Қазақ ойшылдарының қоғам мен тұлға дамуына әлеуметтік көзқарастары

I Кіріспе
II Негізгі бөлім
1. Шәкәрім Құдайбердіұлының көзқарасы
2. Абай Құнанбаевтың көзқарасы
3. Шоқан Уалиханов көзқарасы және пікірлері

III Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Шәкәрім лирик ақын ретінде адамгершілік, өнер – білім, болашақ өмір, жастық пен махаббат туралы жазған өлеңдерімен әдебиет әлемінде өшпестей із қалдырды. Ақын қалдырған асыл қазынаның тақырыптық ауқымын, жанрлық кеңдігін көркемдік ерекшеліктері мен өзіндік тілдік шеберлігін ғалымдарымыз жан – жақты зерттеп, дәйекті тұжырымдап, бүгінгі рухани азығына айналдырып отыр. Жас ұрпақты рухани – адамгершілікке тәрбиелеуде бұрынғы ата – бабаларымыздың асыл мұраларын, өсиетті сөздерін, ғибраттарын алдымызға жайып саламыз. Өйткені адамгершіліктің ақ туын жоғары ұстаған бабаларымыздың тәлім – тәжірибесінің, ұстаған қағидаларының жас ұрпаққа берері мол. Сонау атадан келе жатқан ұлттық құндылығымыз. Рухани – адамгершілік байлығымыз. Абай, Шәкәрім аталарымыздың шығармаларының тұнығы осы рухани тәрбие. Ғасырлар бойы Абай тәлімі адамзатты адастырмай алдына жарық салар шырағданы болды. Абай ізін жалғастырушы адамдық жолын айнытпай танытқан Шәкәрім жырлары бүгінгі ұрпақтың бойтұмары болмақ. Шәкәрім өлеңдерінің тақырып ауқымы өте кең. Соның ішінде ойып орын алар тақырып – рухани адамгершілік мәселесіне қатысты ойлары. Ол адамгергершілік ар-ұяттты жоғары қояды. Оның өлең жолдарынан кісіліктің келбетін танытар асыл қаситтерімен сусындауға тұту, бауырыңа тарту бұл да адамгершіліктің жоғары түрі. Осы Шәкәрім өлеңдерінде қалай көрініс тапқан?
Бұл тұрғыда Шәкәрім атамыз: «Ойлансаң, барша адамзат – туған бауыр»- дейді. Ол өлеңдерінде қазағым, ұлтым, алашым деп өз жұртын бүйрегіне бұрса, барша адамзатты бауыр тұтады. «Анадан алғаш туғанымда….» өлеңінде:
Еңбекке шыда, ебін тап та,
«Сабырдың түбі – сары алтын».
Өзімшіл болма, көпті ардақта,
Адамның бәрі – өз халықтың.
Ынсап пен мейірім, әділетті,
Жаныңдай көріп, жан сақта.
Ол жолда өлсек неміз кетті,
Мақсұтқа жетпей қалсақ та. – деп туған жұртына өнерге ұсынады. « Ақын кірсіз ақыл, мінсіз сөз, адал еңбек анық бақ» деп білді.

1.Сәтбаева Ш.Қ. «Шәкәрім Құдайбердиев» Алматы. 1990 жыл
2.Қасабеков А., Алтайев Ж. Қазақ философиясы. – Алматы, 1996
3.Уәлиханов, Ш. Таңдамалы / Ш.Уәлиханов. 2-бас. – Алматы :Жазушы. – 1985. – 80 бет., 79, 80 бет.

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігі.
Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университеті.

СӨЖ
Тақырыбы:Қазақ ойшылдарының қоғам мен тұлға дамуына әлеуметтік көзқарастары

Тексерген:Камиева К.Р
Орындаған :Данияр Г.

2015 жыл

Жоспар
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
1. Шәкәрім Құдайбердіұлының көзқарасы
2. Абай Құнанбаевтың көзқарасы
3. Шоқан Уалиханов көзқарасы және пікірлері

III Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Шәкәрім лирик ақын ретінде адамгершілік, өнер - білім, болашақ өмір, жастық пен махаббат туралы жазған өлеңдерімен әдебиет әлемінде өшпестей із қалдырды. Ақын қалдырған асыл қазынаның тақырыптық ауқымын, жанрлық кеңдігін көркемдік ерекшеліктері мен өзіндік тілдік шеберлігін ғалымдарымыз жан - жақты зерттеп, дәйекті тұжырымдап, бүгінгі рухани азығына айналдырып отыр. Жас ұрпақты рухани - адамгершілікке тәрбиелеуде бұрынғы ата - бабаларымыздың асыл мұраларын, өсиетті сөздерін, ғибраттарын алдымызға жайып саламыз. Өйткені адамгершіліктің ақ туын жоғары ұстаған бабаларымыздың тәлім - тәжірибесінің, ұстаған қағидаларының жас ұрпаққа берері мол. Сонау атадан келе жатқан ұлттық құндылығымыз. Рухани - адамгершілік байлығымыз. Абай, Шәкәрім аталарымыздың шығармаларының тұнығы осы рухани тәрбие. Ғасырлар бойы Абай тәлімі адамзатты адастырмай алдына жарық салар шырағданы болды. Абай ізін жалғастырушы адамдық жолын айнытпай танытқан Шәкәрім жырлары бүгінгі ұрпақтың бойтұмары болмақ. Шәкәрім өлеңдерінің тақырып ауқымы өте кең. Соның ішінде ойып орын алар тақырып - рухани адамгершілік мәселесіне қатысты ойлары. Ол адамгергершілік ар-ұяттты жоғары қояды. Оның өлең жолдарынан кісіліктің келбетін танытар асыл қаситтерімен сусындауға тұту, бауырыңа тарту бұл да адамгершіліктің жоғары түрі. Осы Шәкәрім өлеңдерінде қалай көрініс тапқан?
Бұл тұрғыда Шәкәрім атамыз: Ойлансаң, барша адамзат - туған бауыр- дейді. Ол өлеңдерінде қазағым, ұлтым, алашым деп өз жұртын бүйрегіне бұрса, барша адамзатты бауыр тұтады. Анадан алғаш туғанымда ... өлеңінде:
Еңбекке шыда, ебін тап та,
Сабырдың түбі - сары алтын.
Өзімшіл болма, көпті ардақта,
Адамның бәрі - өз халықтың.
Ынсап пен мейірім, әділетті,
Жаныңдай көріп, жан сақта.
Ол жолда өлсек неміз кетті,
Мақсұтқа жетпей қалсақ та. - деп туған жұртына өнерге ұсынады. Ақын кірсіз ақыл, мінсіз сөз, адал еңбек анық бақ деп білді. Оның өзі де Жолама қулар маңайға өлеңінде:
Адамдық борыш ар үшін,
Баршаадазатқамыүшін
Сертбергемеңбекетемдеп,
Алдағыатартаңүшін - депөзөмірініңбүкілмәнісіеңбектежатқ анынайтады. Ал, Адамдықборышың өлеңіндебұлидеяны тиянақтайтүседі.
ШәкәрімшығармашылығыноқығандаАбайды ңтереңойлымаржансөздерінеріксізтүсі реді. Ол - заңдылық. Абай атамыздың Рақымдылық, мейірбандық, әртүрліістеадамбаласынаөзбаласынаөз бауырымдеп, өзінеойлағандайоларға да болсаигіедідемек, бұлар - жүрекісі деген афоризм бопқалыптасыпкеткені. Осы өзгегежақсылықжасау, мейірімді болу идеясыШәкәрімпоэзиясынанқалайшаорын алады? Бұл ой, әсіресе, ақынөлеңіндеайқынбілінеді. Ол су, от, желсекілдіұғымдардыңекіжағын, екітүрліқасиетінсалыстырмалытүрдежы рлайды да, соныңайналаңапайдасыболаржағынқалад егендіайтады.

