Макроэкономиканы құрудың негізгі заңдары. Ұлттық экономика жүйе ретінде

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

МАКРОЭКОНОМИКАНЫ ҚҰРУДЫҢ НЕГІЗГІ ЗАҢДАРЫ.

ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖҮЙЕ РЕТІНДЕ.

Макроэкономика
Макроэкономикалық көрсеткіштер
Өзіндік сұраныс пен ұсыныс
Тұтынушылық пен жинақтылық: өзара байланысы мен айырмашылығы
Инвестициялар және оның құрылымдық міндеті.

Макроэкономика - ұлттық шаруашылыққа қатысушылардың барлығының экономикалық қызметінің нәтижелері мен салдарын және жалпы экономикаға тән экономикалық құбылыстарды зерттейді. Макроэкономикалық анализдің мәні ұлттық шаруашылықты дамытудың теориясын құрастыру. Осыған сәйкес макроэкономикалық политиканың құралдары қалыптасады. Ол фиксалдық, кредиттік-ақшалық политиканы, табыстар политикасын және ішкі экономикалық политиканы қамтиды.

Макроэкономикалық политиканың мақсаттары:

Өнім - жоғары деңгейі, жоғары өсу қарқыны.
Жұмыс - жоғары деңгейдегі жұмыс.
Еркін нарқытағы баға тұрақтылығы.
Халықаралық сауда - экспорт пен импорттың тепе-теңдігі. Валюттік курстың тұрақтылығы.

Макроэкономикалық анализ әртүрлі мемлекеттер көрсеткіштерін салыстыруға мүмкіндік беретін ұлттық шоттар жүйесіне (ҰШЖ) негізделеді. ҰШЖ - мемлекеттіңнегізгі экономикалық көрсеткіштер бағасының халықаралық стандарты. Макроэкономикалық көрсеткіштерге мыналарды жатқызады: ЖҰӨ (жалпы ұлттық өнім), ЖІӨ (жалпы ішкі өнім), ТҰӨ (таза ұлттық өнім), ұлттық табыс және жеке табыс.

Ұлттық байлық - бұл өз тарихындағы бүкіл кезең ішінде қоғаммен жиналған тұтынушылық құн. Ол қамтиды: жекеменшік (негізгі және ағымдағы активтер, үй жекеменшігі), табиғи байлықтар, затсыз байлықтар (ұлттың денсаулығының әлеуеті, оның рухани байлығы, ғылыми әлеуеті) .

ЖҰӨ (жалпы ұлттық өнім) - мемлекет тұрғындарының белгілі бір уақытта шығарған барлық тауарлар мен қызметтерініің ұлттық саудалық құны.

Оларды номиналды және шынайы ЖҰӨ, әлеуметтік және нақты ЖҰӨ деп бөліп қарастырады. Әлеуметтік ЖҰӨ - бұл толық жұмыс кезіндегі өнімнің көлемі. Нақты ЖҰӨ - бұл циклдік жұмыссыздық кезіндегі өнімнің көлемі. Номиналды ЖҰӨ деп - шығарылған жылдағы бағамен есептелген өнім. Шынайы ЖҰӨ өзгермейтін бағаларда есептеледі.

Номиналды ЖҰӨ-нің шынайы ЖҰӨ-ге қатынасын ЖҰӨ дефляторы деп атайды. Ол тұтынушылық бағаның ғана емес, сонымен қатар инвестициялық және басқа да тауарлардың бағаларының өзгеруін сипаттайды.

$Ж\mathbf{ҰӨ\ дефлято}ры = \frac{Номиналды\ ЖҰӨ}{Шынайы\ ЖҰӨ}*100\%$

ЖҰӨ дефляторымен қатар тұтыну қоржынына кіретін тауарлар мен қызметтердің баға өзгерісін көрсететін ТБК-ін (тұтыну бағасының көрсеткіші) есептейді:

$ИПЦ = \frac{\Sigma\ Р_{т}*Q_{б}}{\Sigma\ Р_{б}*Q_{б}}$

мында: Р _т Р _б - ағымдағы және базалық жылдың бағасы

Q - тұтыну қоржынына кіретін тауарлардың саны

ЖҰӨ дефляторының ТБК-нен айырмашылығы

ЖҰӨ дефляторы мемлекетте өндірілген барлық тауарлардың бағасын қамтиды;
ЖҰӨ дефляторы мемлекет капиталымен өндірілген тауарлардың көлемін қамтиды;
ТБК тауарлар мен қызметтердің нақты көлемін қадағалайды.

ЖҰӨ есептеудің бірнеше тәсілдері бар:

Шығын бойынша:ЖҰӨ=C+G+I+Nx; мында

C - үй шаруасының тауарлар мен қызметтерге кеткен шығыны;

G- тауарлар мен қызметтердің өндірілуіне (мектеп, аурухана) және трансферттік төлемдерге (зейнетақы, жәрдемақы, стипендия төлеу) кететін мемлекеттік шығындар;

I- құрал-жабдыөтарды, мекемелерді иеленуге арналған инвестициялар;

Nx - таза экспорт, экспорт пен импорт арасындағы көлемнің айырмашылығы.

Осында басқа мемлекеттердің шығындарын шығарамыз. Мысалы, АҚШ-та сатылатын автокөлікті Жапонияда шығарған. Өндіруге байланысты шығындарды Жапонияға жатқызсақ, жеткізу мен жүзеге асыруын АҚШ-қа.

Пайда бойынша:ЖҰӨ=W+R+I+P; сонымен қатар жанама са-лықтар мен амортизациялық аударымдар:

W- жұмыскерлердің жалақысы;

R- жалға жер немесе үй беру нәтижесінде алынатын ақы;

I- пайыз, сақтау капиталының ақысы (кредит, банк салымы) ;

P- кәсіпорындардың, фирмалардың пайдасы.

ЖҰӨ-ді табысы бойынша есептеуде ең басты талап - тек бір рет қана, бір жыл да өндіріліп шыққан тауарлар мен қызметтерді ескеру. Бұл соңғы және аралық тауарларды есептеу қажеттілігін тудырады.

Түпкі тауар - тұтынушылардың соңына дейін қолдануға сатып алатын тауарлары мен қызметтері.

Аралық тауар - бұл өзінің түпкі тұтынушысына жетпес бұрын ары қарай өндірілетін немесе бірнеше рет сатылатын тауарлар мен қызметтер. Қайта есептеудің алдын-алу үшін ЖҰӨ мыналарды қамтымайды: аралық тауарлар (шикізат, отын, ұн, ашытқы) және өндірістік емес келісімдер, өндірілетін өнімнің көлеміне арттыруға көмегін тидірмейтін келісімдер (трансферттік төлемдер, бағалы қағаздарды сату-сатып алу бойынша келісімдер, қолданылған заттарды сату-сатып алу) .

Қосымша құн бойынша:ЖҰӨ экономиканың барлық салала-рында әрбір этапқа қосымша құнның нәтижесіне тең.

ЖІӨ (жалпы ішкі өнім) - белгілі бір уақытта мемлекет ішінде өндірілген барлық тауарлардың сауда құны. Егер мемлекеті ЖІӨ ЖҰӨ-нен жоғары болса, бұл мемлекет аумағында ұлттық капиталға қарағанда шетел каптиалдары көбірек жұмыс жасайды. Мысалы, егер ҚР мұнайы Венгрияда қолданылса, онда бұл мұнайдың құны Венгрияның ЖІӨ-не кірмейді. ЖІӨ есептегенде қосымша құнды ескеру керек.

Қосымша құн - белгілі бір кәсіпорында өндіріс барысында пайда болған және кәсіпорынның нақты бір тауардың бағасын қоюға салған үлесін ескеретін құн, жалақы, пайда, амортизация, кредиттік пайыз, көлік шығыны, жарнама.

ТҰӨ (таза ұлттық өнім) =ЖҰӨ - А

мында: А - амортизация

Ұлттық табыс анықталады:

ҰТ =ТҰӨ - жанама салықтар (олар тауар бағасына қосымша құнның қосылуы түрінде орталық және жергілікті биліктермен бекітіледі - кедендік баждар) немесе барлық табыстардың құны сияқты:

ҰТ = жалақы + табыс + капиталға %+ жер жалға.

Халықтың өмір сүру деңгейінің сипаты үшін үш көрсеткіш қолданылады: жеке табыс, реттік табыс және таза экономикалық әл-ауқат.

Жеке табыс (ЖТ) = барлық табыстың сомасы + транферттік төлемдер (пенсиялар, стипендиялар, жәрдемақылар) .

РТ (реттік табыс) = ЖТ - салықтар.

ТЭӘ (таза экономикалық әл-ауқат) - бұл халықтың экономикалық әл-ауқатын бар табыстарды ғана есептеп қоймай, сонымен қатар өмір сүру сапасының жазбаларын ескере өлшейтін көрсеткіш. ЖҰӨ-нен қоршаған ортаны ластағаны үшін залал есептелініп алынады, қауіпті орын, сонымен қатар өзіне-өзі қызметі қосылады. Осы факторлардың барлығы өмір сапасын не жақсартады, не төмендетеді, бірақ ЖҰӨ-де есептелінбейді. ТЭӘ есептеу қиындығы осы факторлардың барлығын санау қиындығында.

Макроэкономикалық тепе-теңдік өзіндік сұраныс пен ұсыныстың теңдігімен анықталады. Қисық өзіндік сұраныс пен үсыныстың қиылысы шынайы баға деңгейі мен шынайы шығарылым көлемін анықтайды.

График 9. 1. Макроэкономикалық тепе-теңдік

Р Ауытқу жағдайларын қарастырайық:

AD 1. Егер AD>AS болса, бұл жағдайда:

өнімнің көлемін өзгертпей бағаны көтеру;
өнім шығарымын кеңейту.

Ре 2. Егер AD<AS болса, бұл жағдайда:

AS - өнім шығаруды азайту;

Qe Q - шығарылымды өзгеріссіз қалдыру, бірақ

бағаны азайту.

мында: Р - жалпы баға деңгейі, Q - тауарлардың жалпы саны, Ре - бағалардың тепе-теңдік деңгейі, Qе - шығарылымның тепе-теңдік көлемі.

Жалпы сұраныс (aqreqate demand, AD) үй шаруашылығы, фирмалар, үкіметтердің сол белгіленген бағаға сатып алуға дайын тауарлар мен қызметтердің санын көрсетеді.

Сандық ақша теориясына сәйкес өзіндік сұранысты былай анықтайды:

$AD = \frac{M*V}{P}$

Яғни, AD ақша көлемі мен ақша айналымының жылдамдығынан және керісінше өзіндік бағадан тікелей тәуелдікте орналасқан.

График 9. 2. Жалпы сұраныс қисығы

Р Өзіндік сұранысқа бағалық та, бағалық факторлар да әсер етеді.

Р ₁ Бағалық факторлардың әсері өзіндік

сұраныс көлемінің өзгеруіне алып

келеді және қиылыс қозғалысында

Р ₂ көрінеді. Бағалы емес факторлардың

AD1 AD2 әсері өзіндік сұраныс қисығының

AD солға(AD2 үлкеюі) қарай қозғалуы-

Q ₁ Q ₂ ҰЖӨ на әкеледі не оңға(AD1 кемуі) .

Факторлардың AD-ға әсер етуі

Бағалы Бағалы емес

1 2 3 4 5 6 7

1. Байлық әсері немесе Пигу әсері - бағаның жоғарлауынан байлықтың акция мен үлестер сияқты элементтерінің құны төмендейді және оны иемдеген халық кедейленеді. Соған сәйкес AD кемиді.

2. Пайыздық қойылым деңгейінің өсуі (Кейнс әсері) . Бағаның өсу деңгейі өндірушілер мен тұтынушыларды қарызға ақша алуға итермелейді және ақшаға деген сұраныс жоғарлап, пайздық қойылымы өсей береді, нәтижесінде AD кемиді.

3. Айырбас құнының әсері немесе Манделла-Флеминга әсері: бағалар төмендейді, ақшаға деген сұраныс азаяды - % қойылым төмендейді, ұлттық валютаның шынайы айналым курсы төмендейді, таза экспорт өседі және AD жоғарылайды.

4. Тұтынушының әл-ауқаты деңгейінің өзгеруіне байланысты тұтынушылық шығындарындағы өзгеріс.

5. Кәсіпорын құралдарын сатып алу көлеміндегі инвестициялық шығындарындағы өзгеріс.

6. Мемлекеттік шығындарыдағы өзегеріс.

7. Экспорт пен импортқа деген шығындардағы өзгеріс.

Жалпы ұсыныс (aqreqate supply, AS) - әртүрлі баға деңгейінде ұсынылуы мүмкін тауарлар мен қызметтердің жалпы саны.

Жалпы ұсынысқа бағалы емес факторлар әсер етеді:

Ресурстардың бағасы
Сауда құрылымы
Еңбек өнімі
Құқық нормаларының өзгеруі (салықтар)

График 9. 3. Жалпы ұсыныс қисығы

Р AS AS баға деігейіне тәуелділікте орналасқан.

3 Өте жоғары бағалар тауарлардың өндірі -

рілуін және оларға деген ұсынысты ынта -

ландырады. Арзанырақ бағалар, керісінше,

1 2 Q өнім шығаруды және тауар ұсыныстарын

азайтады. 1 - кейнсиандық сегмент, қысқа уақытты мерзім, өзгермейтін баға дейгейінде кәсіпорынның дамуы; 2 - ұлттық өнім бағасы өскенде бағаның жоғарылау кезіндегі аралық кезең; 3 - классикалық сегмент, экономика өзінің өндіру мүмкіндіктерінің жоғары нүктесіне жеткендегі ұзақ уақытты кезең.

Жалпы сұраныс пен жалпы ұсыныс қисықтарының қиылысуы тең көлем мен тең бағаға әсерін тигізеді, бұл әсер қай жалпы ұсыныстың сегментінде жалпы сұраныстың өзгергеніне тәуелді.

График 9. 4. Кейсиандық сегмен -

тінде AD-ның өзгеруі

Р Өзіндік сұранысқа бағалық та, бағалық факторлар да әсер етеді.

AD ₁ AD ₂ AS Бағалық факторлардың әсері өзіндік

P ₁

Q ₁ Q ₂ Q

Бағаның өзгеріссіз кезінде жалпы сұраныстыңжоғарылауы өнім көлемінің көбеюіне алып келеді.

График 9. 5. Аралық сегмен -

тінде AD-ның өзгеруі

Р AS

AD ₁ AD ₂

P ₁

Q ₁ Q ₂ Q

Жалпы сұраныстың жоғарлауы бағалардың да, өнім көлемінің де көбеюіне алып келді.

График 9. 4. Классикалық сегментінде AD-ның өзгеруі

Р AD ₂

AD ₁ AS Жалпы сұраныстың классикалық

P ₂ сегментте жоғарлауы шығарылу

көлемінің өзгермеген кезінде тек

P ₁ бағаның ғана көтерілуіне алып

келді.

Q ₁ Q

Тұтыну (consume) - жалпы шығындарын құрайтын негіз. Оның негізгі көзі реттік табыс болып табылады. Табыстың жартысы сақтау қорына өтеді (save) .

Табыс = сақтау қоры + тұтыну

Тұтыну = табыс - сақтау қоры

Сақтау қоры = табыс - тұтыну

Тұтыну ағымдағы қажеттіліктерді, сақтау қоры - болашақтағы қажеттіліктерді қанағаттандырады.

Тұтынуға шекті бейімділік (МРС) - тұтынылатын табыстың өсуін (төмендеуін) көрсететін бөлік.

МРС = тұтынудағы өзгеріс / табыстағы өзгеріс*100%.

Сақтау қорына өтетін кез келген өсу (төмендеу) бөлігі тұтынуға шекті бейімділік деп аталады.

МРS = сақтау қорындағы өзгеріс / табыстағы өзгеріс*100%.

Салық төлемінен кейін табыстағы кез келген өзгерістер үшін МРS пен МРС сомасы 1-ге тең болуы тиіс.

МРС + МРS = 1

Инвестициялар - бұл мемлекет ішінде және басқа мемлекеттердің әртүрлі салаларына мемлекеттік және жеке меншіктің ұзақ уақытқа енгізетін үлесі.

Жалпы инвестициялар - бұл ескірген құралдарды ауыстыру (амортизация) + өндірістің дамуы үшін инвестициялардың өсуі үшін кететін шығындар.

Таза инвестициялар - бұл негізгі капиталдың амортизация сомасы есептеліп алынатын жалпы инвестициялар. Егер олар жағымды көлемді құраса, онда экономика дамиды, егер жағымсыз болса - жұмыс қызметінің төмендеуіне алып келеді.

Автономдық инвестициялар - жаңа өзгерістерден туындаған инвестициялар.

Индукцияланған инвестициялар - жаңа өндіріс құралдарының пайда болуына бағытталған капитал үлестері.

Инвестициялық сұраныс - бұл өндірушілердің ескірген капиталдың қалпына келтірілуіне және оның дамуына арналған өндіріс құралдарына деген сұранысы. Инвестициялық сұранысты анықтайтын факторларға мыналар жатады: пайда нормасын күтуі және банктің пайыз қоюы. Мысалы, егер күткен пайда нормасы 10% қойылым пайызы 7% жоғары болса, онда инвестицияландыру тиімді болады.

Табыс тәуелділігі мен инвестициялар мультипликаторда көрінеді. Мультипликатор (лат. multiplico - көбейту) - бұл инвестицияның көбеюі (азаюы) мен табыс көлемінің өзгеруі арасындағы байланысты көрсететін байланыс. Мысалға, инвестиция жоғарлауы 10 млрд теңгені құрайтын болса, ВНП өсуін 20 млрд теңгеге алып келеді. Соған сәйкес, мультипликатор = 2.

$Мультипликатор\ МР = \frac{\mathrm{\Delta}ВНП}{\mathrm{\Delta}\ инвестициялар}$

Инвестицияның жоғарлауына табыс жоғарлауының әсер етуін сипаттау үшін акселератор қолданылады. Акселератор (лат. accelero - жылдамдатқыш) - осы жылдағы инвестициялар өсуімінің өткен жылдың ұлттық табыс өсіміне деген сандық қатынасын көрсететін коэффицент.

$Акселератор = \frac{\mathrm{\Delta}\ Ағымдағы\ жылдың\ инвестициялары}{\mathrm{\Delta}\ Өткен\ жылдың\ ұлттық\ табысы}$