Миграция. Түлеу
І. Кіріспе.
ІІ. Негізгі бөлім.
А) Миграция. Түлеу.
Б) Реттелген және реттелмеген миграция
VI. пайдаланған әдебиеттер.
ІІ. Негізгі бөлім.
А) Миграция. Түлеу.
Б) Реттелген және реттелмеген миграция
VI. пайдаланған әдебиеттер.
Жануарлардың жылыстауы (Миграция животных; лат. migratio — коныс аудару, кошу) — жануарлардың бір мекендеу орнынан басқасына "тура және кері" бағытта жүйелі, тұрақты орын ауыстыруы. Бұл тіршілік ету орнындағы жағдайлардың өзгеруіне немесе олардың даму цикліне байланысты болады. Кезеңдік көші-қон (жыл құстары, теңіз мысықтарының кезеңдік жылыстауы) немесе кезендік емес көші-қон (азық жетіспеуіне байланысты жылыстау) деп ажыратылады. Олар енжар (теңіз ағыстарымен әкетілетіндернәсіл, уылдырықтар, ересек дарақтар) және белсенді (шегірткелердің ұшуы, жыл құстары) болады. Көші- қонның азықтык (қорек іздеуде), қыстайтын (түйетабан едәуір жылы, терең суда топтанады, мүндай "қыстайтын шүңқырда" табан, көксерке, жайын, т.б. суық кезенді өткізеді) түрлері де бар. Енжар көші-қонға тұщы су жыланбалықтарын мысалға келтіруге болады. Олар тіршілігін Саргасс теңізінің тереңінде бастайды. Жас жыланбалықтардың дерносілдері Гольфстрим ағысының жылы суымен Солтүстік Американың шыгыс жағалауына 1 жылда, ал Еуропа жағалауына 3 жылда жетеді. Жағалауға жеткен соң, жапырақтәрізді жартылай мөлдір дернәсілдер жас жылан- балық болып өседі. Содан соң өзен бастауларына көтеріліп, ересек жыланбалыққа айналады. Ұргашылары 4—8 (еркегі 7 жыл) жылда теңізге кетеді. Саргасс теңізіне уылдырығын салып, содан соң өледі.
1. Беркінбай О. Орнитология / Оқулық . - Алматы: Жібек жолы БҮ, 2008.
2. Беркінбай О. Қазақстанның Құстары / Оқу құралы. - Астана: Арман ПВ, 2009.
3. Несіпбаев .Т.Жануарлар физиологиясы
4. Беркінбай О., Есжанов Б., Ташенов Б.Ж. Териология / Оқулық. - Алматы: Жібек жолы БҮ, 2008.
5. Беркинбай О., Ахметсадыков Н.Н. Болезни зверей и птиц / Учебник. - Алматы: Sprint, 2009
2. Беркінбай О. Қазақстанның Құстары / Оқу құралы. - Астана: Арман ПВ, 2009.
3. Несіпбаев .Т.Жануарлар физиологиясы
4. Беркінбай О., Есжанов Б., Ташенов Б.Ж. Териология / Оқулық. - Алматы: Жібек жолы БҮ, 2008.
5. Беркинбай О., Ахметсадыков Н.Н. Болезни зверей и птиц / Учебник. - Алматы: Sprint, 2009
Қазақстан Республикасы Білім жене Ғылым министрлігі Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті
СӨЖ
Тақырыбы: Миграция. Түлеу. Реттелген және реттелмеген миграция
Тексерген: Тугамбаева С.М
Орындаған: Сәкен А.С
Жоспар:
І. Кіріспе.
ІІ. Негізгі бөлім.
А) Миграция. Түлеу.
Б) Реттелген және реттелмеген миграция
VI. пайдаланған әдебиеттер.
Жануарлардың жылыстауы (Миграция животных; лат. migratio -- коныс аудару, кошу) -- жануарлардың бір мекендеу орнынан басқасына "тура және кері" бағытта жүйелі, тұрақты орын ауыстыруы. Бұл тіршілік ету орнындағы жағдайлардың өзгеруіне немесе олардың даму цикліне байланысты болады. Кезеңдік көші-қон (жыл құстары, теңіз мысықтарының кезеңдік жылыстауы) немесе кезендік емес көші-қон (азық жетіспеуіне байланысты жылыстау) деп ажыратылады. Олар енжар (теңіз ағыстарымен әкетілетіндернәсіл, уылдырықтар, ересек дарақтар) және белсенді (шегірткелердің ұшуы, жыл құстары) болады. Көші- қонның азықтык (қорек іздеуде), қыстайтын (түйетабан едәуір жылы, терең суда топтанады, мүндай "қыстайтын шүңқырда" табан, көксерке, жайын, т.б. суық кезенді өткізеді) түрлері де бар. Енжар көші-қонға тұщы су жыланбалықтарын мысалға келтіруге болады. Олар тіршілігін Саргасс теңізінің тереңінде бастайды. Жас жыланбалықтардың дерносілдері Гольфстрим ағысының жылы суымен Солтүстік Американың шыгыс жағалауына 1 жылда, ал Еуропа жағалауына 3 жылда жетеді. Жағалауға жеткен соң, жапырақтәрізді жартылай мөлдір дернәсілдер жас жылан- балық болып өседі. Содан соң өзен бастауларына көтеріліп, ересек жыланбалыққа айналады. Ұргашылары 4 -- 8 (еркегі 7 жыл) жылда теңізге кетеді. Саргасс теңізіне уылдырығын салып, содан соң өледі.
Құстардың қайтуы - құстардың жылда бір аумақтан екінші аумаққа жаппай қоныс аударуы. Бұл құбылыс -- олардың тарихи жағдайда қалыптасқан белгілі біринстинктке негізделген, тұқым қуалайтын қасиеттерінің бірі. Құстардың кайтуы -- климаттың маусымдық өзгерістеріне бейімделуге (қоректік нысандардың және ашық су көздерінің азаюы, т.б.) тікелей байланысты.
Миграция түрлері:
* Отырықшы құстар - бір аймақта тіршілік етіп, көбейетін құстар.
* Қоныс аударатын құстар - климаттың маусымдық өзгерістерге емес, қоректік қорға байланысты қоныс аударатын құстар.
* Жыл құстары - күзде жылы аймақтарға жылыстап, көктемде бұрынғы мекендеріне қайта оралып отыратын құстар
Қоныс аударатын құстардың жылдық биологиялық циклы (көбею мерзімінің қысқа болуы, жылына 1 рет жұмыртқа салуы, түлеуі, өте қарқынды және ұзақ болмауы) жылдам өтетін процесс. Қысқа қарай құстар қоңыржай, суық аймақтарда таудан өзен аңғарларына көшіп, суықтан қорғанса, тропиктік аймақта ұя салған жерлерінен таудың биік бөктеріне көтеріліп, қуаңшылықтан сақтанады. Кейбір құстар өте алыс жерлерге ұшып кетеді. Мысалы, Сібірде ұялайтын құралай құсы қыс түсе Балтық жағалауынан Қазақстан және Орта Азия арқылы Үнді-Қытайға қоныс аударады. Ең алысқа қоныс аударатын -- поляр қарқылдағы (30 мың км-дей). Ол Арктикада ұя салып, Антарктикада қыстайды. Құстардың кайтуы кезінде құстардың орташа ұшу жылдамдығы сағатына 30 -- 50 км-дей (шымшық) 200 -- 300 км-ге (торғайлар) жетеді. Күндіз құстар топтанып ұшады. Құстардың кайтуы барлық құстарға тән емес. Мысалы, сары шымшық, жорға торғай, т.б. -- отырықшы құс, қарға -- Сібірде жыл құсы,Шығыс Еуропада отырықшы.
* Қазақстандағы қаз тәрізді құстардың таксондық құрылымы:
* Аққулар - 3 түрі
* Қаздар, қараша қаздар - 9 түрі
* Жер үйректері - 2 түрі
* Өзен үйректері - 10 түрі
* Сүңгіру үйректер - 8 түрі
* Тұрпандар және қара тұрпандар - 3 түрі
* Бейнарықтар - 3 түрі
Балықтар миграциясы
Балықтар миграциясы. Басқа организмдер сияқты балықтарда өмірінің әрбір кезеңінде өзі өмір сүрген ортаға әр түрлі талап қояды. Мысалы, уылдырықтарын шашуға бір жағдай керек болса, семіру үшін екінші жағдай, ал қыстап шығу үшін үшінші жағдайды керек етеді. Міне, осындай әрбір тіршілік процесіне қолайлы жағдайды іздеу нәтижесінде, тіршілік еткен ортасын алмастырып, орын ауыстыруға тура келеді. Тіршілік әрекеттеріне қолайлы жағдай іздестіріп, балықтардың орын ауыстыруын -- миграция деп атайды. Миграция -- әр түрлі мақсатқа сәйкес түрліше болады. Жалпы миграция пассивті және активті болып екі түрге бөлінеді. Ол өз тарапынан уылдырық шашу, қоректік зат, қысты өткізу орнын іздеу миграциясын қарастырады.
Пассивті миграция. Су ағынының ығымен жайлап, ашп ба-лықтардың тіршілік еткен орнын ауыстырған миграцияларын -- пассивті миграция деп атаймыз. Пассивті миграция -- балықтардың шабақтарына тән миграция. Пассивті миграцияға өткінші балықтардың шабақтарының және уылдырық шашып, әлсіреп, судың ағынымен теңізге оралған ересек балықтардың миграциясы да жатады. Бірақ ересек балықтардың аздап та болса активті түрде жүзуге әрекет ететшін естен шығармау керек.
Активті миграция. Пассивті миграцияға қарағанда активті миграция жиірек кездеседі. Мұндай жағдай негізінен көбею, қоректену және қыстап шығу барысында орындалады. Балықтардың қозғалыс әрекеті нәтижесінде әр түрлі кедергіні (ағынның әсерін) жеңіп, орын алмастыруын активті миграция деп атайды.
түрлері
* уылдырық шашу миграциясы
* Балықтардың қорек іздеу миграциясы
* Балықтардың қыстақ іздеу миграциясы
Өрістегіш балықтар - уылдырық шашу үшін теңізден өзенге, сирек те болса өзеннен теңізге шығатын балықтар тобы.Өрістегіш балықтардың көпшілігі өзенге шыққанда қоректенбейді. Бұл кезде балық тіршілігіне оның майы жұмсалады.Еділ сағасында ақ балықтың майлығы 25%-дан астам, ал Уфа маңына жетіп уылдырық шашқаннан кейінгі майлығы1-2,5% болады.
Сипаттама. Өрістегіш балықтардың кейбір түрі (лосось, майшабақ) уылдырық шашқаннан кейін өледі.Олардың арасында күзде, көктем айларында өрістейтіндері бар. Күзде өрістейтіндері (лосось, минога) уылдырық шашатын жеріне жетіп қыстайды, ұрығы жетіледі, уылдырығын көктемде шашады.Көктемде өрістейтіндері өрістеген жылы уылдырық шашады.Бұлардың өріс жолы күзде өрістейтіндерге қарағанда қысқалау келеді. Өрістегіш балықтардың көптеген түрінің кәсіптік маңызы бар, көбіне балық семіз кезінде өзен сағасында ауланады.Балық өрістейтін өзендерде гидротех. құрылыстар болса, өрістегіш балықтар өтетін арнайы жол жасалады.
Түлеу - жануарлардың даму кезіндегі жас ерекшеліктеріне, маусымдық өзгерістерге байланысты және тіршілігінде тұрақты түрде жүріп отыратын биологиялықпроцесс. Түлеу кезінде жануарлар терісінің сыртқы эпидермис қабаты, терінің қосалқы түзілістері (кутикуланың, қабыршақтардың, қауырсындардың және түктердің) белгілі бір уақыт аралығында ауысып тұрады. Жануарлардың түлеуі олардың организмінің даму қабілетіне, жасына, гормондық жағдайына, сондай-ақ қоршаған ортаның әсеріне (мысалы, температура, т.б.) байланысты. Әрбір түлеу аралығын - түлеу кезеңі, ал сол кезеңдегі жануарлардың дамуына кеткен уақытты - түлеу жасы деп атайды. Түлеу, әсіресе, денесі тығыз хитинді затпен қапталған омыртқасыз жануарларда, соның ішінде буынаяқтыларда (шаянтәрізділер, т.б.) айқын байқалады. Түлеп түскен қатты хитинді жабын қайта түзілгенше жануарлардың (әсіресе дернәсілдің) дене мөлшері қарқынды түрде өседі. Жәндіктердің көптеген түрлерінің дернәсілдерінің түлеу саны үнемі тұрақты болады. Мысалы, көбелектердің дернәсілінде (жұлдызқұртында) - 5, шыбындардың дернәсілінде - 3, ал біркүндіктер мен көктемдіктердің дернәсілінде - 25 - 30 рет қайталанады. Омыртқалылардың түлеуінде біраз ерекшеліктер байқалады. ыландар түлеген кезде сыртқы қабыршақтары басынан бастап, бірте-бірте денесінен тұтасымен, ішінен сыртына қарай сыдырылып түседі. Түлеу кезінде терінің сыртқы қабатындағы тіршілігін жойған клеткалар ауысады да, терінің түсі өзгеріп, жылу реттеу қабілетінде де өзгерістер байқалады. Тасбақалар түлемейді, олардың терісінің сыртындағы мүйізді сауыттар үнемі өсіп отырады. Құстардың түлеуі кезінде ескі қауырсындар түсіп, оның орнына жаңа қауырсындар шығады, салмағын азайтады. Олардың түлеуі көбінесе балапан басып шығарған соң байқалады, алдымен қораздары, кейбір түрлері жеке-жеке (торғайтәрізділер, тауықтәрізділер) түлейді. Ал қазтәрізділер үлкен топ құрып, қанат қауырсындарын бір мезгілде түлеп, ауыстырады. Бұл кезде олар ұша алмайды, сондықтан адам бармайтын жерлерде шоғырланып жасырынады. Құстардың кейбір тобында қауырсындары (бағыттаушы және қағатын) бір уақытта түседі, бұл кезде олар ұшу қабілетін біраз уақытқа жоғалтады (мысалы, үйректер - 20 - 35 күнге, аққулар - 1,5 айға). Құстардың жыл маусымдарына байланысты түлеуі кезінде қауырсындарының тығыздығы да өзгереді. Сүтқоректілердің түлеуі кезінде түктерін жыл маусымдарына қарай ауыстырып тұратындықтан түгінің түсі де, тығыздығы да өзгереді. Мысалы, ақбөкендер жазда сарғыш қызғылт, ал қыста ақшыл бозғылт түске енеді. Қысы суық, жазы ыстық болатын жерлерде тіршілік ететін жануарлар тез, ал тропиктік және жартылай суда тіршілік ететін жануарлар (ондатр, саз кәмшаты, калан) біртіндеп түлейді. Сүтқоректілердің көпшілігі жылына 2 рет (көктемде және күзде), мыс., тиін, түлкі, т.б.; көртышқандар 3 рет, кейбір түрлері (түлендер, суырлар, сарышұнақтар) 1 рет түлейді.
Қазақстан Республикасы Білім жене Ғылым министрлігі
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті
СӨЖ
Тақырыбы: Бұғы, елік тәуліктік белсенділігі.
Тексерген: Тугамбаева С.М
Орындаған: Сәкен А.С
Бұғылар тұқымдасына жататын тұяқтылардың еркектерінде маңдай сүйектерінің туындысы болып саналатын тармақталған мүйіздері болады. Олар жылма-жыл түсіп, қайтадан өскенде оны мамық жүнді тері қатпары жауып тұрады. Мүйіздері жетіліп сүйектене бастағанда, оны көмкерген тері қатып, ұзына бойына жарыла бастайды. Бұғылар мүйіздерін ағаш діңгегіне, бұтақтарына сүйкеп, жалбыр-жұлбыр болып жүрген тері қатпарынан құтылады.
Тері жамылғысында көзалды, саусақаралық бездер, сол сияқты кейбіреулерінде шашайы мен маңдайында да бездері болады. Бір ерекшелігі - бұғылар тұқымдастарының өкілдерінде өт қабы болмайды. Тұқымдас өкілдері Еуразияда, Америкада, Солтүстік Африкада таралған.
Қазақстанда тұқымдастың үш туысына жататын 5 түрі мекендейді.
Теңбіл бұғы - тұқымдас ішіндегі орташа денелі жануар. Аталықтарының (бұқалар) дене тұрқы 180 сантиметр шоқтығының биіктігі 115 сантиметрден артық, салмағы 130 кг-ға жетеді. Сиырлары (аналықтары) біршама кіші. Жазда реңі ашық жирен, арқасы мен бүйірінде сарғыш-ақ дақтары болады, ал қысқа қарай реңі - қоңырсұр, жирен. Таңы жетілген. Теңбілділігі аса анық емес, дақтары ұзына бойы қатар түзеп орналасады, бүйірінде олар қосылып, жолақ түзуі де мүмкін. Мүйіздері тек бұқаларында ғана болады, ол 4 бұтақты, ұшы үшкір, көз үсті өсіндісі біреу. Мүйізі жылма-жыл түсіп тұрады. Сəуір-мамырда түседі, тері қапшығынан тамызда тазаланады, ал күйге түсер алдында нағыз мүйізге айналады
Теңбіл бұғы Шығыс Қытай, Қиыр Шығыс (Уссурий өлкесі), Солтүстік Вьетнам, Жапон аралдарында тараған. Жаңа Зеландияда, ТМД елдерінде, соның ішінде Қазақстанда, кейбір ерекше қорғалатын аумақтар мен аңшылық шаруашылықтарында жерсіндірілген. Соңғы 100 жылдықта таралу аймағы тарылып, саны өте күшті азайды. Осыған орай бұл бұғыны жерсіндіру жəне жартылай қолда өсіру жұмыстары XIX ғасырдың сексенінші жылдарында-ақ қолға алынды. 1909 жылы Аскания-Нова қорығына жіберілді, ол жерде күні бүгінге дейін саны өсіп,тіршілік етуде. XX ғасырдың отызыншы жылдарында марал шаруашылықтарына, мысалы, Алтайға жіберілді, ал 1938 жылы 7 қорыққа (Ока, Мордова, Хопер, Куйбышев, Воронеж, Ильмен жəне Бұзұлық орманы) 240 бас теңбіл бұғы Қиыр Шығыстан алып-келіп жіберілді (Колосов жəне басқалар, 1968). XX ғасырдың 70-80 жылдарында Орынбор облысынан (Бұзұлық орманы) Батыс Қазақстан облысындағы Жайық өзенінің жайылмасында орналасқан Кирсанов қорықшасына жиырмаға жуық теңбіл бұғы өтіп, сонда тіршілік ете бастады. Қазір бұл аймақта кей жылдары бірен-саран бұғылар кездесіп қалуы мүмкін. Көпшілік жағдайда бұл бұғылар аңшылық шаруашылықтарында жəне марал өсіру шаруашылықтарында өсіріледі.
Теңбіл бұғы - кішігірім аралас табын құрып, қонысын көп аудармай тіршілік ететін орман жануары. Аралас жəне жалпақ жапырақты ормандарда мекендейді. Бұлардың қоныстануына қардың қалыңдығы көп əсерін тигізеді. Қардың қалыңдығы 30 см биік болатын жерлерде олар кездеспейді. Таңертең жəне түс ауа белсенділігі артады. Қиыр Шығыс жағдайында 130-ға тарта өсімдіктермен қоректенеді. Қорегінде ағаштар мен бұталардың жапырақтары, майда бұтақтары, жас өскіндері, жаңғақтары маңызды орын алады. Қыста ағаш қабықтарында қорек ретінде пайдаланады.
Шөптесін өсімдіктер мен ағаш қыналарын көп жемейді.
Қыркүйек-қараша айларында күйекке түседі. Саны көп болған жағдайда күшті бұқалары жиырмадай сиырды бір табынға жинайды. Күйектен кейін кішірек табын құрып тіршілік етеді. 7,5-8 ай буаз болып, бір, өте сирек 2 бұзау туады. 1,5-2,5 жаста жыныстық жағынан жетіледі.
Теңбіл бұғылардан эймерияның бір түрі тіркелген (Сыбанбаев, 1979): Eimeria wassilewskyi Rastegaieff, 1930.
Теңбіл бұғылар тарихи заманда еті мен терісі, ең бастысы Қытай, Тибет, Үнді, Моңғолияда халық медицинасында кең қолданылатын пантасы үшін көптеп ауланған. Бұл бұғы арнай рұқсат арқылы аңшылық шаруашылықтарында əуесқойлық жолмен ауланатын нысан жəне орман көркі. Марал өсіру шаруашылықтарында панты алу үшін өсіреді. Қолда (жартылай қолда) өсіргенде күтімді аса көп қажет етпейтін жануар. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СӨЖ
Тақырыбы: Миграция. Түлеу. Реттелген және реттелмеген миграция
Тексерген: Тугамбаева С.М
Орындаған: Сәкен А.С
Жоспар:
І. Кіріспе.
ІІ. Негізгі бөлім.
А) Миграция. Түлеу.
Б) Реттелген және реттелмеген миграция
VI. пайдаланған әдебиеттер.
Жануарлардың жылыстауы (Миграция животных; лат. migratio -- коныс аудару, кошу) -- жануарлардың бір мекендеу орнынан басқасына "тура және кері" бағытта жүйелі, тұрақты орын ауыстыруы. Бұл тіршілік ету орнындағы жағдайлардың өзгеруіне немесе олардың даму цикліне байланысты болады. Кезеңдік көші-қон (жыл құстары, теңіз мысықтарының кезеңдік жылыстауы) немесе кезендік емес көші-қон (азық жетіспеуіне байланысты жылыстау) деп ажыратылады. Олар енжар (теңіз ағыстарымен әкетілетіндернәсіл, уылдырықтар, ересек дарақтар) және белсенді (шегірткелердің ұшуы, жыл құстары) болады. Көші- қонның азықтык (қорек іздеуде), қыстайтын (түйетабан едәуір жылы, терең суда топтанады, мүндай "қыстайтын шүңқырда" табан, көксерке, жайын, т.б. суық кезенді өткізеді) түрлері де бар. Енжар көші-қонға тұщы су жыланбалықтарын мысалға келтіруге болады. Олар тіршілігін Саргасс теңізінің тереңінде бастайды. Жас жыланбалықтардың дерносілдері Гольфстрим ағысының жылы суымен Солтүстік Американың шыгыс жағалауына 1 жылда, ал Еуропа жағалауына 3 жылда жетеді. Жағалауға жеткен соң, жапырақтәрізді жартылай мөлдір дернәсілдер жас жылан- балық болып өседі. Содан соң өзен бастауларына көтеріліп, ересек жыланбалыққа айналады. Ұргашылары 4 -- 8 (еркегі 7 жыл) жылда теңізге кетеді. Саргасс теңізіне уылдырығын салып, содан соң өледі.
Құстардың қайтуы - құстардың жылда бір аумақтан екінші аумаққа жаппай қоныс аударуы. Бұл құбылыс -- олардың тарихи жағдайда қалыптасқан белгілі біринстинктке негізделген, тұқым қуалайтын қасиеттерінің бірі. Құстардың кайтуы -- климаттың маусымдық өзгерістеріне бейімделуге (қоректік нысандардың және ашық су көздерінің азаюы, т.б.) тікелей байланысты.
Миграция түрлері:
* Отырықшы құстар - бір аймақта тіршілік етіп, көбейетін құстар.
* Қоныс аударатын құстар - климаттың маусымдық өзгерістерге емес, қоректік қорға байланысты қоныс аударатын құстар.
* Жыл құстары - күзде жылы аймақтарға жылыстап, көктемде бұрынғы мекендеріне қайта оралып отыратын құстар
Қоныс аударатын құстардың жылдық биологиялық циклы (көбею мерзімінің қысқа болуы, жылына 1 рет жұмыртқа салуы, түлеуі, өте қарқынды және ұзақ болмауы) жылдам өтетін процесс. Қысқа қарай құстар қоңыржай, суық аймақтарда таудан өзен аңғарларына көшіп, суықтан қорғанса, тропиктік аймақта ұя салған жерлерінен таудың биік бөктеріне көтеріліп, қуаңшылықтан сақтанады. Кейбір құстар өте алыс жерлерге ұшып кетеді. Мысалы, Сібірде ұялайтын құралай құсы қыс түсе Балтық жағалауынан Қазақстан және Орта Азия арқылы Үнді-Қытайға қоныс аударады. Ең алысқа қоныс аударатын -- поляр қарқылдағы (30 мың км-дей). Ол Арктикада ұя салып, Антарктикада қыстайды. Құстардың кайтуы кезінде құстардың орташа ұшу жылдамдығы сағатына 30 -- 50 км-дей (шымшық) 200 -- 300 км-ге (торғайлар) жетеді. Күндіз құстар топтанып ұшады. Құстардың кайтуы барлық құстарға тән емес. Мысалы, сары шымшық, жорға торғай, т.б. -- отырықшы құс, қарға -- Сібірде жыл құсы,Шығыс Еуропада отырықшы.
* Қазақстандағы қаз тәрізді құстардың таксондық құрылымы:
* Аққулар - 3 түрі
* Қаздар, қараша қаздар - 9 түрі
* Жер үйректері - 2 түрі
* Өзен үйректері - 10 түрі
* Сүңгіру үйректер - 8 түрі
* Тұрпандар және қара тұрпандар - 3 түрі
* Бейнарықтар - 3 түрі
Балықтар миграциясы
Балықтар миграциясы. Басқа организмдер сияқты балықтарда өмірінің әрбір кезеңінде өзі өмір сүрген ортаға әр түрлі талап қояды. Мысалы, уылдырықтарын шашуға бір жағдай керек болса, семіру үшін екінші жағдай, ал қыстап шығу үшін үшінші жағдайды керек етеді. Міне, осындай әрбір тіршілік процесіне қолайлы жағдайды іздеу нәтижесінде, тіршілік еткен ортасын алмастырып, орын ауыстыруға тура келеді. Тіршілік әрекеттеріне қолайлы жағдай іздестіріп, балықтардың орын ауыстыруын -- миграция деп атайды. Миграция -- әр түрлі мақсатқа сәйкес түрліше болады. Жалпы миграция пассивті және активті болып екі түрге бөлінеді. Ол өз тарапынан уылдырық шашу, қоректік зат, қысты өткізу орнын іздеу миграциясын қарастырады.
Пассивті миграция. Су ағынының ығымен жайлап, ашп ба-лықтардың тіршілік еткен орнын ауыстырған миграцияларын -- пассивті миграция деп атаймыз. Пассивті миграция -- балықтардың шабақтарына тән миграция. Пассивті миграцияға өткінші балықтардың шабақтарының және уылдырық шашып, әлсіреп, судың ағынымен теңізге оралған ересек балықтардың миграциясы да жатады. Бірақ ересек балықтардың аздап та болса активті түрде жүзуге әрекет ететшін естен шығармау керек.
Активті миграция. Пассивті миграцияға қарағанда активті миграция жиірек кездеседі. Мұндай жағдай негізінен көбею, қоректену және қыстап шығу барысында орындалады. Балықтардың қозғалыс әрекеті нәтижесінде әр түрлі кедергіні (ағынның әсерін) жеңіп, орын алмастыруын активті миграция деп атайды.
түрлері
* уылдырық шашу миграциясы
* Балықтардың қорек іздеу миграциясы
* Балықтардың қыстақ іздеу миграциясы
Өрістегіш балықтар - уылдырық шашу үшін теңізден өзенге, сирек те болса өзеннен теңізге шығатын балықтар тобы.Өрістегіш балықтардың көпшілігі өзенге шыққанда қоректенбейді. Бұл кезде балық тіршілігіне оның майы жұмсалады.Еділ сағасында ақ балықтың майлығы 25%-дан астам, ал Уфа маңына жетіп уылдырық шашқаннан кейінгі майлығы1-2,5% болады.
Сипаттама. Өрістегіш балықтардың кейбір түрі (лосось, майшабақ) уылдырық шашқаннан кейін өледі.Олардың арасында күзде, көктем айларында өрістейтіндері бар. Күзде өрістейтіндері (лосось, минога) уылдырық шашатын жеріне жетіп қыстайды, ұрығы жетіледі, уылдырығын көктемде шашады.Көктемде өрістейтіндері өрістеген жылы уылдырық шашады.Бұлардың өріс жолы күзде өрістейтіндерге қарағанда қысқалау келеді. Өрістегіш балықтардың көптеген түрінің кәсіптік маңызы бар, көбіне балық семіз кезінде өзен сағасында ауланады.Балық өрістейтін өзендерде гидротех. құрылыстар болса, өрістегіш балықтар өтетін арнайы жол жасалады.
Түлеу - жануарлардың даму кезіндегі жас ерекшеліктеріне, маусымдық өзгерістерге байланысты және тіршілігінде тұрақты түрде жүріп отыратын биологиялықпроцесс. Түлеу кезінде жануарлар терісінің сыртқы эпидермис қабаты, терінің қосалқы түзілістері (кутикуланың, қабыршақтардың, қауырсындардың және түктердің) белгілі бір уақыт аралығында ауысып тұрады. Жануарлардың түлеуі олардың организмінің даму қабілетіне, жасына, гормондық жағдайына, сондай-ақ қоршаған ортаның әсеріне (мысалы, температура, т.б.) байланысты. Әрбір түлеу аралығын - түлеу кезеңі, ал сол кезеңдегі жануарлардың дамуына кеткен уақытты - түлеу жасы деп атайды. Түлеу, әсіресе, денесі тығыз хитинді затпен қапталған омыртқасыз жануарларда, соның ішінде буынаяқтыларда (шаянтәрізділер, т.б.) айқын байқалады. Түлеп түскен қатты хитинді жабын қайта түзілгенше жануарлардың (әсіресе дернәсілдің) дене мөлшері қарқынды түрде өседі. Жәндіктердің көптеген түрлерінің дернәсілдерінің түлеу саны үнемі тұрақты болады. Мысалы, көбелектердің дернәсілінде (жұлдызқұртында) - 5, шыбындардың дернәсілінде - 3, ал біркүндіктер мен көктемдіктердің дернәсілінде - 25 - 30 рет қайталанады. Омыртқалылардың түлеуінде біраз ерекшеліктер байқалады. ыландар түлеген кезде сыртқы қабыршақтары басынан бастап, бірте-бірте денесінен тұтасымен, ішінен сыртына қарай сыдырылып түседі. Түлеу кезінде терінің сыртқы қабатындағы тіршілігін жойған клеткалар ауысады да, терінің түсі өзгеріп, жылу реттеу қабілетінде де өзгерістер байқалады. Тасбақалар түлемейді, олардың терісінің сыртындағы мүйізді сауыттар үнемі өсіп отырады. Құстардың түлеуі кезінде ескі қауырсындар түсіп, оның орнына жаңа қауырсындар шығады, салмағын азайтады. Олардың түлеуі көбінесе балапан басып шығарған соң байқалады, алдымен қораздары, кейбір түрлері жеке-жеке (торғайтәрізділер, тауықтәрізділер) түлейді. Ал қазтәрізділер үлкен топ құрып, қанат қауырсындарын бір мезгілде түлеп, ауыстырады. Бұл кезде олар ұша алмайды, сондықтан адам бармайтын жерлерде шоғырланып жасырынады. Құстардың кейбір тобында қауырсындары (бағыттаушы және қағатын) бір уақытта түседі, бұл кезде олар ұшу қабілетін біраз уақытқа жоғалтады (мысалы, үйректер - 20 - 35 күнге, аққулар - 1,5 айға). Құстардың жыл маусымдарына байланысты түлеуі кезінде қауырсындарының тығыздығы да өзгереді. Сүтқоректілердің түлеуі кезінде түктерін жыл маусымдарына қарай ауыстырып тұратындықтан түгінің түсі де, тығыздығы да өзгереді. Мысалы, ақбөкендер жазда сарғыш қызғылт, ал қыста ақшыл бозғылт түске енеді. Қысы суық, жазы ыстық болатын жерлерде тіршілік ететін жануарлар тез, ал тропиктік және жартылай суда тіршілік ететін жануарлар (ондатр, саз кәмшаты, калан) біртіндеп түлейді. Сүтқоректілердің көпшілігі жылына 2 рет (көктемде және күзде), мыс., тиін, түлкі, т.б.; көртышқандар 3 рет, кейбір түрлері (түлендер, суырлар, сарышұнақтар) 1 рет түлейді.
Қазақстан Республикасы Білім жене Ғылым министрлігі
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті
СӨЖ
Тақырыбы: Бұғы, елік тәуліктік белсенділігі.
Тексерген: Тугамбаева С.М
Орындаған: Сәкен А.С
Бұғылар тұқымдасына жататын тұяқтылардың еркектерінде маңдай сүйектерінің туындысы болып саналатын тармақталған мүйіздері болады. Олар жылма-жыл түсіп, қайтадан өскенде оны мамық жүнді тері қатпары жауып тұрады. Мүйіздері жетіліп сүйектене бастағанда, оны көмкерген тері қатып, ұзына бойына жарыла бастайды. Бұғылар мүйіздерін ағаш діңгегіне, бұтақтарына сүйкеп, жалбыр-жұлбыр болып жүрген тері қатпарынан құтылады.
Тері жамылғысында көзалды, саусақаралық бездер, сол сияқты кейбіреулерінде шашайы мен маңдайында да бездері болады. Бір ерекшелігі - бұғылар тұқымдастарының өкілдерінде өт қабы болмайды. Тұқымдас өкілдері Еуразияда, Америкада, Солтүстік Африкада таралған.
Қазақстанда тұқымдастың үш туысына жататын 5 түрі мекендейді.
Теңбіл бұғы - тұқымдас ішіндегі орташа денелі жануар. Аталықтарының (бұқалар) дене тұрқы 180 сантиметр шоқтығының биіктігі 115 сантиметрден артық, салмағы 130 кг-ға жетеді. Сиырлары (аналықтары) біршама кіші. Жазда реңі ашық жирен, арқасы мен бүйірінде сарғыш-ақ дақтары болады, ал қысқа қарай реңі - қоңырсұр, жирен. Таңы жетілген. Теңбілділігі аса анық емес, дақтары ұзына бойы қатар түзеп орналасады, бүйірінде олар қосылып, жолақ түзуі де мүмкін. Мүйіздері тек бұқаларында ғана болады, ол 4 бұтақты, ұшы үшкір, көз үсті өсіндісі біреу. Мүйізі жылма-жыл түсіп тұрады. Сəуір-мамырда түседі, тері қапшығынан тамызда тазаланады, ал күйге түсер алдында нағыз мүйізге айналады
Теңбіл бұғы Шығыс Қытай, Қиыр Шығыс (Уссурий өлкесі), Солтүстік Вьетнам, Жапон аралдарында тараған. Жаңа Зеландияда, ТМД елдерінде, соның ішінде Қазақстанда, кейбір ерекше қорғалатын аумақтар мен аңшылық шаруашылықтарында жерсіндірілген. Соңғы 100 жылдықта таралу аймағы тарылып, саны өте күшті азайды. Осыған орай бұл бұғыны жерсіндіру жəне жартылай қолда өсіру жұмыстары XIX ғасырдың сексенінші жылдарында-ақ қолға алынды. 1909 жылы Аскания-Нова қорығына жіберілді, ол жерде күні бүгінге дейін саны өсіп,тіршілік етуде. XX ғасырдың отызыншы жылдарында марал шаруашылықтарына, мысалы, Алтайға жіберілді, ал 1938 жылы 7 қорыққа (Ока, Мордова, Хопер, Куйбышев, Воронеж, Ильмен жəне Бұзұлық орманы) 240 бас теңбіл бұғы Қиыр Шығыстан алып-келіп жіберілді (Колосов жəне басқалар, 1968). XX ғасырдың 70-80 жылдарында Орынбор облысынан (Бұзұлық орманы) Батыс Қазақстан облысындағы Жайық өзенінің жайылмасында орналасқан Кирсанов қорықшасына жиырмаға жуық теңбіл бұғы өтіп, сонда тіршілік ете бастады. Қазір бұл аймақта кей жылдары бірен-саран бұғылар кездесіп қалуы мүмкін. Көпшілік жағдайда бұл бұғылар аңшылық шаруашылықтарында жəне марал өсіру шаруашылықтарында өсіріледі.
Теңбіл бұғы - кішігірім аралас табын құрып, қонысын көп аудармай тіршілік ететін орман жануары. Аралас жəне жалпақ жапырақты ормандарда мекендейді. Бұлардың қоныстануына қардың қалыңдығы көп əсерін тигізеді. Қардың қалыңдығы 30 см биік болатын жерлерде олар кездеспейді. Таңертең жəне түс ауа белсенділігі артады. Қиыр Шығыс жағдайында 130-ға тарта өсімдіктермен қоректенеді. Қорегінде ағаштар мен бұталардың жапырақтары, майда бұтақтары, жас өскіндері, жаңғақтары маңызды орын алады. Қыста ағаш қабықтарында қорек ретінде пайдаланады.
Шөптесін өсімдіктер мен ағаш қыналарын көп жемейді.
Қыркүйек-қараша айларында күйекке түседі. Саны көп болған жағдайда күшті бұқалары жиырмадай сиырды бір табынға жинайды. Күйектен кейін кішірек табын құрып тіршілік етеді. 7,5-8 ай буаз болып, бір, өте сирек 2 бұзау туады. 1,5-2,5 жаста жыныстық жағынан жетіледі.
Теңбіл бұғылардан эймерияның бір түрі тіркелген (Сыбанбаев, 1979): Eimeria wassilewskyi Rastegaieff, 1930.
Теңбіл бұғылар тарихи заманда еті мен терісі, ең бастысы Қытай, Тибет, Үнді, Моңғолияда халық медицинасында кең қолданылатын пантасы үшін көптеп ауланған. Бұл бұғы арнай рұқсат арқылы аңшылық шаруашылықтарында əуесқойлық жолмен ауланатын нысан жəне орман көркі. Марал өсіру шаруашылықтарында панты алу үшін өсіреді. Қолда (жартылай қолда) өсіргенде күтімді аса көп қажет етпейтін жануар. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz