Клетканың химиялық құрамы
Кіріспе
1 Клетканың химиялық құрамы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
1 Клетканың химиялық құрамы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Жасуша - тірі организмдердің (вирустардан басқа) құрылымының ең қарапайым бөлігі, құрылысы мен тіршілігінің негізі; жеке тіршілік ете алатын қарапайым тірі жүйе. Жасуша өз алдына жеке организм ретінде (бактерияда, қарапайымдарда, кейбір балдырлар мен саңырауқұлақтарда) немесе көп жасушалы жануарлар, өсімдіктер және саңырауқұлақтардың тіндері мен ұлпаларының құрамында кездеседі. Тек вирустардың тіршілігі жасушасыз формада өтеді. «Жасуша» терминін ғылымға 1665 жылы ағылшын жаратылыстанушысы Р.Гук (1635 – 1703) енгізген. Тіршілікті Жасуша тұрғысынан зерттеу – қазіргі заманғы биологиялық зерттеулердің негізі. Жасушаның диаметрі 0,1 – 0,25 мкм-ден (кейбір бактерияларда) 155 мм-ге (түйеқұстың жұмыртқасы) дейін жетеді. Көпшілік эукариотты организмдер Жасушасының диаметрі 10 – 100 мкм шамасында. Жаңа туған жас сәбилерде – 2×1012 Жасуша, ал ересек адамның организмінде – 1014 Жасуша болса, организмнің кейбір тіндерінде Жасуша саны өмір бойына тұрақты болады. Жасушаның тірі заты – протоплазма. Ол биол. мембраналармен (жарғақтармен) шектелген биополимерлердің тәртіптелген құрылымдық жүйелері – цитоплазма және ядродан тұрады.
Жасуша ядросының құрамындағы әмбебап органоидты хромосома, ал цитоплазма құрамындағыларды –
• рибосома,
• митохондрия,
• эндоплазмалық тор,
• Гольджи кешені,
• лизосома,
• клеткалық мембрана деп атайды.
Рибосома Жасушадағы ақуыздың түзілуін қамтамасыз етеді, ақуыз синтезі орт. деп қаралады. Оның диаметрі 20 – 25 нм. Рибосома цитоплазмада бос күйінде де, жалғасқан түрде де, сондай-ақ барлық тірі организмдердің Жасушасында кездеседі. Цитоплазма – ядроны қоршап жатқан Жасуша бөлігі. Оның құрамындағы химиялық макро және микроэлементтерден күрделі органикалық қосылыстар (ақуыздар,көмірсулар, липидтер, нуклеин қышқылдары, гормондар, ферменттер, витаминдер, тағы басқа) және минералдық заттар түзіледі. Митохондрия – Жасушаның тыныс алу процесін қамтамасыз ететін органоид.
Жасуша ядросының құрамындағы әмбебап органоидты хромосома, ал цитоплазма құрамындағыларды –
• рибосома,
• митохондрия,
• эндоплазмалық тор,
• Гольджи кешені,
• лизосома,
• клеткалық мембрана деп атайды.
Рибосома Жасушадағы ақуыздың түзілуін қамтамасыз етеді, ақуыз синтезі орт. деп қаралады. Оның диаметрі 20 – 25 нм. Рибосома цитоплазмада бос күйінде де, жалғасқан түрде де, сондай-ақ барлық тірі организмдердің Жасушасында кездеседі. Цитоплазма – ядроны қоршап жатқан Жасуша бөлігі. Оның құрамындағы химиялық макро және микроэлементтерден күрделі органикалық қосылыстар (ақуыздар,көмірсулар, липидтер, нуклеин қышқылдары, гормондар, ферменттер, витаминдер, тағы басқа) және минералдық заттар түзіледі. Митохондрия – Жасушаның тыныс алу процесін қамтамасыз ететін органоид.
1. Биология: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген / М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. — Алматы: «Атамұра» баспасы, 2009 жыл. ISBN 9965-34-927-4
2. Сартаев А., Гильманов М. С22 Жалпы биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006. ISBN 9965-33-634-2
3. Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009 жыл. ISBN 9965-822-54-9
4. Әлімқұлова Р., Сәтімбеков Р. Ә 55 Биология: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. - 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. — Алматы: «Атамұра» баспасы, 2008. - 320 бет. ISBN 9965-34-812-Х
5. Биология: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. Алматы: «Атамұра» баспасы, 2008. ISВN 9965-34-812-Х
6. Жоғарыға көтеріліңіз↑ О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
2. Сартаев А., Гильманов М. С22 Жалпы биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006. ISBN 9965-33-634-2
3. Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009 жыл. ISBN 9965-822-54-9
4. Әлімқұлова Р., Сәтімбеков Р. Ә 55 Биология: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. - 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. — Алматы: «Атамұра» баспасы, 2008. - 320 бет. ISBN 9965-34-812-Х
5. Биология: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. Алматы: «Атамұра» баспасы, 2008. ISВN 9965-34-812-Х
6. Жоғарыға көтеріліңіз↑ О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Стандарттау және биотехнология кафедрасы
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Клетканың химиялық құрамы
Орындаған: Мухамеджанова А.С.
Тобы: БТ-307
Тексерген: Мирашева Г.О.
Семей 2015 ж
Мазмұны
Кіріспе
1 Клетканың химиялық құрамы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Жасуша - тірі организмдердің (вирустардан басқа) құрылымының ең
қарапайым бөлігі, құрылысы мен тіршілігінің негізі; жеке тіршілік ете
алатын қарапайым тірі жүйе. Жасуша өз алдына жеке организм ретінде
(бактерияда, қарапайымдарда, кейбір балдырлар мен саңырауқұлақта рда) немесе
көп жасушалы жануарлар, өсімдіктер және саңырауқ ұлақтардың тіндері мен
ұлпаларының құрамында кездеседі. Тек вирустардың тіршілігі жасушасыз
формада өтеді. Жасуша терминін ғылымға 1665 жылы ағылшын
жаратылыстанушысы Р.Гук (1635 – 1703) енгізген. Тіршілікті Жасуша
тұрғысынан зерттеу – қазіргі заманғы биологиялық зерттеулердің негізі.
Жасушаның диаметрі 0,1 – 0,25 мкм-ден (кейбір бактерияларда) 155 мм-ге
(түйеқұстың жұмыртқасы) дейін жетеді. Көпшілік эукариотты организмдер
Жасушасының диаметрі 10 – 100 мкм шамасында. Жаңа туған жас сәбилерде –
2×1012 Жасуша, ал ересек адамның организмінде – 1014 Жасуша болса,
организмнің кейбір тіндерінде Жасуша саны өмір бойына тұрақты болады.
Жасушаның тірі заты – протоплазма. Ол биол. мембраналармен (жарғақтармен)
шектелген биополимерлердің тәртіптелген құрылымдық жүйелері – цитоплазма
және ядродан тұрады.
Жасуша ядросының құрамындағы әмбебап органоидты хромосома, ал цитоплазма
құрамындағыларды –
• рибосома,
• митохондрия,
• эндоплазмалық тор,
• Гольджи кешені,
• лизосома,
• клеткалық мембрана деп атайды.
Рибосома Жасушадағы ақуыздың түзілуін қамтамасыз етеді, ақуыз синтезі
орт. деп қаралады. Оның диаметрі 20 – 25 нм. Рибосома цитоплазмада бос
күйінде де, жалғасқан түрде де, сондай-ақ барлық тірі организмдердің
Жасушасында кездеседі. Цитоплазма – ядроны қоршап
жатқан Жасуша бөлігі. Оның құрамындағы химиялық макро және
микроэлементтерден күрделі органикалық қосылыстар (ақуыздар,көмірсулар,
липидтер, нуклеин қышқылдары, гормондар, ферменттер, витаминдер, тағы
басқа) және минералдық заттар түзіледі. Митохондрия – Жасушаның тыныс алу
процесін қамтамасыз ететін органоид.
Митохондрияның ұзындығы 10 мкм-дей, диаметрі 0,2 – 1 мкм, саны 1-ден 100
мыңға дейін болады. Жасушадағы негізгі энергия тасушы зат – аденозин үш
фосфор қышқылы. Бактерия, көк-жасыл балдырлар, т.б. тыныс алу процесін
Жасуша мембранасы атқаратын организмдерде митохондрия болмайды.
Ядро – организмдегі ақуыздық алмасуды реттеу арқылы тұқым қуалаушылық
қасиеттерді ұрпақтан ұрпаққа жеткізетін жасушаның негізгі бөлігі.
Эндоплазмалық тор – цитоплазмадағы
көпіршіктердің, жалпақ қапшықтардың және түтікше құрылымдардың торлы
жүйесі. Бұл әртүрлі иондарды, қоректік заттарды тасымалдайды, липидтер мен
көмірсулардың (полисахаридтер) алмасуына және улы заттарды
залалсыздандыруға қатысады.
Гольджи кешені – бір-бірімен қабаттаса тығыз орналасқан жалпақ
жарғақты 5 – 10 цистернадан және олардың шетіндегі ұсақ көпіршіктерден
құралған органоид. Мұнда өндірілген өнімдер жинақталып, пісіп жетіліп,
сыртқа шығарылады, Жасуша лизосомаларының түзілуіне қатысады.
Лизосома – қабырғасы мембранамен шектелген, қуысында ас қорыту ферменттері
(протеиназа, нуклеаза, глюкозида, фосфатаза, липаза, тағы басқа) бар ұсақ
көпіршіктер. Көпіршіктердің диаметрі 0,2 – 0,8 мкм. Лизосома ферменттерінің
(20-дан астам) көмегімен Жасуша ішіндегі ас қорытуға және Жасуша
құрамындағы жарамсыз құрылымдарды ыдыратуға қатысады.
Жасушалық мембрана – Жасуша цитоплазмасын
сыртқы ортадан немесе Жасуша қабықшасынан (өсімдіктерде) бөліп тұратын
Жасуша органоиды. Оның қалыңдығы 7 – 10 нм. Негізінен Жасуша мен оны
қоршаған сыртқы орта арасындағы метаболизмге (зат алмасуға) қатысады,
сондай-ақ, Жасушаның қозғалуы мен бір-біріне жалғануында үлкен рөл
атқарады. Жасушаның жалпы құрылысы жануарларға да, өсімдіктерге де тән.
Бірақ өсімдік Жасушасының құрылымы мен метаболизмінде жануарлар Жасушасына
қарағанда біраз айырмашылық бар. Өсімдіктер Жасушасының біріншілік
плазмолеммасы күрделі полисахарид негізінде (матрикс) орналасқан целлюлозды
микрожіпшелерден құралған. Микрожіпшелер өсімдік Жасушасы қабырғасының
тіректік қаңқасын түзеді. Көп өсімдіктер беріктік қасиет беретін –
екіншілік Жасуша қабықшасын (целлюлозадан) түзеді. Өсімдік Жасушаның
целлюлоза талшықтары күрделі полимерлі зат – лигнинді сіңіріп, қатаяды да
Жасуша қабықшасы беріктенеді. Өсімдік Жасушасының цитоплазмасында арнайы
органоид-пластидтер – хлоропласт, хромопласт, лейкоплас т бар.
1 Клетканың химиялық құрамы
Барлық ағзалардың клеткаларының химиялық құрамдарынның ұқсастығы
олардың шығу тектерінің бір екендігін дәлелдейді. Сонымен қатар, тірі
ағзаларда кездесетін барлық химиялық элементтерді тірі емес табиғаттан
табуға болады. Бұл – материя бір деген пікірді растайды.
Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесінің барлық элементтерінің 86-сы адам
ағзасында тұрақты кездеседі, оның 25-і адамның жалпы тіршілігіне қажетті,
18-і абсолютті қажетті, ал 7-і пайдалы. Клетканың тіршілігі кезінде жүретін
әр түрлі реакцияларға қатысатын заттардың құрамына шамамен барлық белгілі
химиялық элементтер кіреді. Барлық элементтердің ішінен клетка көлемінің
98% түзетіндері: оттегі, көміртегі, сутегі және азот (1-кесте). Қалған
элементтер макроэлементтер мен микроэлементтер деп екі топқа бөлінеді.
Макроэлементтерге пайыздың ондық және жүздік бөлшектермен берілген 8
элемент жатады, олардың ортақ мөлшері шамамен 1,9%. Микроэлементтердің
клеткадағы үлесі өте аз болғанымен, олар тіршілік үшін өте маңызды роль
атқарады. Микроэлементтерге мырыш, мыс, йод, фтор, марганец, селен және
т.б. жатады (1-кесте).
1-кесте
Клетканың құрамына кіретін химиялық элементтер, %
Клетка массасының 98% Макроэлементтер Микроэлементтер
түзетіндері
Оттегі – 65-75 Магний – 0,02-0,03 Мырыш – 0,0003
Көміртегі – 15-8 Натрий – 0,02-0,03 Мыс – 0,0002
Сутегі – 8-10 Кальций – 0,04-2,00 Йод – 0,0001
Азот – 1,5-3,0 Темір – 0,01-0,015 Фтор – 0,0001
Калий – 0,15-0,40
Күкірт – 0,15-0,20
Фосфор – 0,20-1,00
Хлор – 0,05-0,10
Осы аталған барлық элементтер тірі ағзалардың органикалық және
бейорганикалық қосылыстарының құрамына кіреді. Органикалық және
бейорганикалық қосылыстар тірі материяны құрайды. Тірі ағзалардың
клеткалары негізінен органикалық заттардан түзілген. Клеткалардың құрамына
бейорганикалық заттар да енеді. Органикалық заттарға қарағанда
бейорганикалық заттар (судан басқасы) клетканың шамалы ғана бөлігін
құрайды. Егер бейорганикалық қосылыстар өлі табиғатта кездесетін болса,
органикалық қосылыстар тек қана тірі ағзаларға сипатты. Тірі және өлі
табиғаттың бір-бірінен елеулі айырмашылығы, міне, осында. Бейорганикалық
заттар. Клетка тіршілігінде маңызды қызмет атқаратын бейорганикалық
заттардың бірі – су. Су – әмбебап еріткіш, барлық зат алмасу үрдістері тек
ерітінділерде жүреді. Суда клетканың барлық биохимиялық реакциялары жүреді,
судың қатысуымен клетканың жылу регуляциясы қамтамасыз етіледі. Су –
фотосинтез үрдісі кезінде оттегі мен сутегінің көзі болып келеді. Суда
ерігіш заттарды (тұздар, негіздер, қышқылдар, ақуыздар, көмірсулар,
спирттер және т.б.) гидрофильді заттар, ал суда ерімейтін заттар (майлар
және май тәрізділер) гидрофобты заттар деп аталады. Кейбір органикалық
заттардың бір ұшы гидрофильді, бір ұшы гидрофобты болып келеді. Мұндай
заттарды амфипатикалық заттар деп атайды. Амфипатикалық заттарға
биологиялық мембраналарды түзуге қатысатын фосфолипидтер жатады.
Басқа бейорганикалық
заттар (тұздар, қышқылдар, негіздер, оң және теріс зарядты иондар)
клетканың 1,0-1,5%-ын құрайды. Ағзаларда тұздар ерітінділеріндегі аниондар
мен катиондар түрінде және органикалық заттардың құрамында кездеседі.
Клетканың қалыпты тіршілік етуіне K+, Na+, Ca2+ катиондары және HPO42-,
H2 PO4—, HCO3—, Cl— аниондарының маңызы зор.
Органикалық заттар. Клетканың құрамындағы
органикалық заттарға ақуыздар, көмірсулар, майлар, нуклеин қышқылдары (ДНҚ
және РНҚ) және аденозинтрифосфат (АТФ) кіреді (2-кесте).
2-кесте
Клеткадағы су, органикалық және бейорганикалық заттардың %-дық қатынасы
Заттар % – қатынасы
Су 70-85
Судан басқа бейорганикалық заттар 1-1,5
Ақуыздар 10-20
Майлар 1-5
Көмірсулар 0,2-2,0
АТФ және басқа төменгі молекулярлы 0,1-0,5
органикалық заттар
Нуклеин қышқылдары 1-2
Ақуыздар – тірі жасушаның негізгі құрамдық бірлігі. Клетканың құрғақ
массасының 50-80% ақуыз болып келеді. Ақуыздардың химиялық құрамы әр түрлі,
дегенмен олар бір принциптен құрылған.
Ақуыз – полимер, оның молекуласы көптеген аминқышқылдарының
молекулаларынан, яғни мономерлерден тұрады. Ақуыздардың құрамына кіретін
барлығы 20 аминқышқылдары белгілі. Олардың әрқайсысында бір-бірінен
ерекшелендіретін карбоксил тобы (COOH), амин тобы (NH2) және радикал
болады. Ақуыз молекуласында аминқышқылдары өзара берік пептидті байланыспен
(- CO – NH -) байланысқан. Пептидті байланыста бір аминқышқылының карбоксил
тобының көміртегі келесі аминқышқылының амин тобының азотымен байланыс
түзеді де, су молекуласы бөлінеді. Екі немесе бірнеше аминқышқылдарының
қалдықтарынан тұратын байланыс полипептидті деп аталады. Полипептидті
тізбектегі аминқышқылдарының кезектесіп орналасуы ақуыз молекуласының
алғашқы құрылымын анықтайды. Бір ақуыздың молекуласында бір аминқышқыл
бірнеше рет қайталанып кездесетін болса, енді біреулері мүлдем болмауы
мүмкін. Бір ақуыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Стандарттау және биотехнология кафедрасы
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Клетканың химиялық құрамы
Орындаған: Мухамеджанова А.С.
Тобы: БТ-307
Тексерген: Мирашева Г.О.
Семей 2015 ж
Мазмұны
Кіріспе
1 Клетканың химиялық құрамы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Жасуша - тірі организмдердің (вирустардан басқа) құрылымының ең
қарапайым бөлігі, құрылысы мен тіршілігінің негізі; жеке тіршілік ете
алатын қарапайым тірі жүйе. Жасуша өз алдына жеке организм ретінде
(бактерияда, қарапайымдарда, кейбір балдырлар мен саңырауқұлақта рда) немесе
көп жасушалы жануарлар, өсімдіктер және саңырауқ ұлақтардың тіндері мен
ұлпаларының құрамында кездеседі. Тек вирустардың тіршілігі жасушасыз
формада өтеді. Жасуша терминін ғылымға 1665 жылы ағылшын
жаратылыстанушысы Р.Гук (1635 – 1703) енгізген. Тіршілікті Жасуша
тұрғысынан зерттеу – қазіргі заманғы биологиялық зерттеулердің негізі.
Жасушаның диаметрі 0,1 – 0,25 мкм-ден (кейбір бактерияларда) 155 мм-ге
(түйеқұстың жұмыртқасы) дейін жетеді. Көпшілік эукариотты организмдер
Жасушасының диаметрі 10 – 100 мкм шамасында. Жаңа туған жас сәбилерде –
2×1012 Жасуша, ал ересек адамның организмінде – 1014 Жасуша болса,
организмнің кейбір тіндерінде Жасуша саны өмір бойына тұрақты болады.
Жасушаның тірі заты – протоплазма. Ол биол. мембраналармен (жарғақтармен)
шектелген биополимерлердің тәртіптелген құрылымдық жүйелері – цитоплазма
және ядродан тұрады.
Жасуша ядросының құрамындағы әмбебап органоидты хромосома, ал цитоплазма
құрамындағыларды –
• рибосома,
• митохондрия,
• эндоплазмалық тор,
• Гольджи кешені,
• лизосома,
• клеткалық мембрана деп атайды.
Рибосома Жасушадағы ақуыздың түзілуін қамтамасыз етеді, ақуыз синтезі
орт. деп қаралады. Оның диаметрі 20 – 25 нм. Рибосома цитоплазмада бос
күйінде де, жалғасқан түрде де, сондай-ақ барлық тірі организмдердің
Жасушасында кездеседі. Цитоплазма – ядроны қоршап
жатқан Жасуша бөлігі. Оның құрамындағы химиялық макро және
микроэлементтерден күрделі органикалық қосылыстар (ақуыздар,көмірсулар,
липидтер, нуклеин қышқылдары, гормондар, ферменттер, витаминдер, тағы
басқа) және минералдық заттар түзіледі. Митохондрия – Жасушаның тыныс алу
процесін қамтамасыз ететін органоид.
Митохондрияның ұзындығы 10 мкм-дей, диаметрі 0,2 – 1 мкм, саны 1-ден 100
мыңға дейін болады. Жасушадағы негізгі энергия тасушы зат – аденозин үш
фосфор қышқылы. Бактерия, көк-жасыл балдырлар, т.б. тыныс алу процесін
Жасуша мембранасы атқаратын организмдерде митохондрия болмайды.
Ядро – организмдегі ақуыздық алмасуды реттеу арқылы тұқым қуалаушылық
қасиеттерді ұрпақтан ұрпаққа жеткізетін жасушаның негізгі бөлігі.
Эндоплазмалық тор – цитоплазмадағы
көпіршіктердің, жалпақ қапшықтардың және түтікше құрылымдардың торлы
жүйесі. Бұл әртүрлі иондарды, қоректік заттарды тасымалдайды, липидтер мен
көмірсулардың (полисахаридтер) алмасуына және улы заттарды
залалсыздандыруға қатысады.
Гольджи кешені – бір-бірімен қабаттаса тығыз орналасқан жалпақ
жарғақты 5 – 10 цистернадан және олардың шетіндегі ұсақ көпіршіктерден
құралған органоид. Мұнда өндірілген өнімдер жинақталып, пісіп жетіліп,
сыртқа шығарылады, Жасуша лизосомаларының түзілуіне қатысады.
Лизосома – қабырғасы мембранамен шектелген, қуысында ас қорыту ферменттері
(протеиназа, нуклеаза, глюкозида, фосфатаза, липаза, тағы басқа) бар ұсақ
көпіршіктер. Көпіршіктердің диаметрі 0,2 – 0,8 мкм. Лизосома ферменттерінің
(20-дан астам) көмегімен Жасуша ішіндегі ас қорытуға және Жасуша
құрамындағы жарамсыз құрылымдарды ыдыратуға қатысады.
Жасушалық мембрана – Жасуша цитоплазмасын
сыртқы ортадан немесе Жасуша қабықшасынан (өсімдіктерде) бөліп тұратын
Жасуша органоиды. Оның қалыңдығы 7 – 10 нм. Негізінен Жасуша мен оны
қоршаған сыртқы орта арасындағы метаболизмге (зат алмасуға) қатысады,
сондай-ақ, Жасушаның қозғалуы мен бір-біріне жалғануында үлкен рөл
атқарады. Жасушаның жалпы құрылысы жануарларға да, өсімдіктерге де тән.
Бірақ өсімдік Жасушасының құрылымы мен метаболизмінде жануарлар Жасушасына
қарағанда біраз айырмашылық бар. Өсімдіктер Жасушасының біріншілік
плазмолеммасы күрделі полисахарид негізінде (матрикс) орналасқан целлюлозды
микрожіпшелерден құралған. Микрожіпшелер өсімдік Жасушасы қабырғасының
тіректік қаңқасын түзеді. Көп өсімдіктер беріктік қасиет беретін –
екіншілік Жасуша қабықшасын (целлюлозадан) түзеді. Өсімдік Жасушаның
целлюлоза талшықтары күрделі полимерлі зат – лигнинді сіңіріп, қатаяды да
Жасуша қабықшасы беріктенеді. Өсімдік Жасушасының цитоплазмасында арнайы
органоид-пластидтер – хлоропласт, хромопласт, лейкоплас т бар.
1 Клетканың химиялық құрамы
Барлық ағзалардың клеткаларының химиялық құрамдарынның ұқсастығы
олардың шығу тектерінің бір екендігін дәлелдейді. Сонымен қатар, тірі
ағзаларда кездесетін барлық химиялық элементтерді тірі емес табиғаттан
табуға болады. Бұл – материя бір деген пікірді растайды.
Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесінің барлық элементтерінің 86-сы адам
ағзасында тұрақты кездеседі, оның 25-і адамның жалпы тіршілігіне қажетті,
18-і абсолютті қажетті, ал 7-і пайдалы. Клетканың тіршілігі кезінде жүретін
әр түрлі реакцияларға қатысатын заттардың құрамына шамамен барлық белгілі
химиялық элементтер кіреді. Барлық элементтердің ішінен клетка көлемінің
98% түзетіндері: оттегі, көміртегі, сутегі және азот (1-кесте). Қалған
элементтер макроэлементтер мен микроэлементтер деп екі топқа бөлінеді.
Макроэлементтерге пайыздың ондық және жүздік бөлшектермен берілген 8
элемент жатады, олардың ортақ мөлшері шамамен 1,9%. Микроэлементтердің
клеткадағы үлесі өте аз болғанымен, олар тіршілік үшін өте маңызды роль
атқарады. Микроэлементтерге мырыш, мыс, йод, фтор, марганец, селен және
т.б. жатады (1-кесте).
1-кесте
Клетканың құрамына кіретін химиялық элементтер, %
Клетка массасының 98% Макроэлементтер Микроэлементтер
түзетіндері
Оттегі – 65-75 Магний – 0,02-0,03 Мырыш – 0,0003
Көміртегі – 15-8 Натрий – 0,02-0,03 Мыс – 0,0002
Сутегі – 8-10 Кальций – 0,04-2,00 Йод – 0,0001
Азот – 1,5-3,0 Темір – 0,01-0,015 Фтор – 0,0001
Калий – 0,15-0,40
Күкірт – 0,15-0,20
Фосфор – 0,20-1,00
Хлор – 0,05-0,10
Осы аталған барлық элементтер тірі ағзалардың органикалық және
бейорганикалық қосылыстарының құрамына кіреді. Органикалық және
бейорганикалық қосылыстар тірі материяны құрайды. Тірі ағзалардың
клеткалары негізінен органикалық заттардан түзілген. Клеткалардың құрамына
бейорганикалық заттар да енеді. Органикалық заттарға қарағанда
бейорганикалық заттар (судан басқасы) клетканың шамалы ғана бөлігін
құрайды. Егер бейорганикалық қосылыстар өлі табиғатта кездесетін болса,
органикалық қосылыстар тек қана тірі ағзаларға сипатты. Тірі және өлі
табиғаттың бір-бірінен елеулі айырмашылығы, міне, осында. Бейорганикалық
заттар. Клетка тіршілігінде маңызды қызмет атқаратын бейорганикалық
заттардың бірі – су. Су – әмбебап еріткіш, барлық зат алмасу үрдістері тек
ерітінділерде жүреді. Суда клетканың барлық биохимиялық реакциялары жүреді,
судың қатысуымен клетканың жылу регуляциясы қамтамасыз етіледі. Су –
фотосинтез үрдісі кезінде оттегі мен сутегінің көзі болып келеді. Суда
ерігіш заттарды (тұздар, негіздер, қышқылдар, ақуыздар, көмірсулар,
спирттер және т.б.) гидрофильді заттар, ал суда ерімейтін заттар (майлар
және май тәрізділер) гидрофобты заттар деп аталады. Кейбір органикалық
заттардың бір ұшы гидрофильді, бір ұшы гидрофобты болып келеді. Мұндай
заттарды амфипатикалық заттар деп атайды. Амфипатикалық заттарға
биологиялық мембраналарды түзуге қатысатын фосфолипидтер жатады.
Басқа бейорганикалық
заттар (тұздар, қышқылдар, негіздер, оң және теріс зарядты иондар)
клетканың 1,0-1,5%-ын құрайды. Ағзаларда тұздар ерітінділеріндегі аниондар
мен катиондар түрінде және органикалық заттардың құрамында кездеседі.
Клетканың қалыпты тіршілік етуіне K+, Na+, Ca2+ катиондары және HPO42-,
H2 PO4—, HCO3—, Cl— аниондарының маңызы зор.
Органикалық заттар. Клетканың құрамындағы
органикалық заттарға ақуыздар, көмірсулар, майлар, нуклеин қышқылдары (ДНҚ
және РНҚ) және аденозинтрифосфат (АТФ) кіреді (2-кесте).
2-кесте
Клеткадағы су, органикалық және бейорганикалық заттардың %-дық қатынасы
Заттар % – қатынасы
Су 70-85
Судан басқа бейорганикалық заттар 1-1,5
Ақуыздар 10-20
Майлар 1-5
Көмірсулар 0,2-2,0
АТФ және басқа төменгі молекулярлы 0,1-0,5
органикалық заттар
Нуклеин қышқылдары 1-2
Ақуыздар – тірі жасушаның негізгі құрамдық бірлігі. Клетканың құрғақ
массасының 50-80% ақуыз болып келеді. Ақуыздардың химиялық құрамы әр түрлі,
дегенмен олар бір принциптен құрылған.
Ақуыз – полимер, оның молекуласы көптеген аминқышқылдарының
молекулаларынан, яғни мономерлерден тұрады. Ақуыздардың құрамына кіретін
барлығы 20 аминқышқылдары белгілі. Олардың әрқайсысында бір-бірінен
ерекшелендіретін карбоксил тобы (COOH), амин тобы (NH2) және радикал
болады. Ақуыз молекуласында аминқышқылдары өзара берік пептидті байланыспен
(- CO – NH -) байланысқан. Пептидті байланыста бір аминқышқылының карбоксил
тобының көміртегі келесі аминқышқылының амин тобының азотымен байланыс
түзеді де, су молекуласы бөлінеді. Екі немесе бірнеше аминқышқылдарының
қалдықтарынан тұратын байланыс полипептидті деп аталады. Полипептидті
тізбектегі аминқышқылдарының кезектесіп орналасуы ақуыз молекуласының
алғашқы құрылымын анықтайды. Бір ақуыздың молекуласында бір аминқышқыл
бірнеше рет қайталанып кездесетін болса, енді біреулері мүлдем болмауы
мүмкін. Бір ақуыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz