Еңбекті нормалау
КІРІСПЕ
1. Еңбекті нормалау. Еңбекті нормалауды ұйымдастыру
2. Еңбекті нормалау жұмыстарын ұйымдастыру
3. Еңбек нормаларын енгізу, ауыстыру, қайта қарау және тексеру тәртібі
4. Нормалау мәселелерін регламенттеу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
1. Еңбекті нормалау. Еңбекті нормалауды ұйымдастыру
2. Еңбекті нормалау жұмыстарын ұйымдастыру
3. Еңбек нормаларын енгізу, ауыстыру, қайта қарау және тексеру тәртібі
4. Нормалау мәселелерін регламенттеу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
Еңбекті нормалау – бұл жұмысшының нақты ұйымдастырушылық-техникалық жағдайда жұмыстарды атқаруға (өнім бірлігін дайындау) кеткен еңбек шығындарын (уақыт) анықтау және сол негізде еңбекті нормалау.
• Уақыт нормасы - өнім өлшемін жасауға немесе өндірістік бір операцияны анықтауға қажетті минутпен немесе сағатпен белгіленген уақыт.
• Өнім нормасы – белгілі бір уақыт өлшемі ішінде өндірілуге немесе өнделуге тиіс өнімнің заттық өлшемдерімен (дана, тонна, метр және т.б.) көрсетілген мөлшері.
Уақыт өлшеміне байланысты өнімнің сағаттық, сменалық, ал кейін тіпті айлық нормалары болады. Қызмет көрсету нормасы жұмысшының смена ішінде қанша жабдыққа немесе жұмыс орнына қызмет етуге тиіс екендігін көрсетеді.
Еңбекті нормалауды ұйымдастыру саласындағы мемлекеттік кепілдіктерге мыналар кіреді:
1. типтік нормалар мен еңбек жөніндегі нормативтер;
2. техникалық тұрғыдан негізделген типтік нормалар мен еңбек жөніндегі нормативтерді мемлекеттік органдармен жасауды қамтамасыз ету;
3. жұмыс берушілердің еңбек нормасының жасалуын, жүргізілуін және қайта қаралуын қамтамасыз етуін бақылау.
Еңбек (өндіру, уақыт, қызмет көрсету) нормасы дегеніміз еңбек шығынының өлшемі болып табылады және өндіріс пен еңбек ұйымының, техниканың, технологияның жеткен деңгейіне сәйкес жұмысшының біліктілігіне орай бекітіледі.
Он сегіз жасқа толмаған жұмысшылар үшін өндіру нормасы Еңбек Кодексінің 182 бабына сәйкес бекітіледі.
Жалақысы мерзімді төленетін жекелеген санаттағы жұмысшыларға нормаланған тапсырмалары бекітілуі мүмкін. Жеке қызметтер мен дұмыс мөлшерін орындау үшін жұмыс берушілергеқызмет көрсету нормасы немесе жұмысшылар санының мөлшері (нормативтер) бекітілуі мүмкін.
Еңбек нормасын жасау, жаңаны енгізу, ауыстыру және қайта қарау типтік нормалар мен еңбек жөніндегі нормативтерді есепке ала отырып, жұмысшы өкілдерімен келістіру арқылы жұмыс берушімен жүзеге асырылады.
• Уақыт нормасы - өнім өлшемін жасауға немесе өндірістік бір операцияны анықтауға қажетті минутпен немесе сағатпен белгіленген уақыт.
• Өнім нормасы – белгілі бір уақыт өлшемі ішінде өндірілуге немесе өнделуге тиіс өнімнің заттық өлшемдерімен (дана, тонна, метр және т.б.) көрсетілген мөлшері.
Уақыт өлшеміне байланысты өнімнің сағаттық, сменалық, ал кейін тіпті айлық нормалары болады. Қызмет көрсету нормасы жұмысшының смена ішінде қанша жабдыққа немесе жұмыс орнына қызмет етуге тиіс екендігін көрсетеді.
Еңбекті нормалауды ұйымдастыру саласындағы мемлекеттік кепілдіктерге мыналар кіреді:
1. типтік нормалар мен еңбек жөніндегі нормативтер;
2. техникалық тұрғыдан негізделген типтік нормалар мен еңбек жөніндегі нормативтерді мемлекеттік органдармен жасауды қамтамасыз ету;
3. жұмыс берушілердің еңбек нормасының жасалуын, жүргізілуін және қайта қаралуын қамтамасыз етуін бақылау.
Еңбек (өндіру, уақыт, қызмет көрсету) нормасы дегеніміз еңбек шығынының өлшемі болып табылады және өндіріс пен еңбек ұйымының, техниканың, технологияның жеткен деңгейіне сәйкес жұмысшының біліктілігіне орай бекітіледі.
Он сегіз жасқа толмаған жұмысшылар үшін өндіру нормасы Еңбек Кодексінің 182 бабына сәйкес бекітіледі.
Жалақысы мерзімді төленетін жекелеген санаттағы жұмысшыларға нормаланған тапсырмалары бекітілуі мүмкін. Жеке қызметтер мен дұмыс мөлшерін орындау үшін жұмыс берушілергеқызмет көрсету нормасы немесе жұмысшылар санының мөлшері (нормативтер) бекітілуі мүмкін.
Еңбек нормасын жасау, жаңаны енгізу, ауыстыру және қайта қарау типтік нормалар мен еңбек жөніндегі нормативтерді есепке ала отырып, жұмысшы өкілдерімен келістіру арқылы жұмыс берушімен жүзеге асырылады.
