ХХ ғасырдағы семиотиканың лингвистикалық сипаты

1. Семиотика туралы жалпы түсінік.
2. Синхронды және диахронды деңгейдің қызметі.

1. Семиотика туралы жалпы түсінік. ХХ ғасырдың 60 жылдарынан бастап әлемді суретке салу үдерісі семиотика шегінде қарастырылады. Бұл алдыңғы үлгінің тілін зерттеуге және екінші үлгіні бағамдауға бағыттайды. Бірінші үлгі – тіл, екінші үлгі – миф, дін, фольклор, поэзия, проза, кино, живопись, архитектура және т.б.
Антропология тұжырымдамасында адами мәнділік әртүрлі қарама-қайшылықтағы өмірсүрушілермен анықталады (жасанды интеллект, әл-Фарабише жүре келе дарыған интеллект). Әлемді суретке салу іс-әрекетінде оқушы жағдайын ескерсек, «семиотика» грек тілінде «белгі», «көрсеткіш» дегенді білдіреді. Олай болса, біздер жоғарыда талданған В. И. Постовалованың еңбегіндегі «семиотика» ұғымы үлкендерге қатысты зерделенсе, біздер оны оқушылардың мұғаліммен қарым-қатынасқа түсуіндегі әлемді суретке түсіру қабілетінің өркендеуіне байланысты деген тұжырыммен ой түйеміз. Бұл жағдайда, оқушының ақпараттарды келесіге жеткізу үдерісінде зерделеу тәсілдері, белгі, көрсеткіштердің қасиеті бір-бірімен қарым-қатынасқа түсу барысында танылады. Сондықтан басымдық мәнде жаратылыс және жасанды тілдер болып, екіге жіктеліп, мәдени құбылыстардың кейбір тұстары, мифтік жүйе, дәстүрлер қоғамдық сипатқа ие болады. Табиғаттағы аңдар мен хайуанаттардың бір-бірімен қарым-қатынасын, немесе оқушының көру, есту қабылдау түйсігін анықтайды.
Көбінесе семиотика ұғымын мәтінге қатысты және оны іс-әрекетте қолданамыз.
Семиотика ұғымын алғаш рет ХІХ ғасырда американдық философ Чарльз Сандерс Пирс анықтаған. Ал ХХ ғасырда семиотика лингвистикалық ұғымға бейімделіп кетеді. Лингвистикалық құрылым идеясының негізін қалаған – Ф. де Соссюр.
«Семиотика» ұғымы Ч. Морристің танымында зерттеу үшін белгілерден түсінетін тіл жасау, ол ғылыми зерттеуде, өнер мен техникаға қатысты қолданылатынын айқындаған.
Семиотиканы оқушылар бір-бірімен қарым-қатынасқа түскенде үш түрлі мәнде қолданады. 1) мазмұнды жеткізу функциясы; 2) тыңдаушы өзінің түсінгенін білдіру функциясы; 3) сезімдік әсерді байқату функциясы. Осы аталған функциялар белгі жүйесін ұйымдастыруды іштей анықтайды. Нәтижесінде, 1. семиотика: 1) Синтактика, белгі жүйесін іштей зерттеуді оның атқарар қызметіне қатысты емес тұрғыда қарастырады; 2) Семантика, мәнділікті, маңыздылықты айқындау құралы ретіндегі белгі жүйесін зерделеуші ретінде іске асырылады; 3) Прагматика, белгі жүйесін тәжірибеде қолданады.
Көрсетілген семиотиканың 3 функциясы мұғалім мен оқушылардың арасындағы жақсы қарым-қатынасты орнықтыруға айтарлықтай үлесі бар. Жақсы қарым-қатынас туғызудың бірден бір жолы – аталған семиотиканың 3 функциясын іс-әрекетте, білім мазмұнынынан туындату мұғалімнің кәсіби шеберлігіне қатысты. «Білім мазмұны» ұғымы бұл орайда әдебиет, тарих, қоғамдық пәндер мен жаратылыстану және нақтылы айналымдағы мемлекеттік стандарт оқулықтар, оқу құралдары, бағдарламалар. Міне, осы білім мазмұнынынан туындайтын адамгершілікке қатысты табиғатты, оқушының әлемді суретке ойша түсіру қабілетін білім мазмұны арқылы алғашқы үлгілі және екінші нұсқасында семиотикалық жолмен іске асыру көзделеді. Бұл оқушының білім мазмұнынынан алғашқы белгінің жүйесін адами-адамгершілік мәнде табуы, оның маңыздылығын ашу, алған тағылымын іс-әрекетте пайдалану.
В. Н. Топоров әлем жайлы сурет түсіру туралы былай дейді: Әлемнің ішкі дәстүрлерін жинақтап, оның жиынын сығылыстырып, қысқартып жалпы әлемді суретке түсіру үлгісі анықталады.

1. Б. Майтанов «Қазіргі қазақ прозасындағы модернистік және постмодернистік ағымдар» «Қазақ әдебиеті», 2004
2. Л.В. Сафронова «Постмодерническая литература и современное литературоведение Казахстана», 2006
3. Л.В. Сафронова «Автор и герой в постмодернистской литературе» 2006
4. Г. Шарипова «Интертекстуальное пространство литературы», 2007