Сусағанныңсусыны бол су сықылдысұп-сұйық
Бірақондайболмасалқын ел көңілін қалдырып.
От сықылдыжылыболсынсөзіңіз бен жүзіңіз.
Бірақондаймахаббатсызболмаөртепжанд ырып.
Жел сықылдыжелпіжұрттың шаршағанын талғанын
Жықпаүйін, болмақұйын, қылмажаманаманын
Жерсықылдыпайдалы бол, пайдаласын ел сенен
Тасты жердей болмақатты, тілмежұрттыңтабанын, - депнасихатайтады.
Иә, қорыта келгенде ақын өлеңдерінің басым көпшілігі рухани адамгершілік қағидаларға толы десек артық айтпаған болар едім Шәкәрім мұрасы жан-жақты зерделеуді тілейтін асылдарымыздың санатында.
Абай поэзиясы түгелімен лирикалық өлеңдерден құралады. Ол поэма жанрына беріле бой ұрмаған ақын.Бірақ Абай қысқа өлеңдеріңде табиғаттың бейнесін адам портретін жасауға, оның ішкі-сыртқы қылық, мінездерін айқын суреттермен көрсетуге өте шебер. Қай тақырыпқа жазған өлеңінде болса да ; қазақ жерінің, қазақтың ұлттық сипатының бейнелері айқын елестеп тұрады. Мысалы, қысты ол Ақ киімді, денелі, ақ сақлды, Соқыр , мылқау, танымас трі жанды...Кәрі құдаң -- қыс келіп , әлек салды* деп,қазақтың қатал шалдарына ұқсатады. Сонмен қатар, қазақтың сол кездегі да киіз үйде отыратын тұрмысын елестетіп, *Борандай бұрқ-сарқ етіп долданғанда, Алты қанат ақ орда үй шайқалды дейді. Мезгіл тақырыбында жазған өлеңдерінен табиғат көріністерінен басқа ауылдың әлеуметтік өмірі де, бай мен жарлының тұрмысындағы айырмашылық та, таптық теңсіздік те көрініс беріп отырады.Жазғытұры, Жаз, Күз, Қан сонарда, Желсіз түнде жарық ай, Шоқпардай кекілі бар... сияқты өлеңдері ірі шеберлердің қолынан шыққан ғажап суреттердей өте көркем, өте ұғымды, сонымен бірге бұл-тек қазақ даласында кездесетін көріністер. Болыстарды, билерді, пысықтарды, тағы сондай типтерді суреттегенде, көз алдыңа тірі адамның бейнесін елестетеді. Өзінің және өзгелердің жан-жүйесін сипаттағанда да Абай өте шебер. Жастардың махаббат сырын бейнелеуде де алдына жан салмас жүйрік. Абайдан бұрынғы қазақ поэзиясында негізінен қара өлең және жыр аталатын екі-ақ өлең түрі болған. Абай өз шығармаларында осы екі түрде де байытып, кең пайдаланған. Бірақ ол қазақ поэзиясының өлшемімен ғана қанағаттанып қойған жоқ. Орыс және дүние жүзі поэзиясының жетістіктеріне сүйене отырып, қазақ өлеңіне тыңнан 17 түрлі өлең өлшемін қосты. Солардың ішінде Сегіз аяқ және 16 тармақты Сен мені не етесің сияқты дүние жұзіндегі поэзияға қосқан жаңа өлшемдері де бар. Абай тыңнан жасаған өлшемдерінің сауатсыз аулдың тыңдаушылары, азғана оқырмандарына түсінікті болу жайын да қарастырады.
Абайдің дүниеге көзқарасы 19 ғасырдың 2 -- жартысында Қазақстанның экономикасы мен қоғамдық өй пікірінің прогресшіл бағытта даму ықпалымен қалыптасты.
Абайдың әлеуметтік -- саясикөзқарастары да прогресшілдікбағыттаболды. Олпатриархты-феодалдықкоғамдағынада ңдықты, кертарпалақты, әділетсіздікті ,заңсыздықты, зорлық-зомбылықты мықтапжәнежан-жақтысынады. Қанаушы тап өкілдерініңкедей-жалшыларғажасағанқ аталдығына, жауыздығынақарсы шығып, замандастарынмейірімділікке, гуманизмгешақырды. Абай объективтіктұрғындақазақенбекшішару аларыныңидеологы, сәулеттіболашақтыңжаршысыболды. Олқазақ халқын экономикалықжәнемәденимешеуліккеқар сыкүреске, прогреске, отырықшылыққа, шаруашылық пен мәдениеттіжан-жақтыдамытуға, халықтыағартуға, білімгешақырды. Қазақ еліналғабастыруда орыс халқынанүлгіалып, оныңмәдениетін, білімін, ғылымынүйренудіңқажеттігінатапкөрсе тті. Жиырмабесінші қара сөзінде:Орысшаоқукерек, хикмет те, мал да, өнер де, ғылымда -- бәрі орыстазор. Залалынанқашық болу, пайдасынаортақболуға, тілін, оқуын, ғылымынбілмеккерек.Оныңсебебіолардү ниеніңтілінбілді, мұндайболды. Сен оныңтілінбілсең, көкірек-көзіңашылады. Әрбіреудіңтілін, өнерін білген кісіоныменбірдейлікдағуасынакіреді. .. Орыстыңғылымы, өнері -- дүниеніңкілті, оны білгенгедүниеарзанырақтүседі,-деп жазды. Алланың өзі де рас, сөзі де рас деп, ислам дініне берік сенетін Абай адамды да жаратушыалла дептүсінеді де,Махаббатпен жаратқан адамзатты, Сен де сүй, олалланы жаннантәтті деп, адамды әуеліалланысүюгешақырады. Бірақолисламның шариғатшылоқымыстырарындай, тек алланысүюменғанақанағаттанбай,Ада мдысүй, алланың хикметін сез, Не қызық бар оданбасқа деп, еңжоғарысанайтыналламенқатарадамды да сүюгешақырады.
Қазағым деген сөзді ұлтым деген мағынада түсінге Абай өз тұсындағы бұл халықтың өмір шындығынан араламаған түкпір қоймайды да, көрген-білгендерінің бәрін шығарамаларына түсіріп отырады. Ол өмір шындығының тіркеушісі емес, көрген-білгендерінің сыншысы болып, кем-кетікті қатты сынау арқылы түзетуге тырысады. Абай адамның хайуанаттан айырмашылығы сезім мен ақылды деп санайды. Оның ойынша, ақыл-суық мұз, оны ысытатын -- жұрек. Сезім ұясы деп санайтын жүректі қазақ поэзиясында бірінші рет жырлаған ақын -- Абай Жүрек -- теңіз деп басталатын өлеңінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.