1. Жоғарыға көтеріліңіз↑ “Қазақ Совет Энциклопедиясы”, ІV том
2. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Сергиев А.В., Техническое нормирование труда в механических целях, М., 1964
3. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Гальцов А.Д.Основы технического нормирования труда на промышленном предприятии, М., 1961
4. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Петроченко П.Ф., Кузнецова К.Е., Организация и нормирование труда в промышленности СССР, [М.], 1971
5. Жоғарыға көтеріліңіз↑ КОКП XXIV съезінің материалдары, А., 1971
2. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Сергиев А.В., Техническое нормирование труда в механических целях, М., 1964
3. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Гальцов А.Д.Основы технического нормирования труда на промышленном предприятии, М., 1961
4. Жоғарыға көтеріліңіз↑ Петроченко П.Ф., Кузнецова К.Е., Организация и нормирование труда в промышленности СССР, [М.], 1971
5. Жоғарыға көтеріліңіз↑ КОКП XXIV съезінің материалдары, А., 1971
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
СӨЖ
Тақырыбы: Еңбекті нормалау
Орындаған: Тлеуханова Г
ХН - 221
Тексерген: Турусбекова А.С
Семей қаласы
2015 жыл
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. Еңбекті нормалау. Еңбекті нормалауды ұйымдастыру
2. Еңбекті нормалау жұмыстарын ұйымдастыру
3. Еңбек нормаларын енгізу, ауыстыру, қайта қарау және тексеру тәртібі
4. Нормалау мәселелерін регламенттеу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
КІРІСПЕ
Еңбекті нормалау – бұл жұмысшының нақты ұйымдастырушылық-техникалық
жағдайда жұмыстарды атқаруға (өнім бірлігін дайындау) кеткен еңбек
шығындарын (уақыт) анықтау және сол негізде еңбекті нормалау.
• Уақыт нормасы - өнім өлшемін жасауға немесе өндірістік бір операцияны
анықтауға қажетті минутпен немесе сағатпен белгіленген уақыт.
• Өнім нормасы – белгілі бір уақыт өлшемі ішінде өндірілуге немесе
өнделуге тиіс өнімнің заттық өлшемдерімен (дана, тонна, метр және
т.б.) көрсетілген мөлшері.
Уақыт өлшеміне байланысты өнімнің сағаттық, сменалық, ал кейін тіпті
айлық нормалары болады. Қызмет көрсету нормасы жұмысшының смена ішінде
қанша жабдыққа немесе жұмыс орнына қызмет етуге тиіс екендігін көрсетеді.
Еңбекті нормалауды ұйымдастыру саласындағы мемлекеттік кепілдіктерге
мыналар кіреді:
1. типтік нормалар мен еңбек жөніндегі нормативтер;
2. техникалық тұрғыдан негізделген типтік нормалар мен еңбек жөніндегі
нормативтерді мемлекеттік органдармен жасауды қамтамасыз ету;
3. жұмыс берушілердің еңбек нормасының жасалуын, жүргізілуін және қайта
қаралуын қамтамасыз етуін бақылау.
Еңбек (өндіру, уақыт, қызмет көрсету) нормасы дегеніміз еңбек шығынының
өлшемі болып табылады және өндіріс пен еңбек ұйымының, техниканың,
технологияның жеткен деңгейіне сәйкес жұмысшының біліктілігіне орай
бекітіледі.
Он сегіз жасқа толмаған жұмысшылар үшін өндіру нормасы Еңбек
Кодексінің 182 бабына сәйкес бекітіледі.
Жалақысы мерзімді төленетін жекелеген санаттағы жұмысшыларға
нормаланған тапсырмалары бекітілуі мүмкін. Жеке қызметтер мен дұмыс
мөлшерін орындау үшін жұмыс берушілергеқызмет көрсету нормасы немесе
жұмысшылар санының мөлшері (нормативтер) бекітілуі мүмкін.
Еңбек нормасын жасау, жаңаны енгізу, ауыстыру және қайта қарау типтік
нормалар мен еңбек жөніндегі нормативтерді есепке ала отырып, жұмысшы
өкілдерімен келістіру арқылы жұмыс берушімен жүзеге асырылады.
Еңбек жөніндегі типтік ережелер мен нормативтер бекітілген тәртіпте
еңбек жөнінлегі мемлекеттік өкілетті органмен келістіру арқылы қызмет
түріне сәйкес мемлекеттік өкілетті органмен бекітіледі.
Еңбек жөніндегі типтік ережелер мен нормативтерді ауыстыру және қайта
қарау еңбек жөніндегі өкілетті мемлекеттік органмен анықталған тәртіпте
бекітілген органмен жүзеге асырылады.
Еңбек нормасы еңбектің өнімділігін арттыруды қамтамасыз ететін жұмыс
орындарын аттестациялау және рационалдау, жаңа техника, технология енгізу
және ұйымдастырушылық-техникалық шараларды өткізу жағдайына байланысты
міндетті ауыстыруға жатады.
Жекелеген жұмысшылар өз ықыласымен еңбектің жаңа тәсілдерін
пайдаланып, жұмыс орындарын жетілдіру нәтижесінде өнім өндірудің (қызмет
көрсету) жоғары деңгейіне жетсе, бекітілген еңбек нормасын қайта қарау
қажет болып саналмайды.
Еңбек нормасын жетілдіру кезінде мыналар қамтамасыз етілуі тиіс:
1. еңбек нормасының сапасы, оның қажетті еңбек шығынына оңтайлы
жуықталуы;
2. ұқсас ұйымдастырушылық-техникалық жағдайда орындалатын бір жұмысқа
бірдей еңбек нормасын бекіту;
3. ғылым мен техниканың дамуы негізінде еңбек нормасының прогрессивтігі;
4. еңбекті нормалауда еңбек нормасын бекіту мақсаттық болып саналатын
жұмыс түрлерін қамту;
5. еңбек нормасының техникалық (ғылыми) негіздемесі.
Тарифтерге мемлекеттік реттеу жүргізетін қызметтерге (тауарлар, жұмыстар)
ұйымдарда еңбек нормасын ұсыну, қарау және келістіру тәртібі еңбек
жөніндегі өкілетті мемлекеттік органмен бекітіледі.
Еңбекті нормалауды ұйымдастыру жөніндегі әдістемелік ұсынымдар
Осы Әдістемелік ұсынымдар Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне
сәйкес әзірленді және Еңбекті нормалауды ұйымдастырудың негізгі
принциптерін айқындайды.
Әдістемелік ұсынымдардың мақсаты кез келген меншік нысанындағы және
ұйымдық басқару құрылымындағы кәсіпорындардың (ұйымдардың) персоналының
еңбегін нормалау мәселелерін шешуді нормативтік-әді стемелік және
ақпараттық қамтамасыз ету болып табылады.
Жалпы ережелер
Қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының қажетті шарты
экономиканың әлеуметтік бағыттылығын күшейтіп, адамның тыныс-
тіршілігінің барлық салаларындағы оның ішінде, бірінші кезекте – еңбек
саласындағы мүдделерін анағұрлым толық ескере отырып, экономиканың
тиімділігін арттыру болып табылады.
Еңбек нормасын жан-жақты негіздеу қызметкерлерді әлеуметтік
қорғаудың пәрменді құралы болып табылады, ол еңбекті шектен тыс
интенсификациялаудың алдын алуға және осы негізде еңбек қызметінің барлық
кезеңі кезінде олардың жұмысқа қалыпты қабілеттілігін сақтауға ықпал
етеді.
Еңбекті нормалауды жақсарту еңбек шығындарын қысқартуға ықпал етеді
және сонымен бір мезгілде, өнім бірлігіне (жұмыстардың,
қызметтердің) кететін шығындардың, ресурстардың аса маңызды түрлері
бойынша - негізгі қорға, отынға, электр жеткізушілерге арналған
шығындардың төмендеуін қамтамасыз етеді, сөйтіп ақы төлеумен
байланысты шығыстардың үлесі шамалы кезде де, өнімнің (жұмыстардың,
қызметтердің) өзіндік құнына елеулі әсер етеді.
Жаңа экономикалық жағдайда еңбекті нормалауға қойылатын талаптар да
өседі, бұл мыналардан көрінеді:
еңбекті нормалау саласын, барлық қызмет түрлері кезінде және
орындалатын әр түрлі жұмыс кезінде оңтайлы интенсивтілігі мен
қалыпты еңбек жағдайлары шегіндегі еңбек шығындарын өлшеуді және
бағалауды қамтамасыз ететіндей ұлғайту;
белгіленетін еңбек нормаларының сапасын арттыру, оларды қажетті
шығындарға барынша жақындату;
еңбек нормаларының ұйымдық-техникалық сияқты, экономикалық,
психофизиологиялық және әлеуметтік факторларды да барынша толық ескеру
негізінде ғылыми негізделуі.
Көрсетілген талаптардың іске асырылуы, барлық деңгейлердегі басқару
органдарының еңбекті нормалау кезінде бірыңғай әдістемелік қағидаттарды
қамтамасыз ету, еңбекті нормалау үшін әлеуметтік әріптестер әзірлейтін
салааралық және салалық нормативтік материалдарға қатысты шешім қабылдау
функцияларын күшейту қажеттігін туындатады.
1. Еңбекті нормалауды ұйымдастырудың әдістемелік негіздері
1.1. Еңбекті нормалау дегеніміз өндірісті басқару функцияларының
жұмысты орындауға кететін қажетті еңбек шығындарын (уақытты) айқындау
бөлігіндегі құрамдас бөлікті білдіреді және қызметкерлерді әлеуметтік
қорғау үшін шектен тыс психофизикалық жүктемелердің алдын алу мақсатында,
адамның еңбек қызметінің барлық кезеңі кезінде олардың жұмысқа қалыпты
қабілеттілігін сақтауға ықпал ететін, еңбек шығыны мен қызметкердің
біліктілігі деңгейін регламенттеудің, бағалаудың негізі болып табылады.
1.2. Еңбекті нормалау талап етілетін қызметкерлер мен жұмыс
орындарының санын айқындаудың, қызметкерлердің еңбек өнімділігінің қол
жеткен деңгейін және оның өсу резервтерін бағалаудың, еңбекақы
деңгейінің орындалатын жұмыстың немесе функциялардың саны мен
сапасына барабарлығын қамтамасыз етудің құралы болып табылады.
1.3. Еңбек нормалары, шығарылатын өнімнің өзіндік құнын айқындау
кезінде аса маңызды көрсеткіштердің біреуі болып табылатын оңтайлы
технологиялық және еңбек процесін таңдау үшін, қызметкерлер
мен өндірістік жабдықтың санын айқындаудың құралы ретінде қызмет етеді.
1.4. Еңбек нормалары еңбек шығындарының өлшемі болып табылады
және оны қызметкерлерге техниканың, технологияның, еңбек өндірісін
ұйымдастырудың қол жеткен деңгейіне сәйкес жұмыс беруші белгілейді, яғни
бұл тиісті мамандығы, кәсібі мен біліктілігі бар бір қызметкердің
немесе қызметкерлер тобының белгілі бір ұйымдық-техникалық жағдайларда
жекелеген жұмысты, операцияларды немесе функцияларды орындауы жөнінде
белгіленген тапсырма.
Жан-жақты негізделген еңбек шығындарының нормасы заманауи
менеджменттік ажырамас бөлігі ретінде өндірісті оңтайлы ұйымдастыруға,
қызметкердің жеке еңбек үлесін әділетті бағалауға және оғын тиісті
еңбекақы белгілеуге мүмкіндік береді.
1.5. Нарық жағдайында еңбекті нормалауды ұйымдастыру және
жетілдіру жөніндегі жұмысты жұмыс беруші жүргізеді. Өнімнің (жұмыстардың,
қызметтердің) бағасын (тарифтерін) төмендетудегі нормал ар рөлінің
артуына, нормаларды қызметкердің мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне
бағдарлаудың қажеттігіне байланысты бұл жұмыс мынадай принциптермен
құрылуға тиіс:
жалпыға ортақ, яғни өндірісте жұмыс істейтіндердің барлық
санаттарының еңбек шығындарының әділетті бағалануын қамтамасыз ету
мақсатымен, жұмыстың барлық түрлеріне арналған еңбекті нормалау саласын
ұлғайту;
теңдей қауырттылығы, яғни қоғамдық қажетті еңбек шығындарын
көрсетуге және ұқсас ұйымдық-техникалық жағдайларда орындалатын бірдей
жұмыстар үшін бірізді болуға тиіс;
ғылыми негізділігі, яғни адамның еңбек қабілеті мен денсаулығын
сақтау мақсатында, оның еңбек және демалысының негізделген режимдері
негізіндегі әлеуметтік, психофизиологиялық және басқа да факторларды
ескергенде, нормалардың негізді болуы;
прогрессивтілігі, яғни ғылым мен тәжірибенің озық жетістіктері
ескерілуі қажет;
серпінділігі, яғни еңбек шығындарын үнемдеуге мақсатты әсер етуі
талап етіледі.
Еңбекті нормалаудағы бұл принциптерді іске асыру жұмыс берушіге өнім
өндіру кезіндегі жиынтық шығындарды (шығыстарды) объективті бағалауға
мүмкіндік береді.
1.6. Еңбекті нормалауға қойылатын негізгі талаптар:
еңбекті нормалаудың қызметтің барлық түрлері мен орындалатын жұмыстың
әртүрлі болуы кезіндегі еңбек шығындары өлшеу мен бағалауды қамтамасыз
ететін саласын барынша ұлғайту;
еңбек нормаларының жоғары сапасы, оларды қажетті шығындарға барынша
жақындату;
ұйымдық-техникалық сияқты, экономикалық, психологиялық және әлеуметтік
факторларды барынша толық ескеру негізінде, еңбек нормаларының жан-жақты
(ғылыми) негізділігі;
еңбек нормаларын еңбектің қалыпты интенсивтілігі жағдайында
қызметкердің үйлесімді дамуына ықпал ететін, оның шығармашылық, өндірістік
және материалдық қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыратындай
гуманизациялау.
2. Еңбекті нормалауға арналған нормалар мен нормативтік материалдар
жүйесі
2.1. Еңбекті нормалау жекелеген қызметкерлердің жұмысты орындауға (өнім
бірлігін жасауға) кететін қажетті еңбек (уақыт) шығындарын анықтауды және
осының негізінде еңбек нормаларын белгілеуді қамтиды.
Еңбек пен демалыстың ғылыми негізделген режимдері сақталған жағдайда,
өндірістің нақты жағдайлары үшін еңбек және материалдық
ресурстарды тиімді пайдалануға сәйкес келетін шығындар қажетті шығындар
деп танылады.
2.2. Қызметкерлердің еңбегін нормалау кезінде еңбек нормалары:
уақыт нормасы, өнім шығару нормасы, қызмет көрсету нормасы, адам санының
нормасы (нормативі), нормаланған тапсырмалар, бірыңғай және үлгілік
нормалар қолданылады, олар жабдықтың жұмыс режимінің, жекелеген
элементтерді (кешендерді) орындауға, жабдық бірлігіне, жұмыс орнына,
бригадаға, құрылымдық бөлімшеге қызмет көрсетуге кететін еңбек (уақыт)
шығынының, жұмыстағы үзіліс уақыттарының және т.б., сондай-ақ,
өндірістік, басқарушылық функцияларды немесе нақты ұйымдық-техникалық
жағдайлар мен өндіріс факторларына қарай өлшем бірлігіне алынған жұмыс
көлемінің регламенттелген мәні (шамасы) болып табылады.
Уақыт нормасы – белгілі ұйымдық-техникалық жағдайларда, тиісті біліктілігі
бар қызметкердің немесе қызметкерлер тобының (бригаданың) жұмыс бірлігін
орындау үшін белгіленген жұмыс уақыты шығынының шамасы.
Өнім шығару нормасы - белгілі ұйымдық-техникалық
жағдайларда, жұмыс уақыт бірлі гінде, тиісті біліктілігі
бар қызметкер немесе қызметкерлер тобы (атап айтқанда, бригада) орындауға
(жасауға, тасымалдауға және т.б.) міндетті жұмыстардың белгіленген көлемі
(өнім бірлігінің саны).
Қызметкерлер санының нормасы - белгілі ұйымдық-техникалық
жағдайларда, нақты өндірістік, басқарушылық функцияларды немесе жұмыс
көлемін орындау үшін қажетті белгілі бір кәсіптік-біліктілік құрам
қызметкерлерінің белгіленген саны.
Қызмет көрсету нормасы - белгілі ұйымдық-техникалық жағдайларда,
тиісті біліктілігі бар қызметкер немесе қызметкерлер тобы (атап айтқанда,
бригада), жұмыс уақытының бірлігі ішінде қызмет көрсетуге міндетті
өндірістік нысандардың (жабдық бірлігінің, жұмыс орнының және т.б. ) саны.
Мерзімді еңбекақы төленетін қызметкерлердің еңбек тиімділігін арттыру
мақсатында, оларға жоғарыда көрсетілген еңбек нормалары түрлерінің
негізінде нормаланған тапсырмалар белгіленуі мүмкін.
Нормаланған тапсырмалар – бұл мерзімді еңбекақы төленетін
жұмыстардағы қызметкер немесе қызметкерлер тобы жұмыс ауысымында немесе
өзге де жұмыс уақыты бірлігінде орындайтын жұмыстың белгіленген көлемі.
Бірыңғай еңбек нормалары экономикалық қызметтің бір немесе
бірнеше түрлеріне арналған өндірістің ұқсас жағдайларында бірдей
технология бойынша орындалатын жұмыстарға әзірленеді және оны жұмыс
берушілер тиісті жұмыс түрлеріндегі қызметкерлердің еңбегін нормалау
кезінде эталон ретінде қолданады.
Бірыңғай еңбек нормаларын бекіту кезінде олардың қолданысқа енгізілу
мерзімі, жұмыс берушінің көрсетілген уақыт ішінде өндіріс пен еңбектің
нақты жағдайларын бірыңғай нормалар есептелгендермен сәйкестікке келтіре
алатындай етіп белгіленеді.
Үлгілік еңбек нормалары, осы жұмыс түрлері бар ұйымдардың көпшілігінде
немесе бөлігінде қолданылып жүрген ұтымды ұйымдық-техникалық жағдайларды
(осы өндіріске арналған) ескере отырып, үлгілік технология
бойынша орындалатын жұмыстарға арналып әзірленеді.
Үлгілік жобалар өндірістің ұйымдық-техникалық жағдайлары, олар
есептелген деңгейге әзірше сәйкес келмейтін ұйымдар үшін эталон ретінде
ұсынылады.
2.3. Еңбек нормалары жекелеген операцияға (операциялық норма) және
өзара байланысты операция топтарына, аяқталған жұмыс кешеніне
(ірілендірілген кешенді норма) белгіленеді. Нормаларды саралау дәрежесі
өндіріс үлгісімен, өндіріс көлемімен, шығарылатын өнімнің ерекшелігімен,
өндірістің ұйымдық нысанымен айқындалады.
Ірілендірілген кешенді нормалар өнімнің (жұмыстың, қызметтің)
бірлігіне, әдетте аяқталған бұйымға, торапқа, бригада жиынтығына,
техникалық айрықшаланған қайта бөлуге, ауыл шаруашылық жұмыстары көлеміне,
құрылыс сатысына немесе нысанына белгіленеді.
2.4. Еңбекті нормалауға арналған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
СӨЖ
Тақырыбы: Еңбекті нормалау
Орындаған: Тлеуханова Г
ХН - 221
Тексерген: Турусбекова А.С
Семей қаласы
2015 жыл
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. Еңбекті нормалау. Еңбекті нормалауды ұйымдастыру
2. Еңбекті нормалау жұмыстарын ұйымдастыру
3. Еңбек нормаларын енгізу, ауыстыру, қайта қарау және тексеру тәртібі
4. Нормалау мәселелерін регламенттеу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
КІРІСПЕ
Еңбекті нормалау – бұл жұмысшының нақты ұйымдастырушылық-техникалық
жағдайда жұмыстарды атқаруға (өнім бірлігін дайындау) кеткен еңбек
шығындарын (уақыт) анықтау және сол негізде еңбекті нормалау.
• Уақыт нормасы - өнім өлшемін жасауға немесе өндірістік бір операцияны
анықтауға қажетті минутпен немесе сағатпен белгіленген уақыт.
• Өнім нормасы – белгілі бір уақыт өлшемі ішінде өндірілуге немесе
өнделуге тиіс өнімнің заттық өлшемдерімен (дана, тонна, метр және
т.б.) көрсетілген мөлшері.
Уақыт өлшеміне байланысты өнімнің сағаттық, сменалық, ал кейін тіпті
айлық нормалары болады. Қызмет көрсету нормасы жұмысшының смена ішінде
қанша жабдыққа немесе жұмыс орнына қызмет етуге тиіс екендігін көрсетеді.
Еңбекті нормалауды ұйымдастыру саласындағы мемлекеттік кепілдіктерге
мыналар кіреді:
1. типтік нормалар мен еңбек жөніндегі нормативтер;
2. техникалық тұрғыдан негізделген типтік нормалар мен еңбек жөніндегі
нормативтерді мемлекеттік органдармен жасауды қамтамасыз ету;
3. жұмыс берушілердің еңбек нормасының жасалуын, жүргізілуін және қайта
қаралуын қамтамасыз етуін бақылау.
Еңбек (өндіру, уақыт, қызмет көрсету) нормасы дегеніміз еңбек шығынының
өлшемі болып табылады және өндіріс пен еңбек ұйымының, техниканың,
технологияның жеткен деңгейіне сәйкес жұмысшының біліктілігіне орай
бекітіледі.
Он сегіз жасқа толмаған жұмысшылар үшін өндіру нормасы Еңбек
Кодексінің 182 бабына сәйкес бекітіледі.
Жалақысы мерзімді төленетін жекелеген санаттағы жұмысшыларға
нормаланған тапсырмалары бекітілуі мүмкін. Жеке қызметтер мен дұмыс
мөлшерін орындау үшін жұмыс берушілергеқызмет көрсету нормасы немесе
жұмысшылар санының мөлшері (нормативтер) бекітілуі мүмкін.
Еңбек нормасын жасау, жаңаны енгізу, ауыстыру және қайта қарау типтік
нормалар мен еңбек жөніндегі нормативтерді есепке ала отырып, жұмысшы
өкілдерімен келістіру арқылы жұмыс берушімен жүзеге асырылады.
Еңбек жөніндегі типтік ережелер мен нормативтер бекітілген тәртіпте
еңбек жөнінлегі мемлекеттік өкілетті органмен келістіру арқылы қызмет
түріне сәйкес мемлекеттік өкілетті органмен бекітіледі.
Еңбек жөніндегі типтік ережелер мен нормативтерді ауыстыру және қайта
қарау еңбек жөніндегі өкілетті мемлекеттік органмен анықталған тәртіпте
бекітілген органмен жүзеге асырылады.
Еңбек нормасы еңбектің өнімділігін арттыруды қамтамасыз ететін жұмыс
орындарын аттестациялау және рационалдау, жаңа техника, технология енгізу
және ұйымдастырушылық-техникалық шараларды өткізу жағдайына байланысты
міндетті ауыстыруға жатады.
Жекелеген жұмысшылар өз ықыласымен еңбектің жаңа тәсілдерін
пайдаланып, жұмыс орындарын жетілдіру нәтижесінде өнім өндірудің (қызмет
көрсету) жоғары деңгейіне жетсе, бекітілген еңбек нормасын қайта қарау
қажет болып саналмайды.
Еңбек нормасын жетілдіру кезінде мыналар қамтамасыз етілуі тиіс:
1. еңбек нормасының сапасы, оның қажетті еңбек шығынына оңтайлы
жуықталуы;
2. ұқсас ұйымдастырушылық-техникалық жағдайда орындалатын бір жұмысқа
бірдей еңбек нормасын бекіту;
3. ғылым мен техниканың дамуы негізінде еңбек нормасының прогрессивтігі;
4. еңбекті нормалауда еңбек нормасын бекіту мақсаттық болып саналатын
жұмыс түрлерін қамту;
5. еңбек нормасының техникалық (ғылыми) негіздемесі.
Тарифтерге мемлекеттік реттеу жүргізетін қызметтерге (тауарлар, жұмыстар)
ұйымдарда еңбек нормасын ұсыну, қарау және келістіру тәртібі еңбек
жөніндегі өкілетті мемлекеттік органмен бекітіледі.
Еңбекті нормалауды ұйымдастыру жөніндегі әдістемелік ұсынымдар
Осы Әдістемелік ұсынымдар Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне
сәйкес әзірленді және Еңбекті нормалауды ұйымдастырудың негізгі
принциптерін айқындайды.
Әдістемелік ұсынымдардың мақсаты кез келген меншік нысанындағы және
ұйымдық басқару құрылымындағы кәсіпорындардың (ұйымдардың) персоналының
еңбегін нормалау мәселелерін шешуді нормативтік-әді стемелік және
ақпараттық қамтамасыз ету болып табылады.
Жалпы ережелер
Қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының қажетті шарты
экономиканың әлеуметтік бағыттылығын күшейтіп, адамның тыныс-
тіршілігінің барлық салаларындағы оның ішінде, бірінші кезекте – еңбек
саласындағы мүдделерін анағұрлым толық ескере отырып, экономиканың
тиімділігін арттыру болып табылады.
Еңбек нормасын жан-жақты негіздеу қызметкерлерді әлеуметтік
қорғаудың пәрменді құралы болып табылады, ол еңбекті шектен тыс
интенсификациялаудың алдын алуға және осы негізде еңбек қызметінің барлық
кезеңі кезінде олардың жұмысқа қалыпты қабілеттілігін сақтауға ықпал
етеді.
Еңбекті нормалауды жақсарту еңбек шығындарын қысқартуға ықпал етеді
және сонымен бір мезгілде, өнім бірлігіне (жұмыстардың,
қызметтердің) кететін шығындардың, ресурстардың аса маңызды түрлері
бойынша - негізгі қорға, отынға, электр жеткізушілерге арналған
шығындардың төмендеуін қамтамасыз етеді, сөйтіп ақы төлеумен
байланысты шығыстардың үлесі шамалы кезде де, өнімнің (жұмыстардың,
қызметтердің) өзіндік құнына елеулі әсер етеді.
Жаңа экономикалық жағдайда еңбекті нормалауға қойылатын талаптар да
өседі, бұл мыналардан көрінеді:
еңбекті нормалау саласын, барлық қызмет түрлері кезінде және
орындалатын әр түрлі жұмыс кезінде оңтайлы интенсивтілігі мен
қалыпты еңбек жағдайлары шегіндегі еңбек шығындарын өлшеуді және
бағалауды қамтамасыз ететіндей ұлғайту;
белгіленетін еңбек нормаларының сапасын арттыру, оларды қажетті
шығындарға барынша жақындату;
еңбек нормаларының ұйымдық-техникалық сияқты, экономикалық,
психофизиологиялық және әлеуметтік факторларды да барынша толық ескеру
негізінде ғылыми негізделуі.
Көрсетілген талаптардың іске асырылуы, барлық деңгейлердегі басқару
органдарының еңбекті нормалау кезінде бірыңғай әдістемелік қағидаттарды
қамтамасыз ету, еңбекті нормалау үшін әлеуметтік әріптестер әзірлейтін
салааралық және салалық нормативтік материалдарға қатысты шешім қабылдау
функцияларын күшейту қажеттігін туындатады.
1. Еңбекті нормалауды ұйымдастырудың әдістемелік негіздері
1.1. Еңбекті нормалау дегеніміз өндірісті басқару функцияларының
жұмысты орындауға кететін қажетті еңбек шығындарын (уақытты) айқындау
бөлігіндегі құрамдас бөлікті білдіреді және қызметкерлерді әлеуметтік
қорғау үшін шектен тыс психофизикалық жүктемелердің алдын алу мақсатында,
адамның еңбек қызметінің барлық кезеңі кезінде олардың жұмысқа қалыпты
қабілеттілігін сақтауға ықпал ететін, еңбек шығыны мен қызметкердің
біліктілігі деңгейін регламенттеудің, бағалаудың негізі болып табылады.
1.2. Еңбекті нормалау талап етілетін қызметкерлер мен жұмыс
орындарының санын айқындаудың, қызметкерлердің еңбек өнімділігінің қол
жеткен деңгейін және оның өсу резервтерін бағалаудың, еңбекақы
деңгейінің орындалатын жұмыстың немесе функциялардың саны мен
сапасына барабарлығын қамтамасыз етудің құралы болып табылады.
1.3. Еңбек нормалары, шығарылатын өнімнің өзіндік құнын айқындау
кезінде аса маңызды көрсеткіштердің біреуі болып табылатын оңтайлы
технологиялық және еңбек процесін таңдау үшін, қызметкерлер
мен өндірістік жабдықтың санын айқындаудың құралы ретінде қызмет етеді.
1.4. Еңбек нормалары еңбек шығындарының өлшемі болып табылады
және оны қызметкерлерге техниканың, технологияның, еңбек өндірісін
ұйымдастырудың қол жеткен деңгейіне сәйкес жұмыс беруші белгілейді, яғни
бұл тиісті мамандығы, кәсібі мен біліктілігі бар бір қызметкердің
немесе қызметкерлер тобының белгілі бір ұйымдық-техникалық жағдайларда
жекелеген жұмысты, операцияларды немесе функцияларды орындауы жөнінде
белгіленген тапсырма.
Жан-жақты негізделген еңбек шығындарының нормасы заманауи
менеджменттік ажырамас бөлігі ретінде өндірісті оңтайлы ұйымдастыруға,
қызметкердің жеке еңбек үлесін әділетті бағалауға және оғын тиісті
еңбекақы белгілеуге мүмкіндік береді.
1.5. Нарық жағдайында еңбекті нормалауды ұйымдастыру және
жетілдіру жөніндегі жұмысты жұмыс беруші жүргізеді. Өнімнің (жұмыстардың,
қызметтердің) бағасын (тарифтерін) төмендетудегі нормал ар рөлінің
артуына, нормаларды қызметкердің мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне
бағдарлаудың қажеттігіне байланысты бұл жұмыс мынадай принциптермен
құрылуға тиіс:
жалпыға ортақ, яғни өндірісте жұмыс істейтіндердің барлық
санаттарының еңбек шығындарының әділетті бағалануын қамтамасыз ету
мақсатымен, жұмыстың барлық түрлеріне арналған еңбекті нормалау саласын
ұлғайту;
теңдей қауырттылығы, яғни қоғамдық қажетті еңбек шығындарын
көрсетуге және ұқсас ұйымдық-техникалық жағдайларда орындалатын бірдей
жұмыстар үшін бірізді болуға тиіс;
ғылыми негізділігі, яғни адамның еңбек қабілеті мен денсаулығын
сақтау мақсатында, оның еңбек және демалысының негізделген режимдері
негізіндегі әлеуметтік, психофизиологиялық және басқа да факторларды
ескергенде, нормалардың негізді болуы;
прогрессивтілігі, яғни ғылым мен тәжірибенің озық жетістіктері
ескерілуі қажет;
серпінділігі, яғни еңбек шығындарын үнемдеуге мақсатты әсер етуі
талап етіледі.
Еңбекті нормалаудағы бұл принциптерді іске асыру жұмыс берушіге өнім
өндіру кезіндегі жиынтық шығындарды (шығыстарды) объективті бағалауға
мүмкіндік береді.
1.6. Еңбекті нормалауға қойылатын негізгі талаптар:
еңбекті нормалаудың қызметтің барлық түрлері мен орындалатын жұмыстың
әртүрлі болуы кезіндегі еңбек шығындары өлшеу мен бағалауды қамтамасыз
ететін саласын барынша ұлғайту;
еңбек нормаларының жоғары сапасы, оларды қажетті шығындарға барынша
жақындату;
ұйымдық-техникалық сияқты, экономикалық, психологиялық және әлеуметтік
факторларды барынша толық ескеру негізінде, еңбек нормаларының жан-жақты
(ғылыми) негізділігі;
еңбек нормаларын еңбектің қалыпты интенсивтілігі жағдайында
қызметкердің үйлесімді дамуына ықпал ететін, оның шығармашылық, өндірістік
және материалдық қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыратындай
гуманизациялау.
2. Еңбекті нормалауға арналған нормалар мен нормативтік материалдар
жүйесі
2.1. Еңбекті нормалау жекелеген қызметкерлердің жұмысты орындауға (өнім
бірлігін жасауға) кететін қажетті еңбек (уақыт) шығындарын анықтауды және
осының негізінде еңбек нормаларын белгілеуді қамтиды.
Еңбек пен демалыстың ғылыми негізделген режимдері сақталған жағдайда,
өндірістің нақты жағдайлары үшін еңбек және материалдық
ресурстарды тиімді пайдалануға сәйкес келетін шығындар қажетті шығындар
деп танылады.
2.2. Қызметкерлердің еңбегін нормалау кезінде еңбек нормалары:
уақыт нормасы, өнім шығару нормасы, қызмет көрсету нормасы, адам санының
нормасы (нормативі), нормаланған тапсырмалар, бірыңғай және үлгілік
нормалар қолданылады, олар жабдықтың жұмыс режимінің, жекелеген
элементтерді (кешендерді) орындауға, жабдық бірлігіне, жұмыс орнына,
бригадаға, құрылымдық бөлімшеге қызмет көрсетуге кететін еңбек (уақыт)
шығынының, жұмыстағы үзіліс уақыттарының және т.б., сондай-ақ,
өндірістік, басқарушылық функцияларды немесе нақты ұйымдық-техникалық
жағдайлар мен өндіріс факторларына қарай өлшем бірлігіне алынған жұмыс
көлемінің регламенттелген мәні (шамасы) болып табылады.
Уақыт нормасы – белгілі ұйымдық-техникалық жағдайларда, тиісті біліктілігі
бар қызметкердің немесе қызметкерлер тобының (бригаданың) жұмыс бірлігін
орындау үшін белгіленген жұмыс уақыты шығынының шамасы.
Өнім шығару нормасы - белгілі ұйымдық-техникалық
жағдайларда, жұмыс уақыт бірлі гінде, тиісті біліктілігі
бар қызметкер немесе қызметкерлер тобы (атап айтқанда, бригада) орындауға
(жасауға, тасымалдауға және т.б.) міндетті жұмыстардың белгіленген көлемі
(өнім бірлігінің саны).
Қызметкерлер санының нормасы - белгілі ұйымдық-техникалық
жағдайларда, нақты өндірістік, басқарушылық функцияларды немесе жұмыс
көлемін орындау үшін қажетті белгілі бір кәсіптік-біліктілік құрам
қызметкерлерінің белгіленген саны.
Қызмет көрсету нормасы - белгілі ұйымдық-техникалық жағдайларда,
тиісті біліктілігі бар қызметкер немесе қызметкерлер тобы (атап айтқанда,
бригада), жұмыс уақытының бірлігі ішінде қызмет көрсетуге міндетті
өндірістік нысандардың (жабдық бірлігінің, жұмыс орнының және т.б. ) саны.
Мерзімді еңбекақы төленетін қызметкерлердің еңбек тиімділігін арттыру
мақсатында, оларға жоғарыда көрсетілген еңбек нормалары түрлерінің
негізінде нормаланған тапсырмалар белгіленуі мүмкін.
Нормаланған тапсырмалар – бұл мерзімді еңбекақы төленетін
жұмыстардағы қызметкер немесе қызметкерлер тобы жұмыс ауысымында немесе
өзге де жұмыс уақыты бірлігінде орындайтын жұмыстың белгіленген көлемі.
Бірыңғай еңбек нормалары экономикалық қызметтің бір немесе
бірнеше түрлеріне арналған өндірістің ұқсас жағдайларында бірдей
технология бойынша орындалатын жұмыстарға әзірленеді және оны жұмыс
берушілер тиісті жұмыс түрлеріндегі қызметкерлердің еңбегін нормалау
кезінде эталон ретінде қолданады.
Бірыңғай еңбек нормаларын бекіту кезінде олардың қолданысқа енгізілу
мерзімі, жұмыс берушінің көрсетілген уақыт ішінде өндіріс пен еңбектің
нақты жағдайларын бірыңғай нормалар есептелгендермен сәйкестікке келтіре
алатындай етіп белгіленеді.
Үлгілік еңбек нормалары, осы жұмыс түрлері бар ұйымдардың көпшілігінде
немесе бөлігінде қолданылып жүрген ұтымды ұйымдық-техникалық жағдайларды
(осы өндіріске арналған) ескере отырып, үлгілік технология
бойынша орындалатын жұмыстарға арналып әзірленеді.
Үлгілік жобалар өндірістің ұйымдық-техникалық жағдайлары, олар
есептелген деңгейге әзірше сәйкес келмейтін ұйымдар үшін эталон ретінде
ұсынылады.
2.3. Еңбек нормалары жекелеген операцияға (операциялық норма) және
өзара байланысты операция топтарына, аяқталған жұмыс кешеніне
(ірілендірілген кешенді норма) белгіленеді. Нормаларды саралау дәрежесі
өндіріс үлгісімен, өндіріс көлемімен, шығарылатын өнімнің ерекшелігімен,
өндірістің ұйымдық нысанымен айқындалады.
Ірілендірілген кешенді нормалар өнімнің (жұмыстың, қызметтің)
бірлігіне, әдетте аяқталған бұйымға, торапқа, бригада жиынтығына,
техникалық айрықшаланған қайта бөлуге, ауыл шаруашылық жұмыстары көлеміне,
құрылыс сатысына немесе нысанына белгіленеді.
2.4. Еңбекті нормалауға арналған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz