Тауарлы-материалдық қорларды талдау
Мазмұны:
Кіріспе 3
1 бөлім. Тауарлы.материалдық қорлардың есебі.
1.1. Тауарлы.материалдық қорлар және оларды жіктеу мен бағалау. 5
1.2. Тауарлы.материалдық қорлардың қозғалысын есептеу кезінде
жасалатын құжаттар. 11
1.3. Тауарлы.материалдық қорлардың қоймадағы және
бухгалтериядағы есебі. 17
1.4. Тауарлы.материалдық қорларды түгелдеу және оларды
есеп беруде ашып көрсету. 29
1.5. ЖШС «Плодоконсервный ЮГ» бухгалтериясының
құрылымы мен технологиялық процесі. 36
2 бөлім. Тауарлы.материалдық қорларды талдау.
2.1. Тауарлы.материалдық қорларды талдаудың мақсаты
және міндеттері. 39
2.2. Тауарлы.материалдық қорлардың қалыптасу көздері. 42
2.3. ЖШС «Плодоконсервный ЮГ».тың тауарлы.материалдық
қорлар құрамы мен құрылымын талдау. 50
2.4. Дайын өнім қорларын талдау. 51
2.5. Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау. 53
3 бөлім. Тауарлы.материалдық қорлардың аудиті.
3.1. Материалдар аудиті. 56
3.2. Дайын өнім және тауарлар аудиті. 66
3.3. Аяқталмаған өндіріс аудиті.
69
Қорытынды. 71
Пайдаланылған әдебиеттер 72
Кіріспе 3
1 бөлім. Тауарлы.материалдық қорлардың есебі.
1.1. Тауарлы.материалдық қорлар және оларды жіктеу мен бағалау. 5
1.2. Тауарлы.материалдық қорлардың қозғалысын есептеу кезінде
жасалатын құжаттар. 11
1.3. Тауарлы.материалдық қорлардың қоймадағы және
бухгалтериядағы есебі. 17
1.4. Тауарлы.материалдық қорларды түгелдеу және оларды
есеп беруде ашып көрсету. 29
1.5. ЖШС «Плодоконсервный ЮГ» бухгалтериясының
құрылымы мен технологиялық процесі. 36
2 бөлім. Тауарлы.материалдық қорларды талдау.
2.1. Тауарлы.материалдық қорларды талдаудың мақсаты
және міндеттері. 39
2.2. Тауарлы.материалдық қорлардың қалыптасу көздері. 42
2.3. ЖШС «Плодоконсервный ЮГ».тың тауарлы.материалдық
қорлар құрамы мен құрылымын талдау. 50
2.4. Дайын өнім қорларын талдау. 51
2.5. Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау. 53
3 бөлім. Тауарлы.материалдық қорлардың аудиті.
3.1. Материалдар аудиті. 56
3.2. Дайын өнім және тауарлар аудиті. 66
3.3. Аяқталмаған өндіріс аудиті.
69
Қорытынды. 71
Пайдаланылған әдебиеттер 72
КІРІСПЕ.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізатпен материалдарды ұқыпты жұмсауға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық қорларын, ақша қаражаттарын және басқада ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызымен мәнін айрықша бағаламауға болмайды. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуының маңызы зор. Бухгалтерлік есеп материалдардың сақтануы, шығындар нормасының төмендетілуі, тиімді қолданылуы туралы мәліметтерді жинақтайды. Тауарлы-материалдық қорлар есебінің жалпы принциптері бухгалтерлік есептің № 7 «Тауарлы-материалдық қорлар есебі» стандарты негізінде ұйымдастырылып, мұнда есептің негізгі бағыттары көрсетілген.
- тауарлы-материалдық қорлардың өзгерісі;
- тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны және бағалануы;
- шығындардың есептелуі;
- есеп берудегі айқындама.
Тауарлы – материалдық қорлар субъектінің айналымдық қорының негізгі бөлігі болып табылады. Оның құрамына материалдар, аяқталмаған өндіріс, тауарлар кіреді. Нарықтық экономика жағдайында айналымдық қордың айналымдылығын жоғарлату оның маңызды және нақты көрсеткіші болып табылады. Өнімнің өзіндік құнында материалдардың үлес салмағы өнеркәсіптерде 70% құрайды, яғни пайда түсірудің негізгі көзі болып табылады. Осы мәліметтердің нәтижесінде дипломдық жұмысымның тақырыбын «Тауарлы-материалдық қорлар» деп алдым. Негізгі мақсатым ЖШС «Плодоконсервный ЮГ» - та тауарлы-материалдық қорлардың алатын орнын, ұйымдастырылу тиімділігін, бағалануын ашып көрсету. Осы дипломдық жұмысымдағы негізгі міндетім төмендегі мәліметтерді қарастыру:
- Тауарлы-материалдық қорларды жіктеу мен бағалау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысын есептеу кезінде жасалатын құжаттар;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі;
- Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу және оларды есеп беруде ашып көрсету;
- Тауарлы-материалдық қорларды талдау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың аудиті.
ЖШС «Плодоконсервный ЮГ»-та тауарлы-материалдық қорлар 42% құрайды. ЖШС «Плодоконсервный ЮГ»-тың тарихына қысқаша тоқталып өтейік. Бұл кәсіпорын 1965жылы құрылған.
Негізгі өндіретін өнімдері:
- алма шырыны;
- томат шырыны;
- томат пастасы;
- алма пюресі;
- жүзім шырыны және т.б.
ЖШС «Плодоконсервный ЮГ» - тың дайын өнімдерін Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша тұтынады.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізатпен материалдарды ұқыпты жұмсауға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық қорларын, ақша қаражаттарын және басқада ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызымен мәнін айрықша бағаламауға болмайды. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуының маңызы зор. Бухгалтерлік есеп материалдардың сақтануы, шығындар нормасының төмендетілуі, тиімді қолданылуы туралы мәліметтерді жинақтайды. Тауарлы-материалдық қорлар есебінің жалпы принциптері бухгалтерлік есептің № 7 «Тауарлы-материалдық қорлар есебі» стандарты негізінде ұйымдастырылып, мұнда есептің негізгі бағыттары көрсетілген.
- тауарлы-материалдық қорлардың өзгерісі;
- тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны және бағалануы;
- шығындардың есептелуі;
- есеп берудегі айқындама.
Тауарлы – материалдық қорлар субъектінің айналымдық қорының негізгі бөлігі болып табылады. Оның құрамына материалдар, аяқталмаған өндіріс, тауарлар кіреді. Нарықтық экономика жағдайында айналымдық қордың айналымдылығын жоғарлату оның маңызды және нақты көрсеткіші болып табылады. Өнімнің өзіндік құнында материалдардың үлес салмағы өнеркәсіптерде 70% құрайды, яғни пайда түсірудің негізгі көзі болып табылады. Осы мәліметтердің нәтижесінде дипломдық жұмысымның тақырыбын «Тауарлы-материалдық қорлар» деп алдым. Негізгі мақсатым ЖШС «Плодоконсервный ЮГ» - та тауарлы-материалдық қорлардың алатын орнын, ұйымдастырылу тиімділігін, бағалануын ашып көрсету. Осы дипломдық жұмысымдағы негізгі міндетім төмендегі мәліметтерді қарастыру:
- Тауарлы-материалдық қорларды жіктеу мен бағалау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысын есептеу кезінде жасалатын құжаттар;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі;
- Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу және оларды есеп беруде ашып көрсету;
- Тауарлы-материалдық қорларды талдау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың аудиті.
ЖШС «Плодоконсервный ЮГ»-та тауарлы-материалдық қорлар 42% құрайды. ЖШС «Плодоконсервный ЮГ»-тың тарихына қысқаша тоқталып өтейік. Бұл кәсіпорын 1965жылы құрылған.
Негізгі өндіретін өнімдері:
- алма шырыны;
- томат шырыны;
- томат пастасы;
- алма пюресі;
- жүзім шырыны және т.б.
ЖШС «Плодоконсервный ЮГ» - тың дайын өнімдерін Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша тұтынады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР :
1. Т. Әбдіқалықов
«Бухгалтерлік есеп және аудит»
Алматы 2000ж.
2. Ә. Әбдіманов
«Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері»
Алматы 2001ж.
3. К.Ш. Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов
«Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау»
Алматы «Экономика» 2001ж
1. С.Ж. Жақыпбеков
«Тауарлы – материалдық қорлар есебі»
Шымкент 1999ж.
2. В.К. Радостовец, Т.Ғ.Ғабдулин
«Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп»
Алматы 2003ж
3. Г.В. Савицкая
«Анализ хозяйственной деятельности предприятия»
Минск 2000г
4. И.Т. Балабанов
«Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта»
Москва 1994г
5. В.В. Ковалев
«Финансовый анализ»
Москва 1995г
7. А. Д. Шеремет, М.И.Баканов
«Теория анализа хозяйственной деятельности Москва 1987г
8. А.К. Мишкин
«Учет, анализ, аудит на предприятий»
Москва 1996г
9. Ю.А. Бабаев.
«Теория бухгалтерского учета» М: 2001г;
И. А. Беложецкий.
«Ревизия и контроль в промышленности» М: 1987г;
1. Б. М. Белокилонов.
«Организация бухгалтерского учета на промышленных предприятиях в условиях рыночной экономики» А: 1992г;
2. В.Р. Захарьин.
«Теория бухгалтерского учета» М:2002г;
3. Ф.И. Васькин, К.К.Пугинскас.
«Таблично автоматизированные формы бухгалтерского учета» М:1990г;
4. Н.Г. Волков.
«Руководство по бухгалтерскому учету на предприятиях» М:1995г;
5. Е .П. Казлова; Н.В. Парашутин.
«Бухгалтерский учет в промышленности» М:1989г;
6. Л.М. Крамаровский, В.Ф.Максилеева.
«Оценка качества бухгалтерского учета на предприятиях» М:1990г;
7. Л.В. Либерман.
«Учет материальных ценностей» М:1989г;
8. В.В. Пакков.
«Бухгалтерский учет в материально техническом снабжении» М:1989г;
19. В.В. Патров.
«Бухгалтерский учет товарных операций» М:1997г;
20. В.В. Радостовец, О.И. Шмидт.
«Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета» А:2000г;
21. С.Н. Щадилова.
«Основы бухгалтерского учета» М:1998г;
22. Н.П. Кондраков.
«Бухгалтерский учет» М: 2000г;
23. В.К. Радостовец, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт.
«Бухгалтерский учет на предприятии» А: 2002г;
24. Р.А. Альборов.
«Аудит в организациях промышленности, торговли и АПК» М:2000г;
25. К.Ш. Дюсембаев, С.К. Егембердиева, З.К. Дюсембаева.
«Аудит и анализ финансовой отчетности» А:1998г;
26. М.С. Ержанов, А.М. Ержанова.
«Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов»
А: 2003г;
27. П.С. Безруких, Л.И. Власенко, Н.П. Горшков и другие.
«Бухгалтерско – аудиторский портфель» М:1994г.
28. Ю.А. Данилевский. «Аудит промышленных акционерных обществ» М:1995г.
29. А.К. Шишкин, В.А. Микруков, И.Д. Дышкат.
«Учет, анализ, аудит на предприятии» М:1996г;
30. Маркарьян Э.А., Герасименко Г.П.
«Финансовый анализ » М: «Приор»,1996г
31. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С.
«Методика финансового анализа» М: ИНФРАМ, 1995г;
1. Т. Әбдіқалықов
«Бухгалтерлік есеп және аудит»
Алматы 2000ж.
2. Ә. Әбдіманов
«Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері»
Алматы 2001ж.
3. К.Ш. Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов
«Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау»
Алматы «Экономика» 2001ж
1. С.Ж. Жақыпбеков
«Тауарлы – материалдық қорлар есебі»
Шымкент 1999ж.
2. В.К. Радостовец, Т.Ғ.Ғабдулин
«Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп»
Алматы 2003ж
3. Г.В. Савицкая
«Анализ хозяйственной деятельности предприятия»
Минск 2000г
4. И.Т. Балабанов
«Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта»
Москва 1994г
5. В.В. Ковалев
«Финансовый анализ»
Москва 1995г
7. А. Д. Шеремет, М.И.Баканов
«Теория анализа хозяйственной деятельности Москва 1987г
8. А.К. Мишкин
«Учет, анализ, аудит на предприятий»
Москва 1996г
9. Ю.А. Бабаев.
«Теория бухгалтерского учета» М: 2001г;
И. А. Беложецкий.
«Ревизия и контроль в промышленности» М: 1987г;
1. Б. М. Белокилонов.
«Организация бухгалтерского учета на промышленных предприятиях в условиях рыночной экономики» А: 1992г;
2. В.Р. Захарьин.
«Теория бухгалтерского учета» М:2002г;
3. Ф.И. Васькин, К.К.Пугинскас.
«Таблично автоматизированные формы бухгалтерского учета» М:1990г;
4. Н.Г. Волков.
«Руководство по бухгалтерскому учету на предприятиях» М:1995г;
5. Е .П. Казлова; Н.В. Парашутин.
«Бухгалтерский учет в промышленности» М:1989г;
6. Л.М. Крамаровский, В.Ф.Максилеева.
«Оценка качества бухгалтерского учета на предприятиях» М:1990г;
7. Л.В. Либерман.
«Учет материальных ценностей» М:1989г;
8. В.В. Пакков.
«Бухгалтерский учет в материально техническом снабжении» М:1989г;
19. В.В. Патров.
«Бухгалтерский учет товарных операций» М:1997г;
20. В.В. Радостовец, О.И. Шмидт.
«Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета» А:2000г;
21. С.Н. Щадилова.
«Основы бухгалтерского учета» М:1998г;
22. Н.П. Кондраков.
«Бухгалтерский учет» М: 2000г;
23. В.К. Радостовец, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт.
«Бухгалтерский учет на предприятии» А: 2002г;
24. Р.А. Альборов.
«Аудит в организациях промышленности, торговли и АПК» М:2000г;
25. К.Ш. Дюсембаев, С.К. Егембердиева, З.К. Дюсембаева.
«Аудит и анализ финансовой отчетности» А:1998г;
26. М.С. Ержанов, А.М. Ержанова.
«Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов»
А: 2003г;
27. П.С. Безруких, Л.И. Власенко, Н.П. Горшков и другие.
«Бухгалтерско – аудиторский портфель» М:1994г.
28. Ю.А. Данилевский. «Аудит промышленных акционерных обществ» М:1995г.
29. А.К. Шишкин, В.А. Микруков, И.Д. Дышкат.
«Учет, анализ, аудит на предприятии» М:1996г;
30. Маркарьян Э.А., Герасименко Г.П.
«Финансовый анализ » М: «Приор»,1996г
31. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С.
«Методика финансового анализа» М: ИНФРАМ, 1995г;
Мазмұны:
Кіріспе 3
1. бөлім. Тауарлы-материалдық қорлардың есебі.
1. Тауарлы-материалдық қорлар және оларды жіктеу мен бағалау. 5
2. Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысын есептеу кезінде
жасалатын құжаттар.
11
3. Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы және
бухгалтериядағы есебі.
17
4. Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу және оларды
есеп беруде ашып көрсету.
29
5. ЖШС Плодоконсервный ЮГ бухгалтериясының
құрылымы мен технологиялық процесі.
36
2 бөлім. Тауарлы-материалдық қорларды талдау.
2.1. Тауарлы-материалдық қорларды талдаудың мақсаты
және міндеттері.
39
2. Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздері.
42
3. ЖШС Плодоконсервный ЮГ-тың тауарлы-материалдық
қорлар құрамы мен құрылымын талдау.
50
4. Дайын өнім қорларын талдау.
51
5. Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау. 53
3 бөлім. Тауарлы-материалдық қорлардың аудиті.
3.1. Материалдар аудиті.
56
2. Дайын өнім және тауарлар аудиті.
66
3. Аяқталмаған өндіріс аудиті.
69
Қорытынды. 71
Пайдаланылған әдебиеттер
72
КІРІСПЕ.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру
мүмкін емес.Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен
еңбек ұжымдары шикізатпен материалдарды ұқыпты жұмсауға, бәсекеге жарамды
өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын
төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға
қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық қорларын, ақша қаражаттарын және
басқада ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы
күресте бухгалтерлік есептің маңызымен мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуының маңызы зор. Бухгалтерлік есеп
материалдардың сақтануы, шығындар нормасының төмендетілуі, тиімді
қолданылуы туралы мәліметтерді жинақтайды. Тауарлы-материалдық қорлар
есебінің жалпы принциптері бухгалтерлік есептің № 7 Тауарлы-материалдық
қорлар есебі стандарты негізінде ұйымдастырылып, мұнда есептің негізгі
бағыттары көрсетілген.
- тауарлы-материалдық қорлардың өзгерісі;
- тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны және бағалануы;
- шығындардың есептелуі;
- есеп берудегі айқындама.
Тауарлы – материалдық қорлар субъектінің айналымдық қорының негізгі
бөлігі болып табылады. Оның құрамына материалдар, аяқталмаған өндіріс,
тауарлар кіреді. Нарықтық экономика жағдайында айналымдық қордың
айналымдылығын жоғарлату оның маңызды және нақты көрсеткіші болып табылады.
Өнімнің өзіндік құнында материалдардың үлес салмағы өнеркәсіптерде 70%
құрайды, яғни пайда түсірудің негізгі көзі болып табылады. Осы
мәліметтердің нәтижесінде дипломдық жұмысымның тақырыбын Тауарлы-
материалдық қорлар деп алдым. Негізгі мақсатым ЖШС Плодоконсервный ЮГ -
та тауарлы-материалдық қорлардың алатын орнын, ұйымдастырылу тиімділігін,
бағалануын ашып көрсету. Осы дипломдық жұмысымдағы негізгі міндетім
төмендегі мәліметтерді қарастыру:
- Тауарлы-материалдық қорларды жіктеу мен бағалау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысын есептеу кезінде жасалатын
құжаттар;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі;
- Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу және оларды есеп беруде ашып
көрсету;
- Тауарлы-материалдық қорларды талдау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың аудиті.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ-та тауарлы-материалдық қорлар 42% құрайды.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ-тың тарихына қысқаша тоқталып өтейік. Бұл
кәсіпорын 1965жылы құрылған.
Негізгі өндіретін өнімдері:
- алма шырыны;
- томат шырыны;
- томат пастасы;
- алма пюресі;
- жүзім шырыны және т.б.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ - тың дайын өнімдерін Оңтүстік Қазақстан облысы
бойынша тұтынады.
1. Тауарлы-материалдық қорлардың есебі.
1.1.Тауарлы-материалдық қорлар және оларды жіктеу мен бағалау.
Өндіріс процесіне еңбек құралдарымен қатар материалдық қорлары еңбек
заттары ретінде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы еңбек заттары
өндіріс процессіне бір - ақ рет қатысады және олардың құны өндірілетін
өнімнің материалдық негізін құрай отырып, өнімнің өзіндік құнын құрайды.
Тауарлы-материалдық қорлар келесідей активтер түрінде болады:
өндірісте пайцдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған
шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар және құрастырушы
бұйымдар, отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа
материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект қызметі барысында сатуға
шығарылған дайын өнім, тауарлар. Тауарлы-материалдық қорларды есепке алудың
алдында мынадай негізгі міндеттер тұрады: қорларды кіріске дер кезінде және
толық есепке алу, сақтау орындарындағы жағдайын қадағалау; қорлардың
қозғалысы бойынша барлық операцияларды толық және дер кезінде құжаттау;
көліктік-дайындау шығындары мен дайындалған қорлардың өзіндік құнын
уақытында және толық анықтау; ішкі ресурстарды жұмылдыру мақсатында
субъектіге қажет емес материалдық қорларды сату, сақталатын орындардағы
қорлардың қалдықтары мен қозғалысы туралы дәл мәліметтерді алу. Өндіріс
барысындағы функционалдық ролі мен мақсаты бойынша барлық материалдық
қорлар негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Негізгілер – дайындалатын өнімнің заттай материалдық негізін құрайтын
материалдар болса, көмекші материалдар өндірілетін өнімнің өзіндік құнына
кіргенімен негізгі материалдар сияқты оның заттай негізін құрай алмайды.
Өнімге қажетті қасиеттерді беру үшін көмекші материалдар негізгі
материалдарға қосымша пайдаланылады. Бірақ, материалдарды негізгі және
көмекші етіп бөлу шартты сипатқа ие, өйткені олар өнімді шығаруға жұмсалған
материалдардың санына, технологиялық сипатына және басқа да көптеген
факторлеріне тәуелді болып келеді.
Тауарлы-материалдық қорлардың барлық түрін есепке алу үшін 20
Материалдар бөлімінің негізгі, активті мүліктік шоттары пайдаланылады.
Бұл бөлімше құрамына төмендегі синтетикалық шоттар кіреді: 201 Шикізаттар
және материалдар, 202 Сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы
бұйымдар, конструкциялар мен бөлшектер, детальдар, 203 Отын, 204 Ыдыс
және ыдыстық материалдар, 205 Қосалқы бөлшектер, 206 Басқа
материалдар, 207 Қайта өңдеуге берілген материалдар, 208 Құрылыс
материалдары.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар
бойынша субшоттар және материалдық есебі бойынша аналитикалық (талдамалы)
шоттар аша алады. Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне жатпайтын материалдары,
баланстан тыс шоттарды есепке алады (002, 003).
Материалдардың есебін ұйымдастырудың басты алғы шарты: оларды дұрыс
бағалау болып табылады. Тауарлы-материалдық қорларды бағалау кезінде
неғұрлым арзан өзіндік құнымен, не таза құнымен бағаланады. Қолда бар
тауарлы-материалдық қорлардың бүлінуі немесе олардың жекелей, әлде толықтай
ескіруі немесе олардың бағасының төмендеуі, әғни бір сөзбен айтқанда,
өзіндік құнының деңгейіне келтіру мүмкіндігі болмаған жағдайда, өзіндік
құнның орнына сату бағасы пайдаланылуы мүмкін. Шикізат, материалдар, сатып
алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы бөлшектер және басқа қосалқы
материалдар кәсіпорын балансында өздерінің нақты өзіндік құнымен
көрсетіледі. Осы баға бойынша құндылықтар синтетикалық есепте де
көрсетіледі; талдамалы есепте – тұрақты есеп бағасымен көрсетіледі. Тауарлы-
материалдық қорлар қалдығын дұрыс анықтаудың көптеген параметрлері бойынша
үлкен мағынасы бар. Ең алдымен қаржы-шаруашылық қызмет нәтижесіне, әғни
өнімнің жеке түрлерінің табыстылығына, сәйкесінше, бюджетке аударылу
көлеміне әсер ететін өткізілген өнімді, дұрыс есептеу үшін қажет. Сондықтан
тауарлы-материалдық қорлар қалдығын есептеу әдісін дұрыс таңдау мен
сатылған тауарлы-материалдық қорлардың құнын дұрыс анықтау маңызды болып
табылады. №7 Тауарлы-материалдық қорлар бухгалтерлік есеп стандартты
келесі 4 әдісті ұсынады:
1. Ерекше ұқсастыру әдісі.
2. Орташа есептеу құн әдісі.
3. ФИФО әдісі.
4. ЛИФО әдісі.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ орташа есептеу құн әдісін қолданады. Бұл әдіс
аталған әдістердің ішіндегі кең тараған әдіс болып табылады. Бұл әдіс
кезінде материалдық қорлардың құны – ай басындағы қалдық құнына ай бойында
келіп түскен қорларын қосып есептелінген орташа бағасы есептелінеді.
Тауарлы-материалдық қорлардың бірлігінің орташа есептелген құнын есептеу
үшін мынадай деректер қажет:
1 лиртлік алма шырыны
1.01.2002 ж. қалдық: 210 дана 16800 тг сомасына
2002 жылы келіп түскені: 4200 дана 337260 тг сомасына
1литр алма шырыны орташа есептелген құны:
(337260+16800):4410 дана = 80,28 теңге
сатылған тауарлардың өзіндік құны:
4120 дана х 80,28 = 330753,6 теңге
31.12.2002 ж қалдық: 290 дана х 80,28 = 23281,2 теңге
ФИФО әдісі .
ФИФО – есептен шығарылған материалдық қорларды олардың алғашқы кезекте
кіріске алынғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып табылады.
Бұл әдіс қағидасы бойынша материалдық қорлардың бірінші кезекте кіріске
алынғаны, алғашқы болып яғни бірінші кезекте шығыс етіледі деп есептеледі.
Яғни барлық келіп кіріске алынған материалдар бірінен соң бірі кіріске
алынғандағы кезегі бойынша шығыс етіледі. Ай соңында шаруашылық субъектінің
қоймасында қалған материалдардың өзіндік құны соңғы кіріске алынған
материалдардың бағасымен бағаланады.
210х80=16800
350х80=28000
210х80=16800
350х80=28000
500х80,50=40250
240х80,50=19320
470х80=37600
530х80=42400
600х80=48000
810х80,50=65205
410х81=33210
Босатылған материалдардың құны 330785теңге.
Қалдық құны 354275-330785,0=23490теңге
ЛИФО әдісі
Шаруашылық субъектісіне ең соңғы кезекте кіріске алынған материалдар тобы
бірінші болып шығыс етіледі немесе жұмсалады деген қағидаға негізделген,
яғни алғашқы жұмсалатын немесе шығыс етілетін материалдар шаруашылық
субъектісіне ең соңғы кіріске алынған материалдардың тиісті өзіндік құны
бойынша бағаланады. Ал ай соңында шаруашылық субъектісінде қалған
материалдар алғашқы кіріске алынған материалдардың өзіндік құны бойынша
бағаланады.
700х81=56700
810х80,50=65205
600х80=48000
530х80=42400
470х80=37600
240х80,50=19320
500х80,50=40250
270х80=21600
Босатылған материалдардың құны 331075теңге
Қалдық құны 23200теңге
1.01..2003ж Т.М.Қ. қалдығы
Көрсеткіштер Орт.өлш.құн ФИФО әдісі ЛИФО әдісі
әдісі
1.01.03ж 23281,2 23490 23200
ЖШС Плодоконсервный ЮГ өндірілген өнімі мен өткізу бойынша жоспардың
орындалуын талдау.
5
к
е
с
т
е
.
өндірілген өнімӨнім өндірісі көлемі, мың теңге Өткізілген өнімдер, мың теңге
аты
жоспар нақты +,- жоспарға% жоспар нақты +,- жоспарға %
Алма шырыны 82500 84390 1890 2,29 82500 89880 7350 +8,94
2литрлік
Барлығы 262715 262835 120 1,3 262715 268420 5675 +8,01
Тауарлы-материалдық қорлардың бағалау әдістерін салыстыру.
Орташа өлшенген құн әдісі
ФИФО әдісі ЛИФО әдісі
354060:4410=80,28 210х80=16800 700х81=56700
4120х80,28=330753,6 350х80=2800 810х80,50=65205
290х80,28=23281,2 500х80,50=40250 600х80=48000
240х80,50=19320 530х80=42400
470х80=37600 470х80=37600
530х80=42400 240х80,50=19320
600х80=48000 500х80,50=40250
810х80,50=65205 270х80=21600
410х81=33210
Босатылған материалдардың құны Босатылған материалдардың құны Босатылған материалдардың құны
330753,6 теңге. 330785 теңге. 331075 теңге.
Қалдық құны 23281,2 теңге. Қалдық құны 23490 теңге. Қалдық құны 23200 теңге.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ 2002 ж. ТМҚ орташа есептелген құн әдісі
1 – кесте.
Көрсеткіштер Алма шырыны, 1л Алма шырыны, 2 л Қосалқы бөлшектер Бояу
СаБағасы 1 данаға Саны, дана Бағасы 1 данаға
ны
,
да
на
Бухгалте-рияд Кіріс және шығыс Материалдар
а бойынша қалдығының
материалдардың кітабы.
синтетикалық
есебінің жинақ
ведомості
Ақшалай түрдегі
материалдар қозғалыс
ведомості
Топтық айналым
ведомостары
Материалдар Материалдарды босату
түсуін есепке есебіне арналған
алуға арналған ведомостар мен
журнал-ордерлер журнал-ордерлер
Бас кітап
№ 1-сн және 4 сн
нысан бойынша
материал
1 схема
Тауарлы-материалдық қорларды есепке алудың ерекшеліктері
Материалдар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін материалдардың номенклатуралық
тізімі мен баға көрсеткішін дайындаған дұрыс. Материалдардың номенклатурасы
– деп өндірісте пайдалынатын материалдардың белгілі бір түрлеріне олардың
аты, сапасы, мөлшерлері және тағы да басқа көрсеткіштері бойынша жасалынған
жіктеу тізімін айтады. Номенклатуралық тізімде әр материалдардың дұрыс аты,
оған берілген номенклатуралық нөмірімен өлшем бірлігі көрсетіледі. Сонымен
қатар номенклатуралық тізімде әрбір материалдардың бухгалтерлік есепте
есептелінетін бағасы болуы тиіс. Сондықтан номенклатуралық тізімді –
номенклатуралық баға көрсеткіші деп те атайды. Шаруашылық субъектісінде
пайдаланатын материалдар номенклатуралық тізімде көрсетілгенде әдетте
белгілі бір өздерінің топтары бойынша және кіші топтары мен аттары,
сапалары мен мөлшерлері бойынша жіктелінуі тиіс. Әрбір топқа тиісті сан
жүйесі яғни шифр белгіленеді. Шифр жүйесіндегі сандық белгілер саны әрбір
топқа жататын материалдар санына байланысты. Материалдарға берілген
шифрлар бұл материалдар жазылған алғашқы құжатқа, есеп регистрларына және
әртүрлі кестелерге (таблицаларға) қойылатын болғандықтан есеп қызметінің
жұмысын жетілдіру үшін сан жүйесінің (шифрлардың) және оның цифрларының аз
болғаны дұрыс әрі ыңғайлы болып табылады. Материалдарға шифрлар
тағайындағанда сол шифрдан материалдардың қай шотқа, сондай-ақ қандай
аралық шотқа жататын көрсететіндей етіп тағайындау керек. Материалдардың
номенклатуралық нөмірін 7 цифрдан құрастыру ыңғайлы болып табылады. Оның
алдыңғы 3 цифры шоттың келесі 2 цифры қай топқа жататынын көрсетсе, соңғы 2
цифры материалдардың осы топ ішіндегі реттік санын көрсетеді.
Номенклатуралық нөмірді бес саннан да құрастыруға болады. Ол жағдайда оның
алдыңғы бірінші цифры шоттың келесі екі цифры қай топқа жататынын, ал соңғы
екі цифры материалдардың топ ішіндегі реттік санын көрсететіндей болып
тағайындалуы керек. Номенклатуралық баға көрсеткіштерінде материалдар
өздерінің статистикалық есеп берудегі бекітіліп қаралған тізімдері бойынша
топталғаны дұрыс. Бұл статистика органдарында материалдарды пайдалану
жөнінде есеп беру жұмысын жеңілдетеді. Номенклатуралық тізімде
материалдардың әр тобы бойынша жаңадан алынған материалдарға бос орын және
реттік сан қалдырылады. Егер бағаларында көп айырмашылық болмаса бір
номенклатуралық нөмірге түрлері бір тектес, бірақ бағасы мен сортында аздап
айырмашылығы бар материалдарды біріктіруге болады. Бұл жағдайда олардың
есептеу бағасы орташа бағаға сәйкес тағайындалады. Материалдарға қойылатын
номенклатуралық нөмірі, өлшем бірлігі ол материалдың барлық кіріс-шығыс
құжаттарында, қоймадағы есеп карточкасында және материалдық есеп беруде
көрсетіледі. Егер шаруашылық субъектісіне кейбір материалдар басқа өлшем
бірлігі мен келіп түссе ондай материалдар номенклатуралық нөмірде
көрсетілген өлшем бірлігі бойынша қайтадан саналып кіріске алынады.
Материалдардың номенклатуралық баға көрсеткіші, әсіресе, материалдар
есебін оперативтік (жедел) қалдық тәсілін қолдану арқылы жүргізгенде өте
тиімді.
Кәсіпорын 20-шы Материалдар бөлімшесінің шоттарында есепке алған
қорлардың әртүрлі сипаттары мен өндірістік нысаналары болады. Оларды есепке
алу осы сипаттарына және мақсаттарына біршама байланысты болып келеді.
Қорлардың жекелеген түрлерін есепке алудың ерекшеліктерін ұйымдастырудың
мәселесін қарастырып көрейік.
201-шотта өндірілетін өнімнің құрамына кіріп, оның негізін жасайтын
немесе өнімді дайындағанда оның керекті құрастырушысы болып табылатын
шикізаттар мен негізгі материалдардың, өнім өндіруге қатысатын немесе
шаруашылық қызметіне, сондай-ақ техникалық мақсатқа пайдаланатын, өнім
өндіру процессіне әсірететін материалдардың шаруашылық субъектісіндегі
есебі, олардың кіріске алынуы мен есептен шығарылуы есептелінеді.
202-шотта шығарылатын өнімді жинақтау үшін сатылып алынған өңдеу және
жинақтауды керек ететін жартылай фабрикаттардың, жинақтаушы бұйымдардың,
бөлшектердің шаруашылық субъектісіндегі есебі жүргізіледі.
203-шотта тасымалдау құралына пайдаланатын, сондай-ақ өндірістің
технологиялық қажетіне, энергия өндіруге және үйді жылытуға пайдаланатын
(мұнай өнімдері мен фтор, газ, көмір, т.б.) отындардың қалдығы және кірісі
мен шығысы есептеледі.
Ыдысты есепке алу 204 Ыдыс және ыдыс материалдары шотында
жүргізіледі. Бұл шотта, картоннан, ағаш талшықты, синтетикалық және басқа
материалдардан жасалған ыдыс, қаптар, ыдыс материалдары, ыдыс жасау және
жөндеуге арналған материалдар мен бөлшектер есепке алынады. Инвентарлық
ыдыс және ыдыс жабдықтары 125-Басқа негізгі құралдар шотында есепке
алынады, ал бір жылдан аз уақыт пайдалынатындары 204 шотында есепке
алынады. Ыдыстар тауарлы-материалдық қорлардың бөлінбейтін бөлігі болып
табылады, олар ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді. Ішкі ыдыстар – қағаз
коробкілері, шыны, пласмас банкілер, флакондар, тюбиктер т.б. Бұндай
ыдыстардың құны тауардың құнына қосылады, яғни олар толығымен сатып
алушылардың меншігіне өтеді. Сыртқы ыдыс – бұл ыдыстар тасымалдауға және
сақтауға қолданатын тауар. Олардың құны сатып алынатын тауарлардың өзіндік
құнына жатқызуға немесе қайтарып беруге жатады, әғни көп рет қайталанып
пайдалануы мүмкін.
Машиналар мен жабдықтардың барлық түрлерін жөндеуге арналған Қосалқы
бөлшектер 205-Қосалқы бөлшектер деген шотта есепке алынады, оның
бірқатар талдамалық шоттары болады. Қосалқы бөлшектерді талдамалық шотта
олардың келісілген бағасы бойынша машиналардың маркілеріне жіктей отырып,
жалпы сомасы бойынша есепке алады. Қосалқы бөлшектердің үлкен
номенклатурасының болуына байланысты олардың есебі бухгалтерияда келісілген
бағалар бойынша жүргізіледі. Қоймада әрбір қосалқы бөлшектерге карточка
ашылады. Қосалқы бөлшектердің жекелеген түрлері олардың саны мен құны
бойынша есепке алынады. Жөндеудің агрегаттық әдісі кезінде қоймаларда
айналым қорының әрбір агрегатына айналым агрегатын есепке алу карточкасы
ашылады.
Қалпына келтіруге жататын қосалқы бөлшектер мен машиналар деген
талдамалық шоттарда машиналар мен жабдықтардан алынған, қалпына келтіруге
жарамды двигательдер, тораптар, агрегаттар мен бөлшектер есепке алынады.
Есептен шығарылған автомобильдерден, тракторлардан және басқа техникадан
алынған қосалқы бөлшектер мен шиналар 205-шотының дебеті бойынша Негізгі
емес қызметтен түскен басқа да табыстар деген 727-шотының кредитінен,
олардың қалған ресурсына сәйкес бағасы бойынша кіріске тіркеледі.
206 Басқа да материалдар деген шотта басқа материалдардың есебі
жүргізіледі. Бұл шотта кәсіпорын қызметкерлерімен есеп айырысу үшін
арналған талондарды және басқа да материалдарды ескеруі мүмкін. Қоймаларда
жатқан таңбалар, қатаң түрде сақталатын есеп беру бланкілері номиналдық
құны бойынша Қатаң есеп-беру бланкілері 006 – баланстан тыс шотта есепке
алынады, Басқа материалдар 206 және 006 – шоттар бойынша бланкілердің
кірістері мен шығыстары кіріс және шығыс құжаттары негізінде рәсімделеді.
Бұл қорлардың талдамалық есепке алынуы материалдық жағынан жауапты және
есеп беретін адамдар бойынша оқшауланған түрінде ұйымдастырылады. Баланстан
тыс шоттан билеттерді, абонементтерді номиналдық құны бойынша есептен
шығару олардың сатылғанын растайтын құжаттардың негізінде жүргізіледі.
Кәсіпорынға жетіспей қалған таңбалармен келтірілген зиян билеттердің,
талондардың нақты құнына сүйене отырып есептелінеді. 206 – шотта сонымен
қатар, өндіріс қалдықтары, түзетілетін ақаулы материалдар, негізгі
құралдарды жоюдан алынған, осы кәсіпорынға пайдалануға немесе сатуға
жарайтын материалдар есепке алынады.
Құрылыс материалдарының барлық түрлері, олардың пайдалану аясына
қарамастан (күрделі құрылыс, күрделі немесе ағымдағы жөндеу, сату) 208
Құрылыс материалдары шотында есепке алынады. Бұл шотта құрылыс және
монтаж жұмыстарын жүргізгенде немесе құрылыс бөлшектерін жасағанда, үй-
жайларды тұрғызу мен олардың конструкцияларын, бөліктерін әрілеу кезінде
пайдаланылатын құрылыс материалдары, конструкциялар мен бөлшектердің барлық
түрлері: материалдар (алебастр, кірпіш, бор, черепица); химиялық-құрылыс
материалдар, конструкциялар мен бөлшектер есепке алынады.
208 – шот бойынша талдама есеп материалдардың әрбір атауы бойынша
есептік баға бойынша жүргізіледі. Құрылыс материалдары, конструкциялары мен
бөлшектері түскенде 208 шоты дебеттеледі және 671 Жабдықтаушылармен және
мердігерлермен есеп айырысу деген шоты кредиттеледі, оларға ақы төлеу 671
– шоттың дебеті және 441 Есеп айырысу шотындағы нақты ақша шотының
кредиті бойынша бейнеленеді.
Құрылыс материалдарын босату лимиттік-жинақтама карталары арқылы талап
накладнойы бойынша жүргізіледі. Ай сайын құрылыс объектілерінің бастығы –
прораб негізгі материалдардың құрылыста жұмсалуы туралы есепті өндірістік
нормалар бойынша белгіленетін шығыстар мен салыстыра отырып жасайды. Бұл
есеп есеп беретін ай өткеннен кейін, келесі айдың 5-ші күнінен кешіктірмей
бухгалтерияға ұсынылады. Есеп әрбір объектілері бойынша өткен ағымдағы ай
ішінде орындалған құрылыс – монтаж жұмыстары туралы құжаттар мен
мәліметтердің негізінде әрбір салынып жатқан объект бойынша қолданылып
жүрген нормалармен салыстыра отырып жасалады. Материалдардың жекелеген
түрлері бойынша артық жұмсау немесе үнемдеу есепте ажыратылып көрсетіледі.
Есепті кәсіпорын басшысы толықтай бекітеді, артық жұмсалған материалдар
кінәлі адамдардан ұсталады немесе өндіріс шығындарына жатқызылады.
1.4. Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу және оларды есеп беруде
ашып көрсету.
Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу – меншіктің сақталуын, қорлардың
сапалы күйін, олардың қоймалық және бухгалтерлік есепке алынуын қамтамасыз
ететін бақылаудың бір тәсілі. Оны меншік нысанына, қызмет түріне және
жұмыстың режимділігіне қарамастан барлық ұйымдармен кәсіпорындарда
жүргізеді. Түгелдеу комиссиясы тауарлы-материалдық қорлардың түгелдеу
тізімін жасайды. Түгелдеу тізімі тауарлы-материалдық қорлардың (шикізаттың,
материалдардың, дайын өнімнің және басқалардың) нақты қолда барын көрсету
үшін қолданылады (№7 қосымша). Түгелдеу тізімін комиссия материалдық
қорларды әрбір тұрған орны мен материалдық жағынан жауапты тұлғалары
бойынша жүргізіледі. Түгелдеу басталғаннан бұрын әрбір материалдық жағынан
жауапты адамнан қолхат алынады. Тауарлы-материалдық қорлар түгелдеу
тізіміне әрбір жеке атау бойынша номенклатуралық нөмірі, түрі, тобы,
артикулы, сорты және саны көрсетіледі. Түгелдеу кезінде анықталған жарамсыз
немесе бүлінген материалдар мен дайын өнімдерге тиісті актілер жасалады.
Нысанның соңында соңғы бетінде комиссия төрағасының қолын қояр алдында
тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу кезінде қозғалысқа түскен жағдайда
құжаттардың соңғы нөмірлерін жазу үшін екі бос жол қалдырылады. Егер кем
шыққан материалдар түгелдеу барысында табылса, онда оны тізімге енгізеді.
Белгіленген тәртіппен рәсімделгеннен кейін түгелдеу тізімін салыстыру
тізімімен салыстыру үшін бухгалтерияға беріледі.
Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу, әдетте, белгілі бір қоймада, үй-
жайында турса ғана жүргізіледі. Түгелдеу кезінде тауарлы-материалдық
қорлардың бір түрінен екінші түріне ретсіз ауысуға жол берілмейді. Тауарлы-
материалдық қорлар бір материалдық жауапты адамда әртүрлі оқшауланған үй-
жайда сақталған кезде түгендеуді сақтау орны бойынша жүйелі түрде
жүргізіледі. Құндылықтар тексеріліп болған соң, үй-жайға кіруге пломба
қойылып, комиссия жұмыс істеу үшін келесі үй-жайға ауысады. Түгелдеу жұмыс
комиссиясының төрағасы немесе оның тапсырмасы бойынша комиссия мүшелері
қойма меңгерушісінің және басқа да материалдық жауапты адамдардың көзінше
тауарлы-материалдық қорлардың нақты бар-жоғын оларды міндетті түрде қайта
есептеу, қайта өлшеу арқылы тексеріледі. Тізімдерге материалдық жауапты
адамдардың сөзінен немесе олардың нақты бар-жоғын тексерместен есепке алу
деректері бойынша деректер енгізуге жол берілмейді.
Түгелдеу кезінде түскен тауарлы-материалдық қорларды материалдық
жауапты адамдар түгелдеу комиссиясы мүшелерінің көзінше қабылдап алады және
түгелдеу аяқталғаннан кейін түскенін тізімге енгізіп, кіріске алады.
Бұл материалдық қорлар Түгелдеу кезінде келіп түскен тауарлы-
материалдық қорлар деген атауы бар жеке тізімге жазылады. Тізімде: олар
қашан, кімнен түскені, кіріс құжаттарының күні мен нөмірі, атауы,
саны,бағасы мен сомасы көрсетіледі. Сонымен бір мезгілде кіріске алу
құжатында түгендеу комиссиясының төрағасы қол қойып, Түгелдеуден кейін
деген белгі қояды, онда осы қорлар жазылған түгендеу тізімінің жасалған
күні көрсетіледі.
Түгелдеу ұзақ уақыт бойы жүргізілген кезде, ерекше жағдайларда және
кәсіпорын басшысы мен бухгалтердің жазбаша рұқсатымен ғана түгендеу
процессінде тауарлы-материалдық қорларды материалды жауапты тұлға түгендеу
комиссиясының мүшелерінің көзінше босата алады. Бұл құндылықтар Түгендеу
кезінде босатылған тауарлы-материалдық қорлар деген атпен жеке түгелдеу
тізіміне енгізіледі. Тугелдеу тізімі түгелдеу кезінде түскен тауарлы-
материалдық қорларға арналған құжаттарға ұқсас рәсімделеді. Шығыс
құжаттарында түгелдеу комиссиясы төрағасының қолы қойылып, белгі соғады.
Басқа кәсіпорындарға тиесілі, бірақ жауапты сақталуда тұрған тауарлы-
материалдық қорларды да өз меншігіндегі тауарлы-материалдық қорлар сияқты
түгендеуден өткізеді. Жауапты сақтауға қабылданған тауарлы-материалдық
қорларға арнап түгендеу тізімдемесін құрастырады да, бұндай қорлардың
жауапты сақталуына алынғандығын растайтын тиісті құжаттарға сілтеме
жасалынады. Жолда келе жатқан, тиелген, сатып алушылар мерзімінде ақы
төлемеген, басқа кәсіпорындардың қоймаларында жатқан тауарлы-материалдық
қорларды түгелдеу тиісті шоттардағы сомалардың негізділігін егжей-тегжейлі
тексеру арқылы жүргізіледі. Бұл шоттарда тауарлы-материалдық қорлардың,
тиісті түрде рәсімделген құжаттар мен расталған қалдықтары болуы мүмкін;
жолда келе жатқандары тиісті шоттармен, өнімді берушілердің төлем
талаптарымен немесе оларды алмастыратын құжаттармен; тиелгендері – сатып
алушыларға ұсынылған шот-фактурасымен, ақы төлеу мерзімі өткізілгендерді –
банк мекемесінің міндеті растауымен; басқа ұйымдардың қоймаларында
жатқандары – түгелдеу күніне жақын күндердің аралығында қайта сақтау туралы
рәсімделген қолхаттарымен; бір қалада орналасқан өнім берушілердің
қоймаларында жатқандары – түгелдеу күніне қайта рәсімделген сақтау
қолхаттарымен расталады.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер үшін тиелген тауарлар,
орындалған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін ұзақ уақыт бойы ақы төлеуді
кешіктіргенде мұндай кешіктірудің себебі анықталады, ол түгелдеу
комиссиясының хаттамасында жазылады. Келіп түскен тауарлы-материалдық
қорлардың кіріске тіркелмеу фактілері анықталған кезде, оларды алған
адамдардың түсініктемелері талап етілуге тиіс.
Жол үстіндегі тауарлы-материалдық қорларды түгелдеудің нәтижелері Жол
үстіндегі материалдар мен тауарларды түгендеу актісімен рәсімделеді. Жол
үстіндегі тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу актісінде әрбір жеке
жөнелту бойынша мынадай деректер келтіріледі: атауы, саны мен құны, тиеу
күні, сондай-ақ осы қорлардың тиісті шоттарда есепке алынуына негіз болған
құжаттардың тізбесі мен нөмірлері. Бұл ретте белгіленген мерзімде келмеген
және есепте жолда келе жатқан материалдар мен тауарлар ретінде есепте
тұрған жүктер бойынша оларды іздестіру үшін қандай шаралар жүргізіліп
жатқандығын тексеру керек.
Тиелген және сатып алушылар мерзімінде ақы төлемеген тауарлы-
материалдық қорларға арналған түгелдеу тізімдерінде әрбір жеке тиеу бойынша
стаып алушының аты, тауарлы-материалдық қорлардың атауы, тиеу күні, шот-
фактурасының жазылған күні, нөмірі және шот-фактура бойынша жүргізіледі.
Басқа кәсіпорындардың қоймаларында сақталатын тауарлы-материалдық қорлар
осы қорлардың сақтауға өткізілгендігін растайтын құжаттардың негізінде
Түгелдеу тізіміне енгізіледі. Осы қорларға түгелдеу тізімдерінде олардың
атауы, саны, сорты, нақты құны, жүкті сақтауға қабылданған күні, сақтау
орны, құжаттардың нөмірі мен күні көрсетіледі. Жауапты сақтауында осы
қорлар тұрған кәсіпорындардан түгелдеу тізімдерінің көшірмелері алынған
кезде түгелдеу тізімдерінің көшірмелерін комиссия нақты бар қорларды
құжаттары бойынша белгіленген санымен салыстырылады.
Басқа кәсіпорындарда қайта өңдеуде тұрған тауарлы-материалдық қорларға
арналған тізімдерде өңдеуші кәсіпорынның атауы, қорлардың атауы, саны,
есепке алынған деректері бойынша нақты құны, қорлардың қайта өңдеуге
берілген күні, құжаттардың нөмірлері мен күні көрсетіледі.
Ыдыстар тізімдемеге түрі, мақсаты мен сапасы бойынша енгізіледі (жаңа,
қолданыста болған, жөндеуді қажет ететін және т.б.). тексеру алдында бос
ыдыстар түрлері бойынша реттелуі тиіс: ағаштан жасалған ыдыс, картон мен
қағаздан жасалған ыдыс, шыны ыдысы, матадан және мата емес материалдардан
жасалған ыдыс. Жарамсыз болып қалған ыдысты түгелдеу нәтижесінде жұмыс
комиссиясы бүліну себептерін және ыдыс үшін жауапты адамдарды көрсете
отырып акт жасайды. Түгелдеу нәтижелерін анықтау үшін бухгалтерия түгелдеу
тізімдерінің негізінде тауарлы-материалдық қорларды тугелдеу нәтижелерін
салыстыру ведомостарын жасайды. Оларға тек ауытқушылығы бар қорлар ғана
енгізіледі (№8 қосымша).
Ведомостарда тауарлы-материалдық қорлардың атауы мен олардың
сипаттамасы, түгелдеу нәтижелері (артығы мен жетіспеушілігі), есепке алуды
нақтылаудың есебінен (артығы, жетіспеушілігі) түзетілуі, қайта сұрыпталуы,
түпкілікті қалдықтарының кіріске тіркелуі, түпкілікті жетіспеушілікті
есептен шығаруы көрсетіледі. Тізімге бухгалтер қол қояды; материалдық
жауапты адам да түгелдеу нәтижелерімен келісетіндігін растау үшін қол
қояды.
Түгелдеу нәтижелерін бухгалтерияда мынадай тәртіппен реттейді:
- артық қалдықтар мен жетіспеушіліктің өзара есебі Материалдар
бөлімі шоттарының дебеті мен кредиті бойынша бейнелейді;
- артық болып шыққан қорлар кірістелуі тиіс және олардың пайда болу
себептері мен кінәлі тұлғалары ашылады; артылып қалған қорлардың
сомасына Материалдар бөлімшесінің шоттары (201-208) дебеттеліп,
Негізгі емес қызметтен алынатын басқа табыстар, яғни 727 – шот
кредиттеледі. Қорлардың жетіспеушілігі, зияны мен бүліну сомасына
334 Басқа дебиторлық қарыздар шотының, Қорлардың бүлінуінен
болған жетіспеушіліктер мен зиян деген аралық шот дебеттеліп, 20-
шы Материалдар ішкі бөлімнің шоттары (201-208) кредиттеледі;
- табиғи кемуінің салдарынан нормалардың шегінде материалдық
қорлардың жетіспеушілігін өндіріс қалдықтарына есептен шығарады:
334 Басқа дебиторлық қарыздар шотының Қорлардың бүлінуінен
болған жетіспеушіліктер мен зиян деген аралық шоты кредиттеледі
және 126 Аяқталмаған құрылыс, 821 Жалпы және әкімшілік
шығыстар, 938 Басқа шығыстар шоттары және басқалары
дебеттеледі;
- кему нормаларынан тыс жетіспеушілік қорлардың бүлінуінен болуы
мүмкін зияндар сондай-ақ қорлардың ұрлануынан болуы мүмкін және
соған себепті болған тұлғалар табылмауы мүмкін, сондықтан оған
жауапты адамға қойылған талап негізсіз болған жағдайда 334 Басқа
дебиторлық қарыздар шотының Қорлардың бүлінуінен болған
жетіспеушіліктер мен зиян деген аралық шоты кредитінен, 821 Жалпы
және әкімшілік шығыстар шығыстар шотының дебетіне есептен
шығарылады.
Материалдық қорларды ұрлау, олардың жетіспеушілігі, қасақана жою немесе
материалдарды бүлдіру кезінде шеккен зиян белгіленген тәртіп бойынша
айқындалады.
Есеп беруде тауарлы-материалдық қорларды ашып көрсету. Шаруашылық
жүргізуші субъектінің қаржылық есеп беруінде: тауарлы-материалдық қорларын
бағалау үшін қабылданған есеп саясатын; тауарлы-материалдық қорларының
жіктемесі бойынша баланстық құнын; егерде тауарлы-материалдық қорлардың
өзіндік құны ЛИФО әдісімен анықталатын болса, онда олардың ең аз
сомасымен және балансы бойынша арасындағы айырмашылығын ашып көрсетеді;
ФИФО әдісінің немесе орташа мен таза құнының нәтижесін, ТМҚ
сатылған өзіндік құнын; жыл соңындағы міндеттемелер үшін кепілдік ретінде
қойылған тауарлы-материалдық қорлар баланстық құнын т.б. осы сияқты
мәліметтерін ашып көрсетуге тура келеді.
Аяқталмаған өндірістің есебі. Бухгалтерлік есеп стандартты
бухгалтерлік есепті қаржылық және басқару деп бөлуді және соған сәйкес
орталық бухгалтерияның құрамын екі бухгалтерияға, әғни қаржылық және
басқару бухгалтериясына бөлуді көздейді.
Басқару бухгалтериясы 90-шы Негізгі өндіріс, 91-ші Меншікті
өндірістің шала фабрикаттары, 92-ші Көмекші өндіріс, 93-ші Қосымша
шығындар, 94-ші Әлеуметтік сала, 95-ші Өндірістегі ақаулар
бөлімшелерінің шоттарында жүргізіледі. Қалған шоттар қаржылық бухгалтерияда
жүргізіледі. Баланстық және басқа да есеп беруді жасау үшін әрбір есепті
кезеңнің аяғында басқару бухгалтериясынан қаржылық бухгалтериясына
аяқталмаған өндірістің қалдықтары беріледі. Аяқталмаған өндірістің құнын
есепке алу үшін қаржылық бухгалтерияда 21-ші Аяқталмаған өндіріс
бөлімшесінің мынадай шоттары көзделген: 211 Негізгі өндіріс, 212
Меншікті өндірістің шала фабрикаттары, 213 Қосалқы өндірістер, 214
Басқалар шоттар.
Аяқталмаған өндірістің қалдықтарын басқару бухгалтериясынан қаржы
бухгалтериясына беру 211, 212, 213, 214 – шоттарының дебеті бойынша 900
Негізгі өндіріс, 910 Меншікті өндірістің шала фабрикаттары, 920
Көмекші өндірістер, 950 Өндірістегі ақаулар шоттарының кредиті бойынша
(егер де, ақауды өндірісте жөндеу немесе түпкілікті ақауды талдау
аяқталмаған жағдайда) бейнеленеді.
Келесі есепті жылдың басында аяқталмаған өндірістің 211, 212, 213,
214– шоттарында есепке алынған құны басқару бухгалтериясына беріледі. Ол
операция жоғарыда аталған шоттардың кредитімен 900, 910, 920, 950 –
шоттардың дебеті бойынша көрсетіледі. Осылайша 211, 212, 213 және 214 –
шоттардың дербес маңызы болмайды. Олар аяқталмаған өндірістің құнын қаржы
бухгалтериясында есепке алуға және оның қалдықтары туралы деректерді
баланста көрсетуге арналған. 211 – 214 – шоттар жай шоттар болып табылады,
олар өнім түрлері, тапсырыстар, қайта жасаулар мен өндіріс сатылары бойынша
талдамалық есебін жүргізуді талап етпейді.
211 – 214 – шоттарда есепке алынған аяқталмаған өндірісті талдамалық
есепке алу толық көлемінде 900, 910, 920 және 950 – шоттарында, яғни
басқарушы есептің бухгалтериясында жүргізіледі
1.5. ЖШС Плодоконсервный ЮГ бухгалтериясының құрылымы мен технологиялық
процесі.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ бухгалтериясының құрылымы төмендегі №2
кестеде көрсетілгені бойынша бас бухгалтер кәсіпорын бухгалтериясын
басқарады. Ол бухгалтерлік есептің дұрыс ұйымдастырылуын, материалдық,
қаржылық ресурстарды тиімді пайдалануын бақылайды.Еңбек ақы есептеу бөлімі
жұмысшылардың, қызметкерлердің еңбекке жұмсаған уақытын, еңбек ақы қорын
пайдалануды бақылайды, бюджетпен есеп айырысуын және т.б. еңбек ақыға
байланысты мәліметтерді қарастырады. Материалды бөлім материалдық қорлардың
келіп түсуін, шығарылуын анықтайды. Бұл бөлімде негізгі құралдардың есебі
жүргізіледі. Өндірістік калькуляция бөлімінде өндірістік шығындар есебі,
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау, өндіріс туралы есеп беру құрылады.
Дайын өнім бөлімінде дайын өнімнің қоймадағы есебі және оның өткізілуі
есептеледі. Кассада ақша қаражаттарының келіп түсуі,сақталуы, шығарылуы
туралы операциялар жүргізіледі. Ол кіріс касса ордері, шығыс касса ордері
негізінде толтырылады.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ - тың бухгалтериясы барлық құрылымдық
бөлімдермен тығыз байланыста, себебі құрылымдық бөлімдегі құжаттарды
бухгалтерия толтырып бақылайды. Құрылымдық бөлімдерге: цехтар, қоймалар,
жоспарлау бөлімі, еңбек ақы бөлімі, бас механиктің бөлімі, бас энергетиктің
бөлімі, снабжения бөлімі, техникалық бақылау бөлімі жатады. Әр бөлімнің
бухгалтериямен тікелей байланысы бар екенін төмендегі №3 кестеден көруге
болады.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ дайын өнім өндіру үшін шикізаттар мен
материалдар сатып алынады. Шикізаттар мен материалдар технологиялық
процестен өтіп, дайын өнімге айналып, нарыққа өткізіледі. Мысалы ретінде
томат шырыны қандай технологиялық процестен өтетінін төмендегі №4 кестеден
көруге болады.
№2 кесте.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ-тағы бухгалтерлік аппаратының құрылымы.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ бухгалтериясы мен құрылымдық бөлімдердің өзара
байланысы.
№3 кесте.
Құрылымдық бөлімдер. Құжаттардың аты және құрамы.
Цехтар Шаруашылық операцияларының жеке
құжаттары (өнімнің шығарылуы және
т.б.), өндірістік шығындар туралы
есеп беру.
Қоймалар Тауарлы-материалдық қорлар
қозғалысының құжаттары (келіп түсуі,
шығарылуы).
Жоспарлау бөлімі Жоспарлау көрсеткіштерін
кәсіпорынның барлық іс-әрекетіне
қолдану.
Еңбек және еңбек ақы бөлімі Жұмыс істейтіндердің категориялары
бойынша еңбекақылардың,ставкілердің,
окладтардың, штаттардың өзгеруінің
жағдайын құжаттау.
Кадрлар бөлімі Жұмысқа қабылдау, жұмыстан шығару,
демалысқа жіберу бұйрықтары.
Бас механиктің бөлімі Негізгі құралдардың қозғалысының
құжаттары.
Бас энегетиктің бөлімі Энергияны қолданғаны туралы есептеу
жүргізу құжаттары.
Техникалық бақылау бөлімі Ақау өнімдерінің актілері.
Снабжения бөлімі Қоймадан материалдарды, дайын өнімді
жіберу және өткізу құжаттары.
2. Тауарлы-материалдық қорларды талдау.
2.1. Тауарлы-материалдық қорларды талдау мақсаты және міндеттері.
Өндірісті қарқындатудың маңызды элементі – материалдық ресурстардың
пайдаланылуын жақсарту болып табылады. Өндірістік бағдарламаны ойдағыдай
жүзеге асырылуының негізгі шарттарының бірі материалды – техникалық
жоспарлау мен материалды қорлармен қамтамасыз етілуінің деңгейіне
байланысты.
Материалдар мен техникалық ресурстарды үнемді пайдалану, олармен
біркелкі және толық жабдықталу өнеркәсіп - өндірістік бағдарламаны іске
асырады.
Өнімді өндіру мен өткізу көлемі бір – бірімен байланысты
көрсеткіштер болып табылады. Өндірістік мүмкіндіктердің шектелуі мен
шектелмеген сұраныста бірінші орында өнім өндіру көлемі тұрады. Кәсіпорын
тек қана сұраныс бар тауарды және қажетті көлемде ғана шығаруы тиіс.
Өнімді өндіру мен өткізу көлемінің өсу қарқыны тауардың сапасының
жоғарылауы тікелей шығындар көлеміне, табыс пен кәсіпорынның табыстылығына
әсер етеді. Сондықтан бұл көрсеткіштерді талдаудың маңызды мәні бар.
Тауарлы – материалдық қорлардың негізгі міндеттері:
1. Материалды – техникалық қамсыздандыру жоспарының нақтылығын, оның
орындалу деңгейін және оның өндірілген өнім көлеміне әсерін, оның
өзіндік құны мен басқада көрсеткіштерін бағалау.
2. Материалдық ресурстардың пайдалану тиімділігінің деңгейін бағалау.
3. Материалдық ресурстардың ішкі өндірістік резервтерінің үнемделуін және
оларды пайдалану бойынша нақты шараларды өңдеуді көрсету.
4. Өнімді өндіру мен өткізу динамикасын және жоспардың орындалу деңгейін
бағалау.
5. Бұл көрсеткіштердің көлемінің өзгеруіне әсер ететін факторларды
анықтау.
6. Өнім шығару мен өткізуді жоғарлатудың ішкі шаруашылық резервтерін
көрсету.
7. Көрсетілген резервтерді тереңдету бойынша шараларды өңдеу.
Өнімді өндіру мен өткізуді талдаудың объектісі
4
кесте
Материалдық ресурстарды және өнімді өндіру мен өткізуді талдаудың
ақпарат көздері: материалды – техникалық қамсыздандырудың жоспары,
мәлімдемелер, шикізаттар мен материалдарды жеткізу келісім шарты,
материалдық ресурстарды нақты пайдаланғаны туралы статистикалық есеп беру
және өндірістік шығындар туралы есеп беру, материалдық ресурстардың
қалдығы, шығыны, қабылданғаны және т.б. бухгалтерлік есептің аналитикалық
мәліметтері.
Өнімді өндіру мен өткізуді талдау үшін келесідей ақпарат көздері
қолданылады: кәсіпорынның бизнес – жоспары, оперативті графиктер –
жоспарлар, Өнім бойынша отчет ф №1 (жылдық), ф №2 Табыс пен зиян
туралы отчет және т.б.
Плодоконсервный ЮГ ЖШС-де өнімді өндіру мен өткізу көлемінің өсуі
жылдан – жылға ұлғаюда, тауардың сапасының жоғарылауы тікелей шығындар
көлеміне, табыс пен кәсіпорынның табыстылығына әсер етеді.
Бұл кәсіпорында тауарлы – материалдық қорлардың негізгі 6
міндеті де орындалып жатыр. Өнімді өндіру мен өткізу динамикасы және
жоспардың орындалу деңгейі көбінесе 100% - ға дейін орындалады. Өнімді
өндіру мен өткізу көлемі бір – бірімен тығыз байланыста. Кәсіпорын тек
қана сұраныс бар тауарды және қажетті көлемде ғана шығарады. Себебі сонда
ғана кәсіпорын таза пайда түсіреді.
Материалдардың қозғалысын есепке алу жөніндегі шоттардың корреспонденциясын
қарастырайық:
1.Мынадай тауарлы-материалдық қорлар қоймаларға келіп түсіп, кіріске
алынады:
20-шы Материалдар бөлімшесінің шоттары (201-208) дебеттеледі де –
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы (ҚҚС) төлеушілерден түскен
материалдық қорлардың құнына, 331-ші Өтеуге арналған қосылған құнға
салынатын салық шоты дебеттеліп – жабдықтаушылардың жалпы салықтық шот-
фактурасындағы сомасына 671-шоты кредиттеледі.
2. Негізгі құралдарды жоюдан алынған материалдарды кіріске алған
кезде:
206 Басқа да материалдар шоты дебеттеледі де,
727 Негізгі емес қызметтен түскен басқадай табыстар шоты
кредиттеледі.
3. Өндірістегі ақаулардан алынған материалдар, өндіріс қалдықтары,
өндірістен қоймаларға қайтарылған материалдар кіріске алынған кезде:
20 Материалдар шоттары дебеттеледі де, 901,921,931,941,951-
Материалдар шоттары кредиттеледі.
2.2. Тауарлы – материалдық қорлардың қалыптасу көздері.
Кәсіпорынның тауарлы – материалдық қорлары мен шығындарының
қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілуінің абсолютті көрсеткіштері қаржылық
тұрақтылықты талдау үшін басты роль атқаратынына сәйкес, кәсіпорынның
қаржылық тұрақтылығының басты көрсеткіштерінің бірі болып қорларды
қалыптастырудың өз көздерімен қамтамасыз етілу коэффициенті саналады, ол
меншікті айналым қаражатының тауарлы – материалдық қорлар мен шығындардың
құнына қатынасымен анықталады. Бұл көрсеткішті тауарлы – материалдық
қорлар мен шығындарды жабу коэффициенті деп те атайды. Ол келесі
формуламен есептеледі:
Ккқ=МакҚтм
В. В.Ковалев (8), Э.А.Маркарьян және Г.П. Герасименко (30) оны
меншікті айналым және ұзақ мерзімді қарыз қаражаттарының сомасын
кәсіпорынның қорлары мен шығындарының құнына қатынасымен анықтайды.
Материалды айналым қаражаттарын жабу коэффициенті қандай дәрежеде
тауарлы-материалды қорлар мен шығындар меншікті қаражаттармен жабылғанын
және қарыз қаражаттарын тартуды қажет етпейтінін көрсетеді.
Шаруашылық тәжірибенің статистикалық орташаланған мәліметтерінің
негізіне алынған оның қалыпты мәні,-деп жазады А.Д.Шеремет және
Р.С.Сайфулин (31),-келесі түрде болады.
Ккқ0.6-0.8
Қорлар мен шығындардың меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз
етілудің қалыпты коэффициенті, меншікті қаражат көздерімен қажетті қорлар
мен шығындарын, қалғандарын қысқа мерзімді қарыздармен жабу назарға алынып
анықталады. Бірақ бұл кезде қорлар мен шығындардың көлемі, олардың айналу
жылдамдығы жоғарылаған кезде негізделген қажеттілікке сәйкес болу керек.
Егер олардың мөлшері негізгі қажеттіліктен асып кетсе, онда меншікті
айналым қаражаттары материалдық қорлардың бір бөлігін жаба алады, яғни
көрсеткіш 1 болады. Керісінше кәсіпорынның материалдық қорлары үздіксіз
жұмыс жасауға жеткіліксіз болғанда көрсеткіш 1 болуы мүмкін, бірақ бұл
кәсіпорынның қаржылық жағдайы жақсы екендігін көрсетпейді. Сондықтан
материалдық қорлардың меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз етілу
көрсеткіштерінің деңгейін ең бірінші материалдық қорлардың жағдайына
байланысты бағалап қарастыру керек.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын тек қана қаражат көздерінің құрамымен
емес, сонымен бірге қаржылық есеп берудің активтеріне салудың дұрыстығымен
де сипатталады. Сондықтан меншікті қаражаттардың құрылымын бағалаумен
қатар кәсіпорынның қарыз қаражаттарының құрылымы да қарастырылады.
Талдаушының келесі маңызды жұмысы – кәсіпорынның қаржылық жағдайын,
оның қаржылық тұрақтылығы дәрежесі бойынша топтауға мүмкіндік беретін
абсолютті көрсеткіштерін зерттеу.
Қаржылық тұрақтылықтың абсолютті көрсеткіштері – тауарлы-материалдық
қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілу дәрежесін
көрсететін көрсеткіштер.
Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздерін сипаттайтын үш
негізгі көрсеткіш анықталады:
1. Меншікті айналым капиталының бар болуы (Ма.к).
Бұл көрсеткіш меншікті капитал мен (баланс пассивінің 1бөлімі) ұзақ
мерзімді активтердің (баланс активінің 1бөлімі) арасындағы айырма ретінде
анықталады. Ол меншікті айналым қаражаттарын сипаттайды. Алдыңғы кезеңмен
салыстырғанда оның көбеюі кәсіпорынның қызметінің болашақтағы дамуын
көрсетеді Құрылысына қарай меншікті айналым капиталының бар болуын
Былай жазуға болады:
Ма.к=Мк-Ұа=ІбП-ІбА.
Ма.к көрсеткіші бірқатар маңызды талдау коэффициенттерін есептеп
табу үшін пайдаланылады: кәсіпорынның ағымды активтерін жабу коэффициенті
(бұл көрсеткіштің нормативті мәні 0,1-ден төмен болмау керек), тауарлы-
материалдық қорларды жабу коэффициенті (бұл көрсеткіштің нормативті мәні –
0.6-дан төмен емес) және тағы басқалары.
2. Тауарлы-материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді
қарыздың қалыптасу көздерінің бар болуы (Ма.кұз) .
Бұл көрсеткіш алдындағы көрсеткішті, яғни меншікті айналым
капиталының ұзақ мерзімді міндеттемелер сомасына қосу жолымен мына
формуламен анықталады:
Макұз=Мак+Ұз=Мак+ІІбП.
3. Тауарлы-материалдық қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің жалпы
мөлшері алдыңғы көрсеткішті қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар сомасына
қосу жолымен, мына формула арқылы анықталады:
НК=Макұз+Қнқ.
Тауарлы-материалдық қордың бар болуының үш көрсеткішіне тауарлы-
материалдық қорлар мен шығындардың олардың қалыптасу, көздерімен
қамтамасыз етілуінің үш көрсеткіші сәйкес келеді.
1.Меншікті айналым капиталының (Ма.к) артықтығы (+) немесе
жетіспеушілігі (-)
+-Мак=Мак-ҚШ.
2.Тауарлы-материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді
қалыптасу көздерінің артықшылығы (+) немесе жетіспеушілігі (-) (Макұз):
+-Макұз=Макұз-КШ
3.Қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің (НК) жалпы мөлшерінің
артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі (-):
+-НК=НК-КШ
Тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен
қамтамасыз етілуінің үш көрсеткішін есептеу кәсіпорынның қаржылық
жағдайын оның тұрақтылық дәрежесі бойынша келесі төрт типке бөлуге
мүмкіндік береді:
1.Қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы;
2.Қаржылық жағдайдың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1. бөлім. Тауарлы-материалдық қорлардың есебі.
1. Тауарлы-материалдық қорлар және оларды жіктеу мен бағалау. 5
2. Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысын есептеу кезінде
жасалатын құжаттар.
11
3. Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы және
бухгалтериядағы есебі.
17
4. Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу және оларды
есеп беруде ашып көрсету.
29
5. ЖШС Плодоконсервный ЮГ бухгалтериясының
құрылымы мен технологиялық процесі.
36
2 бөлім. Тауарлы-материалдық қорларды талдау.
2.1. Тауарлы-материалдық қорларды талдаудың мақсаты
және міндеттері.
39
2. Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздері.
42
3. ЖШС Плодоконсервный ЮГ-тың тауарлы-материалдық
қорлар құрамы мен құрылымын талдау.
50
4. Дайын өнім қорларын талдау.
51
5. Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау. 53
3 бөлім. Тауарлы-материалдық қорлардың аудиті.
3.1. Материалдар аудиті.
56
2. Дайын өнім және тауарлар аудиті.
66
3. Аяқталмаған өндіріс аудиті.
69
Қорытынды. 71
Пайдаланылған әдебиеттер
72
КІРІСПЕ.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру
мүмкін емес.Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен
еңбек ұжымдары шикізатпен материалдарды ұқыпты жұмсауға, бәсекеге жарамды
өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын
төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға
қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық қорларын, ақша қаражаттарын және
басқада ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы
күресте бухгалтерлік есептің маңызымен мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуының маңызы зор. Бухгалтерлік есеп
материалдардың сақтануы, шығындар нормасының төмендетілуі, тиімді
қолданылуы туралы мәліметтерді жинақтайды. Тауарлы-материалдық қорлар
есебінің жалпы принциптері бухгалтерлік есептің № 7 Тауарлы-материалдық
қорлар есебі стандарты негізінде ұйымдастырылып, мұнда есептің негізгі
бағыттары көрсетілген.
- тауарлы-материалдық қорлардың өзгерісі;
- тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны және бағалануы;
- шығындардың есептелуі;
- есеп берудегі айқындама.
Тауарлы – материалдық қорлар субъектінің айналымдық қорының негізгі
бөлігі болып табылады. Оның құрамына материалдар, аяқталмаған өндіріс,
тауарлар кіреді. Нарықтық экономика жағдайында айналымдық қордың
айналымдылығын жоғарлату оның маңызды және нақты көрсеткіші болып табылады.
Өнімнің өзіндік құнында материалдардың үлес салмағы өнеркәсіптерде 70%
құрайды, яғни пайда түсірудің негізгі көзі болып табылады. Осы
мәліметтердің нәтижесінде дипломдық жұмысымның тақырыбын Тауарлы-
материалдық қорлар деп алдым. Негізгі мақсатым ЖШС Плодоконсервный ЮГ -
та тауарлы-материалдық қорлардың алатын орнын, ұйымдастырылу тиімділігін,
бағалануын ашып көрсету. Осы дипломдық жұмысымдағы негізгі міндетім
төмендегі мәліметтерді қарастыру:
- Тауарлы-материалдық қорларды жіктеу мен бағалау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысын есептеу кезінде жасалатын
құжаттар;
- Тауарлы-материалдық қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі;
- Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу және оларды есеп беруде ашып
көрсету;
- Тауарлы-материалдық қорларды талдау;
- Тауарлы-материалдық қорлардың аудиті.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ-та тауарлы-материалдық қорлар 42% құрайды.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ-тың тарихына қысқаша тоқталып өтейік. Бұл
кәсіпорын 1965жылы құрылған.
Негізгі өндіретін өнімдері:
- алма шырыны;
- томат шырыны;
- томат пастасы;
- алма пюресі;
- жүзім шырыны және т.б.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ - тың дайын өнімдерін Оңтүстік Қазақстан облысы
бойынша тұтынады.
1. Тауарлы-материалдық қорлардың есебі.
1.1.Тауарлы-материалдық қорлар және оларды жіктеу мен бағалау.
Өндіріс процесіне еңбек құралдарымен қатар материалдық қорлары еңбек
заттары ретінде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы еңбек заттары
өндіріс процессіне бір - ақ рет қатысады және олардың құны өндірілетін
өнімнің материалдық негізін құрай отырып, өнімнің өзіндік құнын құрайды.
Тауарлы-материалдық қорлар келесідей активтер түрінде болады:
өндірісте пайцдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған
шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар және құрастырушы
бұйымдар, отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа
материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект қызметі барысында сатуға
шығарылған дайын өнім, тауарлар. Тауарлы-материалдық қорларды есепке алудың
алдында мынадай негізгі міндеттер тұрады: қорларды кіріске дер кезінде және
толық есепке алу, сақтау орындарындағы жағдайын қадағалау; қорлардың
қозғалысы бойынша барлық операцияларды толық және дер кезінде құжаттау;
көліктік-дайындау шығындары мен дайындалған қорлардың өзіндік құнын
уақытында және толық анықтау; ішкі ресурстарды жұмылдыру мақсатында
субъектіге қажет емес материалдық қорларды сату, сақталатын орындардағы
қорлардың қалдықтары мен қозғалысы туралы дәл мәліметтерді алу. Өндіріс
барысындағы функционалдық ролі мен мақсаты бойынша барлық материалдық
қорлар негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Негізгілер – дайындалатын өнімнің заттай материалдық негізін құрайтын
материалдар болса, көмекші материалдар өндірілетін өнімнің өзіндік құнына
кіргенімен негізгі материалдар сияқты оның заттай негізін құрай алмайды.
Өнімге қажетті қасиеттерді беру үшін көмекші материалдар негізгі
материалдарға қосымша пайдаланылады. Бірақ, материалдарды негізгі және
көмекші етіп бөлу шартты сипатқа ие, өйткені олар өнімді шығаруға жұмсалған
материалдардың санына, технологиялық сипатына және басқа да көптеген
факторлеріне тәуелді болып келеді.
Тауарлы-материалдық қорлардың барлық түрін есепке алу үшін 20
Материалдар бөлімінің негізгі, активті мүліктік шоттары пайдаланылады.
Бұл бөлімше құрамына төмендегі синтетикалық шоттар кіреді: 201 Шикізаттар
және материалдар, 202 Сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы
бұйымдар, конструкциялар мен бөлшектер, детальдар, 203 Отын, 204 Ыдыс
және ыдыстық материалдар, 205 Қосалқы бөлшектер, 206 Басқа
материалдар, 207 Қайта өңдеуге берілген материалдар, 208 Құрылыс
материалдары.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар
бойынша субшоттар және материалдық есебі бойынша аналитикалық (талдамалы)
шоттар аша алады. Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне жатпайтын материалдары,
баланстан тыс шоттарды есепке алады (002, 003).
Материалдардың есебін ұйымдастырудың басты алғы шарты: оларды дұрыс
бағалау болып табылады. Тауарлы-материалдық қорларды бағалау кезінде
неғұрлым арзан өзіндік құнымен, не таза құнымен бағаланады. Қолда бар
тауарлы-материалдық қорлардың бүлінуі немесе олардың жекелей, әлде толықтай
ескіруі немесе олардың бағасының төмендеуі, әғни бір сөзбен айтқанда,
өзіндік құнының деңгейіне келтіру мүмкіндігі болмаған жағдайда, өзіндік
құнның орнына сату бағасы пайдаланылуы мүмкін. Шикізат, материалдар, сатып
алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы бөлшектер және басқа қосалқы
материалдар кәсіпорын балансында өздерінің нақты өзіндік құнымен
көрсетіледі. Осы баға бойынша құндылықтар синтетикалық есепте де
көрсетіледі; талдамалы есепте – тұрақты есеп бағасымен көрсетіледі. Тауарлы-
материалдық қорлар қалдығын дұрыс анықтаудың көптеген параметрлері бойынша
үлкен мағынасы бар. Ең алдымен қаржы-шаруашылық қызмет нәтижесіне, әғни
өнімнің жеке түрлерінің табыстылығына, сәйкесінше, бюджетке аударылу
көлеміне әсер ететін өткізілген өнімді, дұрыс есептеу үшін қажет. Сондықтан
тауарлы-материалдық қорлар қалдығын есептеу әдісін дұрыс таңдау мен
сатылған тауарлы-материалдық қорлардың құнын дұрыс анықтау маңызды болып
табылады. №7 Тауарлы-материалдық қорлар бухгалтерлік есеп стандартты
келесі 4 әдісті ұсынады:
1. Ерекше ұқсастыру әдісі.
2. Орташа есептеу құн әдісі.
3. ФИФО әдісі.
4. ЛИФО әдісі.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ орташа есептеу құн әдісін қолданады. Бұл әдіс
аталған әдістердің ішіндегі кең тараған әдіс болып табылады. Бұл әдіс
кезінде материалдық қорлардың құны – ай басындағы қалдық құнына ай бойында
келіп түскен қорларын қосып есептелінген орташа бағасы есептелінеді.
Тауарлы-материалдық қорлардың бірлігінің орташа есептелген құнын есептеу
үшін мынадай деректер қажет:
1 лиртлік алма шырыны
1.01.2002 ж. қалдық: 210 дана 16800 тг сомасына
2002 жылы келіп түскені: 4200 дана 337260 тг сомасына
1литр алма шырыны орташа есептелген құны:
(337260+16800):4410 дана = 80,28 теңге
сатылған тауарлардың өзіндік құны:
4120 дана х 80,28 = 330753,6 теңге
31.12.2002 ж қалдық: 290 дана х 80,28 = 23281,2 теңге
ФИФО әдісі .
ФИФО – есептен шығарылған материалдық қорларды олардың алғашқы кезекте
кіріске алынғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып табылады.
Бұл әдіс қағидасы бойынша материалдық қорлардың бірінші кезекте кіріске
алынғаны, алғашқы болып яғни бірінші кезекте шығыс етіледі деп есептеледі.
Яғни барлық келіп кіріске алынған материалдар бірінен соң бірі кіріске
алынғандағы кезегі бойынша шығыс етіледі. Ай соңында шаруашылық субъектінің
қоймасында қалған материалдардың өзіндік құны соңғы кіріске алынған
материалдардың бағасымен бағаланады.
210х80=16800
350х80=28000
210х80=16800
350х80=28000
500х80,50=40250
240х80,50=19320
470х80=37600
530х80=42400
600х80=48000
810х80,50=65205
410х81=33210
Босатылған материалдардың құны 330785теңге.
Қалдық құны 354275-330785,0=23490теңге
ЛИФО әдісі
Шаруашылық субъектісіне ең соңғы кезекте кіріске алынған материалдар тобы
бірінші болып шығыс етіледі немесе жұмсалады деген қағидаға негізделген,
яғни алғашқы жұмсалатын немесе шығыс етілетін материалдар шаруашылық
субъектісіне ең соңғы кіріске алынған материалдардың тиісті өзіндік құны
бойынша бағаланады. Ал ай соңында шаруашылық субъектісінде қалған
материалдар алғашқы кіріске алынған материалдардың өзіндік құны бойынша
бағаланады.
700х81=56700
810х80,50=65205
600х80=48000
530х80=42400
470х80=37600
240х80,50=19320
500х80,50=40250
270х80=21600
Босатылған материалдардың құны 331075теңге
Қалдық құны 23200теңге
1.01..2003ж Т.М.Қ. қалдығы
Көрсеткіштер Орт.өлш.құн ФИФО әдісі ЛИФО әдісі
әдісі
1.01.03ж 23281,2 23490 23200
ЖШС Плодоконсервный ЮГ өндірілген өнімі мен өткізу бойынша жоспардың
орындалуын талдау.
5
к
е
с
т
е
.
өндірілген өнімӨнім өндірісі көлемі, мың теңге Өткізілген өнімдер, мың теңге
аты
жоспар нақты +,- жоспарға% жоспар нақты +,- жоспарға %
Алма шырыны 82500 84390 1890 2,29 82500 89880 7350 +8,94
2литрлік
Барлығы 262715 262835 120 1,3 262715 268420 5675 +8,01
Тауарлы-материалдық қорлардың бағалау әдістерін салыстыру.
Орташа өлшенген құн әдісі
ФИФО әдісі ЛИФО әдісі
354060:4410=80,28 210х80=16800 700х81=56700
4120х80,28=330753,6 350х80=2800 810х80,50=65205
290х80,28=23281,2 500х80,50=40250 600х80=48000
240х80,50=19320 530х80=42400
470х80=37600 470х80=37600
530х80=42400 240х80,50=19320
600х80=48000 500х80,50=40250
810х80,50=65205 270х80=21600
410х81=33210
Босатылған материалдардың құны Босатылған материалдардың құны Босатылған материалдардың құны
330753,6 теңге. 330785 теңге. 331075 теңге.
Қалдық құны 23281,2 теңге. Қалдық құны 23490 теңге. Қалдық құны 23200 теңге.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ 2002 ж. ТМҚ орташа есептелген құн әдісі
1 – кесте.
Көрсеткіштер Алма шырыны, 1л Алма шырыны, 2 л Қосалқы бөлшектер Бояу
СаБағасы 1 данаға Саны, дана Бағасы 1 данаға
ны
,
да
на
Бухгалте-рияд Кіріс және шығыс Материалдар
а бойынша қалдығының
материалдардың кітабы.
синтетикалық
есебінің жинақ
ведомості
Ақшалай түрдегі
материалдар қозғалыс
ведомості
Топтық айналым
ведомостары
Материалдар Материалдарды босату
түсуін есепке есебіне арналған
алуға арналған ведомостар мен
журнал-ордерлер журнал-ордерлер
Бас кітап
№ 1-сн және 4 сн
нысан бойынша
материал
1 схема
Тауарлы-материалдық қорларды есепке алудың ерекшеліктері
Материалдар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін материалдардың номенклатуралық
тізімі мен баға көрсеткішін дайындаған дұрыс. Материалдардың номенклатурасы
– деп өндірісте пайдалынатын материалдардың белгілі бір түрлеріне олардың
аты, сапасы, мөлшерлері және тағы да басқа көрсеткіштері бойынша жасалынған
жіктеу тізімін айтады. Номенклатуралық тізімде әр материалдардың дұрыс аты,
оған берілген номенклатуралық нөмірімен өлшем бірлігі көрсетіледі. Сонымен
қатар номенклатуралық тізімде әрбір материалдардың бухгалтерлік есепте
есептелінетін бағасы болуы тиіс. Сондықтан номенклатуралық тізімді –
номенклатуралық баға көрсеткіші деп те атайды. Шаруашылық субъектісінде
пайдаланатын материалдар номенклатуралық тізімде көрсетілгенде әдетте
белгілі бір өздерінің топтары бойынша және кіші топтары мен аттары,
сапалары мен мөлшерлері бойынша жіктелінуі тиіс. Әрбір топқа тиісті сан
жүйесі яғни шифр белгіленеді. Шифр жүйесіндегі сандық белгілер саны әрбір
топқа жататын материалдар санына байланысты. Материалдарға берілген
шифрлар бұл материалдар жазылған алғашқы құжатқа, есеп регистрларына және
әртүрлі кестелерге (таблицаларға) қойылатын болғандықтан есеп қызметінің
жұмысын жетілдіру үшін сан жүйесінің (шифрлардың) және оның цифрларының аз
болғаны дұрыс әрі ыңғайлы болып табылады. Материалдарға шифрлар
тағайындағанда сол шифрдан материалдардың қай шотқа, сондай-ақ қандай
аралық шотқа жататын көрсететіндей етіп тағайындау керек. Материалдардың
номенклатуралық нөмірін 7 цифрдан құрастыру ыңғайлы болып табылады. Оның
алдыңғы 3 цифры шоттың келесі 2 цифры қай топқа жататынын көрсетсе, соңғы 2
цифры материалдардың осы топ ішіндегі реттік санын көрсетеді.
Номенклатуралық нөмірді бес саннан да құрастыруға болады. Ол жағдайда оның
алдыңғы бірінші цифры шоттың келесі екі цифры қай топқа жататынын, ал соңғы
екі цифры материалдардың топ ішіндегі реттік санын көрсететіндей болып
тағайындалуы керек. Номенклатуралық баға көрсеткіштерінде материалдар
өздерінің статистикалық есеп берудегі бекітіліп қаралған тізімдері бойынша
топталғаны дұрыс. Бұл статистика органдарында материалдарды пайдалану
жөнінде есеп беру жұмысын жеңілдетеді. Номенклатуралық тізімде
материалдардың әр тобы бойынша жаңадан алынған материалдарға бос орын және
реттік сан қалдырылады. Егер бағаларында көп айырмашылық болмаса бір
номенклатуралық нөмірге түрлері бір тектес, бірақ бағасы мен сортында аздап
айырмашылығы бар материалдарды біріктіруге болады. Бұл жағдайда олардың
есептеу бағасы орташа бағаға сәйкес тағайындалады. Материалдарға қойылатын
номенклатуралық нөмірі, өлшем бірлігі ол материалдың барлық кіріс-шығыс
құжаттарында, қоймадағы есеп карточкасында және материалдық есеп беруде
көрсетіледі. Егер шаруашылық субъектісіне кейбір материалдар басқа өлшем
бірлігі мен келіп түссе ондай материалдар номенклатуралық нөмірде
көрсетілген өлшем бірлігі бойынша қайтадан саналып кіріске алынады.
Материалдардың номенклатуралық баға көрсеткіші, әсіресе, материалдар
есебін оперативтік (жедел) қалдық тәсілін қолдану арқылы жүргізгенде өте
тиімді.
Кәсіпорын 20-шы Материалдар бөлімшесінің шоттарында есепке алған
қорлардың әртүрлі сипаттары мен өндірістік нысаналары болады. Оларды есепке
алу осы сипаттарына және мақсаттарына біршама байланысты болып келеді.
Қорлардың жекелеген түрлерін есепке алудың ерекшеліктерін ұйымдастырудың
мәселесін қарастырып көрейік.
201-шотта өндірілетін өнімнің құрамына кіріп, оның негізін жасайтын
немесе өнімді дайындағанда оның керекті құрастырушысы болып табылатын
шикізаттар мен негізгі материалдардың, өнім өндіруге қатысатын немесе
шаруашылық қызметіне, сондай-ақ техникалық мақсатқа пайдаланатын, өнім
өндіру процессіне әсірететін материалдардың шаруашылық субъектісіндегі
есебі, олардың кіріске алынуы мен есептен шығарылуы есептелінеді.
202-шотта шығарылатын өнімді жинақтау үшін сатылып алынған өңдеу және
жинақтауды керек ететін жартылай фабрикаттардың, жинақтаушы бұйымдардың,
бөлшектердің шаруашылық субъектісіндегі есебі жүргізіледі.
203-шотта тасымалдау құралына пайдаланатын, сондай-ақ өндірістің
технологиялық қажетіне, энергия өндіруге және үйді жылытуға пайдаланатын
(мұнай өнімдері мен фтор, газ, көмір, т.б.) отындардың қалдығы және кірісі
мен шығысы есептеледі.
Ыдысты есепке алу 204 Ыдыс және ыдыс материалдары шотында
жүргізіледі. Бұл шотта, картоннан, ағаш талшықты, синтетикалық және басқа
материалдардан жасалған ыдыс, қаптар, ыдыс материалдары, ыдыс жасау және
жөндеуге арналған материалдар мен бөлшектер есепке алынады. Инвентарлық
ыдыс және ыдыс жабдықтары 125-Басқа негізгі құралдар шотында есепке
алынады, ал бір жылдан аз уақыт пайдалынатындары 204 шотында есепке
алынады. Ыдыстар тауарлы-материалдық қорлардың бөлінбейтін бөлігі болып
табылады, олар ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді. Ішкі ыдыстар – қағаз
коробкілері, шыны, пласмас банкілер, флакондар, тюбиктер т.б. Бұндай
ыдыстардың құны тауардың құнына қосылады, яғни олар толығымен сатып
алушылардың меншігіне өтеді. Сыртқы ыдыс – бұл ыдыстар тасымалдауға және
сақтауға қолданатын тауар. Олардың құны сатып алынатын тауарлардың өзіндік
құнына жатқызуға немесе қайтарып беруге жатады, әғни көп рет қайталанып
пайдалануы мүмкін.
Машиналар мен жабдықтардың барлық түрлерін жөндеуге арналған Қосалқы
бөлшектер 205-Қосалқы бөлшектер деген шотта есепке алынады, оның
бірқатар талдамалық шоттары болады. Қосалқы бөлшектерді талдамалық шотта
олардың келісілген бағасы бойынша машиналардың маркілеріне жіктей отырып,
жалпы сомасы бойынша есепке алады. Қосалқы бөлшектердің үлкен
номенклатурасының болуына байланысты олардың есебі бухгалтерияда келісілген
бағалар бойынша жүргізіледі. Қоймада әрбір қосалқы бөлшектерге карточка
ашылады. Қосалқы бөлшектердің жекелеген түрлері олардың саны мен құны
бойынша есепке алынады. Жөндеудің агрегаттық әдісі кезінде қоймаларда
айналым қорының әрбір агрегатына айналым агрегатын есепке алу карточкасы
ашылады.
Қалпына келтіруге жататын қосалқы бөлшектер мен машиналар деген
талдамалық шоттарда машиналар мен жабдықтардан алынған, қалпына келтіруге
жарамды двигательдер, тораптар, агрегаттар мен бөлшектер есепке алынады.
Есептен шығарылған автомобильдерден, тракторлардан және басқа техникадан
алынған қосалқы бөлшектер мен шиналар 205-шотының дебеті бойынша Негізгі
емес қызметтен түскен басқа да табыстар деген 727-шотының кредитінен,
олардың қалған ресурсына сәйкес бағасы бойынша кіріске тіркеледі.
206 Басқа да материалдар деген шотта басқа материалдардың есебі
жүргізіледі. Бұл шотта кәсіпорын қызметкерлерімен есеп айырысу үшін
арналған талондарды және басқа да материалдарды ескеруі мүмкін. Қоймаларда
жатқан таңбалар, қатаң түрде сақталатын есеп беру бланкілері номиналдық
құны бойынша Қатаң есеп-беру бланкілері 006 – баланстан тыс шотта есепке
алынады, Басқа материалдар 206 және 006 – шоттар бойынша бланкілердің
кірістері мен шығыстары кіріс және шығыс құжаттары негізінде рәсімделеді.
Бұл қорлардың талдамалық есепке алынуы материалдық жағынан жауапты және
есеп беретін адамдар бойынша оқшауланған түрінде ұйымдастырылады. Баланстан
тыс шоттан билеттерді, абонементтерді номиналдық құны бойынша есептен
шығару олардың сатылғанын растайтын құжаттардың негізінде жүргізіледі.
Кәсіпорынға жетіспей қалған таңбалармен келтірілген зиян билеттердің,
талондардың нақты құнына сүйене отырып есептелінеді. 206 – шотта сонымен
қатар, өндіріс қалдықтары, түзетілетін ақаулы материалдар, негізгі
құралдарды жоюдан алынған, осы кәсіпорынға пайдалануға немесе сатуға
жарайтын материалдар есепке алынады.
Құрылыс материалдарының барлық түрлері, олардың пайдалану аясына
қарамастан (күрделі құрылыс, күрделі немесе ағымдағы жөндеу, сату) 208
Құрылыс материалдары шотында есепке алынады. Бұл шотта құрылыс және
монтаж жұмыстарын жүргізгенде немесе құрылыс бөлшектерін жасағанда, үй-
жайларды тұрғызу мен олардың конструкцияларын, бөліктерін әрілеу кезінде
пайдаланылатын құрылыс материалдары, конструкциялар мен бөлшектердің барлық
түрлері: материалдар (алебастр, кірпіш, бор, черепица); химиялық-құрылыс
материалдар, конструкциялар мен бөлшектер есепке алынады.
208 – шот бойынша талдама есеп материалдардың әрбір атауы бойынша
есептік баға бойынша жүргізіледі. Құрылыс материалдары, конструкциялары мен
бөлшектері түскенде 208 шоты дебеттеледі және 671 Жабдықтаушылармен және
мердігерлермен есеп айырысу деген шоты кредиттеледі, оларға ақы төлеу 671
– шоттың дебеті және 441 Есеп айырысу шотындағы нақты ақша шотының
кредиті бойынша бейнеленеді.
Құрылыс материалдарын босату лимиттік-жинақтама карталары арқылы талап
накладнойы бойынша жүргізіледі. Ай сайын құрылыс объектілерінің бастығы –
прораб негізгі материалдардың құрылыста жұмсалуы туралы есепті өндірістік
нормалар бойынша белгіленетін шығыстар мен салыстыра отырып жасайды. Бұл
есеп есеп беретін ай өткеннен кейін, келесі айдың 5-ші күнінен кешіктірмей
бухгалтерияға ұсынылады. Есеп әрбір объектілері бойынша өткен ағымдағы ай
ішінде орындалған құрылыс – монтаж жұмыстары туралы құжаттар мен
мәліметтердің негізінде әрбір салынып жатқан объект бойынша қолданылып
жүрген нормалармен салыстыра отырып жасалады. Материалдардың жекелеген
түрлері бойынша артық жұмсау немесе үнемдеу есепте ажыратылып көрсетіледі.
Есепті кәсіпорын басшысы толықтай бекітеді, артық жұмсалған материалдар
кінәлі адамдардан ұсталады немесе өндіріс шығындарына жатқызылады.
1.4. Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу және оларды есеп беруде
ашып көрсету.
Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу – меншіктің сақталуын, қорлардың
сапалы күйін, олардың қоймалық және бухгалтерлік есепке алынуын қамтамасыз
ететін бақылаудың бір тәсілі. Оны меншік нысанына, қызмет түріне және
жұмыстың режимділігіне қарамастан барлық ұйымдармен кәсіпорындарда
жүргізеді. Түгелдеу комиссиясы тауарлы-материалдық қорлардың түгелдеу
тізімін жасайды. Түгелдеу тізімі тауарлы-материалдық қорлардың (шикізаттың,
материалдардың, дайын өнімнің және басқалардың) нақты қолда барын көрсету
үшін қолданылады (№7 қосымша). Түгелдеу тізімін комиссия материалдық
қорларды әрбір тұрған орны мен материалдық жағынан жауапты тұлғалары
бойынша жүргізіледі. Түгелдеу басталғаннан бұрын әрбір материалдық жағынан
жауапты адамнан қолхат алынады. Тауарлы-материалдық қорлар түгелдеу
тізіміне әрбір жеке атау бойынша номенклатуралық нөмірі, түрі, тобы,
артикулы, сорты және саны көрсетіледі. Түгелдеу кезінде анықталған жарамсыз
немесе бүлінген материалдар мен дайын өнімдерге тиісті актілер жасалады.
Нысанның соңында соңғы бетінде комиссия төрағасының қолын қояр алдында
тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу кезінде қозғалысқа түскен жағдайда
құжаттардың соңғы нөмірлерін жазу үшін екі бос жол қалдырылады. Егер кем
шыққан материалдар түгелдеу барысында табылса, онда оны тізімге енгізеді.
Белгіленген тәртіппен рәсімделгеннен кейін түгелдеу тізімін салыстыру
тізімімен салыстыру үшін бухгалтерияға беріледі.
Тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу, әдетте, белгілі бір қоймада, үй-
жайында турса ғана жүргізіледі. Түгелдеу кезінде тауарлы-материалдық
қорлардың бір түрінен екінші түріне ретсіз ауысуға жол берілмейді. Тауарлы-
материалдық қорлар бір материалдық жауапты адамда әртүрлі оқшауланған үй-
жайда сақталған кезде түгендеуді сақтау орны бойынша жүйелі түрде
жүргізіледі. Құндылықтар тексеріліп болған соң, үй-жайға кіруге пломба
қойылып, комиссия жұмыс істеу үшін келесі үй-жайға ауысады. Түгелдеу жұмыс
комиссиясының төрағасы немесе оның тапсырмасы бойынша комиссия мүшелері
қойма меңгерушісінің және басқа да материалдық жауапты адамдардың көзінше
тауарлы-материалдық қорлардың нақты бар-жоғын оларды міндетті түрде қайта
есептеу, қайта өлшеу арқылы тексеріледі. Тізімдерге материалдық жауапты
адамдардың сөзінен немесе олардың нақты бар-жоғын тексерместен есепке алу
деректері бойынша деректер енгізуге жол берілмейді.
Түгелдеу кезінде түскен тауарлы-материалдық қорларды материалдық
жауапты адамдар түгелдеу комиссиясы мүшелерінің көзінше қабылдап алады және
түгелдеу аяқталғаннан кейін түскенін тізімге енгізіп, кіріске алады.
Бұл материалдық қорлар Түгелдеу кезінде келіп түскен тауарлы-
материалдық қорлар деген атауы бар жеке тізімге жазылады. Тізімде: олар
қашан, кімнен түскені, кіріс құжаттарының күні мен нөмірі, атауы,
саны,бағасы мен сомасы көрсетіледі. Сонымен бір мезгілде кіріске алу
құжатында түгендеу комиссиясының төрағасы қол қойып, Түгелдеуден кейін
деген белгі қояды, онда осы қорлар жазылған түгендеу тізімінің жасалған
күні көрсетіледі.
Түгелдеу ұзақ уақыт бойы жүргізілген кезде, ерекше жағдайларда және
кәсіпорын басшысы мен бухгалтердің жазбаша рұқсатымен ғана түгендеу
процессінде тауарлы-материалдық қорларды материалды жауапты тұлға түгендеу
комиссиясының мүшелерінің көзінше босата алады. Бұл құндылықтар Түгендеу
кезінде босатылған тауарлы-материалдық қорлар деген атпен жеке түгелдеу
тізіміне енгізіледі. Тугелдеу тізімі түгелдеу кезінде түскен тауарлы-
материалдық қорларға арналған құжаттарға ұқсас рәсімделеді. Шығыс
құжаттарында түгелдеу комиссиясы төрағасының қолы қойылып, белгі соғады.
Басқа кәсіпорындарға тиесілі, бірақ жауапты сақталуда тұрған тауарлы-
материалдық қорларды да өз меншігіндегі тауарлы-материалдық қорлар сияқты
түгендеуден өткізеді. Жауапты сақтауға қабылданған тауарлы-материалдық
қорларға арнап түгендеу тізімдемесін құрастырады да, бұндай қорлардың
жауапты сақталуына алынғандығын растайтын тиісті құжаттарға сілтеме
жасалынады. Жолда келе жатқан, тиелген, сатып алушылар мерзімінде ақы
төлемеген, басқа кәсіпорындардың қоймаларында жатқан тауарлы-материалдық
қорларды түгелдеу тиісті шоттардағы сомалардың негізділігін егжей-тегжейлі
тексеру арқылы жүргізіледі. Бұл шоттарда тауарлы-материалдық қорлардың,
тиісті түрде рәсімделген құжаттар мен расталған қалдықтары болуы мүмкін;
жолда келе жатқандары тиісті шоттармен, өнімді берушілердің төлем
талаптарымен немесе оларды алмастыратын құжаттармен; тиелгендері – сатып
алушыларға ұсынылған шот-фактурасымен, ақы төлеу мерзімі өткізілгендерді –
банк мекемесінің міндеті растауымен; басқа ұйымдардың қоймаларында
жатқандары – түгелдеу күніне жақын күндердің аралығында қайта сақтау туралы
рәсімделген қолхаттарымен; бір қалада орналасқан өнім берушілердің
қоймаларында жатқандары – түгелдеу күніне қайта рәсімделген сақтау
қолхаттарымен расталады.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер үшін тиелген тауарлар,
орындалған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін ұзақ уақыт бойы ақы төлеуді
кешіктіргенде мұндай кешіктірудің себебі анықталады, ол түгелдеу
комиссиясының хаттамасында жазылады. Келіп түскен тауарлы-материалдық
қорлардың кіріске тіркелмеу фактілері анықталған кезде, оларды алған
адамдардың түсініктемелері талап етілуге тиіс.
Жол үстіндегі тауарлы-материалдық қорларды түгелдеудің нәтижелері Жол
үстіндегі материалдар мен тауарларды түгендеу актісімен рәсімделеді. Жол
үстіндегі тауарлы-материалдық қорларды түгелдеу актісінде әрбір жеке
жөнелту бойынша мынадай деректер келтіріледі: атауы, саны мен құны, тиеу
күні, сондай-ақ осы қорлардың тиісті шоттарда есепке алынуына негіз болған
құжаттардың тізбесі мен нөмірлері. Бұл ретте белгіленген мерзімде келмеген
және есепте жолда келе жатқан материалдар мен тауарлар ретінде есепте
тұрған жүктер бойынша оларды іздестіру үшін қандай шаралар жүргізіліп
жатқандығын тексеру керек.
Тиелген және сатып алушылар мерзімінде ақы төлемеген тауарлы-
материалдық қорларға арналған түгелдеу тізімдерінде әрбір жеке тиеу бойынша
стаып алушының аты, тауарлы-материалдық қорлардың атауы, тиеу күні, шот-
фактурасының жазылған күні, нөмірі және шот-фактура бойынша жүргізіледі.
Басқа кәсіпорындардың қоймаларында сақталатын тауарлы-материалдық қорлар
осы қорлардың сақтауға өткізілгендігін растайтын құжаттардың негізінде
Түгелдеу тізіміне енгізіледі. Осы қорларға түгелдеу тізімдерінде олардың
атауы, саны, сорты, нақты құны, жүкті сақтауға қабылданған күні, сақтау
орны, құжаттардың нөмірі мен күні көрсетіледі. Жауапты сақтауында осы
қорлар тұрған кәсіпорындардан түгелдеу тізімдерінің көшірмелері алынған
кезде түгелдеу тізімдерінің көшірмелерін комиссия нақты бар қорларды
құжаттары бойынша белгіленген санымен салыстырылады.
Басқа кәсіпорындарда қайта өңдеуде тұрған тауарлы-материалдық қорларға
арналған тізімдерде өңдеуші кәсіпорынның атауы, қорлардың атауы, саны,
есепке алынған деректері бойынша нақты құны, қорлардың қайта өңдеуге
берілген күні, құжаттардың нөмірлері мен күні көрсетіледі.
Ыдыстар тізімдемеге түрі, мақсаты мен сапасы бойынша енгізіледі (жаңа,
қолданыста болған, жөндеуді қажет ететін және т.б.). тексеру алдында бос
ыдыстар түрлері бойынша реттелуі тиіс: ағаштан жасалған ыдыс, картон мен
қағаздан жасалған ыдыс, шыны ыдысы, матадан және мата емес материалдардан
жасалған ыдыс. Жарамсыз болып қалған ыдысты түгелдеу нәтижесінде жұмыс
комиссиясы бүліну себептерін және ыдыс үшін жауапты адамдарды көрсете
отырып акт жасайды. Түгелдеу нәтижелерін анықтау үшін бухгалтерия түгелдеу
тізімдерінің негізінде тауарлы-материалдық қорларды тугелдеу нәтижелерін
салыстыру ведомостарын жасайды. Оларға тек ауытқушылығы бар қорлар ғана
енгізіледі (№8 қосымша).
Ведомостарда тауарлы-материалдық қорлардың атауы мен олардың
сипаттамасы, түгелдеу нәтижелері (артығы мен жетіспеушілігі), есепке алуды
нақтылаудың есебінен (артығы, жетіспеушілігі) түзетілуі, қайта сұрыпталуы,
түпкілікті қалдықтарының кіріске тіркелуі, түпкілікті жетіспеушілікті
есептен шығаруы көрсетіледі. Тізімге бухгалтер қол қояды; материалдық
жауапты адам да түгелдеу нәтижелерімен келісетіндігін растау үшін қол
қояды.
Түгелдеу нәтижелерін бухгалтерияда мынадай тәртіппен реттейді:
- артық қалдықтар мен жетіспеушіліктің өзара есебі Материалдар
бөлімі шоттарының дебеті мен кредиті бойынша бейнелейді;
- артық болып шыққан қорлар кірістелуі тиіс және олардың пайда болу
себептері мен кінәлі тұлғалары ашылады; артылып қалған қорлардың
сомасына Материалдар бөлімшесінің шоттары (201-208) дебеттеліп,
Негізгі емес қызметтен алынатын басқа табыстар, яғни 727 – шот
кредиттеледі. Қорлардың жетіспеушілігі, зияны мен бүліну сомасына
334 Басқа дебиторлық қарыздар шотының, Қорлардың бүлінуінен
болған жетіспеушіліктер мен зиян деген аралық шот дебеттеліп, 20-
шы Материалдар ішкі бөлімнің шоттары (201-208) кредиттеледі;
- табиғи кемуінің салдарынан нормалардың шегінде материалдық
қорлардың жетіспеушілігін өндіріс қалдықтарына есептен шығарады:
334 Басқа дебиторлық қарыздар шотының Қорлардың бүлінуінен
болған жетіспеушіліктер мен зиян деген аралық шоты кредиттеледі
және 126 Аяқталмаған құрылыс, 821 Жалпы және әкімшілік
шығыстар, 938 Басқа шығыстар шоттары және басқалары
дебеттеледі;
- кему нормаларынан тыс жетіспеушілік қорлардың бүлінуінен болуы
мүмкін зияндар сондай-ақ қорлардың ұрлануынан болуы мүмкін және
соған себепті болған тұлғалар табылмауы мүмкін, сондықтан оған
жауапты адамға қойылған талап негізсіз болған жағдайда 334 Басқа
дебиторлық қарыздар шотының Қорлардың бүлінуінен болған
жетіспеушіліктер мен зиян деген аралық шоты кредитінен, 821 Жалпы
және әкімшілік шығыстар шығыстар шотының дебетіне есептен
шығарылады.
Материалдық қорларды ұрлау, олардың жетіспеушілігі, қасақана жою немесе
материалдарды бүлдіру кезінде шеккен зиян белгіленген тәртіп бойынша
айқындалады.
Есеп беруде тауарлы-материалдық қорларды ашып көрсету. Шаруашылық
жүргізуші субъектінің қаржылық есеп беруінде: тауарлы-материалдық қорларын
бағалау үшін қабылданған есеп саясатын; тауарлы-материалдық қорларының
жіктемесі бойынша баланстық құнын; егерде тауарлы-материалдық қорлардың
өзіндік құны ЛИФО әдісімен анықталатын болса, онда олардың ең аз
сомасымен және балансы бойынша арасындағы айырмашылығын ашып көрсетеді;
ФИФО әдісінің немесе орташа мен таза құнының нәтижесін, ТМҚ
сатылған өзіндік құнын; жыл соңындағы міндеттемелер үшін кепілдік ретінде
қойылған тауарлы-материалдық қорлар баланстық құнын т.б. осы сияқты
мәліметтерін ашып көрсетуге тура келеді.
Аяқталмаған өндірістің есебі. Бухгалтерлік есеп стандартты
бухгалтерлік есепті қаржылық және басқару деп бөлуді және соған сәйкес
орталық бухгалтерияның құрамын екі бухгалтерияға, әғни қаржылық және
басқару бухгалтериясына бөлуді көздейді.
Басқару бухгалтериясы 90-шы Негізгі өндіріс, 91-ші Меншікті
өндірістің шала фабрикаттары, 92-ші Көмекші өндіріс, 93-ші Қосымша
шығындар, 94-ші Әлеуметтік сала, 95-ші Өндірістегі ақаулар
бөлімшелерінің шоттарында жүргізіледі. Қалған шоттар қаржылық бухгалтерияда
жүргізіледі. Баланстық және басқа да есеп беруді жасау үшін әрбір есепті
кезеңнің аяғында басқару бухгалтериясынан қаржылық бухгалтериясына
аяқталмаған өндірістің қалдықтары беріледі. Аяқталмаған өндірістің құнын
есепке алу үшін қаржылық бухгалтерияда 21-ші Аяқталмаған өндіріс
бөлімшесінің мынадай шоттары көзделген: 211 Негізгі өндіріс, 212
Меншікті өндірістің шала фабрикаттары, 213 Қосалқы өндірістер, 214
Басқалар шоттар.
Аяқталмаған өндірістің қалдықтарын басқару бухгалтериясынан қаржы
бухгалтериясына беру 211, 212, 213, 214 – шоттарының дебеті бойынша 900
Негізгі өндіріс, 910 Меншікті өндірістің шала фабрикаттары, 920
Көмекші өндірістер, 950 Өндірістегі ақаулар шоттарының кредиті бойынша
(егер де, ақауды өндірісте жөндеу немесе түпкілікті ақауды талдау
аяқталмаған жағдайда) бейнеленеді.
Келесі есепті жылдың басында аяқталмаған өндірістің 211, 212, 213,
214– шоттарында есепке алынған құны басқару бухгалтериясына беріледі. Ол
операция жоғарыда аталған шоттардың кредитімен 900, 910, 920, 950 –
шоттардың дебеті бойынша көрсетіледі. Осылайша 211, 212, 213 және 214 –
шоттардың дербес маңызы болмайды. Олар аяқталмаған өндірістің құнын қаржы
бухгалтериясында есепке алуға және оның қалдықтары туралы деректерді
баланста көрсетуге арналған. 211 – 214 – шоттар жай шоттар болып табылады,
олар өнім түрлері, тапсырыстар, қайта жасаулар мен өндіріс сатылары бойынша
талдамалық есебін жүргізуді талап етпейді.
211 – 214 – шоттарда есепке алынған аяқталмаған өндірісті талдамалық
есепке алу толық көлемінде 900, 910, 920 және 950 – шоттарында, яғни
басқарушы есептің бухгалтериясында жүргізіледі
1.5. ЖШС Плодоконсервный ЮГ бухгалтериясының құрылымы мен технологиялық
процесі.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ бухгалтериясының құрылымы төмендегі №2
кестеде көрсетілгені бойынша бас бухгалтер кәсіпорын бухгалтериясын
басқарады. Ол бухгалтерлік есептің дұрыс ұйымдастырылуын, материалдық,
қаржылық ресурстарды тиімді пайдалануын бақылайды.Еңбек ақы есептеу бөлімі
жұмысшылардың, қызметкерлердің еңбекке жұмсаған уақытын, еңбек ақы қорын
пайдалануды бақылайды, бюджетпен есеп айырысуын және т.б. еңбек ақыға
байланысты мәліметтерді қарастырады. Материалды бөлім материалдық қорлардың
келіп түсуін, шығарылуын анықтайды. Бұл бөлімде негізгі құралдардың есебі
жүргізіледі. Өндірістік калькуляция бөлімінде өндірістік шығындар есебі,
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау, өндіріс туралы есеп беру құрылады.
Дайын өнім бөлімінде дайын өнімнің қоймадағы есебі және оның өткізілуі
есептеледі. Кассада ақша қаражаттарының келіп түсуі,сақталуы, шығарылуы
туралы операциялар жүргізіледі. Ол кіріс касса ордері, шығыс касса ордері
негізінде толтырылады.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ - тың бухгалтериясы барлық құрылымдық
бөлімдермен тығыз байланыста, себебі құрылымдық бөлімдегі құжаттарды
бухгалтерия толтырып бақылайды. Құрылымдық бөлімдерге: цехтар, қоймалар,
жоспарлау бөлімі, еңбек ақы бөлімі, бас механиктің бөлімі, бас энергетиктің
бөлімі, снабжения бөлімі, техникалық бақылау бөлімі жатады. Әр бөлімнің
бухгалтериямен тікелей байланысы бар екенін төмендегі №3 кестеден көруге
болады.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ дайын өнім өндіру үшін шикізаттар мен
материалдар сатып алынады. Шикізаттар мен материалдар технологиялық
процестен өтіп, дайын өнімге айналып, нарыққа өткізіледі. Мысалы ретінде
томат шырыны қандай технологиялық процестен өтетінін төмендегі №4 кестеден
көруге болады.
№2 кесте.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ-тағы бухгалтерлік аппаратының құрылымы.
ЖШС Плодоконсервный ЮГ бухгалтериясы мен құрылымдық бөлімдердің өзара
байланысы.
№3 кесте.
Құрылымдық бөлімдер. Құжаттардың аты және құрамы.
Цехтар Шаруашылық операцияларының жеке
құжаттары (өнімнің шығарылуы және
т.б.), өндірістік шығындар туралы
есеп беру.
Қоймалар Тауарлы-материалдық қорлар
қозғалысының құжаттары (келіп түсуі,
шығарылуы).
Жоспарлау бөлімі Жоспарлау көрсеткіштерін
кәсіпорынның барлық іс-әрекетіне
қолдану.
Еңбек және еңбек ақы бөлімі Жұмыс істейтіндердің категориялары
бойынша еңбекақылардың,ставкілердің,
окладтардың, штаттардың өзгеруінің
жағдайын құжаттау.
Кадрлар бөлімі Жұмысқа қабылдау, жұмыстан шығару,
демалысқа жіберу бұйрықтары.
Бас механиктің бөлімі Негізгі құралдардың қозғалысының
құжаттары.
Бас энегетиктің бөлімі Энергияны қолданғаны туралы есептеу
жүргізу құжаттары.
Техникалық бақылау бөлімі Ақау өнімдерінің актілері.
Снабжения бөлімі Қоймадан материалдарды, дайын өнімді
жіберу және өткізу құжаттары.
2. Тауарлы-материалдық қорларды талдау.
2.1. Тауарлы-материалдық қорларды талдау мақсаты және міндеттері.
Өндірісті қарқындатудың маңызды элементі – материалдық ресурстардың
пайдаланылуын жақсарту болып табылады. Өндірістік бағдарламаны ойдағыдай
жүзеге асырылуының негізгі шарттарының бірі материалды – техникалық
жоспарлау мен материалды қорлармен қамтамасыз етілуінің деңгейіне
байланысты.
Материалдар мен техникалық ресурстарды үнемді пайдалану, олармен
біркелкі және толық жабдықталу өнеркәсіп - өндірістік бағдарламаны іске
асырады.
Өнімді өндіру мен өткізу көлемі бір – бірімен байланысты
көрсеткіштер болып табылады. Өндірістік мүмкіндіктердің шектелуі мен
шектелмеген сұраныста бірінші орында өнім өндіру көлемі тұрады. Кәсіпорын
тек қана сұраныс бар тауарды және қажетті көлемде ғана шығаруы тиіс.
Өнімді өндіру мен өткізу көлемінің өсу қарқыны тауардың сапасының
жоғарылауы тікелей шығындар көлеміне, табыс пен кәсіпорынның табыстылығына
әсер етеді. Сондықтан бұл көрсеткіштерді талдаудың маңызды мәні бар.
Тауарлы – материалдық қорлардың негізгі міндеттері:
1. Материалды – техникалық қамсыздандыру жоспарының нақтылығын, оның
орындалу деңгейін және оның өндірілген өнім көлеміне әсерін, оның
өзіндік құны мен басқада көрсеткіштерін бағалау.
2. Материалдық ресурстардың пайдалану тиімділігінің деңгейін бағалау.
3. Материалдық ресурстардың ішкі өндірістік резервтерінің үнемделуін және
оларды пайдалану бойынша нақты шараларды өңдеуді көрсету.
4. Өнімді өндіру мен өткізу динамикасын және жоспардың орындалу деңгейін
бағалау.
5. Бұл көрсеткіштердің көлемінің өзгеруіне әсер ететін факторларды
анықтау.
6. Өнім шығару мен өткізуді жоғарлатудың ішкі шаруашылық резервтерін
көрсету.
7. Көрсетілген резервтерді тереңдету бойынша шараларды өңдеу.
Өнімді өндіру мен өткізуді талдаудың объектісі
4
кесте
Материалдық ресурстарды және өнімді өндіру мен өткізуді талдаудың
ақпарат көздері: материалды – техникалық қамсыздандырудың жоспары,
мәлімдемелер, шикізаттар мен материалдарды жеткізу келісім шарты,
материалдық ресурстарды нақты пайдаланғаны туралы статистикалық есеп беру
және өндірістік шығындар туралы есеп беру, материалдық ресурстардың
қалдығы, шығыны, қабылданғаны және т.б. бухгалтерлік есептің аналитикалық
мәліметтері.
Өнімді өндіру мен өткізуді талдау үшін келесідей ақпарат көздері
қолданылады: кәсіпорынның бизнес – жоспары, оперативті графиктер –
жоспарлар, Өнім бойынша отчет ф №1 (жылдық), ф №2 Табыс пен зиян
туралы отчет және т.б.
Плодоконсервный ЮГ ЖШС-де өнімді өндіру мен өткізу көлемінің өсуі
жылдан – жылға ұлғаюда, тауардың сапасының жоғарылауы тікелей шығындар
көлеміне, табыс пен кәсіпорынның табыстылығына әсер етеді.
Бұл кәсіпорында тауарлы – материалдық қорлардың негізгі 6
міндеті де орындалып жатыр. Өнімді өндіру мен өткізу динамикасы және
жоспардың орындалу деңгейі көбінесе 100% - ға дейін орындалады. Өнімді
өндіру мен өткізу көлемі бір – бірімен тығыз байланыста. Кәсіпорын тек
қана сұраныс бар тауарды және қажетті көлемде ғана шығарады. Себебі сонда
ғана кәсіпорын таза пайда түсіреді.
Материалдардың қозғалысын есепке алу жөніндегі шоттардың корреспонденциясын
қарастырайық:
1.Мынадай тауарлы-материалдық қорлар қоймаларға келіп түсіп, кіріске
алынады:
20-шы Материалдар бөлімшесінің шоттары (201-208) дебеттеледі де –
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы (ҚҚС) төлеушілерден түскен
материалдық қорлардың құнына, 331-ші Өтеуге арналған қосылған құнға
салынатын салық шоты дебеттеліп – жабдықтаушылардың жалпы салықтық шот-
фактурасындағы сомасына 671-шоты кредиттеледі.
2. Негізгі құралдарды жоюдан алынған материалдарды кіріске алған
кезде:
206 Басқа да материалдар шоты дебеттеледі де,
727 Негізгі емес қызметтен түскен басқадай табыстар шоты
кредиттеледі.
3. Өндірістегі ақаулардан алынған материалдар, өндіріс қалдықтары,
өндірістен қоймаларға қайтарылған материалдар кіріске алынған кезде:
20 Материалдар шоттары дебеттеледі де, 901,921,931,941,951-
Материалдар шоттары кредиттеледі.
2.2. Тауарлы – материалдық қорлардың қалыптасу көздері.
Кәсіпорынның тауарлы – материалдық қорлары мен шығындарының
қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілуінің абсолютті көрсеткіштері қаржылық
тұрақтылықты талдау үшін басты роль атқаратынына сәйкес, кәсіпорынның
қаржылық тұрақтылығының басты көрсеткіштерінің бірі болып қорларды
қалыптастырудың өз көздерімен қамтамасыз етілу коэффициенті саналады, ол
меншікті айналым қаражатының тауарлы – материалдық қорлар мен шығындардың
құнына қатынасымен анықталады. Бұл көрсеткішті тауарлы – материалдық
қорлар мен шығындарды жабу коэффициенті деп те атайды. Ол келесі
формуламен есептеледі:
Ккқ=МакҚтм
В. В.Ковалев (8), Э.А.Маркарьян және Г.П. Герасименко (30) оны
меншікті айналым және ұзақ мерзімді қарыз қаражаттарының сомасын
кәсіпорынның қорлары мен шығындарының құнына қатынасымен анықтайды.
Материалды айналым қаражаттарын жабу коэффициенті қандай дәрежеде
тауарлы-материалды қорлар мен шығындар меншікті қаражаттармен жабылғанын
және қарыз қаражаттарын тартуды қажет етпейтінін көрсетеді.
Шаруашылық тәжірибенің статистикалық орташаланған мәліметтерінің
негізіне алынған оның қалыпты мәні,-деп жазады А.Д.Шеремет және
Р.С.Сайфулин (31),-келесі түрде болады.
Ккқ0.6-0.8
Қорлар мен шығындардың меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз
етілудің қалыпты коэффициенті, меншікті қаражат көздерімен қажетті қорлар
мен шығындарын, қалғандарын қысқа мерзімді қарыздармен жабу назарға алынып
анықталады. Бірақ бұл кезде қорлар мен шығындардың көлемі, олардың айналу
жылдамдығы жоғарылаған кезде негізделген қажеттілікке сәйкес болу керек.
Егер олардың мөлшері негізгі қажеттіліктен асып кетсе, онда меншікті
айналым қаражаттары материалдық қорлардың бір бөлігін жаба алады, яғни
көрсеткіш 1 болады. Керісінше кәсіпорынның материалдық қорлары үздіксіз
жұмыс жасауға жеткіліксіз болғанда көрсеткіш 1 болуы мүмкін, бірақ бұл
кәсіпорынның қаржылық жағдайы жақсы екендігін көрсетпейді. Сондықтан
материалдық қорлардың меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз етілу
көрсеткіштерінің деңгейін ең бірінші материалдық қорлардың жағдайына
байланысты бағалап қарастыру керек.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын тек қана қаражат көздерінің құрамымен
емес, сонымен бірге қаржылық есеп берудің активтеріне салудың дұрыстығымен
де сипатталады. Сондықтан меншікті қаражаттардың құрылымын бағалаумен
қатар кәсіпорынның қарыз қаражаттарының құрылымы да қарастырылады.
Талдаушының келесі маңызды жұмысы – кәсіпорынның қаржылық жағдайын,
оның қаржылық тұрақтылығы дәрежесі бойынша топтауға мүмкіндік беретін
абсолютті көрсеткіштерін зерттеу.
Қаржылық тұрақтылықтың абсолютті көрсеткіштері – тауарлы-материалдық
қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілу дәрежесін
көрсететін көрсеткіштер.
Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздерін сипаттайтын үш
негізгі көрсеткіш анықталады:
1. Меншікті айналым капиталының бар болуы (Ма.к).
Бұл көрсеткіш меншікті капитал мен (баланс пассивінің 1бөлімі) ұзақ
мерзімді активтердің (баланс активінің 1бөлімі) арасындағы айырма ретінде
анықталады. Ол меншікті айналым қаражаттарын сипаттайды. Алдыңғы кезеңмен
салыстырғанда оның көбеюі кәсіпорынның қызметінің болашақтағы дамуын
көрсетеді Құрылысына қарай меншікті айналым капиталының бар болуын
Былай жазуға болады:
Ма.к=Мк-Ұа=ІбП-ІбА.
Ма.к көрсеткіші бірқатар маңызды талдау коэффициенттерін есептеп
табу үшін пайдаланылады: кәсіпорынның ағымды активтерін жабу коэффициенті
(бұл көрсеткіштің нормативті мәні 0,1-ден төмен болмау керек), тауарлы-
материалдық қорларды жабу коэффициенті (бұл көрсеткіштің нормативті мәні –
0.6-дан төмен емес) және тағы басқалары.
2. Тауарлы-материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді
қарыздың қалыптасу көздерінің бар болуы (Ма.кұз) .
Бұл көрсеткіш алдындағы көрсеткішті, яғни меншікті айналым
капиталының ұзақ мерзімді міндеттемелер сомасына қосу жолымен мына
формуламен анықталады:
Макұз=Мак+Ұз=Мак+ІІбП.
3. Тауарлы-материалдық қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің жалпы
мөлшері алдыңғы көрсеткішті қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар сомасына
қосу жолымен, мына формула арқылы анықталады:
НК=Макұз+Қнқ.
Тауарлы-материалдық қордың бар болуының үш көрсеткішіне тауарлы-
материалдық қорлар мен шығындардың олардың қалыптасу, көздерімен
қамтамасыз етілуінің үш көрсеткіші сәйкес келеді.
1.Меншікті айналым капиталының (Ма.к) артықтығы (+) немесе
жетіспеушілігі (-)
+-Мак=Мак-ҚШ.
2.Тауарлы-материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді
қалыптасу көздерінің артықшылығы (+) немесе жетіспеушілігі (-) (Макұз):
+-Макұз=Макұз-КШ
3.Қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің (НК) жалпы мөлшерінің
артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі (-):
+-НК=НК-КШ
Тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен
қамтамасыз етілуінің үш көрсеткішін есептеу кәсіпорынның қаржылық
жағдайын оның тұрақтылық дәрежесі бойынша келесі төрт типке бөлуге
мүмкіндік береді:
1.Қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы;
2.Қаржылық жағдайдың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz