Психологиялық эксперименттің тазалығы
1. Психологиялық экспериментті жоспарлау
2. Экспериментті жүзеге асырудың жоспарлануы мен қиысыны
2. Экспериментті жүзеге асырудың жоспарлануы мен қиысыны
Психологияда түңғыш енгізілген және оны өзінің зерттеулерінде пайдаланған көрнекті орыс психологы А.Ф. Лазурский болды. (1874-1917) бұл әдістің бақылау әдістен айырмашылығы мұнда эксперимент жүргізуші өзіне керек құбылысты табиғи жағдайда тудырып отырады. Егер оқушылардың ойлауын, сезімін еркін зерттеу керек болса, бұл үшін психолог қандай болмасын бір әрекет ұйымдастырады. Мысал көзіне тән ережелері бар ойын ұйымдастырылса сол ойын үстіндегі оқушылардың психологиялық ерекшеліктері жазылып кейін оған мұқият талдау жасалынады. Табиғи эксперименттің кейбір түрлері арқылы мұғалімдер оқушылардың кейбір қасиеттерін тэрбиелеуге, жетілдіруге, сабақ үлгеруі мен тәртіптілігін жетілдіруге, арттыруға мүмкіншілік алады. Эксперименттік психологияда эксперименттік емес зерттеулер ретінде әңгімелесу әдісі жатады және анкета, библиография, іс-әрекеттің қорытындысын талдау әдістері жатады. Әңгімелесу әдістері арқылы психолог белгілі бір жоспар бойынша зерттелінушінің жас ерекшелік және жеке даралық ерекшеліктеріне, білім дәрежесіне қарай алдын-ала сұрақтар дайындайды, зерттелінушіге күдік тудырмау мақсатында әңгіме көбіне жанама түрде ұйымдастырылады. Мұнда көбіне көлденең сұрақ тәсілін жиі қолданады. Зерттелушінің сұраққа берген жауабы жазылып алынып, кейінен мұқият талданады. Осыған орай тиісті қорытынды жасалынады. Іс-әрекеттің қорытындысын талдау бойынша балалардың әртүрлі күнделік, естелік, бақылау жүмыстары шығарма, хаттар, мазмұндама, диктант, әртүрлі творчествалық жұмыстары талданады. Бұл әдісте баланың іс-әрекеті орындау барысына қоса соңғы нәтижесі бағаланады. Анкета әдістері: ауызша не жазбаша тұрғыда болуы мүмкін. Мұнда зерттеуші зерттелінушіге алдын-ала сұрақтар тізбегін құрастырып алады. 1-ші сұрақтарды кұру проблемасы 2-ші жауаптарды қоратындылау проблемасы. Анкеталық әдіс арқылы зерттелінуші күні бұрын дайындаған бланкіге ондағы сұрақтарға жазбаша жауап береді. Егер мұғалім оқушылардың психологиялық ерекшелігін, талап тілегін, мүддесін зерттегісі келсе, онда анкета әдісін қолданғаны тиімді. Сұрақтар тізбегін құрастырып алады. 1-ші сұрақтарды кұру проблемасы 2-ші жауаптарды қоратындылау проблемасы. Анкеталық әдіс арқылы зерттелінуші күні бұрын дайындаған бланкіге ондағы сұрақтарға жазбаша жауап береді. Егер мұғалім оқушылардың психологиялық ерекшелігін, талап тілегін, мүддесін зерттегісі келсе, онда анкета әдісін қолданғаны тиімді. Дегенмен эксперименттің тұтастай процедурасының компоненті болып табылады. Өз бетінше дербес әдіс ретінде ол субъектінің мінез-құлқындағы жеке дара өзгешелігін көрсетеді.
Экспериментті жағдайдың сипаты бойынша эксперименттер далалық және лабораториялық деп бөлінеді. Далалық экспериментте обьект (топ) қызмет етуінің үйреншікті жағдайларында (мәселен, жұмыс орнында, сабақта және т.с.с.) болады. Сондай-ақ, топ мүшелері өздерінің экспериментке қатысатындары жөнінде хабардар болуы да болмауы да мүмкін. Олардың хабардарлығы жайлы шешім әрбір нақты жағдайда эксперименттің барысына қаншалықты әсер ете алатынына байланысты қабылданады.
Лабораториялық эксперименттегі экспериментті жағдай әрі экспериментті топтар да жасанды құрастырылады, сондықтан топ мүшелерінің эксперимент жайында хабардар болатыны сөзсіз.
Экспериментті жағдайдың сипаты бойынша эксперименттер далалық және лабораториялық деп бөлінеді. Далалық экспериментте обьект (топ) қызмет етуінің үйреншікті жағдайларында (мәселен, жұмыс орнында, сабақта және т.с.с.) болады. Сондай-ақ, топ мүшелері өздерінің экспериментке қатысатындары жөнінде хабардар болуы да болмауы да мүмкін. Олардың хабардарлығы жайлы шешім әрбір нақты жағдайда эксперименттің барысына қаншалықты әсер ете алатынына байланысты қабылданады.
Лабораториялық эксперименттегі экспериментті жағдай әрі экспериментті топтар да жасанды құрастырылады, сондықтан топ мүшелерінің эксперимент жайында хабардар болатыны сөзсіз.
1. Гмурман В.С., Теория вероятностей и математическая статистика, М., 1972. Қазақ Энциклопедиясы, 11 - том
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
БӨЖ №5
Тақырыбы: Психологиялық эксперименттің тазалығы
Орындаған: Рапикова С.А. (магистрант,
6М010300 –Педагогика және психология)
Тексерген: Кулмышева Н.А. (п.ғ.к., доцент м.а.)
Семей 2015
Жоспары:
1. Психологиялық экспериментті жоспарлау
2. Экспериментті жүзеге асырудың жоспарлануы мен қиысыны
Психологияда түңғыш енгізілген және оны өзінің зерттеулерінде
пайдаланған көрнекті орыс психологы А.Ф. Лазурский болды. (1874-1917) бұл
әдістің бақылау әдістен айырмашылығы мұнда эксперимент жүргізуші өзіне
керек құбылысты табиғи жағдайда тудырып отырады. Егер оқушылардың ойлауын,
сезімін еркін зерттеу керек болса, бұл үшін психолог қандай болмасын бір
әрекет ұйымдастырады. Мысал көзіне тән ережелері бар ойын ұйымдастырылса
сол ойын үстіндегі оқушылардың психологиялық ерекшеліктері жазылып кейін
оған мұқият талдау жасалынады. Табиғи эксперименттің кейбір түрлері арқылы
мұғалімдер оқушылардың кейбір қасиеттерін тэрбиелеуге, жетілдіруге, сабақ
үлгеруі мен тәртіптілігін жетілдіруге, арттыруға мүмкіншілік алады.
Эксперименттік психологияда эксперименттік емес зерттеулер ретінде
әңгімелесу әдісі жатады және анкета, библиография, іс-әрекеттің
қорытындысын талдау әдістері жатады. Әңгімелесу әдістері арқылы психолог
белгілі бір жоспар бойынша зерттелінушінің жас ерекшелік және жеке даралық
ерекшеліктеріне, білім дәрежесіне қарай алдын-ала сұрақтар дайындайды,
зерттелінушіге күдік тудырмау мақсатында әңгіме көбіне жанама түрде
ұйымдастырылады. Мұнда көбіне көлденең сұрақ тәсілін жиі қолданады.
Зерттелушінің сұраққа берген жауабы жазылып алынып, кейінен мұқият
талданады. Осыған орай тиісті қорытынды жасалынады. Іс-әрекеттің
қорытындысын талдау бойынша балалардың әртүрлі күнделік, естелік, бақылау
жүмыстары шығарма, хаттар, мазмұндама, диктант, әртүрлі творчествалық
жұмыстары талданады. Бұл әдісте баланың іс-әрекеті орындау барысына қоса
соңғы нәтижесі бағаланады. Анкета әдістері: ауызша не жазбаша тұрғыда болуы
мүмкін. Мұнда зерттеуші зерттелінушіге алдын-ала сұрақтар тізбегін
құрастырып алады. 1-ші сұрақтарды кұру проблемасы 2-ші жауаптарды
қоратындылау проблемасы. Анкеталық әдіс арқылы зерттелінуші күні бұрын
дайындаған бланкіге ондағы сұрақтарға жазбаша жауап береді. Егер мұғалім
оқушылардың психологиялық ерекшелігін, талап тілегін, мүддесін зерттегісі
келсе, онда анкета әдісін қолданғаны тиімді. Сұрақтар тізбегін құрастырып
алады. 1-ші сұрақтарды кұру проблемасы 2-ші жауаптарды қоратындылау
проблемасы. Анкеталық әдіс арқылы зерттелінуші күні бұрын дайындаған
бланкіге ондағы сұрақтарға жазбаша жауап береді. Егер мұғалім оқушылардың
психологиялық ерекшелігін, талап тілегін, мүддесін зерттегісі келсе, онда
анкета әдісін қолданғаны тиімді. Дегенмен эксперименттің тұтастай
процедурасының компоненті болып табылады. Өз бетінше дербес әдіс ретінде ол
субъектінің мінез-құлқындағы жеке дара өзгешелігін көрсетеді.
Экспериментті жағдайдың сипаты бойынша эксперименттер далалық және
лабораториялық деп бөлінеді. Далалық экспериментте обьект (топ) қызмет
етуінің үйреншікті жағдайларында (мәселен, жұмыс орнында, сабақта және
т.с.с.) болады. Сондай-ақ, топ мүшелері өздерінің экспериментке
қатысатындары жөнінде хабардар болуы да болмауы да мүмкін. Олардың
хабардарлығы жайлы шешім әрбір нақты жағдайда эксперименттің барысына
қаншалықты әсер ете алатынына байланысты қабылданады.
Лабораториялық эксперименттегі экспериментті жағдай әрі экспериментті
топтар да жасанды құрастырылады, сондықтан топ мүшелерінің эксперимент
жайында хабардар болатыны сөзсіз.
Лабораториялық эксперименттер көбінде жабық кеңістіктерде жеке
тәжірибе ретінде жүргізіледі. Шешім қабылдаумен байланысты, қоғамдық басшы
мен бағынушы жайлы, тұлғаға қоғамдық ықпал ету жайындағы мәселелер
зерттелінетін эксперименттер олардың классикалық үлгілері болып табылады.
Мәслен, И.Толмен мен Д.Тейлор әлеуметтік қатынас феноменін зерттеуге
бағытталған эксперимент жүргізеді. Экспериментті серилардың бірінде сәйкес
келуі немесе келмеуі бойынша жиналған сыналушылар жұбы (серіктестер бір-
бірін басымдылық таныту қажеттілктері бойынша толықтырып отырды) арнайы
бөлмеде екі апталық шеттелу жағдайында тіршілік етті. Сәйкес келмейтін
жұптың мүшелері территориялы мінез-құлықтың уақыт өткен сайын дами түсетін
айқын сипатталған модельдерін танытты, яғни олар бөлменің бүкіл кеңістігін
алғашында ортақ деп қабылдап, кейін оны өздері қалаған орындықты, төсекті
және үстелдің бір бөлігін нақты белгілеп, ықпал ету аумаына бөле бастайды.
Қарым-қатынастары көбінде шиеленіскен сипатқа ие болып, барған сайын бір-
бірінің кеңістігіне аяқ аттап баспайтындай жағдайға жетеді. Ал сәйке келген
жұптардағы адамдардың мінез-құлықтарында территориялықтың жоғары деңгейін
танытты, яғни олар бірден барлығын бөліскн соң ғана бір-бірінің заттарын
және кеңістігін пайдалана бастайды.
Далалық және лабораториялық эксперименттерде оның барысы жайлы қосымша
ақпараттарды жинау әдістері ретінде сұрақнама мен бақылау қолданыла алады.
Жорамалдарды длелдеудің қисынды құрылымы бойынша түзу және параллельді
эксперименттер қарастырылады.
Түзу эксперимент байқау (топтың бастапқы күйі) және экспериментті
(оның бір немесе біреше сипаттамалардың ықпалынан өзгерген күйі) топтарды
ретінде бір топтың ғана талдануымен ерекшелінеді. Эксперимент басталғанға
дейін обьектінің барлық байқау, факторлы және бейтарап сипаттамалары нақты
тіркелінген соң, топтың факторлы сипаттамалары (немесе оның қызмет ету
жағдайлары) өзгеріп, алдын ала белгіленген біршама уақыт өткеннен кейін
обьектінің байқау сипаттамалары бойынша жағдайы қайтара өлшенеді.
Параллельді экспериментке бір уақытта байқау және экспериментті екі
топтары қатысады. Олардың эксперименттің барысына ықпал етуі мүмкін (ең
алдымен әлеуметтік-демографиялық белгілер) барлық байқау және бейтарап
сипаттамалары бойынша құрамы ұқсас болуы тиіс. Байқа тобының сипаттамалары
тұтастай эксперименттің барысында өзгермесе, экспериментті топта өзгереді.
Эксперименттің қорытыдылары бойынша екі топтың байқау сипаттамалары
салыстырылып, орын алған өзгерістердің себептері мен көлемі жайлы тұжырым
жасалынады
Экспериментті жүзеге асырудың жоспарлануы мен қиысыны
Психологтар эксперименттің даярлануы мен жүргізілуі бірқатар
мәселелердің ретпен шешілуін болжайтынын айтады:
1) Эксперименттің мақсатын анықтау;
2) Экспериментті (сондай-ақ байқау) тобы ретінде обьектіні
(обьектілерді) іріктеу;
3) Эксперименттің пәнін нақтылау;
4) Байқау, факторлы және бейтарап белгілерді іріктеу;
5) Эксперименттің шарттарын анықтау және эксперименттің жағдайды
қалыптастыру;
6) Жорамалардарды құрастыру және міндеттерді анықтау;
7) эксперименттің барысын байқау тәсілдері мен индикаторларын іріктеу;
8) нәтижелерді тіркеу әдісін анықтау;
9) эксперименттің тиімділігін тексеру.
Эксперименттің ғылыми жорамалдарды тексеру әдісі ретінде қолданылуы
менеджменттегі зерттеулерді беделін көтереді, басшының басқару
мүмкіндітерін кеңейтеді.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Дружинин В.Н. Экспериментальная психология. Учебное пособие. -
М., 1997
2. Немов Р.С. Психология. 3-том. - М., 1995.
3. Куликов Л.В. Психологическое исследование Наука. - Санк-
Петербург, 1994
4. Нұрмұхамбетова Т.Р. Тәжірибелік психология. І - ІІІ бөлім.–
Шымкент, 2008.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
БӨЖ №6
Тақырыбы: Психологиялық лабораториялық эксперимент
процесін тексеру тәсілдері
Орындаған: Рапикова С.А. (магистрант,
6М010300 –Педагогика және психология)
Тексерген: Кулмышева Н.А. (п.ғ.к., доцент м.а.)
Семей 2015
Жоспары
1. Психологиялық зерттеудің түрлері
2. Мәліметтерді математикалық статистикалық талдау
3. Әдістемеге қойылатын талаптар
4. Экспериментальды әсер
Психологиялық зерттеудің түрлері теориялық, эмпириялық, қолданбалы деп
бөлінеді. Әдебиеттерге шолу, талдау жасай отырып, басқа авторлардың
теориялық ұсыныстары мен пікірлерін қамту теориялық зерттеу деп аталады.
Табиғи жағдайда алынған, жасалынған әдістемелердің ғылыми фактілері арқылы
жүзеге асырылатын қолданбалы зерттеу деп аталады. Аудитория эффектісін ең
алғаш ұсынған Г. Замонц болып табылады. Әлеуметтік психологиялық зерттеу
жүргізген кезде хотторн эффектсі көрінеді. Активті әдістерге лабораториялық
эксперимент, квазиэксперимент әдістері жатады. Пассивті әдістерге бақылау
клиникалық, талдау, коррекциялық әдістері жатады. Зерттеу объектісінің
көрсеткіші басқа екі объект арасында болатын шкала жүйелі шкала деп
аталады. Жүйелі шкала 2 типке бөлінеді. Қатынастар шкаласының дамытушы
құралы абсолютті шкала болып табылады. Психогеометрияда ординальды шкала,
логинтервальды шкала,жүйелі метрикалық шкала қолданылады. Шкалаларды
қалыптастырудың 2 варианты бар. Экспериментті және бақыланушы топ туралы
гипотезаны шығару гипотеза ноль деп аталады Эксперименттің соңғы шешімінің
3 шегі бар. Тұжырымның логикалық формасы 4 формада өтеді. Индуквтивті
формада формада кейбір эмпириялық материалдар жалпыланады. Психологиялық
әдістер жүйесінде 5 деңгей ажыратылып көрсетіледі. Ананьев классификациясы
бойынша барлық әдістерді ұйымдастыру бойынша бөлді.
Мәліметтерді математикалық статистикалық талдау және оларды сапалы
сипаттау әдістерін Ананьев эдістердің үшінші тобына жатқызады. Өзін-өзі
бағалауға құрылған психологиялық зерттеу әдісі сұрақнама деп аталады.
Дихотомдық типтегі сүрақтың жауабы 2 болады. Жауаптар формасы бойынша ашық
жэне жабық деп бөлінеді. Негізгі зерттеу мәселесімен байланысты бір-бірімен
логикалық ұштасатын сүрақтар тізімі сұрақнама болып табылады. Ананьев пен
Пиров әдістер классификациясының 4 типін енгізді. Эмпирикалық әдістерге
салыстыру әдісі жатпайды. Егіздер әдісі көбіне даму психологиясында
пайданады. "Тест" термині қазақша зерттеу, тексеру , өлшеу жасап көрудеген
мағынаны білдіреді. Ғылыми эксперимент барысында таным процестері мен
қасиеттерді дәл өлшеп, бағалау жолдарын анықтау ПД-ның теориялық бөлімінің
мәселесі. Әр зерттелінушіге дүрыс диагноз қойып, оның психикалық
еркшеліктерін анықтау қолданбалы бөлім мәселесі болып табылады. ПД-лың
эдістемелердің сенімді әрі нақты болуы ғылыми негіздеушілік қағидасына
байланысты. Психологтың 7 моралды – этикалық нормасы бар. Психодиагностика
нәнінің даму тарихы 100 жылға созылған. "Мектепке оқытуға даярлықты
анықтау" Давыдов, Эльконин, Иерасик-Керн, Занков әдістері жатады.
Депривация дегеніміз өмір жағдайына байланысты пайда болатын әлеуметтік
шектейтін күй. Депривацияның 4 түрі бар. Сыртқы орта түрткілерінің
шектеулілігінен сенсорлы депривация пайда болады. Сыртқы ортаның ретсіз
өзгеруімен байланысты когнитивті депривация пайда болады. Зерттеу
объектісінің құрылымын, оның өзгеру бағытын және мәнін түсіндіру талдау
аспектісі болып табылады.Зерттеу материалдарын сын көзбен бағалап,
концепция түрінде бағалау талқылау аспектісі деп аталады.Зерттеу нәтижесін
шкалада анықталған бағалау шарттары өлшемдер қолдану бойынша көрсетіледі.
Теорияның экспериментте нақтылы дәлелдене алуы верификация деп аталады.
Эксперимент әдістермен психикалық құбылыстарды зерттеудің әрқилы түрін
жалпылама атау эксперименттік деп аталады. Сұрақнамаларды өңдеу барысында
жауаптардың ашық формасы қиындық туғызады. Тест дегеніміз стандарттатылған
ғылыми тұрғыда дәлелденген бағалау шкаласы мен талдау ережесі берілген
зерттеу әдісі. Зерттеушіге білдірмей, оның табиғи өмірімен енгізілетін
эксперимент "жасырын" эксперимент әдістемесі деп аталады. Объектінің түрлі
параметрлік өлшемдерін салыстырып ортақ байланыстарын табу корреляция деп
аталады. Зерттеуді белгілеу жэне ықпал ету құралдарын пайдаланбай,
объектімен арақатынасқа түсіп, оның күйін белсенді өзгертетін әдіс әңгіме
болып табылады. Ішкі қайшылығы жоқ ақиқат бөліктері жайлы білім жүйесі
теория деп аталады. Белгілі ережелермен өткізу жүйеленген бақылау болып
табылады. Арнайы жасалған, басқарылатын жағдайда өткізілетін себеп-
салдарлың байланысын анықтауға бағытталған зерттеу эксперимент деп аталады.
Экспериментерді өзі зерттейтін процеске енгізілуі әдісі енгізілген бақылау
эдісі деп аталады.
Педагогикалық - психологиялық жағдайларды зерттеу нәтижесінің сапасы
туралы ғылыми тұжырымдама аспектісі болжау жасау болып табылады. Методика
көмегімен алынған нәтижелерді методикалық мақсатталған ойымен сэйкестігі
дәлдігі деп аталады. Қолданбалы халық білімдер ептлк мен дағдыны
жиынтығының көмегімен, адамға практикалық психологиялық көмек көрсетудің
оның жүріс-тұрысы мен психологиясын зерттеупсихокоррекция деп аталады.
Практикалық психолгтан көмек сұрап келуші адам клиент. Шкала термині
"баспалдақ" деген мағнаны білдіреді. Объектінің жайын басқа объекті жайының
көмегімен белгілеу өлшеу болып табылады. Иландыру мен өзін-өзі иландыру
механизмі плацебо эффектісі. Зерттеуші өзін жақсы жағынан көрсеткіш келіп
экспериментті жоғары бағалайды деген болжамына сай жауап беруі фасат
эффектісі деп аталады. Болжамды бірқатар қырынан тексеру мақсатындағы
зерттеуге эксперименттік топ түседі. Зерттеуге қатысатын көптеген адамдар
немесе жануарлар таңдаулы топ болып табылады. Идеалды эксперименттік
реалдыққа ара қатынасы прогностикалық немесе теоретикалық деп аталады.
Эксперименттік мәліметтерді интерпретацияландылырудағы теориялық
терминдердің дүрыс қолдануы конструитивтік валидтікке байланысты. Физикалық
биологиялық, психологиялық әлеуметтік психологияның және әлеуметтік
белгілер организмдік өзгермелілерге жатады. Интелект, жынысы, жасы,
әлеуметтік орыны, статусы және с.с. есептелінуі қосымша өзгермелілер болып
табылады. Адамдар мен жанулардың вербальды жэне вербальсыз жүріс-түрысы
парметрі: Екі өзгермелінің себептің байланысын анықтауға бағытталған
зерттеу, (топты немесе бір зертелушіні алдын алу тендеу процентін дүрысы
болмаған жағдайда) квазиэкспримент деп аталады. Жұптық салыстырулар,
абсалюттік бақылаулар, тандаулар ракгілеулер әдістемесі субъективті
шкаланың процедурасы деп аталады. Адамның өмір цикліндегі жастың және
индивидуальдық өзгеріс базалауын анықтауға мүмкіндік беретін үзақ әрі
жүйелі зерттеу лангитюдттік зерттеу. Бір ғана тәуелді эксприментке 1,2- т
тәуелсіз өзгермелердің әсер ететін зерттеуге көп деңгейлі факторлық
эксперимент қолданылады. Бір текті ситуациялардағы жүріс-тұрыстың
индивидуальдық ерешеліктерін индивидуальды психологиялық эксприментпен
анықталады.. Балаларды жан-жақты зерттеуді қаблетті минимальды жиынынан
ортақ бағалау шкаласын құру психодиагностикалық әдістемелерді
стандартизациялау деп аталады.
Әдістемеге қойылатын талаптар: валидтілік сенміділік, біртектілік және
дәлдік. Зерттеушінің зертілушіге белсенді ықпал ету процесіндегі жеке
адамдың психикалық өзгерістерін бақылау әдістемесі формалаушы экспримент
деп аталады. Психологиялық зерттеу қатысушы және оған психологиялық
тәжірибе өткізілетін адам зерттелуші сыналушы. Мектепке дейінгілерді
зерттеуде басым болатын психодиагностикалық әдістеме табиғи эксперимент
болып табылады. Статистикалық әдістемені психологияда алғаш жасаған
Гальтон. Вундт әлемдегі алғашқы психологиялы лабораторияны жасаған. Жеке
адамды жүйелік анализдеуші психогеометриялық авторы Диленгер. Мектеп жасына
дейінгі балалардың жеке адамдық ерекшеліктерін анықтауға арналған әдістеме
Юнг тесті. Эксперимент термині латын тілден енген.
Эксперименттік зерттеудің алғашқы элементі Платонның зерттеулерінде
болды. Ең алғаш ақыл-ойды эксперимент негізінде зерттеген ғылым Кеттел.
Новосибирск университетіндегі лабораторияда зерттеулер жүргізген Ланге
болып табылады. Токарский Москва мемлекеттік университетін
лабораториясындағы зерттеу жүмыстарын жүргізді. Креплин зерттеулері
қарапайым арифметикалық тапсырмаларды шешу мен зерттеулерге бағытталған.
Кеттел өзінің докторлық диссертациясын Вундтың эксперимент лабораториясында
дайындады. Англияда экспиризм ғылымының методологиясына жаңа идеялар
енгізген В. Анри. Адам санасының пайда болуына тәжірибе жүргізген ғалым
Г.Локк. Р. Декарт Теория мен тәжірибені өзара байланыстырушысы. Вундтың
арнайы педагогикалық институты 1875 ашылды. Ресейдегі экспериментальді
психологияға үлесін қосқан ғалымдар Н.Н Лангенн жэне В.В Чих.
Эксперименттік ғылыми зерттеудің принциптерін үсынған С.А. Рубинштейн.
Топтың динамикасын зерттеу бағдарламасын жасаған Левин болып табылады.
Эксперименттік ғылыми зерттеудің 7 принципі бар. Мәселенің туындауы 3
кезеңнен тұрады. Психологиялық эксперименттің әлеуметтік психологиялық
аспектісін алғаш негізін салушы С. Розенцвейг. В. Розенталь "Зертеуші-өз
ерікті адам' кітабының авторы. Күрделі эксперимент жоспарын ұсынған ғалым
Д. Кемпбелл. Идеалды эксперимент терминін қолдануға енгізген Г. Кэттел. Д.
Кемпбелл эксперименттің сенімділігін сипаттайтын ұғымын енгізген.
Эксперимент жағдайының бүзылуының екі себебін ашып көрсеткен ғалым
Кэмпбелл. Готтсданкер сыртқы сенімділік шындық эксперименттің нәтижесі
бойынша жасалынған гипотезаның шындығына әсер етеді деп тұжырымдаған.
Тесттің процедурасы және эксперименттің эсерінің мазмүны мен өзара
эрекеттестігін ашып көрсеткен ғалым Р. Л. Соломон. Тесттің процедурасы мен
эксперименттің эсерінің мазмүны мен өзара әрекеттестігін Р.Л. Соломон ең
алғаш 1949 жылы дәлелдеді. С.С. Стивенс өлшем шкаласы үғымын психология
ғылымына 1950 жылдан бастап енгізді. Психологиялық өлшемнің математикалық
негіздегі теорияларын ашқан ғалым А.Д. Логвиненко".
Психология ғылымындағы өлшемнің математикалық негіздері' кітабының
авторы А.Д. Логвиненко. Басты психологиялық әдістер деп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
БӨЖ №5
Тақырыбы: Психологиялық эксперименттің тазалығы
Орындаған: Рапикова С.А. (магистрант,
6М010300 –Педагогика және психология)
Тексерген: Кулмышева Н.А. (п.ғ.к., доцент м.а.)
Семей 2015
Жоспары:
1. Психологиялық экспериментті жоспарлау
2. Экспериментті жүзеге асырудың жоспарлануы мен қиысыны
Психологияда түңғыш енгізілген және оны өзінің зерттеулерінде
пайдаланған көрнекті орыс психологы А.Ф. Лазурский болды. (1874-1917) бұл
әдістің бақылау әдістен айырмашылығы мұнда эксперимент жүргізуші өзіне
керек құбылысты табиғи жағдайда тудырып отырады. Егер оқушылардың ойлауын,
сезімін еркін зерттеу керек болса, бұл үшін психолог қандай болмасын бір
әрекет ұйымдастырады. Мысал көзіне тән ережелері бар ойын ұйымдастырылса
сол ойын үстіндегі оқушылардың психологиялық ерекшеліктері жазылып кейін
оған мұқият талдау жасалынады. Табиғи эксперименттің кейбір түрлері арқылы
мұғалімдер оқушылардың кейбір қасиеттерін тэрбиелеуге, жетілдіруге, сабақ
үлгеруі мен тәртіптілігін жетілдіруге, арттыруға мүмкіншілік алады.
Эксперименттік психологияда эксперименттік емес зерттеулер ретінде
әңгімелесу әдісі жатады және анкета, библиография, іс-әрекеттің
қорытындысын талдау әдістері жатады. Әңгімелесу әдістері арқылы психолог
белгілі бір жоспар бойынша зерттелінушінің жас ерекшелік және жеке даралық
ерекшеліктеріне, білім дәрежесіне қарай алдын-ала сұрақтар дайындайды,
зерттелінушіге күдік тудырмау мақсатында әңгіме көбіне жанама түрде
ұйымдастырылады. Мұнда көбіне көлденең сұрақ тәсілін жиі қолданады.
Зерттелушінің сұраққа берген жауабы жазылып алынып, кейінен мұқият
талданады. Осыған орай тиісті қорытынды жасалынады. Іс-әрекеттің
қорытындысын талдау бойынша балалардың әртүрлі күнделік, естелік, бақылау
жүмыстары шығарма, хаттар, мазмұндама, диктант, әртүрлі творчествалық
жұмыстары талданады. Бұл әдісте баланың іс-әрекеті орындау барысына қоса
соңғы нәтижесі бағаланады. Анкета әдістері: ауызша не жазбаша тұрғыда болуы
мүмкін. Мұнда зерттеуші зерттелінушіге алдын-ала сұрақтар тізбегін
құрастырып алады. 1-ші сұрақтарды кұру проблемасы 2-ші жауаптарды
қоратындылау проблемасы. Анкеталық әдіс арқылы зерттелінуші күні бұрын
дайындаған бланкіге ондағы сұрақтарға жазбаша жауап береді. Егер мұғалім
оқушылардың психологиялық ерекшелігін, талап тілегін, мүддесін зерттегісі
келсе, онда анкета әдісін қолданғаны тиімді. Сұрақтар тізбегін құрастырып
алады. 1-ші сұрақтарды кұру проблемасы 2-ші жауаптарды қоратындылау
проблемасы. Анкеталық әдіс арқылы зерттелінуші күні бұрын дайындаған
бланкіге ондағы сұрақтарға жазбаша жауап береді. Егер мұғалім оқушылардың
психологиялық ерекшелігін, талап тілегін, мүддесін зерттегісі келсе, онда
анкета әдісін қолданғаны тиімді. Дегенмен эксперименттің тұтастай
процедурасының компоненті болып табылады. Өз бетінше дербес әдіс ретінде ол
субъектінің мінез-құлқындағы жеке дара өзгешелігін көрсетеді.
Экспериментті жағдайдың сипаты бойынша эксперименттер далалық және
лабораториялық деп бөлінеді. Далалық экспериментте обьект (топ) қызмет
етуінің үйреншікті жағдайларында (мәселен, жұмыс орнында, сабақта және
т.с.с.) болады. Сондай-ақ, топ мүшелері өздерінің экспериментке
қатысатындары жөнінде хабардар болуы да болмауы да мүмкін. Олардың
хабардарлығы жайлы шешім әрбір нақты жағдайда эксперименттің барысына
қаншалықты әсер ете алатынына байланысты қабылданады.
Лабораториялық эксперименттегі экспериментті жағдай әрі экспериментті
топтар да жасанды құрастырылады, сондықтан топ мүшелерінің эксперимент
жайында хабардар болатыны сөзсіз.
Лабораториялық эксперименттер көбінде жабық кеңістіктерде жеке
тәжірибе ретінде жүргізіледі. Шешім қабылдаумен байланысты, қоғамдық басшы
мен бағынушы жайлы, тұлғаға қоғамдық ықпал ету жайындағы мәселелер
зерттелінетін эксперименттер олардың классикалық үлгілері болып табылады.
Мәслен, И.Толмен мен Д.Тейлор әлеуметтік қатынас феноменін зерттеуге
бағытталған эксперимент жүргізеді. Экспериментті серилардың бірінде сәйкес
келуі немесе келмеуі бойынша жиналған сыналушылар жұбы (серіктестер бір-
бірін басымдылық таныту қажеттілктері бойынша толықтырып отырды) арнайы
бөлмеде екі апталық шеттелу жағдайында тіршілік етті. Сәйкес келмейтін
жұптың мүшелері территориялы мінез-құлықтың уақыт өткен сайын дами түсетін
айқын сипатталған модельдерін танытты, яғни олар бөлменің бүкіл кеңістігін
алғашында ортақ деп қабылдап, кейін оны өздері қалаған орындықты, төсекті
және үстелдің бір бөлігін нақты белгілеп, ықпал ету аумаына бөле бастайды.
Қарым-қатынастары көбінде шиеленіскен сипатқа ие болып, барған сайын бір-
бірінің кеңістігіне аяқ аттап баспайтындай жағдайға жетеді. Ал сәйке келген
жұптардағы адамдардың мінез-құлықтарында территориялықтың жоғары деңгейін
танытты, яғни олар бірден барлығын бөліскн соң ғана бір-бірінің заттарын
және кеңістігін пайдалана бастайды.
Далалық және лабораториялық эксперименттерде оның барысы жайлы қосымша
ақпараттарды жинау әдістері ретінде сұрақнама мен бақылау қолданыла алады.
Жорамалдарды длелдеудің қисынды құрылымы бойынша түзу және параллельді
эксперименттер қарастырылады.
Түзу эксперимент байқау (топтың бастапқы күйі) және экспериментті
(оның бір немесе біреше сипаттамалардың ықпалынан өзгерген күйі) топтарды
ретінде бір топтың ғана талдануымен ерекшелінеді. Эксперимент басталғанға
дейін обьектінің барлық байқау, факторлы және бейтарап сипаттамалары нақты
тіркелінген соң, топтың факторлы сипаттамалары (немесе оның қызмет ету
жағдайлары) өзгеріп, алдын ала белгіленген біршама уақыт өткеннен кейін
обьектінің байқау сипаттамалары бойынша жағдайы қайтара өлшенеді.
Параллельді экспериментке бір уақытта байқау және экспериментті екі
топтары қатысады. Олардың эксперименттің барысына ықпал етуі мүмкін (ең
алдымен әлеуметтік-демографиялық белгілер) барлық байқау және бейтарап
сипаттамалары бойынша құрамы ұқсас болуы тиіс. Байқа тобының сипаттамалары
тұтастай эксперименттің барысында өзгермесе, экспериментті топта өзгереді.
Эксперименттің қорытыдылары бойынша екі топтың байқау сипаттамалары
салыстырылып, орын алған өзгерістердің себептері мен көлемі жайлы тұжырым
жасалынады
Экспериментті жүзеге асырудың жоспарлануы мен қиысыны
Психологтар эксперименттің даярлануы мен жүргізілуі бірқатар
мәселелердің ретпен шешілуін болжайтынын айтады:
1) Эксперименттің мақсатын анықтау;
2) Экспериментті (сондай-ақ байқау) тобы ретінде обьектіні
(обьектілерді) іріктеу;
3) Эксперименттің пәнін нақтылау;
4) Байқау, факторлы және бейтарап белгілерді іріктеу;
5) Эксперименттің шарттарын анықтау және эксперименттің жағдайды
қалыптастыру;
6) Жорамалардарды құрастыру және міндеттерді анықтау;
7) эксперименттің барысын байқау тәсілдері мен индикаторларын іріктеу;
8) нәтижелерді тіркеу әдісін анықтау;
9) эксперименттің тиімділігін тексеру.
Эксперименттің ғылыми жорамалдарды тексеру әдісі ретінде қолданылуы
менеджменттегі зерттеулерді беделін көтереді, басшының басқару
мүмкіндітерін кеңейтеді.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Дружинин В.Н. Экспериментальная психология. Учебное пособие. -
М., 1997
2. Немов Р.С. Психология. 3-том. - М., 1995.
3. Куликов Л.В. Психологическое исследование Наука. - Санк-
Петербург, 1994
4. Нұрмұхамбетова Т.Р. Тәжірибелік психология. І - ІІІ бөлім.–
Шымкент, 2008.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
БӨЖ №6
Тақырыбы: Психологиялық лабораториялық эксперимент
процесін тексеру тәсілдері
Орындаған: Рапикова С.А. (магистрант,
6М010300 –Педагогика және психология)
Тексерген: Кулмышева Н.А. (п.ғ.к., доцент м.а.)
Семей 2015
Жоспары
1. Психологиялық зерттеудің түрлері
2. Мәліметтерді математикалық статистикалық талдау
3. Әдістемеге қойылатын талаптар
4. Экспериментальды әсер
Психологиялық зерттеудің түрлері теориялық, эмпириялық, қолданбалы деп
бөлінеді. Әдебиеттерге шолу, талдау жасай отырып, басқа авторлардың
теориялық ұсыныстары мен пікірлерін қамту теориялық зерттеу деп аталады.
Табиғи жағдайда алынған, жасалынған әдістемелердің ғылыми фактілері арқылы
жүзеге асырылатын қолданбалы зерттеу деп аталады. Аудитория эффектісін ең
алғаш ұсынған Г. Замонц болып табылады. Әлеуметтік психологиялық зерттеу
жүргізген кезде хотторн эффектсі көрінеді. Активті әдістерге лабораториялық
эксперимент, квазиэксперимент әдістері жатады. Пассивті әдістерге бақылау
клиникалық, талдау, коррекциялық әдістері жатады. Зерттеу объектісінің
көрсеткіші басқа екі объект арасында болатын шкала жүйелі шкала деп
аталады. Жүйелі шкала 2 типке бөлінеді. Қатынастар шкаласының дамытушы
құралы абсолютті шкала болып табылады. Психогеометрияда ординальды шкала,
логинтервальды шкала,жүйелі метрикалық шкала қолданылады. Шкалаларды
қалыптастырудың 2 варианты бар. Экспериментті және бақыланушы топ туралы
гипотезаны шығару гипотеза ноль деп аталады Эксперименттің соңғы шешімінің
3 шегі бар. Тұжырымның логикалық формасы 4 формада өтеді. Индуквтивті
формада формада кейбір эмпириялық материалдар жалпыланады. Психологиялық
әдістер жүйесінде 5 деңгей ажыратылып көрсетіледі. Ананьев классификациясы
бойынша барлық әдістерді ұйымдастыру бойынша бөлді.
Мәліметтерді математикалық статистикалық талдау және оларды сапалы
сипаттау әдістерін Ананьев эдістердің үшінші тобына жатқызады. Өзін-өзі
бағалауға құрылған психологиялық зерттеу әдісі сұрақнама деп аталады.
Дихотомдық типтегі сүрақтың жауабы 2 болады. Жауаптар формасы бойынша ашық
жэне жабық деп бөлінеді. Негізгі зерттеу мәселесімен байланысты бір-бірімен
логикалық ұштасатын сүрақтар тізімі сұрақнама болып табылады. Ананьев пен
Пиров әдістер классификациясының 4 типін енгізді. Эмпирикалық әдістерге
салыстыру әдісі жатпайды. Егіздер әдісі көбіне даму психологиясында
пайданады. "Тест" термині қазақша зерттеу, тексеру , өлшеу жасап көрудеген
мағынаны білдіреді. Ғылыми эксперимент барысында таным процестері мен
қасиеттерді дәл өлшеп, бағалау жолдарын анықтау ПД-ның теориялық бөлімінің
мәселесі. Әр зерттелінушіге дүрыс диагноз қойып, оның психикалық
еркшеліктерін анықтау қолданбалы бөлім мәселесі болып табылады. ПД-лың
эдістемелердің сенімді әрі нақты болуы ғылыми негіздеушілік қағидасына
байланысты. Психологтың 7 моралды – этикалық нормасы бар. Психодиагностика
нәнінің даму тарихы 100 жылға созылған. "Мектепке оқытуға даярлықты
анықтау" Давыдов, Эльконин, Иерасик-Керн, Занков әдістері жатады.
Депривация дегеніміз өмір жағдайына байланысты пайда болатын әлеуметтік
шектейтін күй. Депривацияның 4 түрі бар. Сыртқы орта түрткілерінің
шектеулілігінен сенсорлы депривация пайда болады. Сыртқы ортаның ретсіз
өзгеруімен байланысты когнитивті депривация пайда болады. Зерттеу
объектісінің құрылымын, оның өзгеру бағытын және мәнін түсіндіру талдау
аспектісі болып табылады.Зерттеу материалдарын сын көзбен бағалап,
концепция түрінде бағалау талқылау аспектісі деп аталады.Зерттеу нәтижесін
шкалада анықталған бағалау шарттары өлшемдер қолдану бойынша көрсетіледі.
Теорияның экспериментте нақтылы дәлелдене алуы верификация деп аталады.
Эксперимент әдістермен психикалық құбылыстарды зерттеудің әрқилы түрін
жалпылама атау эксперименттік деп аталады. Сұрақнамаларды өңдеу барысында
жауаптардың ашық формасы қиындық туғызады. Тест дегеніміз стандарттатылған
ғылыми тұрғыда дәлелденген бағалау шкаласы мен талдау ережесі берілген
зерттеу әдісі. Зерттеушіге білдірмей, оның табиғи өмірімен енгізілетін
эксперимент "жасырын" эксперимент әдістемесі деп аталады. Объектінің түрлі
параметрлік өлшемдерін салыстырып ортақ байланыстарын табу корреляция деп
аталады. Зерттеуді белгілеу жэне ықпал ету құралдарын пайдаланбай,
объектімен арақатынасқа түсіп, оның күйін белсенді өзгертетін әдіс әңгіме
болып табылады. Ішкі қайшылығы жоқ ақиқат бөліктері жайлы білім жүйесі
теория деп аталады. Белгілі ережелермен өткізу жүйеленген бақылау болып
табылады. Арнайы жасалған, басқарылатын жағдайда өткізілетін себеп-
салдарлың байланысын анықтауға бағытталған зерттеу эксперимент деп аталады.
Экспериментерді өзі зерттейтін процеске енгізілуі әдісі енгізілген бақылау
эдісі деп аталады.
Педагогикалық - психологиялық жағдайларды зерттеу нәтижесінің сапасы
туралы ғылыми тұжырымдама аспектісі болжау жасау болып табылады. Методика
көмегімен алынған нәтижелерді методикалық мақсатталған ойымен сэйкестігі
дәлдігі деп аталады. Қолданбалы халық білімдер ептлк мен дағдыны
жиынтығының көмегімен, адамға практикалық психологиялық көмек көрсетудің
оның жүріс-тұрысы мен психологиясын зерттеупсихокоррекция деп аталады.
Практикалық психолгтан көмек сұрап келуші адам клиент. Шкала термині
"баспалдақ" деген мағнаны білдіреді. Объектінің жайын басқа объекті жайының
көмегімен белгілеу өлшеу болып табылады. Иландыру мен өзін-өзі иландыру
механизмі плацебо эффектісі. Зерттеуші өзін жақсы жағынан көрсеткіш келіп
экспериментті жоғары бағалайды деген болжамына сай жауап беруі фасат
эффектісі деп аталады. Болжамды бірқатар қырынан тексеру мақсатындағы
зерттеуге эксперименттік топ түседі. Зерттеуге қатысатын көптеген адамдар
немесе жануарлар таңдаулы топ болып табылады. Идеалды эксперименттік
реалдыққа ара қатынасы прогностикалық немесе теоретикалық деп аталады.
Эксперименттік мәліметтерді интерпретацияландылырудағы теориялық
терминдердің дүрыс қолдануы конструитивтік валидтікке байланысты. Физикалық
биологиялық, психологиялық әлеуметтік психологияның және әлеуметтік
белгілер организмдік өзгермелілерге жатады. Интелект, жынысы, жасы,
әлеуметтік орыны, статусы және с.с. есептелінуі қосымша өзгермелілер болып
табылады. Адамдар мен жанулардың вербальды жэне вербальсыз жүріс-түрысы
парметрі: Екі өзгермелінің себептің байланысын анықтауға бағытталған
зерттеу, (топты немесе бір зертелушіні алдын алу тендеу процентін дүрысы
болмаған жағдайда) квазиэкспримент деп аталады. Жұптық салыстырулар,
абсалюттік бақылаулар, тандаулар ракгілеулер әдістемесі субъективті
шкаланың процедурасы деп аталады. Адамның өмір цикліндегі жастың және
индивидуальдық өзгеріс базалауын анықтауға мүмкіндік беретін үзақ әрі
жүйелі зерттеу лангитюдттік зерттеу. Бір ғана тәуелді эксприментке 1,2- т
тәуелсіз өзгермелердің әсер ететін зерттеуге көп деңгейлі факторлық
эксперимент қолданылады. Бір текті ситуациялардағы жүріс-тұрыстың
индивидуальдық ерешеліктерін индивидуальды психологиялық эксприментпен
анықталады.. Балаларды жан-жақты зерттеуді қаблетті минимальды жиынынан
ортақ бағалау шкаласын құру психодиагностикалық әдістемелерді
стандартизациялау деп аталады.
Әдістемеге қойылатын талаптар: валидтілік сенміділік, біртектілік және
дәлдік. Зерттеушінің зертілушіге белсенді ықпал ету процесіндегі жеке
адамдың психикалық өзгерістерін бақылау әдістемесі формалаушы экспримент
деп аталады. Психологиялық зерттеу қатысушы және оған психологиялық
тәжірибе өткізілетін адам зерттелуші сыналушы. Мектепке дейінгілерді
зерттеуде басым болатын психодиагностикалық әдістеме табиғи эксперимент
болып табылады. Статистикалық әдістемені психологияда алғаш жасаған
Гальтон. Вундт әлемдегі алғашқы психологиялы лабораторияны жасаған. Жеке
адамды жүйелік анализдеуші психогеометриялық авторы Диленгер. Мектеп жасына
дейінгі балалардың жеке адамдық ерекшеліктерін анықтауға арналған әдістеме
Юнг тесті. Эксперимент термині латын тілден енген.
Эксперименттік зерттеудің алғашқы элементі Платонның зерттеулерінде
болды. Ең алғаш ақыл-ойды эксперимент негізінде зерттеген ғылым Кеттел.
Новосибирск университетіндегі лабораторияда зерттеулер жүргізген Ланге
болып табылады. Токарский Москва мемлекеттік университетін
лабораториясындағы зерттеу жүмыстарын жүргізді. Креплин зерттеулері
қарапайым арифметикалық тапсырмаларды шешу мен зерттеулерге бағытталған.
Кеттел өзінің докторлық диссертациясын Вундтың эксперимент лабораториясында
дайындады. Англияда экспиризм ғылымының методологиясына жаңа идеялар
енгізген В. Анри. Адам санасының пайда болуына тәжірибе жүргізген ғалым
Г.Локк. Р. Декарт Теория мен тәжірибені өзара байланыстырушысы. Вундтың
арнайы педагогикалық институты 1875 ашылды. Ресейдегі экспериментальді
психологияға үлесін қосқан ғалымдар Н.Н Лангенн жэне В.В Чих.
Эксперименттік ғылыми зерттеудің принциптерін үсынған С.А. Рубинштейн.
Топтың динамикасын зерттеу бағдарламасын жасаған Левин болып табылады.
Эксперименттік ғылыми зерттеудің 7 принципі бар. Мәселенің туындауы 3
кезеңнен тұрады. Психологиялық эксперименттің әлеуметтік психологиялық
аспектісін алғаш негізін салушы С. Розенцвейг. В. Розенталь "Зертеуші-өз
ерікті адам' кітабының авторы. Күрделі эксперимент жоспарын ұсынған ғалым
Д. Кемпбелл. Идеалды эксперимент терминін қолдануға енгізген Г. Кэттел. Д.
Кемпбелл эксперименттің сенімділігін сипаттайтын ұғымын енгізген.
Эксперимент жағдайының бүзылуының екі себебін ашып көрсеткен ғалым
Кэмпбелл. Готтсданкер сыртқы сенімділік шындық эксперименттің нәтижесі
бойынша жасалынған гипотезаның шындығына әсер етеді деп тұжырымдаған.
Тесттің процедурасы және эксперименттің эсерінің мазмүны мен өзара
эрекеттестігін ашып көрсеткен ғалым Р. Л. Соломон. Тесттің процедурасы мен
эксперименттің эсерінің мазмүны мен өзара әрекеттестігін Р.Л. Соломон ең
алғаш 1949 жылы дәлелдеді. С.С. Стивенс өлшем шкаласы үғымын психология
ғылымына 1950 жылдан бастап енгізді. Психологиялық өлшемнің математикалық
негіздегі теорияларын ашқан ғалым А.Д. Логвиненко".
Психология ғылымындағы өлшемнің математикалық негіздері' кітабының
авторы А.Д. Логвиненко. Басты психологиялық әдістер деп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz