Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздықтың себептері мен формалары
1. Жұмыссыздық түсінігі
2. Өтпелі экономиканың негізгі көріністері
3. Жұмыссыздықтың әлеуметтік.экономикалық салдары
4. Жұмыс нарығы
5. Жұмыссыздық себебі
6. Жұмыссыздықпен күрес
2. Өтпелі экономиканың негізгі көріністері
3. Жұмыссыздықтың әлеуметтік.экономикалық салдары
4. Жұмыс нарығы
5. Жұмыссыздық себебі
6. Жұмыссыздықпен күрес
Анықтама бойынша жұмыссыздық - халықтың активті бөлігінің жасауға қабілетті жұмыс таба алмау.
Жұмыссыздық негізінен жұмыс орнына сай келетін адамдардың азаюынан, адамдардың санының көбеюінен пайда болады. Жұмыссыз ретінде жұмыссыздар биржасында тіркелген, жұмыс табуға нақты мүмкіндігі жоқ адамдар айтылады.
Жұмыссыздықтың мынандай түрлері) бар:
1. Ағымдағы немесе фрикциондық жұмыссыздар. Адамдар бір
жұмыстан екінші жұмысқа ауысады, бір жерден екінші жерге көшеді,
жұмыс іздейді, оны күтеді. Осы себептерге байланысты жұмыссыз
болады, оны фрикциондық немесе ағымдағы жұмыссыздар дейді.
Сонымен, фрикциондық жұмыссыздық жұмыс күшінің объективті
қажеттілікпен қозғалысына байланысты.
1. Құрылымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің құрылысына жұмыс
орнының құрылымының сай келмеуіне байланысты болады.
Өндірістегі технологиялық өзгерістер жұмыс күшіне сұраным құрылымын өзгертеді. Жұмыс орнының жаңа құрылымы бұрыннан келе жатқан (ескі технологияға сай) жұмыс күшінің құрылымына сай келмейді, осыған байланысты жұмысшылардың белгілі бір бөлігі өндірістен ығыстырылып, құрылымдық жұмыссыздарды құрайды.
Жұмыссыздықтың жоғарыда келтірілген екі түріде шарасыз, сондықтан егер елде жұмыссыздықтың фрикциондық және
құрылымдық түрлері болса, онда жұмыссыздық жоқ деп есептелінеді.
1. Технологиялық жұмыссыздық – ғылыми – техникалық прогресспен байланыты (ҒТП). ҒТП – жоғарғы қарқынмен дамыған кезде жұмыс орындары босайды, оның саны тез көбейіп кетеді. Сонымен қатар ҒТП – тің ерекшеліктері де бар. Технологиялық зерттемелердің еңбек сыйымдылығы жоғары процестеріне қызмет жасау үшін жұмыс жасау күшін тартады. Сайып келгенде ҒТП жұмыссыздықтың өсуіне алып келеді, сондықтан мемлекет еңбек нарығын реттеуге әсер ететін шараларды қарастыру қажет.
2. Циклдық жұмыссыздық – экономикалық дағдарыста өндірістің төмен құлдыраған (спад) кезеңінде пайда болады. Жұмыссыздықтың бұл түрі жалпы тұтынушы және инвестициялық шығындардың бірден қысқаруымен сипатталады. Тауар мен қызметтерге жалпы сұраным қысқарып, жұмыссыздық өседі. Сондықтан жоғарыдағы себепке байланысты, оны сұраным ділгірлігіне (тапшылығына) (дефицит) байланысты жұмыссыздық деп те атайды.
Жұмыссыздық негізінен жұмыс орнына сай келетін адамдардың азаюынан, адамдардың санының көбеюінен пайда болады. Жұмыссыз ретінде жұмыссыздар биржасында тіркелген, жұмыс табуға нақты мүмкіндігі жоқ адамдар айтылады.
Жұмыссыздықтың мынандай түрлері) бар:
1. Ағымдағы немесе фрикциондық жұмыссыздар. Адамдар бір
жұмыстан екінші жұмысқа ауысады, бір жерден екінші жерге көшеді,
жұмыс іздейді, оны күтеді. Осы себептерге байланысты жұмыссыз
болады, оны фрикциондық немесе ағымдағы жұмыссыздар дейді.
Сонымен, фрикциондық жұмыссыздық жұмыс күшінің объективті
қажеттілікпен қозғалысына байланысты.
1. Құрылымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің құрылысына жұмыс
орнының құрылымының сай келмеуіне байланысты болады.
Өндірістегі технологиялық өзгерістер жұмыс күшіне сұраным құрылымын өзгертеді. Жұмыс орнының жаңа құрылымы бұрыннан келе жатқан (ескі технологияға сай) жұмыс күшінің құрылымына сай келмейді, осыған байланысты жұмысшылардың белгілі бір бөлігі өндірістен ығыстырылып, құрылымдық жұмыссыздарды құрайды.
Жұмыссыздықтың жоғарыда келтірілген екі түріде шарасыз, сондықтан егер елде жұмыссыздықтың фрикциондық және
құрылымдық түрлері болса, онда жұмыссыздық жоқ деп есептелінеді.
1. Технологиялық жұмыссыздық – ғылыми – техникалық прогресспен байланыты (ҒТП). ҒТП – жоғарғы қарқынмен дамыған кезде жұмыс орындары босайды, оның саны тез көбейіп кетеді. Сонымен қатар ҒТП – тің ерекшеліктері де бар. Технологиялық зерттемелердің еңбек сыйымдылығы жоғары процестеріне қызмет жасау үшін жұмыс жасау күшін тартады. Сайып келгенде ҒТП жұмыссыздықтың өсуіне алып келеді, сондықтан мемлекет еңбек нарығын реттеуге әсер ететін шараларды қарастыру қажет.
2. Циклдық жұмыссыздық – экономикалық дағдарыста өндірістің төмен құлдыраған (спад) кезеңінде пайда болады. Жұмыссыздықтың бұл түрі жалпы тұтынушы және инвестициялық шығындардың бірден қысқаруымен сипатталады. Тауар мен қызметтерге жалпы сұраным қысқарып, жұмыссыздық өседі. Сондықтан жоғарыдағы себепке байланысты, оны сұраным ділгірлігіне (тапшылығына) (дефицит) байланысты жұмыссыздық деп те атайды.
1. Экономическая теория под ред. В.Д. Камаева. М.: 1999
2. Общая теория денег и кредита: Учебник / Под ред. Б.Ф Жукова. - М: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1995
3. Мауленова С.С. "Экономикалық теория". Алматы 2004.
2. Общая теория денег и кредита: Учебник / Под ред. Б.Ф Жукова. - М: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1995
3. Мауленова С.С. "Экономикалық теория". Алматы 2004.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Автоматтандыру және электротехника кафедрасы
СӨЖ
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық себептері мен формалары
Орындаған:Жумагалиев Р.Е.
Тобы: АУ-401с
Қабылдаған: Готман Л.А
СЕМЕЙ 2015
Жоспар
Жұмыссыздық түсінігі
Өтпелі экономиканың негізгі көріністері
Жұмыссыздықтың әлеуметтік-экономикалық салдары
Жұмыс нарығы
1. Жұмыссыздық себебі
Жұмыссыздықпен күрес
Жұмыссыздық түсінігі
Анықтама бойынша жұмыссыздық - халықтың активті бөлігінің жасауға қабілетті
жұмыс таба алмау.
Жұмыссыздық негізінен жұмыс орнына сай келетін адамдардың азаюынан,
адамдардың санының көбеюінен пайда болады. Жұмыссыз ретінде жұмыссыздар
биржасында тіркелген, жұмыс табуға нақты мүмкіндігі жоқ адамдар айтылады.
Жұмыссыздықтың мынандай түрлері) бар:
1. Ағымдағы немесе фрикциондық жұмыссыздар. Адамдар бір
жұмыстан екінші жұмысқа ауысады, бір жерден екінші жерге көшеді,
жұмыс іздейді, оны күтеді. Осы себептерге байланысты жұмыссыз
болады, оны фрикциондық немесе ағымдағы жұмыссыздар дейді.
Сонымен, фрикциондық жұмыссыздық жұмыс күшінің объективті
қажеттілікпен қозғалысына байланысты.
1. Құрылымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің құрылысына жұмыс
орнының құрылымының сай келмеуіне байланысты болады.
Өндірістегі технологиялық өзгерістер жұмыс күшіне сұраным құрылымын
өзгертеді. Жұмыс орнының жаңа құрылымы бұрыннан келе жатқан (ескі
технологияға сай) жұмыс күшінің құрылымына сай келмейді, осыған байланысты
жұмысшылардың белгілі бір бөлігі өндірістен ығыстырылып, құрылымдық
жұмыссыздарды құрайды.
Жұмыссыздықтың жоғарыда келтірілген екі түріде шарасыз, сондықтан егер елде
жұмыссыздықтың фрикциондық және
құрылымдық түрлері болса, онда жұмыссыздық жоқ деп есептелінеді.
1. Технологиялық жұмыссыздық – ғылыми – техникалық прогресспен байланыты
(ҒТП). ҒТП – жоғарғы қарқынмен дамыған кезде жұмыс орындары босайды,
оның саны тез көбейіп кетеді. Сонымен қатар ҒТП – тің ерекшеліктері де
бар. Технологиялық зерттемелердің еңбек сыйымдылығы жоғары процестеріне
қызмет жасау үшін жұмыс жасау күшін тартады. Сайып келгенде ҒТП
жұмыссыздықтың өсуіне алып келеді, сондықтан мемлекет еңбек нарығын
реттеуге әсер ететін шараларды қарастыру қажет.
2. Циклдық жұмыссыздық – экономикалық дағдарыста өндірістің төмен
құлдыраған (спад) кезеңінде пайда болады. Жұмыссыздықтың бұл түрі жалпы
тұтынушы және инвестициялық шығындардың бірден қысқаруымен сипатталады.
Тауар мен қызметтерге жалпы сұраным қысқарып, жұмыссыздық өседі.
Сондықтан жоғарыдағы себепке байланысты, оны сұраным ділгірлігіне
(тапшылығына) (дефицит) байланысты жұмыссыздық деп те атайды.
3. Көрінбейтін немесе маусымдық (сезондық) жұмыссыздық – белгілі бір
уақытта жұмыс істеп, қалған уақытында жұмыссыз (ауыл шаруашылығы,
құрылыс, туристтерге қызмет көрсету) немесе толық емес жұмыс күнінде
жұмыс жасау.
Аймақтық жұмыссыздық – жеке аймақтарда тарихи, демографиялық, әлеуметтік –
психологиялық жағдайлардың әсерінен қалыптасады. Мысалы, көмір өндіретін
өндірістің шоғырланған аймақтар. Әлемдік тәжірибе бойынша жергілікті
мемлекеттік мақсатты бағдарламалар негізінде шешеді.
Өтпелі экономиканың негізгі көріністері
Өтпелі кезең - экономикалық жүйедегі түбегейлі езгерістер есебінен елдің
экономикасы сапалы түрде жаңа түрге өтетін уақыт аралығы.
Мұндай кезеңді ТМД елдерінің барлығы өтті. Ел тұрғындырының нақты табысының
азаюы экономикалық төмендеудің негізі болып табылады. Тап осы жұмыспен
қамту саласында тұрақты экономика мен өтпелі экономика арасындағы
айырмашылық айқын сезіледі. Өтпелі кезеңдегі өндірістің төмендеуі адекватты
түрде жұмыссыздықтың өсуіне әкелмейді. Ал бұл еңбек өнімділігі нақты
жалақыға қарағанда тезірек төмендеуі инвестиция салудан экономика жағдайы
жақсармайды. Экономиканы сауықтыру шаралары мен классикалық-теория ұсынатын
әдістерін жоққа шығарып жалақы өсіру пайда әкелмейді. Сонымен қатар өтпелі
экономикадағы елдердің жағдайын ескере отырып, онда статистика мәліметтері
мен нақты жағдайдын арасындағы алшақтықты ескеру қажет.
Бұл жағдайларды зерттеу арқылы біз осындай өтпелі процестерді реттеу
механизмдерінің барлығын ескеру қажет. Механизмдер ретінде мынадай
әдістерді қолданамыз: жалақыны мемлекет тарапынан реттеу, жұмыс берушімен
мемлекеттен тәуелсіз кәсіподақтар ықпалымен жалақының өсуі.
Бірақ та көбіне жалақыны жұмыс берушілердің арасындағы корпоративті
байланыстрдың арқасында жұмыс берушілер өз талаптарына сай қояды. Бұл өз
кезегінде монополиялық және олигаполдық механизмдердің күш алуына әкеліп
соғады. Осы өтпелі кезеңді өту үшін екі типтегі мәселелерді шешу қажет.
1. теңсалмақты экономиканы құру, негізінен макроэкономикалық өзгерістер
арқылы шешіледі, яғни нарықты әртүрлі ресурстарға толтыру.
2. жоғарыдағыдан туатын нарықтық экономиканы экономикалық прогрестің
негізгі қозғаушы күшіне айналдыру, ол үшін технологиялық прогрес қажет.
Жұмыссыздқ деңгейін есептеу төмендегідей формуламен анықталады:
ЖБ=ЖСЖК*100
Мұндағы – ЖБ – жұмыссыздық деңгейі;
ЖС – жұмыссыздар саны;
ЖК – жұмыс күшінің саны.
Жұмыссыздық қоғамға көптеген зиян келтіреді; инфляцияның өсуіне ықпал
жасайды, сондықтан еңбекке қабілетті адамдардың бар бөлігі өнім өндіруге
қатыса алмайды. Сөйтіп олар жұмыспен қамтылмағандықтан ақшалай
жұмыссыздыққа ақы алады, осыдан барып мемлекеттік бюджеттің шығыс бөлігі
өсе түседі.
Әйелдердің де, еркектердің де жұмыссыздықтарының негізгі себептері оқу
орнын бітіргеннен кейін жұмысқа орналасудың қиындығы және кез келген
жұмыстың табылмауы болып табылады. Әйелдердің салыстырмалы теңсіздігінің
себебі – олар еркектерге қарағанда штат қысқартуға байланысты жұмыстан
жиірек босатылады және үй шаруашылығын жүргізу қажеттілігі бойынша жұмысты
тастайды.
Жасқа қарай жұмыссыздық сипаттамасы да сондай-ақ еңбек рыногындағы әйелдер
мен еркектер арасындағы теңсіздікті айғақтайды.
Жұмыссыздық негізгі себептері:
Неоклассикалық теория. Жұмысшылардың табыспен келіспеуі, төмен
жалақымен жұмыс істеуден бас тарту.
Кейнтік теория. Жұмысбастылық жиынтық ұсынысқа, тұтыну
бейімділігіне және инвестициялар көлеміне байланысты.
Маркстік теория. Қорланған капиталдың қажетті нәтижесінде, жанды
еңбекте машина мен жабдықтарға қарағанда аз өседі.
Жұмыссыздықтың мынандай түрлері) бар:
2. Ағымдағы немесе фрикциондық жұмыссыздар. Адамдар бір
жұмыстан екінші жұмысқа ауысады, бір жерден екінші жерге көшеді,
жұмыс іздейді, оны күтеді. Осы себептерге байланысты жұмыссыз
болады, оны фрикциондық немесе ағымдағы жұмыссыздар дейді.
Сонымен, фрикциондық жұмыссыздық жұмыс күшінің объективті
қажеттілікпен қозғалысына байланысты.
2. Құрылымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің құрылысына жұмыс
орнының құрылымының сай келмеуіне байланысты болады.
Өндірістегі технологиялық өзгерістер жұмыс күшіне сұраным
құрылымын өзгертеді. Жұмыс орнының жаңа құрылымы бұрыннан
келе жатқан (ескі технологияға сай) жұмыс күшінің құрылымына сай
келмейді, осыған байланысты жұмысшылардың белгілі бір бөлігі
өндірістен ығыстырылып, құрылымдық жұмыссыздарды құрайды.
Жұмыссыздықтың жоғарыда келтірілген екі түріде шарасыз,
сондықтан егер елде жұмыссыздықтың фрикциондық және
құрылымдық түрлері болса, онда жұмыссыздық жоқ деп есептелінеді.
4. Технологиялық жұмыссыздық – ғылыми – техникалық прогресспен байланыты
(ҒТП). ҒТП – жоғарғы қарқынмен дамыған кезде жұмыс орындары босайды,
оның саны тез көбейіп кетеді. Сонымен қатар ҒТП – тің ерекшеліктері де
бар. Технологиялық зерттемелердің еңбек сыйымдылығы жоғары процестеріне
қызмет жасау үшін жұмыс жасау күшін тартады. Сайып келгенде ҒТП
жұмыссыздықтың өсуіне алып келеді, сондықтан мемлекет еңбек нарығын
реттеуге әсер ететін шараларды қарастыру қажет.
5. Циклдық жұмыссыздық – экономикалық дағдарыста өндірістің төмен
құлдыраған (спад) кезеңінде пайда болады. Жұмыссыздықтың бұл түрі жалпы
тұтынушы және инвестициялық шығындардың бірден қысқаруымен сипатталады.
Тауар мен қызметтерге жалпы сұраным қысқарып, жұмыссыздық өседі.
Сондықтан жоғарыдағы себепке байланысты, оны сұраным ділгірлігіне
(тапшылығына) (дефицит) байланысты жұмыссыздық деп те атайды.
6. Көрінбейтін немесе маусымдық (сезондық) жұмыссыздық – белгілі бір
уақытта жұмыс істеп, қалған уақытында жұмыссыз (ауыл шаруашылығы,
құрылыс, туристтерге қызмет көрсету) немесе толық емес жұмыс күнінде
жұмыс жасау.
7. Аймақтық жұмыссыздық – жеке аймақтарда тарихи, демографиялық, әлеуметтік
– психологиялық жағдайлардың әсерінен қалыптасады. Мысалы, көмір
өндіретін өндірістің шоғырланған аймақтар. Әлемдік тәжірибе бойынша
жергілікті мемлекеттік мақсатты бағдарламалар негізінде шешеді. (Сурет
1,Сурет2)
Қазіргі замандағы жұмыссыздықтың сипаттына бірнеше факторлар ықпал етеді:
• Ғылыми – техникалық прогресс;
• Экономикадағы құрылымдық және аймақтық ілгері басушылық;
• Сыртқы экономикалық бәсекелестің күрт күшеюі.
Мұндай жағдайларда еңбек нарығы мынаған міндетті:
1. Өте жоғарғы жинақылыққа жетуге (кәсіпойлық, біліктілік, аймақтық және
халықаралық көзқарастар аясында)
2. Үлкен икемділікке барып, қазіргі заманғы жағдайларға сай өте үлкен
бейімділік танытуға.
3. Еңбекақы ставкаларын дараландыру (еңбекақыны нақтылы жұмыскердің ағымдық
еңбек үлесімен ғана емес, сонымен бірге адамның жұмысқа лайықтылығын,
әлеуметтік мүмкінділігін және біліктілігінің өсуін есепке ала отырып
құру керек).
Өнеркәсібі дамыған елдердегі жұмыссыздықтың себептерін талдай отырып, шетел
авторлары олардың жекелеген түрлерін тудыратын нақты факторларын
қарастырады. Мысалы, АҚШ Конгресі экономикалық статистика бойынша
комиссиясының жүргізген зерттеуі, жұмыссыздықтың 70 түрін атаған. Олардың
әрқайсысының өзінің ерекше себептері бар. Экономистер барлық
жұмыссыздықтың түрлерін негізінен екі топқа жіктеп қарайды. Жұмыссыздықтың
бірінші тобына – жиынтық сұранымның жеткіліксіздігінен туындауын
жатқызады, алдыменен циклдық жұмыссыздықты айтамыз. Жұмыссыздықтың екінші
тобына – жиынтық сұраным өзгерісімен байланысты емес фрикциондық,
құрылымдық, технологиялық және басқа түрлерін жатқызамыз.
Кез келген жұмыссыздықтың болуы – қоғам үшін ең ауыр экономикалық және
әлеуметтік сілкініс. Батыс ғалымдарының пікірі бойынша, адамды жұмыссыз деп
есептегенде, ол тек жұмыстан айырылып қана қоймай, өзінің абыройын да
жоғалтады. Шетелде жұмыстан айырылуды психологиялық зақым ретінде бағалап,
тек ең жақын туысқаны қайтыс болғанда алатын стресс деңгейінде қаралады.
Жұмыссыздық оның деңгейімен өлшенеді.
Жұмыссыздық деңгейі – жұмыссыздар санының жұмысқа қабілеттер
санындағы үлес салмағы. Жұмыссыздық деңгейі жұмыспен толық қамтылғанда
“жұмыссыздықтың табиғи деңгейі” деп атайды.
Жұмыссыздық деңгейі экономикалық жағдайының негізгі
көрсеткіштерінің бірі, бірақ оны тура көрсеткіш деп толық айтуға болмайды.
Себебі , ресми статистикада, кім жұмыссыздыққа байланысты көмек алады,
соларды ғана есептейді.
Жұмыссыздық деңгейін есептеу төмендегідей формуламен анықталады:
ЖД = ЖСЖК* 100% Мұндағы: ЖД – жұмыссыздық деңгейі;
ЖС – жұмыссыздар саны;
ЖК – жұмыс күшінің саны;
Жұмыссыздық деңгейі оның нормасымен сипатталады. Оның нормасымен
жұмыссыздықтың жалпы санының жұмыс күші санына қатынасымен пайыз түрінде
есептеледі.
Экономикалық теорияда “жұмыссыздықтың табиғи деңгейі” – деген ұғымды
пайдаланады. Оның мөлшері өзгермелі, оның деңгейі әр елде әр түрлі 2
пайыздан 7 пайызға дейін. Мемлекет жұмыссыздықты осы табиғи деңгейден
асырмау бағытында іс-шаралар жүргізуге міндетті.
Жұмыссыздықтың экономикалық және әлеуметтік салдары:
1. ЖҰӨ-нің көлемі қоғамның өзінің бар потенциалды мүмкіншілігін
пайдаланғандағы көлемімен салыстырғанда төмендеуіне әкеліп соғады.
2. Халықтың әр түрлі топтарының арасында жұмыссыздық шығыны бірдей
бөлінбеуіне соқтырады.
3. Жұмысшылар мамандығын төмендетіп (ескіреді), тіпті айырылып та қалады.
Жұмыссыздыктың әлеуметтік-экономикалық салдары
Көбіне жұмыссыздықтың экономикалық әсері сипатталады да, кумулативті
характерге ие әлеуметтік әсері ескерусіз қалады. Бірақ та жұмыссыздықтың
елдің жағдайына тигізетін әсері көбіне әлеуметтік жағдаймен өлшенеді.
Енді сол-салдарларға тоқталсақ.
Кері әсерлер:
1. Крименогенді жағдайдың өршуі
2. әлеуметтік кернеудің өршуі
3. физикалық және психологиялық аурулардың көбеюі
4. әлеуметтік дифференцияның өсуі
5. еңбек белсенділігінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Автоматтандыру және электротехника кафедрасы
СӨЖ
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық себептері мен формалары
Орындаған:Жумагалиев Р.Е.
Тобы: АУ-401с
Қабылдаған: Готман Л.А
СЕМЕЙ 2015
Жоспар
Жұмыссыздық түсінігі
Өтпелі экономиканың негізгі көріністері
Жұмыссыздықтың әлеуметтік-экономикалық салдары
Жұмыс нарығы
1. Жұмыссыздық себебі
Жұмыссыздықпен күрес
Жұмыссыздық түсінігі
Анықтама бойынша жұмыссыздық - халықтың активті бөлігінің жасауға қабілетті
жұмыс таба алмау.
Жұмыссыздық негізінен жұмыс орнына сай келетін адамдардың азаюынан,
адамдардың санының көбеюінен пайда болады. Жұмыссыз ретінде жұмыссыздар
биржасында тіркелген, жұмыс табуға нақты мүмкіндігі жоқ адамдар айтылады.
Жұмыссыздықтың мынандай түрлері) бар:
1. Ағымдағы немесе фрикциондық жұмыссыздар. Адамдар бір
жұмыстан екінші жұмысқа ауысады, бір жерден екінші жерге көшеді,
жұмыс іздейді, оны күтеді. Осы себептерге байланысты жұмыссыз
болады, оны фрикциондық немесе ағымдағы жұмыссыздар дейді.
Сонымен, фрикциондық жұмыссыздық жұмыс күшінің объективті
қажеттілікпен қозғалысына байланысты.
1. Құрылымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің құрылысына жұмыс
орнының құрылымының сай келмеуіне байланысты болады.
Өндірістегі технологиялық өзгерістер жұмыс күшіне сұраным құрылымын
өзгертеді. Жұмыс орнының жаңа құрылымы бұрыннан келе жатқан (ескі
технологияға сай) жұмыс күшінің құрылымына сай келмейді, осыған байланысты
жұмысшылардың белгілі бір бөлігі өндірістен ығыстырылып, құрылымдық
жұмыссыздарды құрайды.
Жұмыссыздықтың жоғарыда келтірілген екі түріде шарасыз, сондықтан егер елде
жұмыссыздықтың фрикциондық және
құрылымдық түрлері болса, онда жұмыссыздық жоқ деп есептелінеді.
1. Технологиялық жұмыссыздық – ғылыми – техникалық прогресспен байланыты
(ҒТП). ҒТП – жоғарғы қарқынмен дамыған кезде жұмыс орындары босайды,
оның саны тез көбейіп кетеді. Сонымен қатар ҒТП – тің ерекшеліктері де
бар. Технологиялық зерттемелердің еңбек сыйымдылығы жоғары процестеріне
қызмет жасау үшін жұмыс жасау күшін тартады. Сайып келгенде ҒТП
жұмыссыздықтың өсуіне алып келеді, сондықтан мемлекет еңбек нарығын
реттеуге әсер ететін шараларды қарастыру қажет.
2. Циклдық жұмыссыздық – экономикалық дағдарыста өндірістің төмен
құлдыраған (спад) кезеңінде пайда болады. Жұмыссыздықтың бұл түрі жалпы
тұтынушы және инвестициялық шығындардың бірден қысқаруымен сипатталады.
Тауар мен қызметтерге жалпы сұраным қысқарып, жұмыссыздық өседі.
Сондықтан жоғарыдағы себепке байланысты, оны сұраным ділгірлігіне
(тапшылығына) (дефицит) байланысты жұмыссыздық деп те атайды.
3. Көрінбейтін немесе маусымдық (сезондық) жұмыссыздық – белгілі бір
уақытта жұмыс істеп, қалған уақытында жұмыссыз (ауыл шаруашылығы,
құрылыс, туристтерге қызмет көрсету) немесе толық емес жұмыс күнінде
жұмыс жасау.
Аймақтық жұмыссыздық – жеке аймақтарда тарихи, демографиялық, әлеуметтік –
психологиялық жағдайлардың әсерінен қалыптасады. Мысалы, көмір өндіретін
өндірістің шоғырланған аймақтар. Әлемдік тәжірибе бойынша жергілікті
мемлекеттік мақсатты бағдарламалар негізінде шешеді.
Өтпелі экономиканың негізгі көріністері
Өтпелі кезең - экономикалық жүйедегі түбегейлі езгерістер есебінен елдің
экономикасы сапалы түрде жаңа түрге өтетін уақыт аралығы.
Мұндай кезеңді ТМД елдерінің барлығы өтті. Ел тұрғындырының нақты табысының
азаюы экономикалық төмендеудің негізі болып табылады. Тап осы жұмыспен
қамту саласында тұрақты экономика мен өтпелі экономика арасындағы
айырмашылық айқын сезіледі. Өтпелі кезеңдегі өндірістің төмендеуі адекватты
түрде жұмыссыздықтың өсуіне әкелмейді. Ал бұл еңбек өнімділігі нақты
жалақыға қарағанда тезірек төмендеуі инвестиция салудан экономика жағдайы
жақсармайды. Экономиканы сауықтыру шаралары мен классикалық-теория ұсынатын
әдістерін жоққа шығарып жалақы өсіру пайда әкелмейді. Сонымен қатар өтпелі
экономикадағы елдердің жағдайын ескере отырып, онда статистика мәліметтері
мен нақты жағдайдын арасындағы алшақтықты ескеру қажет.
Бұл жағдайларды зерттеу арқылы біз осындай өтпелі процестерді реттеу
механизмдерінің барлығын ескеру қажет. Механизмдер ретінде мынадай
әдістерді қолданамыз: жалақыны мемлекет тарапынан реттеу, жұмыс берушімен
мемлекеттен тәуелсіз кәсіподақтар ықпалымен жалақының өсуі.
Бірақ та көбіне жалақыны жұмыс берушілердің арасындағы корпоративті
байланыстрдың арқасында жұмыс берушілер өз талаптарына сай қояды. Бұл өз
кезегінде монополиялық және олигаполдық механизмдердің күш алуына әкеліп
соғады. Осы өтпелі кезеңді өту үшін екі типтегі мәселелерді шешу қажет.
1. теңсалмақты экономиканы құру, негізінен макроэкономикалық өзгерістер
арқылы шешіледі, яғни нарықты әртүрлі ресурстарға толтыру.
2. жоғарыдағыдан туатын нарықтық экономиканы экономикалық прогрестің
негізгі қозғаушы күшіне айналдыру, ол үшін технологиялық прогрес қажет.
Жұмыссыздқ деңгейін есептеу төмендегідей формуламен анықталады:
ЖБ=ЖСЖК*100
Мұндағы – ЖБ – жұмыссыздық деңгейі;
ЖС – жұмыссыздар саны;
ЖК – жұмыс күшінің саны.
Жұмыссыздық қоғамға көптеген зиян келтіреді; инфляцияның өсуіне ықпал
жасайды, сондықтан еңбекке қабілетті адамдардың бар бөлігі өнім өндіруге
қатыса алмайды. Сөйтіп олар жұмыспен қамтылмағандықтан ақшалай
жұмыссыздыққа ақы алады, осыдан барып мемлекеттік бюджеттің шығыс бөлігі
өсе түседі.
Әйелдердің де, еркектердің де жұмыссыздықтарының негізгі себептері оқу
орнын бітіргеннен кейін жұмысқа орналасудың қиындығы және кез келген
жұмыстың табылмауы болып табылады. Әйелдердің салыстырмалы теңсіздігінің
себебі – олар еркектерге қарағанда штат қысқартуға байланысты жұмыстан
жиірек босатылады және үй шаруашылығын жүргізу қажеттілігі бойынша жұмысты
тастайды.
Жасқа қарай жұмыссыздық сипаттамасы да сондай-ақ еңбек рыногындағы әйелдер
мен еркектер арасындағы теңсіздікті айғақтайды.
Жұмыссыздық негізгі себептері:
Неоклассикалық теория. Жұмысшылардың табыспен келіспеуі, төмен
жалақымен жұмыс істеуден бас тарту.
Кейнтік теория. Жұмысбастылық жиынтық ұсынысқа, тұтыну
бейімділігіне және инвестициялар көлеміне байланысты.
Маркстік теория. Қорланған капиталдың қажетті нәтижесінде, жанды
еңбекте машина мен жабдықтарға қарағанда аз өседі.
Жұмыссыздықтың мынандай түрлері) бар:
2. Ағымдағы немесе фрикциондық жұмыссыздар. Адамдар бір
жұмыстан екінші жұмысқа ауысады, бір жерден екінші жерге көшеді,
жұмыс іздейді, оны күтеді. Осы себептерге байланысты жұмыссыз
болады, оны фрикциондық немесе ағымдағы жұмыссыздар дейді.
Сонымен, фрикциондық жұмыссыздық жұмыс күшінің объективті
қажеттілікпен қозғалысына байланысты.
2. Құрылымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің құрылысына жұмыс
орнының құрылымының сай келмеуіне байланысты болады.
Өндірістегі технологиялық өзгерістер жұмыс күшіне сұраным
құрылымын өзгертеді. Жұмыс орнының жаңа құрылымы бұрыннан
келе жатқан (ескі технологияға сай) жұмыс күшінің құрылымына сай
келмейді, осыған байланысты жұмысшылардың белгілі бір бөлігі
өндірістен ығыстырылып, құрылымдық жұмыссыздарды құрайды.
Жұмыссыздықтың жоғарыда келтірілген екі түріде шарасыз,
сондықтан егер елде жұмыссыздықтың фрикциондық және
құрылымдық түрлері болса, онда жұмыссыздық жоқ деп есептелінеді.
4. Технологиялық жұмыссыздық – ғылыми – техникалық прогресспен байланыты
(ҒТП). ҒТП – жоғарғы қарқынмен дамыған кезде жұмыс орындары босайды,
оның саны тез көбейіп кетеді. Сонымен қатар ҒТП – тің ерекшеліктері де
бар. Технологиялық зерттемелердің еңбек сыйымдылығы жоғары процестеріне
қызмет жасау үшін жұмыс жасау күшін тартады. Сайып келгенде ҒТП
жұмыссыздықтың өсуіне алып келеді, сондықтан мемлекет еңбек нарығын
реттеуге әсер ететін шараларды қарастыру қажет.
5. Циклдық жұмыссыздық – экономикалық дағдарыста өндірістің төмен
құлдыраған (спад) кезеңінде пайда болады. Жұмыссыздықтың бұл түрі жалпы
тұтынушы және инвестициялық шығындардың бірден қысқаруымен сипатталады.
Тауар мен қызметтерге жалпы сұраным қысқарып, жұмыссыздық өседі.
Сондықтан жоғарыдағы себепке байланысты, оны сұраным ділгірлігіне
(тапшылығына) (дефицит) байланысты жұмыссыздық деп те атайды.
6. Көрінбейтін немесе маусымдық (сезондық) жұмыссыздық – белгілі бір
уақытта жұмыс істеп, қалған уақытында жұмыссыз (ауыл шаруашылығы,
құрылыс, туристтерге қызмет көрсету) немесе толық емес жұмыс күнінде
жұмыс жасау.
7. Аймақтық жұмыссыздық – жеке аймақтарда тарихи, демографиялық, әлеуметтік
– психологиялық жағдайлардың әсерінен қалыптасады. Мысалы, көмір
өндіретін өндірістің шоғырланған аймақтар. Әлемдік тәжірибе бойынша
жергілікті мемлекеттік мақсатты бағдарламалар негізінде шешеді. (Сурет
1,Сурет2)
Қазіргі замандағы жұмыссыздықтың сипаттына бірнеше факторлар ықпал етеді:
• Ғылыми – техникалық прогресс;
• Экономикадағы құрылымдық және аймақтық ілгері басушылық;
• Сыртқы экономикалық бәсекелестің күрт күшеюі.
Мұндай жағдайларда еңбек нарығы мынаған міндетті:
1. Өте жоғарғы жинақылыққа жетуге (кәсіпойлық, біліктілік, аймақтық және
халықаралық көзқарастар аясында)
2. Үлкен икемділікке барып, қазіргі заманғы жағдайларға сай өте үлкен
бейімділік танытуға.
3. Еңбекақы ставкаларын дараландыру (еңбекақыны нақтылы жұмыскердің ағымдық
еңбек үлесімен ғана емес, сонымен бірге адамның жұмысқа лайықтылығын,
әлеуметтік мүмкінділігін және біліктілігінің өсуін есепке ала отырып
құру керек).
Өнеркәсібі дамыған елдердегі жұмыссыздықтың себептерін талдай отырып, шетел
авторлары олардың жекелеген түрлерін тудыратын нақты факторларын
қарастырады. Мысалы, АҚШ Конгресі экономикалық статистика бойынша
комиссиясының жүргізген зерттеуі, жұмыссыздықтың 70 түрін атаған. Олардың
әрқайсысының өзінің ерекше себептері бар. Экономистер барлық
жұмыссыздықтың түрлерін негізінен екі топқа жіктеп қарайды. Жұмыссыздықтың
бірінші тобына – жиынтық сұранымның жеткіліксіздігінен туындауын
жатқызады, алдыменен циклдық жұмыссыздықты айтамыз. Жұмыссыздықтың екінші
тобына – жиынтық сұраным өзгерісімен байланысты емес фрикциондық,
құрылымдық, технологиялық және басқа түрлерін жатқызамыз.
Кез келген жұмыссыздықтың болуы – қоғам үшін ең ауыр экономикалық және
әлеуметтік сілкініс. Батыс ғалымдарының пікірі бойынша, адамды жұмыссыз деп
есептегенде, ол тек жұмыстан айырылып қана қоймай, өзінің абыройын да
жоғалтады. Шетелде жұмыстан айырылуды психологиялық зақым ретінде бағалап,
тек ең жақын туысқаны қайтыс болғанда алатын стресс деңгейінде қаралады.
Жұмыссыздық оның деңгейімен өлшенеді.
Жұмыссыздық деңгейі – жұмыссыздар санының жұмысқа қабілеттер
санындағы үлес салмағы. Жұмыссыздық деңгейі жұмыспен толық қамтылғанда
“жұмыссыздықтың табиғи деңгейі” деп атайды.
Жұмыссыздық деңгейі экономикалық жағдайының негізгі
көрсеткіштерінің бірі, бірақ оны тура көрсеткіш деп толық айтуға болмайды.
Себебі , ресми статистикада, кім жұмыссыздыққа байланысты көмек алады,
соларды ғана есептейді.
Жұмыссыздық деңгейін есептеу төмендегідей формуламен анықталады:
ЖД = ЖСЖК* 100% Мұндағы: ЖД – жұмыссыздық деңгейі;
ЖС – жұмыссыздар саны;
ЖК – жұмыс күшінің саны;
Жұмыссыздық деңгейі оның нормасымен сипатталады. Оның нормасымен
жұмыссыздықтың жалпы санының жұмыс күші санына қатынасымен пайыз түрінде
есептеледі.
Экономикалық теорияда “жұмыссыздықтың табиғи деңгейі” – деген ұғымды
пайдаланады. Оның мөлшері өзгермелі, оның деңгейі әр елде әр түрлі 2
пайыздан 7 пайызға дейін. Мемлекет жұмыссыздықты осы табиғи деңгейден
асырмау бағытында іс-шаралар жүргізуге міндетті.
Жұмыссыздықтың экономикалық және әлеуметтік салдары:
1. ЖҰӨ-нің көлемі қоғамның өзінің бар потенциалды мүмкіншілігін
пайдаланғандағы көлемімен салыстырғанда төмендеуіне әкеліп соғады.
2. Халықтың әр түрлі топтарының арасында жұмыссыздық шығыны бірдей
бөлінбеуіне соқтырады.
3. Жұмысшылар мамандығын төмендетіп (ескіреді), тіпті айырылып та қалады.
Жұмыссыздыктың әлеуметтік-экономикалық салдары
Көбіне жұмыссыздықтың экономикалық әсері сипатталады да, кумулативті
характерге ие әлеуметтік әсері ескерусіз қалады. Бірақ та жұмыссыздықтың
елдің жағдайына тигізетін әсері көбіне әлеуметтік жағдаймен өлшенеді.
Енді сол-салдарларға тоқталсақ.
Кері әсерлер:
1. Крименогенді жағдайдың өршуі
2. әлеуметтік кернеудің өршуі
3. физикалық және психологиялық аурулардың көбеюі
4. әлеуметтік дифференцияның өсуі
5. еңбек белсенділігінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz