Экологиялық білім мен тәрбие беру

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Экологиялық білім мен тәрбие беру 1970 жылы БҰҰ деңгейінде ұйымдастырылған (ЮНЕСКО) «Адам және биосфера» деп аталған бағдарламаны қабылдаудан басталады. Онда алғаш рет халықаралық деңгейде табиғат ресурстарын қорғау және оны тиімді пайдалану туралы бағдарлама жасалып, кең экологиялық сипатталған болатын. Ал 1971 жылы Швейцарияда Еуропалық конференция өткізіліп, онда айнала қорщаған табиғи орта және табиғат қорғау мәселелер көтерілді. 1972 жылы Стокгольмде қоршаған ортаны қорғау туралы көпшілікке білім беру конференциясы болды. 1977 жылы Тбилиси қаласында өткен БҰҰ жанындағы ЮНЕСКО және ЮНЕП ұйымдары экологиялық білім беру туралы 40-тан астам шешімдер қабылдап, оның ғаламдық стратегиялық жоспарларын бекітті. Экологиялық білім берудің одан әрі даму кезеңдері атақты Найроби (1982 ж), Беч (1983 ж), Мәскеу (1987 ж), т. б. қалаларда өткен конференцияларда жалғасын тапқаны мәлім.

Экологиялық білім берудің теориялық негіздері орыстың табиғат зерттеушілері әрі көрнекті педагог ағартушылары В. Белинский, А. Герцен, Н. Чернышевскийдің есімдерімен тығыз байланысты. Одан соң А. Бекетов, К. Тимирязев, Д. Кайгородов т. б. ғалымдар табиғатты зерттеу мен қорғау туралы мәселелерді көтерді.

ХХ ғасырдың орта шенінде педагогтар В. Натали, Н. Верзилин, В. Корсунская, т. б. экологиялық білім беруді география, биология пәндерімен байланыстыра отырып оқытуды ұсынған. 1947 жылдан бастап көпшілікке экологиялық білім беру бұрынғы КСРО бойынша оқу жүйесіне енгізіле бастады. Мәселен, 1947 жылы Белоруссия мемлекеттік университетінде алғаш рет экология кафедрасы ашылды. Одақтың көптеген оқу орындарында (Қазан, Мәскеу, Санкт-Петербург, т. б. ) «Биосфера», «Экология», «Табиғат қорғау», т. б. экологиялық курстар оқу жоспарларына еніп оқытыла бастады. Осы тұрғыда көрнекті педагог-ғалымдар И. Зверев, С. Дрябь, Н. Суравегина, А. Захлебный, т. б. халықтық оқу жүйесіне экологиялық білім берудің сан қырлы теориялық-тәжірибелік негіздерін ұсынды.

Экологиялық білім беруде және жоғары білімді эколог мамандарын даярлауда Абай атындағы Алматы мемлекеттік университетінің орны ерекше. Алғаш рет мұнда эколог мамандарын даярлау жолға қойылып, мектеп оқушыларына экологиялық білім беру тұжырымдамасы жасалынды. Қазір Абай атындағы ҚазМПУ-де, Әл-Фараби атындағы ҚазМҰУ-де, Өскемен, Орал, Семей, Қызылорда, Тараз, Қарағанды, Атырау, Түркістан қалаларынадғы оқу орындарында «химия-биология», «биология-экология», «география-экология», «инженер-эколог» т. б. мамандықтары бойынша экологиялық іргелі ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізіп келеді. Осы бағытта егеменді еліміздің жоғары парламенті мен үкіметі «Айнала қоршаған табиғи ортаны қорғау Заңы» (1996 ж), «Қазақстан Республикасында қоршаған ортаны қорғаудың ұлттық жоспары» (1996 ж), экологиялық білім беру бағдарламасы (1999 ж), «ҚР 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздік сақтау тұжырымдамасы» (2004 ж), т. б. маңызы зор құжаттар қабылдады.

Көпшілікке үздіксіз экологиялық білім қалыптастыруда қазақстандық ғалымдардың еңбегі зор. Шетелдік және отандық тәжірибелерді ескере отырып, көпшілікке үздіксіз экологиялық білім беруде мол іс-тәжірибелер жинақталды.

Экологиялық білім беру бағытында экология ғылымында жаңа ұғымдар түсініктер қалыптасты. Олардың негізгілері: «экологиялы білім», «экологиялық сауаттылық», «экологиялық мәдениет», «экологиялық этика», т. б.

Экологиялық ұғымдардың мәнін әрбір оқушы білуі тиіс. Ұғымдарды түсіну оқушының табиғатқа деген көзқарасын қалыптастырып, экология ғылымын меңгеруге жол ашады және пәнге деген көзқарасын қалыптастырып, оған деген қызығуды арттырады.

Экологиялық сана - адамның табиғатқа көзқарасының, білімінің, сенімінің және дағдысының жиынтығы болса, ал экологиялық ойлау - табиғаттағы болып жатқан өзгерістерге ғылыми негізде баға беру, оның себептерін ашу және терең түсіну. Жауапкершілікпен ойлау арқылы адам баласы табиғат апаттарына жол бермейді (Арал, Балқаш, т. б. ) .

Экологиялық сауаттылық - экологиялық білімді игере отырып, табиғат қорларын тиімді пайдалануға жол ашатын болса, ал экологиялық этика - үйде, түзде, табиғатта адамның өзін-өзі ұстай білуін, мінез-құлық дағдыларын қатаң сақтауды қалыптастырады. Олар жоғарыдағы ұғымдардың негізінде қалыптасқан.

Экологиялық мәдениет - экологиялық білім мен тәрбиенің жемісін көру, адамның жоғарыдағы экологиялық ұғымдарды түсіну мен ұғу деңгейінің өміршеңдігін көрсетеді.

Жер шарындағы барлық халықтардың табиғат ресурстарын пайдалану және қорғау туралы өзіндік ой-пікірлері мен қалыптасқан өзіндік салт-дәстүрлері бар. Индиялықтар сиырды пір тұтып қастерлесе, ал кейбір халықтар аққу, дегелектерді қастерлейді. Жалпы түркі халықтары, соның ішінде қазақ халқы түз тағыларын «қасиетті», «киелі» деп санап, ұрпақтарын оларды қорғай білуге тәрбиелегн.

Қазақ халқының бар өмір салты табиғатпен тағдырлас болған. Табиғат аясы оның тіршілік ететін мекені болып табылады. Халық өзін табиғаттың туындысы деп ұғынып оның байлығын көзінің қарашығындай сақтаған. Осындай салт-дәстүр ұрпақтан-ұрпаққа ана сүтімен беріліп, асыл мұра ретінде жеткізіліп отырды.

Біздің ата-бабаларымыз - Майқы би, Бәйдібек би, Төле би, Қаз дауысты Қазыбек би табиғатты, туған жерді қорғауға үндесе, ақындар мен жыраулар табиғатты аялап жырын қосқан. Одан бері Абай, Мұхтар, Шәкәрім және кейінгі жазушы-ағартушылар М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов, А. Байтұрсынов, І. Жансүгіров, Б. Майлин, С. Сейфуллиндердің қалдырған тамаша туындыларының тақырыбы да табиғаттың әсемдігі және оны қорғау туралы экологиялық тәрбие беруді меңзегені анық.

Қазақ даласында болған саяхатшы жат жұрттық ғалымдар өз еңбектерінде қазақ халқының табиғат сырын, құпиясын бақылай білу қабілетін, оған деген қамқорлыған ерекше атап өткен. Мәселен, белгілі орыс ғалымы А. Формозов өз еңбегінде «Қазақтардың байқағыш көзі табиғаттағы тіршілік атаулыны үнемі бақылай отырып табиғат туралы қызықты деректер мен тұжырымдарды жинақтағаны» деп, аса жоғары бағалаған.

Басқа ұлттар сияқты қазақтар да «киелі» деген сөзге үлкен мән берген. Табиғаттың ерекше бір әсем жерлеріндегі көріністерін, мөлдір бұлақты, кейбір жануарлар мен құстарды, әсіресе түз тағыларын киелі деп қастерлейді. Аң мен құсты бей-берекет ауламай, үркітпей қорғап отырған. Халық өздері қастерлеген жерлерді «Әулие бұлақ», «Әулие ағаш» деп атап келген. Ал қарлығаш, ұлар, аққу, дегелек, т. б. құстарды жақсылықтың жаршысы, адамдарға бақыт әкеледі деп ұясын бұзуға, оларды өлтіруге мүлдем рұқсат етпеген.

Қазақ халқы туған өлкесінің табиғатын сүйе отырып, ондағы жануарлар мен өсімдіктер әлемін де зерттей білген. Орман мен тоғайды, өзен мен көлді, шөл-шөлейтті жерлер мен даланың тіршілік үшін қажеттігін, біртұтастығын байқаған. Табиғаттағы барлық құбылыстарды бақылап, ауа-райын, табиғат апаттарын алдын ала болжап отырған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.