Тағамдық өсiмдiктерге сондай-ақ атқұлақ пен рауғаш та жатады. Самалдықтың кейбiр түрлерi медицинада қолданылады.

Қызылтаспаның пайдасы . Самалдықтың - су бұрышы жəне қызыл таспа шөптерiнен алынған сығынды қан тоқтататын қасиетi бар. Самалдықтан көк бояу, ал атқұлақтың тамырынан сары бояу алынады. Қызылтаспа сəндiк түрлерi өсiрiледi, құм тоқтатудың тамаша құралы, Қазақстанның қуаң аймақтарында көп өседi. Бауырға да ем. Ешкі, қой малы қ ы з ы л т а с п а ғ а семіреді. Қызылтаспа - тарандар тұқымдас, бір жылдық өсімдік. Сабақтары жан - жаққа жайылып өседі. Биіктігі 30 сантиметрдей. Жапырақтары сопақтау немесе қияқ тірізді ұзын әрі тұқылдау. Гүл шоғы ірі, ұзындығы 2 сантиметрге жуық. Гүлдері жасыл, жапырақтың ішкі жағына жиналып тұрады. Маусым айынан бастап бүкіл жаз бойы гүлдейді. Көбінесе тамыз айының екінші жартысында пісіп жетіледі. Еліміздің барлық аймақтарына, соның ішінде Қазақстанда кеңінен таралған. Гүлденген кезінде қызылтаспада протеин, май, клетчаткалар, азотсыз заттар, илік заттар, шайырлар, балауыз, қант, авикулярин глюкозиді, флавондар, каротин, С, К витаминдері, аздаған эфир майы болады. Тамырында оксиметилантрахиондар бар. Қолданылуы. Дәрі жасау үшін оның жер үстіндегі бөлігін пайдаланады. Ғылыми медицина қызылтаспа препараттарын акушерлік - гинекалогиялық тәжірибеде, босанғаннан кейін жатырдан аққан қанды тоқтататын дәрі ретінде, жатырдың қайта қалпына келуі нашарлаған жағдайда, сондай-ақ аборт жасатқаннан кейін жатырдан ағатын қанды тоқтату үшін қолданады. Тәжірибенің көрсеткеннен бұл өсімдіктің шөбін суға және спиртке қосып жасаған препараттар қан ұюын тездетеді, қан қысымын төмендетеді, жатыр бұлшық етінің тонусын көткріп, несептің бөлінуін жақсартады. Халық медицинасында оны бүйрек, бауыр ауруларын, қарын қабынуын емдеуге, іш өткенде, қуық қабынғанда, жараланғанда, организімдегі зат алмасуы бұзылғанда, өкпе туберкулезіне шалдыққанда, бүйрекке тас байланғанда, нефрит, невроз, пэлитцистит, артероисклероз ауруларына ұшырағанда пайдаланады. Өкпе қабынуымен, асқынған бронхитпен және плевритпен ауырған адамдарға өгейшөп жапырақтары мен қызылтаспа гүлдерін бірдей мөлшерде қосып қайнатып ігкізеді. Іш өткенде қырықбуын қосылған қызылтаспа қайнатындысын ыстықтай ішу керек. Ол үшін қызылтаспаға оның мөлшерінің жартысындай мөлшерде қырықбуын араластырады да, күшті қызыл шарапқа салып, 3 минуттай қайнатады. Сонан кейін әрбір төрт сағат сайын стаканның үштен біріндей немесе жартысындай мөлшерде ысытып ішіп отыру керек. Қызылтаспа қуықтағы құмды да айдап шығарады. Онымен емделген кезде зәрмен бірге формалары әртүрлі қара қошқыл, сарғыш түсті қиыршық құм түсіп отырады. Тастарды шығару үшін қызылтаспаға жүгерінің аналық ауызын, түйебұршақ жоңқасын, сабыншөп шөбін, аюқұлақ жапырағын бірдей мөлшерде алып араластырады. Күндіз ішу үшін қоспаның 15 грамын бір стакан ыстық суға салып, жылы күйінде кешке дейін ішіп бітіреді. Қызылтаспамен қуық қабынуының ескірген түрінде емдейді. Қытай медицинасында қызылтаспаны ыстықты төмендететін, несеп жүргізетін, қақынуларды басатын, ішек құртын түсіретін және жүйке әлсірегенде ішетін, әл құрығанда тонус көтеретін дәрі ретінде қолданады. Сонымен бірге оны терінің кейбір жақтарына жағатын май ретінде де пайдаланады. Тропикалық безгекпен ауырғанда қызылтаспа шөбінен жасалған қайнатындыны 10 грамм, ал ішек құртын түсіру үшін 5-25 грамм мөлшерінде қабылдайды. Қызылтаспа шөбін ыстық суға бұқтырып гемаррой түйіндерін жапсырып басады. Жарақаттанғанда көк шөбінен жасалған тұнбаны қолданады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.