Әлемдік тілдер туралы ақпарат
1. Әлемдік тілдер
2. Тілдің диалектілік, әлеуметтік жіктері
2. Тілдің диалектілік, әлеуметтік жіктері
Тіл басқалығы барлық дәуірде де адамдар қарым – қатынасына бөгет болған. Халық оны бірін – бірі түсінбесін, күш біріктірмесін деп сыртқы бір кереметтің адам баласына әдейі істеген дұшпандық әрекеті деп түсінген. Осы бөгеттен құтылудың жолын халықтар ежелгі заманнан бастап – ақ іздестірген. Бірыңғай ортақ тілдің болуын өзіне дейінгі қоғамдық формациялардың қай – қайсынан да көбірек қажет еткен – капиталистік қоғам. Ол капиталистерге кәсіпорындарындағы жұмыстарды жолға қою, отар елдерде сауда – саттық істерін дамыта түсу үшін қажет болды.
Қоғамның, ғылым мен техниканың, халықтар қатынасының дамуы түрлі халықаралық кеңестердің, ұйымдардың, информацияның молаюы әлемдік тілдің болуын қай замандардағыдан да молырақ қажет етуде.
Қазіргі заманда кейбір ұлтаралық тілдердің бір мемлекет шеңберінде қалмай, дүгие жүзінің түрлі аймақтарына таралу фактілері бар.Мұндай тілдер қоғам дамуының барлық дәуірінде бірдей болған емес, тіл қызметінің әлемдік дәрежеге көтерілуі ол тілдің иесі болып табылатын халықтың халықаралық қатынастардағы салмағына, орнына, ғылыми, мәдени, шаруашылық өрісіне байланысты болады.Антикалық Еуропада латын тілінің бүкіл Еуропа халықтарына канондық тіл болғаны сияқты, араб тілі де ислам діні тараған аудандар үшін канондық тіл болған, 17-18 ғасырларда жер шарының әр түрлі аймақтарына кең тараған испан, француз, неміс тілдері болса, 19 ғасырда мұндай дәрежеге ағылшын тілі, 20 ғасырда орыс тілі көтеріліп отыр.Бірақ бұл тілдер халықаралық деп аталғанымен, олардың ешқайсысы да әлемдік тіл болған жоқ.Алайда, бұл бағыттағы ізденістер толассыз жүріп жатыр.Сондай ізденістің нәтижесінде бірнеше жасанды, көмекші тілдердің жобасы ұсынылды.Солардың ішіндегі ең елеулісі- волапюк, эсперанто деп аталатындар.Мұның алғашқысы - әлемдік тіл деген мағынаны білдіретін ағылшынның вола, пюк деген екі сөзінің бірігуінен жасалған.Бұл жобаны 1880 жылы неміс католигі Шлейер жасаған.Кейбір әдебиеттерде бұл жасанды тілді 200 мыңдай адам қолданған дегенді айтады.Бірақ волапюк өріс ала алған жоқ.
Жасанды тілдер ішінде көптеген елдерде тарап, кең етек алған қазіргі түрі эсперанто деп аталады. Эсперанто 19 ғасырдың екінші жартысынан бері қарай белгілі болып келеді.Оны қалыптастырушы және оған осы атауды беруші – поляк дәрігері Заменгоф.Ол 1887 жылы жарық көрген «Лингвоинтернация» (халықаралық тіл) деген кітабына эсперанто деген бүркеншік атты автор еткен. Эсперанто үміттенуші деген мағынаны білдіреді.Асылы, Заменгоф өз жобасына әлемдік тіл болады деп сенетіндігін білдіргісі келген болу керек.
Қоғамның, ғылым мен техниканың, халықтар қатынасының дамуы түрлі халықаралық кеңестердің, ұйымдардың, информацияның молаюы әлемдік тілдің болуын қай замандардағыдан да молырақ қажет етуде.
Қазіргі заманда кейбір ұлтаралық тілдердің бір мемлекет шеңберінде қалмай, дүгие жүзінің түрлі аймақтарына таралу фактілері бар.Мұндай тілдер қоғам дамуының барлық дәуірінде бірдей болған емес, тіл қызметінің әлемдік дәрежеге көтерілуі ол тілдің иесі болып табылатын халықтың халықаралық қатынастардағы салмағына, орнына, ғылыми, мәдени, шаруашылық өрісіне байланысты болады.Антикалық Еуропада латын тілінің бүкіл Еуропа халықтарына канондық тіл болғаны сияқты, араб тілі де ислам діні тараған аудандар үшін канондық тіл болған, 17-18 ғасырларда жер шарының әр түрлі аймақтарына кең тараған испан, француз, неміс тілдері болса, 19 ғасырда мұндай дәрежеге ағылшын тілі, 20 ғасырда орыс тілі көтеріліп отыр.Бірақ бұл тілдер халықаралық деп аталғанымен, олардың ешқайсысы да әлемдік тіл болған жоқ.Алайда, бұл бағыттағы ізденістер толассыз жүріп жатыр.Сондай ізденістің нәтижесінде бірнеше жасанды, көмекші тілдердің жобасы ұсынылды.Солардың ішіндегі ең елеулісі- волапюк, эсперанто деп аталатындар.Мұның алғашқысы - әлемдік тіл деген мағынаны білдіретін ағылшынның вола, пюк деген екі сөзінің бірігуінен жасалған.Бұл жобаны 1880 жылы неміс католигі Шлейер жасаған.Кейбір әдебиеттерде бұл жасанды тілді 200 мыңдай адам қолданған дегенді айтады.Бірақ волапюк өріс ала алған жоқ.
Жасанды тілдер ішінде көптеген елдерде тарап, кең етек алған қазіргі түрі эсперанто деп аталады. Эсперанто 19 ғасырдың екінші жартысынан бері қарай белгілі болып келеді.Оны қалыптастырушы және оған осы атауды беруші – поляк дәрігері Заменгоф.Ол 1887 жылы жарық көрген «Лингвоинтернация» (халықаралық тіл) деген кітабына эсперанто деген бүркеншік атты автор еткен. Эсперанто үміттенуші деген мағынаны білдіреді.Асылы, Заменгоф өз жобасына әлемдік тіл болады деп сенетіндігін білдіргісі келген болу керек.
1. М.Березин.,Б.Н.Головин. «Общее языкознание» М.,1979
2. В.И.Кодухов «Общее языкознание» М.,1974
3. Т.Қордабаев, Қалиев Ғ. Жалпы тіл білімі Алматы, 2004
4. Қордабаев Т.Р. Жалпы тіл білімі. А., 1975 және 1981, 1999
2. В.И.Кодухов «Общее языкознание» М.,1974
3. Т.Қордабаев, Қалиев Ғ. Жалпы тіл білімі Алматы, 2004
4. Қордабаев Т.Р. Жалпы тіл білімі. А., 1975 және 1981, 1999
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
СЕМЕЙ қаласыныңШӘКӘРІМ атындағы
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СӨЖ
Тақырыбы:Әлемдік тілдер. Тілдің диалектілік, әлеуметтік жіктері
Топ:Қ – 319 с
Орындыған:Калиева Назым
Тексерген:Сәмекбаева Э.М.
Семей 2015ж
Жоспар:
1. Әлемдік тілдер
2. Тілдің диалектілік, әлеуметтік жіктері
1. Әлемдік тілдер.
Тіл басқалығы барлық дәуірде де адамдар қарым – қатынасына бөгет
болған. Халық оны бірін – бірі түсінбесін, күш біріктірмесін деп сыртқы бір
кереметтің адам баласына әдейі істеген дұшпандық әрекеті деп түсінген. Осы
бөгеттен құтылудың жолын халықтар ежелгі заманнан бастап – ақ іздестірген.
Бірыңғай ортақ тілдің болуын өзіне дейінгі қоғамдық формациялардың қай –
қайсынан да көбірек қажет еткен – капиталистік қоғам. Ол капиталистерге
кәсіпорындарындағы жұмыстарды жолға қою, отар елдерде сауда – саттық
істерін дамыта түсу үшін қажет болды.
Қоғамның, ғылым мен техниканың, халықтар қатынасының дамуы түрлі
халықаралық кеңестердің, ұйымдардың, информацияның молаюы әлемдік тілдің
болуын қай замандардағыдан да молырақ қажет етуде.
Қазіргі заманда кейбір ұлтаралық тілдердің бір мемлекет шеңберінде қалмай,
дүгие жүзінің түрлі аймақтарына таралу фактілері бар.Мұндай тілдер қоғам
дамуының барлық дәуірінде бірдей болған емес, тіл қызметінің әлемдік
дәрежеге көтерілуі ол тілдің иесі болып табылатын халықтың халықаралық
қатынастардағы салмағына, орнына, ғылыми, мәдени, шаруашылық өрісіне
байланысты болады.Антикалық Еуропада латын тілінің бүкіл Еуропа халықтарына
канондық тіл болғаны сияқты, араб тілі де ислам діні тараған аудандар үшін
канондық тіл болған, 17-18 ғасырларда жер шарының әр түрлі аймақтарына кең
тараған испан, француз, неміс тілдері болса, 19 ғасырда мұндай дәрежеге
ағылшын тілі, 20 ғасырда орыс тілі көтеріліп отыр.Бірақ бұл тілдер
халықаралық деп аталғанымен, олардың ешқайсысы да әлемдік тіл болған
жоқ.Алайда, бұл бағыттағы ізденістер толассыз жүріп жатыр.Сондай ізденістің
нәтижесінде бірнеше жасанды, көмекші тілдердің жобасы ұсынылды.Солардың
ішіндегі ең елеулісі- волапюк, эсперанто деп аталатындар.Мұның алғашқысы -
әлемдік тіл деген мағынаны білдіретін ағылшынның вола, пюк деген екі
сөзінің бірігуінен жасалған.Бұл жобаны 1880 жылы неміс католигі Шлейер
жасаған.Кейбір әдебиеттерде бұл жасанды тілді 200 мыңдай адам қолданған
дегенді айтады.Бірақ волапюк өріс ала алған жоқ.
Жасанды тілдер ішінде көптеген елдерде тарап, кең етек алған қазіргі
түрі эсперанто деп аталады. Эсперанто 19 ғасырдың екінші жартысынан бері
қарай белгілі болып келеді.Оны қалыптастырушы және оған осы атауды беруші –
поляк дәрігері Заменгоф.Ол 1887 жылы жарық көрген Лингвоинтернация
(халықаралық тіл) деген кітабына эсперанто деген бүркеншік атты автор
еткен. Эсперанто үміттенуші деген мағынаны білдіреді.Асылы, Заменгоф өз
жобасына әлемдік тіл болады деп сенетіндігін білдіргісі келген болу керек.
Эсперанто келе – келе осы атпен дүниенің төрт бұрышына тегіс тарады,
бастапқы түрі біраз өзгерістерге ұшырап, жетіле де түсті.Бұл күнде
эсперантомен шұғылданушылар саны едәуір артты, ел – елде бұл жасанды тілді
зерттеуші, таратушы арнаулы одақтар құрылды.Кейбір мәліметтерге қарағанда,
56 елде эсперантистердің ұлттық бірлестіктері бар көрінеді.Бұлар бірнеше
рет халықаралық эсперантолық конгрестер, конферанциялар өткізген.25 – тей
радиостанция эсперанто тілімен хабар таратып тұратын көрінеді. Эсперанто
тілінде оқулықтар, әр түрлі зерттеу еңбектері, жобалар, журналдар
шығарылған және шығарылып та тұрады.Лондондағы арнаулы эсперанто
кітапханасында осы тілде жазылған 30 мыңдай еңбек жиналған
көрінеді.Россияда эсперанто одағы 1920 жылы құрылып, жұмыс істеп келеді.
Эсперантоның тілі жеңіл де қарапайым.Оның сөздік құрамы үндіеуропа
және басқа да тілдерге белгілі ортақ сөздер негізінде жасалған. .
Эсперантода не бары 16 грамматикалық ереже, 40 – қа жұрнақ пен сөз алды
қосымша бар.Әліппесі латын графикасы негізінде жасалған, ол 28 таңбадан
тұрады.Ғылыми – техникалық терминдер есебінен эсперантоның сөздік қоры
молайып отырады: түбір сөздер саны 1887 жылы 927 болса, 1970 жылы 16000-ға
дейін көбейген.
Эсперанто – нағыз тіл емес, тілге көмекші, тәжірибе ретіндегі
дүние.Оның сипаты мен мәні, қызметі, болашағы туралы ғалымдар арасында
бірізділік жоқ. Эсперантоның тар шеңберлігі, материалдық құрылымының
тапшылығы, тым қарапайым жұпынылығы, қызметтік мүмкіндік өрісінің тарлығы
оның болашағына күдікпен қарауды арттыра түседі.
Ұлтаралық қатынастардың, билингвизмнің қазіргі даму барысы әр ұлттың
өз туған тілі шеңберінде ғана қала алмайтынын, өз тілімен қатар ұлтаралық
тілді де жете меңгеру қажеттігін байқатып отыр.Әр түрлі ұлттардың бір –
бірімен бөгетсіз қатынас жасау қызметін атқарушы ұлтаралық тілдер қазірдің
өзінде де жер шарының біраз аймақтарында қалыптасқаны белгілі.Көп ұлтты
мемлекеттерде халықтардың өмірлік қажеттілігі туғызған осы фактілерді
ескере отырып, ғалымдар халықаралық қатынастар жолында зор қырсық болып
отырған тілдік бөгетті адам баласы бұзбай қоймайды, сөйтіп, халықтардың
барлығына ортақ әлемдік тілдің қалыптасатыны даусыз, бірақ бұл міндетті
эсперанто сияқты жасанды, көмекші тіл атқара алмайды, әлемдік тіл нақтылы
бір тілдік фактілер негізінде пайда болмақ, бірақ оның қандай тіл болатынын
қазір тап басып айту қиын дегенді айтады.
Ұлттық өзгешелік, ұлттық тіл дегендердің тарихи категория екендігін,
дүние жүзінде коммунистік қоғамның жеңуімен ол өзгешеліктердің де бірте-
бірте жойылатынын, сөйтіп, адам баласының бүкіләлемдік бір тілде
сөйлейтінін марксизм классиктері айтқан.В.И.Ленин ешбір ұлтқа, ешбір тілге
артықшылық берілмесін дей келе, социализмнің негізгі мақсаты – адам
баласының ұсақ мемлекеттерге бөлшектенуін, ұлттардың оқшаулығын жою ғана
емес, олардың қосылуын да көздеу деген болатын. В.И.Лениннің бұл
айтқандарын бүкіл Кеңес тіл ғалымдары өз жұмыстарында басшылыққа алуға,
бағдарлама деп түсінуге міндетті болды.Түптеп келгенде, Л.Брежневтің Ресей
отарындағы ұсақ ұлттардың дербестігін жойып, орыс халқының құрамына қосып,
Совет халқы деген бір ғана атаумен атауды ұсынуы да, Н.Хрущевтің
коммунизмге Кеңес одағы құрамындағы ұсақ ұлттар тілдерін жойып, бір ғана
тілде, орыс тілінде, сөйлеп жетуін уағыздауы да жоғарыда келтірілген
В.И.Ленин өсиетінен туындаған болатын.
Белгілі бір этникалық топ немесе ұлт өкілдері арасында қатынас құралы
қызметін атқаратын ортақ тілді – жалпыхалықтық тіл деп атаушылық бар.Бірақ
бұлай атаудан жалпыхалықтық тіл тұтас, бөлшектенбейтін, абсолюттік
бірліктегі құбылыс деген ұғым тумайды.Тілдің жалпыхалықтық оның құрылымдық,
жүйелік тұтастығында, грмматикалық құрылысы мен дыбыстық жүйесінің және
сөздік құрамының негізгі салаларының бірыңғайлығында, сөйлеу, дыбыстау,
интонация дағдыларының бір тектестігінде.Ал, жеке сөздерді, жеке
дыбыстарды, кейбір сөздердің мағыналарын түсіну жағынан алғанда,
жалпыхалықтық тіл бір қалыпты бола бермейді.
Өйткені тіл өзін пайдаланушы қауымның сөйлеу әрекеті тәжірибесінде
қалыптасып дамиды.Ал, тілді қолданушы қауым мүшелері әлеуметтік жағынан да,
кәсібі, білімі, рухани өрісі жағынан да, жасы, жынысы жағынан да біркелкі
емес.Мұндай өзгешеліктің жалпыхалықтық тілді қолдануда белгілі шамада болса
да, ала – құлалық туғызбай қоймайтын табиғи нәрсе.
Сондықтан да жалпыхалықтық я бірыңғай ұлттық тіл дегенді абсолюттік
бірліктегі тіл деп түсіну жөн емес.Ондай тіл өмірде болған емес және
болмайды да.Өйткені тіл дамуының бүкіл тарихы бойында екі түрлі факторлар –
тіл тұтастығын, тіл бүтіндігін сақтайтын факторлар мен оны жарықшақтайтын,
өзгешелік тудыратын факторлар жарыса жүріп отырады.Жалпыхалықтық тілде
түрлі нұсқалар туғызатын да осы ерекшеліктер.Тіл білімінде жиі қолданылатын
сөйлеу тілі, кітаби тіл, әдеби тіл, жергілікті диалект, говор (сөйленіс),
кәсіби тіл, жаргон дейтіндер жалпыхалықтық тіл ішіндегі жоғарыда
айтылғандардай қызметтік, әлеуметтік көріністердің, түрлердің
атаулары.Бұлар жалпыхалықтық тілдің жеке көріністері ғана екеніне
қарамастан, бір – бірінен елеулі өзгешеліктері де болады.
Антикалық Еуропада латын тілінің бүкіл Еуропа халықтарына канондық тіл
болғаны сияқты, араб тілі де ислам діні тараған аудандар үшін канондық тіл
болған, 17-18 ғасырларда жер шарының әр түрлі аймақтарына кең тараған
испан, француз, неміс тілдері болса, 19 ғасырда мұндай дәрежеге ағылшын
тілі, 20 ғасырда орыс тілі көтеріліп отыр.Бірақ бұл тілдер халықаралық деп
аталғанымен, олардың ешқайсысы да әлемдік тіл болған жоқ.Алайда, бұл
бағыттағы ізденістер толассыз жүріп жатыр.Сондай ізденістің нәтижесінде
бірнеше жасанды, көмекші тілдердің жобасы ұсынылды.Солардың ішіндегі ең
елеулісі - волапюк, эсперанто деп аталатындар.Мұның алғашқысы - әлемдік тіл
деген мағынаны білдіретін ағылшынның вола, пюк деген екі сөзінің бірігуінен
жасалған. Жасанды тілдер ішінде көптеген елдерде тарап, кең етек алған
қазіргі түрі эсперанто деп аталады.
Әлемде 6000-нан астам тіл болса, солардың 600-не ғана жойылу қаупі
төнбейді екен (2700 – негізгі тіл, 4000-ға жуығы – сол тілдердің
диалектісі). Кейбір болжамдар бойынша XXI ғасырдың аяғына таман үркердей
топ – негізгі тілдер ғана қалып, қалғандары жойылып кетпек.
Бірде-бір адам сөйлемейтін тіл өлген тіл болып саналады. 1995 жылы
қарашаның 5-і күні Момбила ауданындакасаба тілінде сөйлейтін ең соңғы Богон
есімді азамат дүниеден өтті. Қарашаның 4-і күні касаба тілі тірі болса,
қарашаның 5-і күні ол тіл өлді.
Қатер төнген тілдер қорының Англияның Единбург қаласында өткен II
конференциясында (1998 жыл) Оле Стив Андерсен деген лингвист 1992 жылы
қарашаның 8-інде Батыс Кавказдағы обух тіліндесөйлеген ең соңғы адам Тефлик
Есенщ дүние салғанда, обух тілі де бірге өлгенін айтады.
1980 жылғы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
СЕМЕЙ қаласыныңШӘКӘРІМ атындағы
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СӨЖ
Тақырыбы:Әлемдік тілдер. Тілдің диалектілік, әлеуметтік жіктері
Топ:Қ – 319 с
Орындыған:Калиева Назым
Тексерген:Сәмекбаева Э.М.
Семей 2015ж
Жоспар:
1. Әлемдік тілдер
2. Тілдің диалектілік, әлеуметтік жіктері
1. Әлемдік тілдер.
Тіл басқалығы барлық дәуірде де адамдар қарым – қатынасына бөгет
болған. Халық оны бірін – бірі түсінбесін, күш біріктірмесін деп сыртқы бір
кереметтің адам баласына әдейі істеген дұшпандық әрекеті деп түсінген. Осы
бөгеттен құтылудың жолын халықтар ежелгі заманнан бастап – ақ іздестірген.
Бірыңғай ортақ тілдің болуын өзіне дейінгі қоғамдық формациялардың қай –
қайсынан да көбірек қажет еткен – капиталистік қоғам. Ол капиталистерге
кәсіпорындарындағы жұмыстарды жолға қою, отар елдерде сауда – саттық
істерін дамыта түсу үшін қажет болды.
Қоғамның, ғылым мен техниканың, халықтар қатынасының дамуы түрлі
халықаралық кеңестердің, ұйымдардың, информацияның молаюы әлемдік тілдің
болуын қай замандардағыдан да молырақ қажет етуде.
Қазіргі заманда кейбір ұлтаралық тілдердің бір мемлекет шеңберінде қалмай,
дүгие жүзінің түрлі аймақтарына таралу фактілері бар.Мұндай тілдер қоғам
дамуының барлық дәуірінде бірдей болған емес, тіл қызметінің әлемдік
дәрежеге көтерілуі ол тілдің иесі болып табылатын халықтың халықаралық
қатынастардағы салмағына, орнына, ғылыми, мәдени, шаруашылық өрісіне
байланысты болады.Антикалық Еуропада латын тілінің бүкіл Еуропа халықтарына
канондық тіл болғаны сияқты, араб тілі де ислам діні тараған аудандар үшін
канондық тіл болған, 17-18 ғасырларда жер шарының әр түрлі аймақтарына кең
тараған испан, француз, неміс тілдері болса, 19 ғасырда мұндай дәрежеге
ағылшын тілі, 20 ғасырда орыс тілі көтеріліп отыр.Бірақ бұл тілдер
халықаралық деп аталғанымен, олардың ешқайсысы да әлемдік тіл болған
жоқ.Алайда, бұл бағыттағы ізденістер толассыз жүріп жатыр.Сондай ізденістің
нәтижесінде бірнеше жасанды, көмекші тілдердің жобасы ұсынылды.Солардың
ішіндегі ең елеулісі- волапюк, эсперанто деп аталатындар.Мұның алғашқысы -
әлемдік тіл деген мағынаны білдіретін ағылшынның вола, пюк деген екі
сөзінің бірігуінен жасалған.Бұл жобаны 1880 жылы неміс католигі Шлейер
жасаған.Кейбір әдебиеттерде бұл жасанды тілді 200 мыңдай адам қолданған
дегенді айтады.Бірақ волапюк өріс ала алған жоқ.
Жасанды тілдер ішінде көптеген елдерде тарап, кең етек алған қазіргі
түрі эсперанто деп аталады. Эсперанто 19 ғасырдың екінші жартысынан бері
қарай белгілі болып келеді.Оны қалыптастырушы және оған осы атауды беруші –
поляк дәрігері Заменгоф.Ол 1887 жылы жарық көрген Лингвоинтернация
(халықаралық тіл) деген кітабына эсперанто деген бүркеншік атты автор
еткен. Эсперанто үміттенуші деген мағынаны білдіреді.Асылы, Заменгоф өз
жобасына әлемдік тіл болады деп сенетіндігін білдіргісі келген болу керек.
Эсперанто келе – келе осы атпен дүниенің төрт бұрышына тегіс тарады,
бастапқы түрі біраз өзгерістерге ұшырап, жетіле де түсті.Бұл күнде
эсперантомен шұғылданушылар саны едәуір артты, ел – елде бұл жасанды тілді
зерттеуші, таратушы арнаулы одақтар құрылды.Кейбір мәліметтерге қарағанда,
56 елде эсперантистердің ұлттық бірлестіктері бар көрінеді.Бұлар бірнеше
рет халықаралық эсперантолық конгрестер, конферанциялар өткізген.25 – тей
радиостанция эсперанто тілімен хабар таратып тұратын көрінеді. Эсперанто
тілінде оқулықтар, әр түрлі зерттеу еңбектері, жобалар, журналдар
шығарылған және шығарылып та тұрады.Лондондағы арнаулы эсперанто
кітапханасында осы тілде жазылған 30 мыңдай еңбек жиналған
көрінеді.Россияда эсперанто одағы 1920 жылы құрылып, жұмыс істеп келеді.
Эсперантоның тілі жеңіл де қарапайым.Оның сөздік құрамы үндіеуропа
және басқа да тілдерге белгілі ортақ сөздер негізінде жасалған. .
Эсперантода не бары 16 грамматикалық ереже, 40 – қа жұрнақ пен сөз алды
қосымша бар.Әліппесі латын графикасы негізінде жасалған, ол 28 таңбадан
тұрады.Ғылыми – техникалық терминдер есебінен эсперантоның сөздік қоры
молайып отырады: түбір сөздер саны 1887 жылы 927 болса, 1970 жылы 16000-ға
дейін көбейген.
Эсперанто – нағыз тіл емес, тілге көмекші, тәжірибе ретіндегі
дүние.Оның сипаты мен мәні, қызметі, болашағы туралы ғалымдар арасында
бірізділік жоқ. Эсперантоның тар шеңберлігі, материалдық құрылымының
тапшылығы, тым қарапайым жұпынылығы, қызметтік мүмкіндік өрісінің тарлығы
оның болашағына күдікпен қарауды арттыра түседі.
Ұлтаралық қатынастардың, билингвизмнің қазіргі даму барысы әр ұлттың
өз туған тілі шеңберінде ғана қала алмайтынын, өз тілімен қатар ұлтаралық
тілді де жете меңгеру қажеттігін байқатып отыр.Әр түрлі ұлттардың бір –
бірімен бөгетсіз қатынас жасау қызметін атқарушы ұлтаралық тілдер қазірдің
өзінде де жер шарының біраз аймақтарында қалыптасқаны белгілі.Көп ұлтты
мемлекеттерде халықтардың өмірлік қажеттілігі туғызған осы фактілерді
ескере отырып, ғалымдар халықаралық қатынастар жолында зор қырсық болып
отырған тілдік бөгетті адам баласы бұзбай қоймайды, сөйтіп, халықтардың
барлығына ортақ әлемдік тілдің қалыптасатыны даусыз, бірақ бұл міндетті
эсперанто сияқты жасанды, көмекші тіл атқара алмайды, әлемдік тіл нақтылы
бір тілдік фактілер негізінде пайда болмақ, бірақ оның қандай тіл болатынын
қазір тап басып айту қиын дегенді айтады.
Ұлттық өзгешелік, ұлттық тіл дегендердің тарихи категория екендігін,
дүние жүзінде коммунистік қоғамның жеңуімен ол өзгешеліктердің де бірте-
бірте жойылатынын, сөйтіп, адам баласының бүкіләлемдік бір тілде
сөйлейтінін марксизм классиктері айтқан.В.И.Ленин ешбір ұлтқа, ешбір тілге
артықшылық берілмесін дей келе, социализмнің негізгі мақсаты – адам
баласының ұсақ мемлекеттерге бөлшектенуін, ұлттардың оқшаулығын жою ғана
емес, олардың қосылуын да көздеу деген болатын. В.И.Лениннің бұл
айтқандарын бүкіл Кеңес тіл ғалымдары өз жұмыстарында басшылыққа алуға,
бағдарлама деп түсінуге міндетті болды.Түптеп келгенде, Л.Брежневтің Ресей
отарындағы ұсақ ұлттардың дербестігін жойып, орыс халқының құрамына қосып,
Совет халқы деген бір ғана атаумен атауды ұсынуы да, Н.Хрущевтің
коммунизмге Кеңес одағы құрамындағы ұсақ ұлттар тілдерін жойып, бір ғана
тілде, орыс тілінде, сөйлеп жетуін уағыздауы да жоғарыда келтірілген
В.И.Ленин өсиетінен туындаған болатын.
Белгілі бір этникалық топ немесе ұлт өкілдері арасында қатынас құралы
қызметін атқаратын ортақ тілді – жалпыхалықтық тіл деп атаушылық бар.Бірақ
бұлай атаудан жалпыхалықтық тіл тұтас, бөлшектенбейтін, абсолюттік
бірліктегі құбылыс деген ұғым тумайды.Тілдің жалпыхалықтық оның құрылымдық,
жүйелік тұтастығында, грмматикалық құрылысы мен дыбыстық жүйесінің және
сөздік құрамының негізгі салаларының бірыңғайлығында, сөйлеу, дыбыстау,
интонация дағдыларының бір тектестігінде.Ал, жеке сөздерді, жеке
дыбыстарды, кейбір сөздердің мағыналарын түсіну жағынан алғанда,
жалпыхалықтық тіл бір қалыпты бола бермейді.
Өйткені тіл өзін пайдаланушы қауымның сөйлеу әрекеті тәжірибесінде
қалыптасып дамиды.Ал, тілді қолданушы қауым мүшелері әлеуметтік жағынан да,
кәсібі, білімі, рухани өрісі жағынан да, жасы, жынысы жағынан да біркелкі
емес.Мұндай өзгешеліктің жалпыхалықтық тілді қолдануда белгілі шамада болса
да, ала – құлалық туғызбай қоймайтын табиғи нәрсе.
Сондықтан да жалпыхалықтық я бірыңғай ұлттық тіл дегенді абсолюттік
бірліктегі тіл деп түсіну жөн емес.Ондай тіл өмірде болған емес және
болмайды да.Өйткені тіл дамуының бүкіл тарихы бойында екі түрлі факторлар –
тіл тұтастығын, тіл бүтіндігін сақтайтын факторлар мен оны жарықшақтайтын,
өзгешелік тудыратын факторлар жарыса жүріп отырады.Жалпыхалықтық тілде
түрлі нұсқалар туғызатын да осы ерекшеліктер.Тіл білімінде жиі қолданылатын
сөйлеу тілі, кітаби тіл, әдеби тіл, жергілікті диалект, говор (сөйленіс),
кәсіби тіл, жаргон дейтіндер жалпыхалықтық тіл ішіндегі жоғарыда
айтылғандардай қызметтік, әлеуметтік көріністердің, түрлердің
атаулары.Бұлар жалпыхалықтық тілдің жеке көріністері ғана екеніне
қарамастан, бір – бірінен елеулі өзгешеліктері де болады.
Антикалық Еуропада латын тілінің бүкіл Еуропа халықтарына канондық тіл
болғаны сияқты, араб тілі де ислам діні тараған аудандар үшін канондық тіл
болған, 17-18 ғасырларда жер шарының әр түрлі аймақтарына кең тараған
испан, француз, неміс тілдері болса, 19 ғасырда мұндай дәрежеге ағылшын
тілі, 20 ғасырда орыс тілі көтеріліп отыр.Бірақ бұл тілдер халықаралық деп
аталғанымен, олардың ешқайсысы да әлемдік тіл болған жоқ.Алайда, бұл
бағыттағы ізденістер толассыз жүріп жатыр.Сондай ізденістің нәтижесінде
бірнеше жасанды, көмекші тілдердің жобасы ұсынылды.Солардың ішіндегі ең
елеулісі - волапюк, эсперанто деп аталатындар.Мұның алғашқысы - әлемдік тіл
деген мағынаны білдіретін ағылшынның вола, пюк деген екі сөзінің бірігуінен
жасалған. Жасанды тілдер ішінде көптеген елдерде тарап, кең етек алған
қазіргі түрі эсперанто деп аталады.
Әлемде 6000-нан астам тіл болса, солардың 600-не ғана жойылу қаупі
төнбейді екен (2700 – негізгі тіл, 4000-ға жуығы – сол тілдердің
диалектісі). Кейбір болжамдар бойынша XXI ғасырдың аяғына таман үркердей
топ – негізгі тілдер ғана қалып, қалғандары жойылып кетпек.
Бірде-бір адам сөйлемейтін тіл өлген тіл болып саналады. 1995 жылы
қарашаның 5-і күні Момбила ауданындакасаба тілінде сөйлейтін ең соңғы Богон
есімді азамат дүниеден өтті. Қарашаның 4-і күні касаба тілі тірі болса,
қарашаның 5-і күні ол тіл өлді.
Қатер төнген тілдер қорының Англияның Единбург қаласында өткен II
конференциясында (1998 жыл) Оле Стив Андерсен деген лингвист 1992 жылы
қарашаның 8-інде Батыс Кавказдағы обух тіліндесөйлеген ең соңғы адам Тефлик
Есенщ дүние салғанда, обух тілі де бірге өлгенін айтады.
1980 жылғы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz